VERSLAG - De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik

Transcriptie

1 VERSLAG - De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Activiteitenverslag documentaire tweeluik (2 x 30 minuten) - De aanleiding voor het documentaire project ontdekking / inventarisatie van de vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - Activiteitenplan / projectaanpak - Bereik / resultaat - Evaluatie AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 1

2 De aanleiding voor het documentaire project: Ooit beroemd en bewonderd is de 19e-eeuwse tuinarchitect Gerrit Vlaskamp ( ) compleet in de vergetelheid geraakt! Opmerkelijk, want met 350 tuinen en parken heeft Vlaskamp zijn sporen nagelaten in 95 steden en dorpen in Friesland en Groningen. Hij was daarmee bepalend voor het noordelijke landschap van de 19e eeuw. De vergeten tuinen zijn herontdekt door Aly van der Mark. In het archief van boomkwekerij Bosgra vond ze 350 plantlijsten die verwijzen naar 350 tuinen van de vroeger vermaarde tuinarchitect Vlaskamp; een spectaculaire vondst die resulteerde in een omvangrijke inventarisatie en zoektocht naar het groene erfgoed van Vlaskamp door Landschapsbeheer Friesland en het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen; waar zijn de tuinen gelegen, zijn ze nog intact? Zijn ze vergeten, verjaard, verdwenen? De inventarisatie van de vergeten tuinen bestond uit: Het opstellen van een overzicht van de locaties van de tuinen van Gerrit Vlaskamp. Het vaststellen van de huidige situatie van de oorspronkelijke landschapstuinen van Gerrit Vlaskamp getoetst aan de bestellijsten van Bosgra. Het vaststellen van de specifieke kenmerken van een Vlaskamptuin op basis van analyse van de inventarisatie. Het bezoeken van alle Friese tuinen was geen optie, daarom werden ruim 40 tuinen geselecteerd. Deze selectie werd verdeeld in drie categorieën: A. Redelijk gaaf B. Deels verdwenen C. Grotendeels verdwenen: aanvullend onderzoek gewenst Beplanting (bomen), waterpartijen, paden, perken, reliëf en kunstwerken die mogelijkerwijs uit de Vlaskamptijd dateerden, werden daarbij in kaart gebracht. De feitelijke informatie werd ingetekend op door Landschapsbeheer Friesland ontworpen formulieren. Deze informatie werd uiteindelijk verwerkt tot een GIS-bestand dat als open source wordt aangeboden aan derden. Het onderzoeksrapport van de inventarisatie is terug te vinden op de site van het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen> De resultaten zijn vastgelegd in beknopte projectbeschrijvingen en op GIS - kaarten. De GIS-kaarten zijn raadpleegbaar via de site > Zo kunnen we een beeld verkrijgen van de historische Vlaskamp. Waar heeft hij gewerkt en waaraan. Op basis van de ingevoerde gegevens is vastgesteld dat 66% van de Friese tuinen is verdwenen. De resterende 34% is zeer wisselend van kwaliteit (104 tuinen). 60% valt onder de categorie B. Slechts 22% werd aangemerkt als redelijk gaaf. Zo heeft het Wilhelminapark te Sneek een terechte A gekregen. Afb. Diagram behouden en verdwenen tuinen in Friesland. AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 2

