Verkiezingen Antwoorden op de meest gestelde vragen

Transcriptie

1 Verkiezingen Antwoorden op de meest gestelde vragen

2

3 Verkiezingen Antwoorden op de meest gestelde vragen

4 Colofon Samenstelling Kiesraad Mr. A.P. Krijnen Mw. mr. drs. E.B. Pronk Mw. drs. P.J. Young Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Mw. ir. M.V.C. Dam- Jansen (KoA) Mw. mr. drs. D.C.J. van Driel Drs. G.J. van den Nieuwenhuijzen (KoA) Vereniging van Nederlandse Gemeenten Mw.drs.M.Veerbeek Ontwerp omslag Mw. G.T. Huitema, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties THESAURUS VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN Thesaurustermen: verkiezingen; Kieswet; Kiesbesluit ISBN: VNG uitgeverij b.v., Den Haag 2006 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Wijzigingen in de regelgeving en overzicht van de belangrijkste data Wijzigingen in de Kieswet en het Kiesbesluit Data gemeenteraadsverkiezingen Verkiezingen Experiment stemmen in een willekeurig stemlokaal (SWS) Inleiding Stempas en RIS Evaluatie Modellen Achtergrondinformatie Antwoorden op de meest gestelde vragen Voorbeelden zetelberekening met en zonder lijstencombinatie Systeem van grootste overschotten (zetelverdeling zonder lijstencombinatie) Systeem van grootste overschotten (zetelverdeling met lijstencombinatie) Systeem van grootste gemiddelden (zetelverdeling zonder lijstencombinatie) Systeem van grootste gemiddelden (zetelverdeling met lijstencombinatie) 57 Trefwoordenregister 59 5

6 6

7 Voorwoord Voor u ligt een nieuwe uitgave van het boekje Verkiezingen. Antwoorden op de meest gestelde vragen. Deze uitgave is allereerst bedoeld voor gemeenteambtenaren belast met de organisatie van de raadsverkiezingen op 7 maart Het boekje is ditmaal ook gericht op de griffier, een nieuwe speler in het veld met een belangrijke rol in relatie tot de politieke partijen. Elke gemeente ontvangt dan ook twee exemplaren van het boekje. Met de nieuwe druk wordt voortgebouwd op de goede ervaringen die velen reeds met dit boekje hebben gehad bij eerdere verkiezingen. Het boekje is een gezamenlijke uitgave van de Kiesraad, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De uitgave is integraal herzien ten opzichte van de vorige druk. Hierdoor is de lezer voorzien van de meest actuele informatie op het gebied van wet- en regelgeving, overzichten van belangrijke data in het verkiezingsproces, meest gestelde vragen en een voorbeeld van zetelberekening. Doordat het boekje ook is bestemd voor griffiers, zijn er nu meer vragen opgenomen die spelen op het raakvlak van de Gemeentewet en de Kieswet. In het bijzonder wordt stilgestaan bij het experiment deze gemeenteraadsverkiezingen met stemmen in een willekeurig stemlokaal, waaraan bijna de helft van alle gemeenten deelneemt. Door dit experiment kunnen ruim 7 miljoen kiezers, een meerderheid van de kiesgerechtigden, binnen de eigen gemeente zelf bepalen in welk stemlokaal zij hun stem uitbrengen. Indien u vragen heeft over de gemeenteraadsverkiezingen kunt u zich wenden tot het Informatiepunt Verkiezingen, een gezamenlijk initiatief van de Kiesraad en het Ministerie van BZK. Het Informatiepunt is te bereiken per telefoon op , per fax op of per kiesraad@minbzk.nl en koa@minbzk.nl. Voor verdere informatie kunt u ook de volgende websites bezoeken: en Het Informatiepunt is geopend van maandag tot en met vrijdag van 9 tot 17 uur. Overigens kunt u ook altijd gebruik maken van de dienstverlening zoals deze door de VNG wordt aangeboden middels het VNG informatiecentrum en Daarnaast heeft de VNG een speciale website ingericht met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen, 7