3 ACTIVITEITENPLAN / PROJECTAANPAK Doel en inhoud van het documentaire project: In de zoektocht naar de tuinen van Vlaskamp openbaren we de noodzaak tot inventarisatie, behoud, restauratie of renovatie van zijn groene erfgoed! De documentaires willen kennis en bewustzijn van de kijker vergroten met betrekking tot de inrichting van ons landschap met als einddoel een breder cultuurhistorisch bewustzijn en een andere kijk op ons landschap. De realisatie van het documentaire tweeluik werd voorafgegaan door een periode van intensieve research, waarbij nauw contact werd onderhouden met Aly van der Mark (initiatiefneemster Vlaskamp project), Jan Piet de Boer (Landschapsbeheer Friesland), Anne Wolff (Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen), Stieneke van der Wal (NoorderErf), Ietse-Jan Stokroos (Landschapsbeheer Groningen) en leden van de begeleidingscommissie. Het spoor van de inventarisatie en zoektocht leidde ons tevens naar; - bewoners en betrokkenen van illustratieve Vlaskamptuinen - deskundigen gerelateerd aan illustratieve Vlaskamptuinen In het kielzog van de inventarisatie hebben we contact gezocht met tal van tuineigenaren. Daarbij werd duidelijk dat velen pas onlangs van Vlaskamp hadden gehoord. Zonder uitzondering waren alle tuineigenaren zeer nieuwsgierig naar het cultuurhistorisch perspectief. Opmerkelijk was dat iedereen snakte naar meer kennis over de plantlijsten van Bosgra, beheer en behoud en de aanpak van een eventuele restauratie/renovatie! Die kennis kunnen ze nu delen via social media en op de site van Gerrit Vlaskamp > Gekoppeld aan het proces van de inventarisatie resulteerde de research in een synopsis (korte verhaallijn) en na langere tijd in een voorlopig script (uitgebreide verhaallijn). Dit script liet zich in de hele programmatische ontwikkeling nader uitdistilleren door nieuwe ontdekkingen en voortschrijdend inzicht over het erfgoed van Vlaskamp. De documentaire moest kunnen inspelen op de realiteit, reageren op verrassende ontknopingen, kunnen focussen op nieuwe inzichten en waar nodig improviseren. In de samenstelling / montage moesten we uiteindelijk definitieve keuzes maken in de inhoudelijk programmatische balans. In het documentaire tweeluik hebben we daarbij een verdeling gemaakt in het verhaal. Beide programma s moeten ook los van elkaar te zien zijn. Dit betekent dat we ervoor gekozen hebben het accent in het eerste deel te leggen op de historie van Vlaskamp en het volgen van de zoektocht/inventarisatie naar de waarde van zijn erfgoed. De nadruk ligt hierbij dus op het verleden en het heden. In het tweede deel onderzoeken we de waarde van Vlaskamps erfgoed voor de toekomst, waarbij de aspecten restauratie, renovatie, beheer en behoud de centrale lijn vormen. Vanuit actueel ruimtelijke vraagstukken ligt in het tweede deel de nadruk op de toekomst. AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 3

4 Bij de verschillende impressies van tuinen ligt het accent dus telkens weer anders, uitgaande van de centrale verhaallijn en uitgaande van een gevarieerd en representatief beeld van de Vlaskamptuinen en parken. Aspecten die tijdens de opnamen aan bod zijn gekomen, zijn verdeeld over verschillende tuinen / parken in het programma vertegenwoordigd. Op deze manier kunnen we met alle tuinen en tuineigenaren zoveel mogelijk aspecten laten zien en zoveel mogelijk mensen doordringen van het belang van groen erfgoed. Gezamenlijk vertellen we het verhaal van Vlaskamp, gezamenlijk openen we ogen voor historisch groen. De programmatische balans werd mede bepaald door het leggen van accenten bij versnelling of vertraging in ritme, het toevoegen van de nodige commentaren, het aanbrengen van sfeertekening door de letterlijke toonzetting in de keuze van de muziek etc. De vragen in de synopsis en het script waren een leidraad voor de thema s die we wilden behandelen. De antwoorden waren afhankelijk van het perspectief, de visie en de beleving van de geïnterviewde. Tijdens de research, opnamen en uiteindelijke samenstelling/montage hebben we de betrokken personen, bewoners en deskundigen in de genoemde voorbeeldlocaties steeds gerelateerd aan de centrale lijn en de doelstelling van het programma. We zijn in alle seizoenen (zomer herfst, winter en voorjaar) intensief bezig geweest met het filmen van de vergeten tuinen. Zo tonen we kleur en contrast in bloesem en bloei van verschillende bomen en planten door de seizoenen! Door te filmen in verschillende jaargetijden zien we in de tuinen het mooie en verrassende verloop van de natuur. In de 19 e eeuw werd hier goed over nagedacht. Deze kennis kunnen we nu weer toepassen in onze eigentijdse tuinarchitectuur. Projectaanpak deel 1 > vergeten, verjaard, verdwenen Conform het activiteitenplan volgen we in het eerste deel van het documentaire tweeluik de zoektocht naar De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp ; zijn ze vergeten, verjaard, verdwenen? Door archiefonderzoek, veldanalyses, gesprekken en interviews volgen we het spoor naar het erfgoed van Vlaskamp. We documenteren de zoektocht vanuit een divers perspectief; we gaan niet alleen op zoek naar de tuinen, maar ook naar het leven van de mensen achter de tuinen. We ontrafelen het levensverhaal van Gerrit Vlaskamp (persoonlijk perspectief). In de vergeten tuinen herleven ook zijn voorganger Roodbaard en zijn tijdgenoten Zocher, Springer en Copijn. We laten de 19e eeuw herleven in tuinen, parken en dorpsgezichten. Historisch archiefmateriaal (ontwerptekeningen, foto s etc.) ondersteunt daarbij de verhalen en de visie op Vlaskamp (cultuurhistorisch perspectief). Door het spoor van de zoektocht te koppelen aan een persoonlijk portret van bewoners en betrokkenen gaan de tuinen, parken en landschappen van Vlaskamp leven. We portretteren de huidige bewoners en betrokkenen in de setting van hun dagelijkse doen en laten, omlijst door sfeervolle en illustratieve beelden. Dit komt de afwisseling en sfeertekening ten goede. We schetsen een beeld van de tijd waarin Vlaskamp werkzaam was en leefde, maar we herleiden zijn levensweg ook naar het heden en de toekomst. Wat is er bewaard gebleven van de tuinen van Gerrit Vlaskamp? Hoe gaan de huidige bewoners om met dit levende erfgoed? Heeft dit landschap een algemeen maatschappelijk belang? Hoe kijken we vanuit het verleden naar het heden en de toekomst als het gaat om ruimtelijke kwaliteit? De Vlaskamptuinen vormen voor de vaak bijzondere bewoners en betrokkenen een tijdloos en natuurlijk decor. Veel van dit decor is blijven bestaan, veel is (deels) verdwenen, verloren gegaan (maatschappelijk perspectief). AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 4