8 1. Wijzigingen in de regelgeving en overzicht van de belangrijkste data 1.1. Wijzigingen in de Kieswet en het Kiesbesluit In de afgelopen periode zijn er verschillende wijzigingen in de Kieswet, het Kiesbesluit en de modellen voor de verkiezingen voorbereid en aangenomen. Deze wijzigingen zijn slechts van geringe betekenis voor de gemeentelijke praktijk. Het betreft de volgende wijzigingen: a) De wet van 16 mei 2002 tot samenvoeging van de gemeenten Heerjansdam en Zwijndrecht (Stb. 2002, 282) Bij deze wet is de tabel bedoeld in artikel E 1, eerste lid, van de Kieswet gewijzigd: onder het gestelde bij kieskring 14 is Heerjansdam komen te vervallen. b) De wet van 27 november 2003 tot wijziging van de Kieswet in verband met het Besluit van de Raad van de Europese Unie van 25 juni 2002 en 23 september 2002 tot wijziging van de Akte betreffende de verkiezing van de vertegenwoordigers in het Europees Parlement door middel van rechtstreekse algemene verkiezingen, gehecht aan Besluit 76/787/EGKS, EEG, Euratom (Trb. 2003, 16) (Stb. 2003, 514) Deze wet heeft een aantal bepalingen van hoofdzakelijk technische aard uit hoofdstuk Y van de Kieswet gewijzigd. Deze wijzigingen zijn alleen van belang voor de verkiezing van de leden van het Europees Parlement. c) De wet van 9 september 2004 tot wijziging van een aantal wettelijke bepalingen op het terrein van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en enige aanverwante terreinen, teneinde enkele wetstechnische gebreken te herstellen alsmede andere wijzigingen van ondergeschikte aard aan te brengen (reparatie BZK-wetgeving 2003) (Stb. 2004, 493) Bij deze wet zijn de in de artikelen K 12, M 8 en N 16a van de Kieswet vermelde tijden aangepast aan de algemene openingstijden van stembureaus, te weten van 7.30 tot 21 uur. d) De wet van 28 april 2005 tot wijziging van de Kieswet, houdende enkele technische wijzigingen in verband met geconstateerde gebreken (Stb. 2005, 229) Bij deze wet is onder andere de mogelijkheid geschrapt dat mededelingen telegrafisch of per telex kunnen geschieden (zie de artikelen H 9, H 10, R 8, R 9 en V 2 Kieswet). De wetgever was van mening dat van deze communicatiemiddelen nog maar weinig gebruik werd gemaakt bij verkiezingsprocedures. Mededelingen dienen dus per brief te geschieden. Een brief mag echter ook per fax worden ingediend, zolang het origineel 8

9 maar wordt nagezonden. Ook is de tabel bij artikel E 1, eerste lid, van de Kieswet aangepast aan de gemeentelijke herindelingen die hebben geleid tot de nieuwe gemeenten Midden-Delfland en Westland. Tenslotte zijn de artikelen Z 14 tot en met Z 19 vervallen omdat zij waren uitgewerkt: het betroffen overgangsbepalingen met het oog op de inwerkingtreding van de huidige Kieswet in e) Het besluit van 18 februari 2002 tot wijziging van het Kiesbesluit en het Tijdelijk referendumbesluit (Stb. 2002, 98) Bij dit besluit is onder andere artikel J 1 van het Kiesbesluit gewijzigd met betrekking tot de wijze waarop de kandidatenlijsten aan het adres van de kiezer moeten worden bezorgd. Overigens gold deze wijziging al voor de afgelopen verkiezingen van de Tweede Kamer, de provinciale staten en het Europees Parlement. f) Het besluit van 24 december 2003 houdende de bevoegdheid van Onze Minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties om nadere regels te stellen omtrent de wijze en het tijdstip waarop de mededeling geschiedt aan een lid-staat van de Europese Unie dat een onderdaan van die lid-staat in Nederland is geregistreerd als kiezer voor de verkiezing van de leden van het Europees Parlement (Stb. 2004, 31) Dit besluit heeft een nieuw artikel Y 7 aan het Kiesbesluit toegevoegd. De wijziging is echter alleen van belang voor de verkiezing van de leden van het Europees Parlement en speelt dus geen rol bij de gemeenteraadsverkiezingen. g) De regeling van 12 november 2003 tot wijziging van de modellen behorende bij de Kieswet en het Kiesbesluit houdende wijziging van het model Y 32 van de Kieswet (Stcrt. 2003, 234) Deze wijziging van het model Y 32 is slechts van belang voor de verkiezing van de leden van het Europees Parlement. Momenteel wordt er door het Ministerie van BZK een wijziging van de modellen voorbereid. Deze wijziging zal echter niet reeds voor de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006 plaatsvinden Data gemeenteraadsverkiezingen 2006 In 2006 zullen de gemeenteraadsverkiezingen op dinsdag 7 maart worden gehouden wegens het samenvallen van de eigenlijke dag van stemming zoals deze uit de Kieswet voortvloeit, woensdag 8 maart, met de Biddag voor gewas en arbeid. Hiertoe is de dag van kandidaatstelling bij koninklijk besluit op de voordracht van minister Pechtold voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties met een dag vervroegd naar maandag 23 januari, waardoor de stemming een dag eerder uitvalt. Het koninklijk besluit van 28 juni 2005 is met een nota van toelichting gepubliceerd in het Staatsblad onder nummer