5 De noodzaak tot nader onderzoek blijkt urgent en van groot cultuurhistorisch belang. Landschapsbeheer Friesland inventariseert Vlaskamps erfgoed in samenwerking met het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen. Het betreft een inventarisatie in het veld en op basis daarvan een tuinhistorische analyse. Het is zaak om juist nu een goed beeld te krijgen van de actuele situatie van de tuinen van Vlaskamp. De tuinen zijn circa anderhalve eeuw geleden aangelegd. De bomen en struiken die nog resteren hebben dan ook een respectabele leeftijd. Mochten deze op korte termijn door ziekte en ouderdom verdwijnen, dan zijn daarmee de laatste sporen van het oorspronkelijke ontwerp gewist. Door archiefonderzoek is bekend waar Vlaskamp actief is geweest, maar veel ontwerptekeningen ontbreken en er zijn nog slechts plantlijsten die aangeven welke bomen en struiken resteren van oude Vlaskamptuinen. De periode waarin Vlaskamp actief is geweest wordt gekenmerkt door de invloed van de Engelse landschapsstijl. Los van de soorten -inventarisatie is het daarom van belang dat er wordt gezocht naar oude structuren zoals het padenverloop, waterpartijen, hoogteverschillen en beplantingsstructuren. Juist deze elementen waren karakteristiek voor de landschapsstijl. Na afronding van de inventarisatie worden de gegevens geanalyseerd. Wat is typisch Vlaskamp? Welke status heeft Vlaskamp in de tuin- en landschapsarchitectuur? In hoeverre is Vlaskamp beïnvloed door andere tuinontwerpers? Hebben maatschappelijke ontwikkelingen geleid tot andere wensen/opdrachten? Elke ontdekking geeft meer inzicht in het persoonlijk perspectief van Vlaskamp en het cultuurhistorisch fundament van de tijd waarin hij werkzaam was en leefde. Het onderzoek in het veld wordt mogelijk gekoppeld aan onderzoek in kerk- en gemeentearchieven, particuliere archieven, cultuurhistorisch onderzoek en foto-onderzoek. Researchgesprekken en interviews resulteren in persoonlijke verhalen, waarbij de beleving en visie van de huidige bewoners en betrokkenen wordt ondersteund door de toelichting van deskundigen. Het algemene kader van de documentaires wordt tevens gebaseerd op literatuuronderzoek met betrekking tot de tuin- en landschapsarchitectuur. Duidelijk wordt dat groen erfgoed veranderlijk is door de groei van beplanting, gewijzigd gebruik en vergankelijkheid van structuren. In de gelaagdheid van het landschap schetsen we vanuit een actueel maatschappelijk perspectief een duidelijke lijn van verleden, naar heden en toekomst. Door de ontdekking van het Bosgra-archief staan de tuinen van Vlaskamp weer op de kaart, waarbij het focus ligt op de waarde en beleving van zijn groene erfgoed. Projectaanpak deel 2 > restauratie of renovatie? Korte introductie van de vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp. Na een uitgebreide inventarisatie van het levenswerk van deze 19 e -eeuwse tuinarchitect herleeft zijn cultureel erfgoed. In het tweede deel ligt het accent op het maatschappelijk perspectief. Hoe is de kijk van eigentijdse architecten op het werk van Vlaskamp? Hoe kijken we vanuit het verleden naar het heden en de toekomst als het gaat om ruimtelijke kwaliteit? De ontdekking van het levend erfgoed van Vlaskamp stelt ons voor actueel ruimtelijke vraagstukken; de noodzaak tot inventarisatie, behoud, restauratie en / of renovatie is urgent en van groot cultuurhistorisch belang! Maar hoe ga je om met beheer en behoud? En wat komt er kijken bij een restauratie of renovatie? AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 5