10 Hieronder volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste data voor de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart laatste dag waarop verzoek tot registratie aanduiding politieke partij kan worden ingediend bij centraal stembureau publicatie in de Staatscourant van geregistreerde aanduidingen en (plv.) gemachtigden door de Kiesraad en de centrale stembureaus voor de verkiezingen van provinciale staten laatste dag waarop waarborgsom kandidatenlijst moet zijn gestort op rekening gemeente dag van kandidaatstelling openbare zitting centraal stembureau: nummering kandidatenlijsten en beslissing geldigheid lijstencombinaties openbare zitting hoofdstembureau: geldigheid kandidatenlijsten, handhaving kandidaten en handhaving aanduidingen oproepingskaart of stempas (SWS) in het bezit van de kiezer uiterste datum waarop kandidatenlijsten aan het adres van de kiezer moeten zijn bezorgd dag van stemming (van 7.30 tot 21 uur) openbare zitting hoofdstembureau: vaststelling aantal stemmen per kandidaat en per lijst; openbare zitting centraal stembureau: vaststelling uitslag uitreiking kennisgeving van benoeming aan benoemden (uiterlijk ) uiterste datum voor geloofsbrievenonderzoek door oude raad (laatste samenkomst raad in oude samenstelling) eerste samenkomst raad in nieuwe samenstelling 1.3. Verkiezingen 2007 Provinciale Staten stemming: woensdag 7 maart 2007 kandidaatstelling: dinsdag 23 januari 2007 Tweede Kamer stemming: woensdag 16 mei 2007 kandidaatstelling: dinsdag 3 april

11 2. Experiment stemmen in een willekeurig stemlokaal (SWS) Alleen relevant voor de gemeenten die deelnemen aan het SWS-experiment 2.1. Inleiding Na experimenten met stemmen in een willekeurig stemlokaal (SWS) in 2004 en 2005 zal er bij de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006 wederom een experiment met SWS plaatsvinden. Het experiment met SWS houdt in dat de kiezer binnen de gemeente op de dag van de verkiezing zelf kan bepalen in welk stemlokaal hij wil stemmen. Daartoe krijgt iedere kiesgerechtigde in de experimenteergemeenten een stempas toegestuurd. SWS is een onderdeel van het overkoepelende project Kiezen op afstand (KoA) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Doel van het experiment met SWS is: a. nagaan of het stemmen in een willekeurig stemlokaal het deelnemen aan de verkiezing toegankelijker maakt voor de kiezers; b. vaststellen of de organisatorische consequenties en de financiële en administratieve lasten voor de overheid in redelijke verhouding staan tot de meerwaarde die het stemmen in een willekeurig stemlokaal heeft voor de kiezer. Experimenten SWS 2004 en 2005 Omdat niet tevoren vaststond welke invloed SWS op het stemproces heeft, op de manier van werken van gemeenten en ook onduidelijkheid bestond over de noodzakelijke inspanningen en kosten, is in 2004 bij vier gemeenten, te weten Deventer, Heerlen, Assen en Nieuwegein, met SWS geëxperimenteerd. Uit de evaluatie is gebleken dat zowel de kiezers als de betrokken gemeenten positief waren over het verloop en het resultaat van het experiment. Deze gemeenten hebben naar aanleiding van deze ervaringen, op eigen initiatief en na toestemming van toenmalig minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties De Graaf, deze nieuwe manier van stemmen bij het referendum over de Europese Grondwet herhaald. Wederom komt uit de evaluaties naar voren dat gemeenten en kiezers positief zijn over SWS. Uitnodiging deelname experiment 2006 Aangezien de minister, gezien de positieve ervaringen, voornemens is SWS landelijk in te voeren, is besloten om een grootschaliger experiment te houden. Op 11 augustus 2005, zijn alle gemeenten door minister Pechtold uitgenodigd om bij de gemeenteraadsverkiezingen deel te nemen aan het experiment SWS. Hiertoe zijn zij dus niet verplicht. Aangezien het om een experiment gaat, wordt bij deze verkiezingen nog op basis van de Experimentenwet Kiezen op Afstand gewerkt. 11

12 In de rest van dit hoofdstuk zal kort worden ingegaan op de belangrijkste veranderingen in de organisatie die er zijn door deelname aan het experiment SWS. In de volgende vragen komen specifieke SWS-punten aan de orde: 33, 34, 40, 41, 42, 43, 45, 46, 47, 48 en 49. Deze vragen zijn tevens gemarkeerd met * Stempas en RIS De methode om in een stemlokaal naar eigen keuze te kunnen stemmen heeft een aantal gevolgen voor het stemproces. De huidige oproepingskaart wordt vervangen door een stempas. Deze stempas is, in tegenstelling tot de huidige kaart, voorzien van echtheidskenmerken en deze is omkleed met procedures en controles om de uniciteit van de stempas te garanderen en de kiesgerechtigdheid van de houder te waarborgen. Daarnaast verandert de manier waarop de kiesgerechtigheid wordt gecontroleerd. Hiervoor wordt in de stembureaus in plaats van een uittreksel uit het kiezersregister (positief register) gebruik gemaakt van een Register Ingetrokken Stempassen (RIS) (negatief register). Hierin is aangetekend welke stempassen voorafgaand aan de verkiezing zijn ingetrokken. Stempas Bij het stemmen in een stemlokaal naar eigen keuze dient de stempas niet alleen ter verificatie van de kiesgerechtigdheid, maar ook als bewijs dat de kiezer zijn stem niet al in een ander stemlokaal heeft uitgebracht. Dit heeft tot gevolg dat kiezers die zich zonder stempas in het stemlokaal melden, niet kunnen stemmen. Het stembureau kan dus geen vervangende stempas uitreiken. Dit laatste is wezenlijk anders dan bij het huidige gebruik van de oproepingskaart, waarbij het stembureau wel een vervangende oproepingskaart aan een kiezer kan verstrekken. Vanwege dit veranderde gebruik wordt dus gebruik gemaakt van een nieuw model kaart, de stempas. Deze pas is voorzien van goed controleerbare echtheidskenmerken, kopieerbeveiligingen en een uniek nummer. De veiligheidskenmerken zijn per aanbieder van een stempas verschillend. 5 modellen stempas In 2003 zijn in totaal vijf stempasmodellen ontwikkeld door vier bedrijven, te weten: Sdu Uitgevers, Procura, Joh. Enschedé en Communisis (thans: Centric/drukkerij Joos). De deelnemende gemeenten kunnen een keuze maken uit deze vijf modellen. Vier van deze modellen zijn gebruikt bij de voorgaande experimenten. Register ingetrokken stempassen (RIS) 1 In het huidige stemproces wordt in het stemlokaal gebruik gemaakt van een afschrift van gegevens uit de gemeentelijke administratie, bevattende een genummerde opgave van de kiezers die in het stemdistrict bevoegd zijn aan de stemming deel te nemen, het zgn. kiezersregister. Als een kiezer zich in het stemlokaal meldt, worden de gegevens van de oproepingskaart geverifieerd én wordt 12