6 De Vergeten tuinen herleven op tal van plaatsen. Tal van mensen laten ons anders kijken naar de ruimte om ons heen. We zullen de ruimte om ons heen beter kunnen plaatsen als we de ruimte beter begrijpen. Een beter begrip voedt ons bewustzijn en daarmee onze betrokkenheid bij levend erfgoed in algemene zin. We moeten dit erfgoed koesteren, anders zal er steeds meer verdwijnen. Voor Vlaskamps erfgoed dringt de tijd; de klok slaat 5 voor 12! Als we niets doen zal Vlaskamps erfgoed opgaan in de tijd... Door deze noodkreet te verbinden aan de overkoepelende vraag "hoe gaan we om met ons landschap?" wil het documentaire tweeluik kennis en bewustzijn van de kijker vergroten met betrekking tot de inrichting van ons landschap. Door te zoeken naar de gebruikswaarde, de belevingswaarde en de toekomstwaarde van het erfgoed van Vlaskamp vormen de vergeten tuinen een universeel kader voor een andere kijk op ons landschap. Vlaskamp zal herleven en een discussie op gang brengen. Wat is er nog over van zijn oorspronkelijke architectuur, willen we dit levend erfgoed behouden voor de toekomst? Zo ja, hoe? Volgen we het oorspronkelijke ontwerp of maken we een vertaalslag naar het heden en de toekomst? Bij elk nieuw ruimtelijk vraagstuk zullen we de maatschappelijke ruimte anders interpreteren en waarderen, een handvat voor de toekomst! Een aanzet tot bewustwording en actie! Startdatum van het project: 01 april 2013 Einddatum van het project: 14 september 2014 BEREIK Vanuit actueel ruimtelijke vraagstukken leveren de documentaires een belangrijke bijdrage aan bewustzijn en vormgeving van de ruimtelijke kwaliteit door breder te kijken naar het ontwerp en de architectuur van ons landschap. Een indringende kijk die onze blik voorgoed verandert! Het totale Vlaskamp project zal daarmee structureel bijdragen aan: - een breder draagvlak voor behoud en herstel van ons culturele erfgoed - bewustzijn en daarmee versterking van de kwaliteit van ons landschap - meer kennis van en betrokkenheid bij de inrichting van ons landschap - toeristische groei in het kader van duurzaam levend erfgoed De documentaires zijn onderdeel van een groot multimediaal erfgoedproject met als doel inventarisatie, behoud, restauratie en innovatie van de vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp. Het erfgoedproject rondom de Vlaskamptuinen verenigt partijen en belanghebbenden binnen deze gezamenlijk gestelde doelstelling. De projectnaam De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp verenigt een Vlaskamp-website, social media (Facebook en Twitter), een weblog, een expositie in het Fries Museum, een boek (uitgeverij Afûk), lezingen, een symposium, open tuindagen en fietsen wandelroutes naar Vlaskamptuinen. Alle betrokken partijen willen draagvlak creëren voor de noodzakelijke realisatie van dit unieke project. Het is de bedoeling dat alle deelprojecten vanuit hun eigen invalshoek elkaar versterken en daarmee het totaal. AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 6