13 Tabel: verschillen tussen stempas en oproepingskaart Stempas Oproepingskaart Waar verspreid? Alleen verspreid in een gemeente die Alleen verspreid in een gedeelneemt aan het experiment Stemmen meente die niet deelneemt in een willekeurig stemlokaal (SWS) aan het experiment SWS Waar kan de In ieder stemlokaal binnen In het stemlokaal dat op kiezer stemmen? zijn eigen gemeente de kaart wordt genoemd Karakter kaart? het exclusieve bewijs voor de kiesge- officiële oproep om aan de rechtigdheid van de betreffende kiezer verkiezing deel te nemen Echtheidskenmerken? Ja Nee Consequenties? Zonder pas is stemmen Mét ID kan op de dag van niet mogelijk stemming vervangende oproepingskaart in stemlokaal worden aangevraagd Reden? Nieuwe pas kan niet in stemlokaal wor- Nieuwe kaart kan in stemden verstrekt a.g.v. andere registratie lokaal worden verstrekt Controle in Ja, op echtheidskenmerken Ja, m.b.v. kiezersregister stemlokaal? en m.b.v. register ingetrok- van specifiek stemdistrict ken stempassen (RIS) Onderhandse Ja. Volmacht kan alleen gegeven Ja. Volmacht kan alleen machtiging worden aan gemeentegenoot gegeven worden aan mogelijk? stemdistrictgenoot in het register aangetekend dat er gestemd is. Per stemlokaal bevat het uittreksel van het kiezersregister gemiddeld ongeveer 1200 á 1600 namen, waardoor het overzichtelijk blijft voor de stembureauleden om kiezers in dit register op te zoeken. De stempas met echtheidskenmerken dient mede als controle dat een kiezer maar één keer zijn stem kan uitbrengen. Wel moet voorzien worden in een register van stempassen die om de een of andere reden ongeldig zijn, bijvoorbeeld omdat een vervangende stempas is uitgereikt. Het is om deze reden dat er nu gebruik wordt gemaakt van een zogenaamd negatief register, het register ingetrokken stempassen. In dit register zijn juist de 1 Artikel 6 Tijdelijk experimentenbesluit Kiezen op Afstand en Artikel 4 Tijdelijke experimentenregeling Kiezen op Afstand 13

14 vervallen verklaarde stempassen opgenomen, als gevolg van, bijvoorbeeld, verlies, diefstal, het verlenen van een schriftelijke volmacht of het aanvragen van een kiezerspas 2 of intrekking van de kiesgerechtigdheid. In het RIS moeten de volgende gegevens opgenomen worden: 3 - het volg- en productienummer van de ingetrokken stempas, de gemeentecode en het stemdistrictnummer - naam, voornamen en geboortedatum van de kiezer - de reden waarom er een vervangende stempas wordt uitgereikt - de naam van de ambtenaar die de RIS heeft gemuteerd. De stempas is dan geblokkeerd, waardoor er niet meer mee gestemd kan worden. Gebruik RIS en stempas in het stemproces Wanneer een kiezer zijn stem wil uitbrengen, wordt gekeken of het nummer opgenomen is in het RIS. Is dat het geval dan wordt de stempas ingenomen en onbruikbaar gemaakt. Een andere hiermee samenhangende verandering ten opzichte van het huidige stemproces is de gang van zaken rondom het verlies van een stempas. In de huidige praktijk kan een kiezer die geen oproepingskaart heeft in zijn eigen stemlokaal (waar hij op de lijst van kiesgerechtigden staat), zonodig een vervangende oproepingskaart krijgen. Het nieuwe stemproces heeft tot gevolg dat het niet mogelijk zal zijn om op de verkiezingsdag in het stemlokaal een vervangende stempas te krijgen. Het is namelijk niet mogelijk om op de dag van stemming het RIS nog aan te passen. Met een vervangende stempas zou de kiezer dubbel kunnen stemmen. Samenhangend met de overgang van oproepingskaart naar stempas wijzigen een aantal termijnen en handelingen rond het stemproces. Indien een kiezer zijn stempas kwijtraakt, kan hij een nieuwe stempas aan te vragen. Hiervoor geldt dat uiterlijk drie dagen voor de dag van stemming een kiezer een nieuwe stempas kan aanvragen. Deze periode kan door middel van een besluit van de burgemeester verlengd worden naar twee of een dag voor de stemming. In artikel 5, eerste lid van het Tijdelijk experimentenbesluit KOA staat dat een kiezer op uiterlijk de derde dag voor de dag van stemming een vervangende stempas moet kunnen aanvragen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006 valt de derde dag voor de verkiezingen op zaterdag 4 maart Aangezien gemeentehuizen doorgaans niet op zaterdag open zijn, heeft het ministerie onderzocht in hoeverre het mogelijk is om binnen de kaders van de wet deze termijn aan te passen. Er is gebleken dat er geen wettelijke basis - noch in de Kieswet, noch in de Algemene termijnenwet - is om deze periode aan te 2 Bij de gemeenteraadsverkiezingen is het niet nodig om een schriftelijke volmacht te verlenen, men kan immers iedereen in de gemeenten onderhands volmacht verlenen door middel van het invullen van de daarvoor aangewezen deel van de stempas. Tevens is voor de gemeenteraadsverkiezingen niet nodig om een kiezerspas aan te vragen, daar men met de stempas overal in de gemeente kan stemmen. Uiteraard geldt dit niet voor provinciale of nationale verkiezingen. 3 Zie artikel 4 van de Tijdelijke experimentenregeling Kiezen op Afstand 14

15 passen. Als gevolg hiervan moeten kiezers ook op zaterdag een aanvraag voor een nieuwe stempas kunnen indienen. Aangezien het aanvragen van een vervangende stempas niet persoonlijk hoeft te gebeuren, is het de keuze van de gemeente om het gemeentehuis op zaterdag open te stellen of niet. De kiezer kan namelijk ook schriftelijk een aanvraag doen voor een nieuwe stempas (hij kan de aanvraag deponeren in de brievenbus van het gemeentehuis). Hierbij moet de kiezer wel van zijn identiteit blijk doen geven (dit kan bijvoorbeeld door een kopie van een paspoort mee te sturen). Aan gemeenten wordt geadviseerd in de communicatie met de kiezer te benadrukken dat, indien het verzoek op zaterdag (de facto kan dit ook zondag zijn) wordt ingediend, de vervangende stempas op de maandag of de dinsdag voor de dag van stemming in persoon moet worden opgehaald. Het is immers niet te garanderen dat bij verzending per post, de kiezer de vervangende stempas op tijd in zijn bezit heeft. Gemeenten kunnen dan op maandag het RIS bijwerken en dupliceren. Uit de evaluaties van de vorige experimenten is gebleken dat het maar om enkele kiezers zal gaan. 2.3 Evaluatie De Experimentenwet Kiezen op Afstand brengt een verplichting tot evaluatie met zich mee. Deze evaluatie ligt, anders dan bij de verkiezingen in 2004 en het referendum in 2005, dit maal in handen van het ministerie van BZK. De deelnemende gemeenten is wel gevraagd mee te werken aan een evaluatieonderzoek dat door een, nog door het Ministerie van BZK te bepalen, onderzoeksbureau zal worden verricht. Nadere afspraken over de precieze invulling van de evaluatie zullen nog worden gemaakt met het onderzoeksbureau en de aan het experiment deelnemende gemeenten Modellen De modellen die gebruikt worden bij gemeenten die meedoen aan SWS wijken af van de modellen die gebruikt worden bij de andere gemeenten. Stembureauleden moeten dus een ander proces-verbaal invullen. De gemeenten zullen op de hoogte worden gesteld als de nieuwe modellen bekend zijn Achtergrondinformatie De Experimentenwet KoA, het Tijdelijke experimentenbesluit KoA en de Tijdelijke experimentenregeling KoA zijn na te lezen op Ook andere achtergrondinformatie, zoals de elektronische nieuwsbrief treft u ook aan op deze site. Tevens zal het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een circulaire naar alle gemeenten sturen waarin uitvoerig wordt ingegaan op de wijzigingen in de organisatie van de verkiezingen door het deelnemen aan het experiment stemmen in een willekeurig stemlokaal. 15