7 Het project is geslaagd als Vlaskamp herleeft en een discussie op gang brengt die bijdraagt aan behoud, restauratie of renovatie van Vlaskamps erfgoed en groen erfgoed in het algemeen. Wanneer deze discussie gaat leven is dit al een vorm van communicatie op zich. Bij steeds meer eigenaren van Vlaskamptuinen groeit het besef al dat ze vanuit cultuurhistorisch en landschappelijk oogpunt in het bezit zijn van een waardevolle tuin. Er ontstaat een wisselwerking in emotie, visie, bewustwording, betrokkenheid en kennisuitwisseling. Alle door het project beschikbaar gekomen kennis en informatie wordt vanaf het prille begin toegankelijk gemaakt voor betrokken partijen, belanghebbenden, deskundigen en iedereen die geïnteresseerd is in tuinarchitectuur en ruimtelijke ordening. Bezoekers worden uitgenodigd hun mening en kennis te delen. Eigenaren van Vlaskamptuinen worden gestimuleerd hun tuin te restaureren of te innoveren en daarmee te behouden en te ontwikkelen voor de toekomst! Wanneer Vlaskamp herleeft zullen mensen van dichtbij of ver weg zijn erfgoed bezoeken, kennis delen en zich laten inspireren (recreatie / toerisme). Deze beleving zullen zij weer vertalen naar hun eigen omgeving en spiegelen aan hun algemene kijk op het landschap. De documentaires zijn afgestemd op een breed en gevarieerd publiek door uitzending binnen de documentaireserie Fryslân DOK ; trailers en kijkersinformatie op de website van Omrop Fryslân hebben de kijker geïnformeerd over de uitzendingen. Samen met het Fries Museum en uitgeverij Afûk hebben centraal uitgaande persberichten de verschillende deelprojecten aan elkaar kunnen linken. In alle uitingen naar de pers en in de aftiteling van het programma werd duidelijk gemaakt dat het documentaire tweeluik mede mogelijk is gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, de Provincie Fryslân en het VSBfonds. Fryslân DOK: De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - deel 1 Zondag 6 april om 17:00 uur en daarna vanaf 18:10 uur ieder uur op Omrop Fryslân Televisie. Ook te zien op zaterdag 5 april om 10:25 uur en zondag 6 april om 15:25 uur op Nederland 2. Fryslân DOK: De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - deel 2 Zondag 13 april om 17:00 uur en daarna vanaf 18:10 uur ieder uur op Omrop Fryslân Televisie. Ook te zien op zaterdag 12 april om 10:25 uur en zondag 13 april om 15:25 uur op Nederland 2. Op de Vlaskampwebsite en via de site van de NPO en Omrop Fryslân kunnen de kijkers linken naar 'uitzending gemist', zo trekken de documentaires opnieuw kijkers. De documentaires zijn tevens in een korte compilatie vertoond tijdens de Vlaskamp-expositie in het Fries Museum. Aansluitend kan de kijker linken naar de informatieve website, social media (Facebook / Twitter), de weblog, het boek De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp (uitgeverij Afûk), de lezingen, de open tuindagen en fietsen wandelroutes naar Vlaskamptuinen. RESULTAAT - gemeten juni 2014! Landelijk en regionaal hebben zo n mensen het documentaire tweeluik bekeken. Vlaskampwebsite / social media De website is over 12 maanden gemiddeld 1476 keer per maand bekeken, met een piek in april 2014: 8400 views! > totaal aantal views tot juni: AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 7

8 EVALUATIE Inhoudelijk is het project geëvalueerd binnen de Vlaskamp werkgroep op 18 september Door de inventarisatie en zoektocht naar de tuinen van Vlaskamp is veel nieuwe kennis opgedaan en uitgewisseld. Het project heeft veel mensen bereikt en bewust gemaakt, waarmee de betrokkenheid bij de inrichting van ons landschap is vergroot. Vanuit een nieuwe kijk en beleving is meer draagvlak ontstaan voor behoud en herstel van groen erfgoed. Het documenteren van de Vlaskamptuinen toont een beeld van oude tuinen en parken op bijzondere locaties. Rond de tuinen zweeft een aureool van oud groen; we bezochten locaties waar al minstens 110 jaar een siertuin bestaat. De onontkoombare factor tijd adelde de tuinen, maar tastte ze tegelijkertijd aan. Dat is inherent aan een tuin; het groen leeft, groeit op, wordt volwassen, dan oud en zal uiteindelijk sterven. Het is de consequentie van werken met levend materiaal. Al met al heeft de aandacht voor Gerrit Vlaskamp veel nieuw materiaal opgeleverd, dat nader onderzocht moet worden. Een ding is zeker, Vlaskamp staat weer op de kaart. Door de inventarisatie en alle publiciteit rondom zijn werk herleeft een belangrijk groen erfgoed met een grote cultuurhistorische waarde. Ons bewustzijn is aangewakkerd; groen is vergankelijk! Door inventarisatie en onderzoek kunnen we nu nog achterhalen hoe de tuinen, parken en landschappen van Vlaskamp eruit hebben gezien. Het verrijkt onze blik op de waarde, beleving en het voortbestaan van dit belangrijke 19 e -eeuwse erfgoed. We kunnen dit groene erfgoed nu nog behouden door het juiste beheer, restauratie of renovatie. Een deel van Vlaskamps erfgoed wordt inmiddels gerestaureerd of op eigentijdse wijze gerenoveerd. Zonder de ontdekking van de Bosgra-archieven en de daaropvolgende inventarisatie waren structuren verder verdwenen, bomen sneller gekapt en was de bijzondere vormentaal en oude plantenkennis verloren gegaan. AV Unlimited verslag De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp - documentaire tweeluik Pagina 8