16 3. Antwoorden op de meest gestelde vragen 1 Wat zijn de vereisten voor actief en passief kiesrecht voor de gemeenteraad? Het recht om de leden van de gemeenteraden te kiezen (actief kiesrecht) is toegekend aan Nederlanders en andere EU-onderdanen die: a) op de dag van kandidaatstelling ingezetenen zijn van een gemeente, b) op de dag van kandidaatstelling niet zijn uitgesloten van het kiesrecht en c) op de dag van stemming de leeftijd van 18 jaar of ouder hebben bereikt. Het recht om tot lid van de gemeenteraad te worden gekozen (passief kiesrecht) is toegekend aan Nederlanders en andere EU-onderdanen die op het moment van toelating als lid van de gemeenteraad: a) ingezetenen zijn van de gemeente, b) niet zijn uitgesloten van het kiesrecht en c) de leeftijd van 18 jaar of ouder hebben bereikt. Ook personen die geen onderdaan zijn van een EU-lidstaat, maar op de dag van kandidaatstelling voldoen aan de vereisten dat: zij rechtmatig in Nederland verblijven op grond van artikel 8 onder a, b, d, e, of l, van de Vreemdelingenwet 2000, of op grond van een overeenkomst tussen een internationale organisatie en de Staat der Nederlanden inzake de zetel van deze organisatie in Nederland, en zij onmiddellijk voorafgaand aan de dag van kandidaatstelling gedurende een onafgebroken periode van ten minste vijf jaar ingezetene van Nederland waren en beschikten over een verblijfsrecht op grond van artikel 8 onder a, b, c, d, e, of l, van de Vreemdelingenwet 2000, hebben zowel actief als passief kiesrecht voor de gemeenteraad. Uiteraard dienen zij ook te voldoen aan de overige vereisten voor kiesgerechtigdheid die hierboven zijn vermeld. Niet kiesgerechtigd zijn niet-nederlanders die in Nederland werkzaam zijn voor diplomatieke of consulaire vertegenwoordigingen van andere staten. Datzelfde geldt voor hun niet-nederlandse echtgenoten, geregistreerde partners of levensgezellen en kinderen, voor zover zij met hen een gemeenschappelijke huishouding voeren. Een ingezetene van een gemeente is iemand die in die gemeente zijn werkelijke woonplaats heeft. Iemand die als ingezetene met een adres is ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens van een gemeente, wordt geacht werkelijke woonplaats te hebben in die gemeente, tenzij het tegendeel bewezen wordt. Artikelen 54, 129 en 130 van de Grondwet, artikelen B 3 t/m B 5 van de Kieswet 16

17 Circulaire van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 maart 2001 CW01/59526 betreffende aanpassing van de Kieswet en de Gemeentewet aan de Vreemdelingenwet Hoe selecteer ik de vreemdelingen die kiesgerechtigd zijn in het GBA? De GBA administratie geeft geen betrouwbaar beeld van de verblijfstitelhistorie van vreemdelingen. Dit zou er toe kunnen leiden dat vreemdelingen, ondanks dat zij kiesgerechtigd zijn, niet worden opgeroepen. De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) werkt samen met de gemeenten aan een oplossing voor dit probleem. Alle gemeenten zijn inmiddels schriftelijk door de IND geïnformeerd. Tevens is er een helpdesk voor gemeenten, te bereiken via Hoe selecteer ik vreemdelingen die op grond van hun werkzaamheden bij een internationale organisatie in Nederland gevestigd zijn en kiesrecht hebben? Personen die in Nederland verblijven op basis van bepaalde internationale verdragen (zgn. geprivilegieerden) kunnen op hun verzoek worden ingeschreven in de GBA, maar op basis van internationale verdragen zijn zij hiertoe niet verplicht. De benodigde gegevens van deze geprivilegieerden zijn echter wel af te leiden uit de registratie die het Ministerie van Buitenlandse Zaken bijhoudt over deze personen (het zgn. PROBAS-bestand). Buitenlandse Zaken zendt deze gegevens regelmatig (circa 1x per maand) aan gemeenten toe zodat betrokkenen als kiesgerechtigden kunnen worden opgenomen. Er zal voorafgaande aan de aankomende gemeenteraadsverkiezingen geen aparte aanschrijving van het Ministerie van Buitenlandse Zaken komen met alle geprivilegieerden die in uw gemeente woonachtig zijn. Mocht een geprivilegieerde vreemdeling onverhoopt géén bericht van u hebben ontvangen en van mening zijn dat hij ten onrechte niet als kiesgerechtigde in uw administratie is opgenomen, dan kan hij daarom alsnog verzoeken. Voor vragen over het PROBAS-bestand kunt u contact opnemen met de directie Kabinet en Protocol van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (tel ). Circulaire van 23 augustus 2002, kenmerk BPR2002/U Wanneer is iemand uitgesloten van het kiesrecht? Van het kiesrecht zijn uitgesloten: personen die bij onherroepelijke rechterlijke uitspraak van een Nederlandse rechter als bijkomende straf van het kiesrecht zijn ontzet; personen die krachtens onherroepelijke rechterlijke uitspraak wegens een geestelijke stoornis onbekwaam zijn rechtshandelingen te verrichten. Het gaat hier om onder curatele gestelden. 17

18 De uitsluiting wordt voor het actief kiesrecht beoordeeld naar de toestand op de dag van kandidaatstelling (voor het passief kiesrecht naar de toestand op het moment van toelating als lid van het vertegenwoordigend orgaan). Wanneer zich het eerste geval voordoet, informeert de Minister van Justitie zo spoedig mogelijk de burgemeester van de gemeente waar de betrokkene in de basisadministratie persoonsgegevens is ingeschreven. Is betrokkene nergens ingeschreven, dan informeert de minister de burgemeester van Den Haag. De duur van de uitsluiting wordt daarbij vermeld. De burgemeester stelt betrokkene vervolgens in kennis van de uitsluiting en de duur daarvan. Een dergelijke ontzetting uit het kiesrecht is overigens de afgelopen decennia niet meer uitgesproken. Bij ondercuratele stelling wordt de gemeente door de rechtbank die de ondercuratele stelling heeft uitgesproken geïnformeerd door middel van het toezenden van de curatelebeschikking. Op grond daarvan dient de gemeente de gegevens in het kiesregister aan te passen. Artikel 54, tweede lid, van de Grondwet en artikel B 5 van de Kieswet 5 Hoe wordt een aanduiding van een politieke groepering geregistreerd en welke stukken moeten daarbij worden overgelegd? Een politieke partij kan met het oog op deelname aan verkiezingen bij het centraal stembureau een aanduiding laten registreren. Alleen een geregistreerde aanduiding kan boven de kandidatenlijst worden geplaatst en daarmee op het stembiljet of de stemmachine worden vermeld. Er zijn aparte procedures voor de registratie van een aanduiding voor de verkiezingen van de Tweede Kamer, provinciale staten en de gemeenteraden. De op landelijk en provinciaal niveau geregistreerde aanduidingen hebben doorwerking naar lokaal niveau. Wil men een dergelijke aanduiding gebruiken bij gemeenteraadsverkiezingen dan is geen afzonderlijke registratie vereist: de aanduiding is immers al op hoger niveau geregistreerd. Om een aanduiding te kunnen registreren, dient een politieke groepering een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid te zijn, opgericht bij notariële akte. De politieke groepering moet een schriftelijk verzoek tot registratie van de aanduiding indienen bij het centraal stembureau voor de desbetreffende verkiezing. In geval van gemeenteraadsverkiezingen dient men zich te wenden tot het gemeentehuis, doorgaans afdeling burgerzaken. Het verzoek moet ondertekend zijn door degene(n) die bevoegd is (zijn) de vereniging te vertegenwoordigen. De vertegenwoordigingsbevoegdheid is neergelegd in de statuten van de vereniging. Overigens kan een partij maar één aanduiding laten registreren. Voor de registratie van een aanduiding voor de gemeenteraadsverkiezingen dient een waarborgsom van 112,50 aan de gemeente te worden betaald. Voor de statenverkiezingen is dit 225, voor de verkiezing van de Tweede Kamer 450. Bij inlevering van een geldige kandidatenlijst bij de eerstvolgende verkiezingen wordt de waarborgsom terugbetaald. 18

19 Verder dient bij het verzoek het volgende te worden overgelegd: een afschrift van de notariële akte waarin de statuten van de vereniging zijn opgenomen; een bewijs van inschrijving in het Handelsregister (uittreksel dat wordt afgegeven door de Kamer van Koophandel); een bewijs van betaling van de waarborgsom; een verklaring van de politieke groepering houdende aanwijzing van een gemachtigde en plaatsvervangend gemachtigde, die bevoegd zijn de geregistreerde aanduiding boven de kandidatenlijst te plaatsen. Dit verzoek dient uiterlijk op de drieënveertigste dag voor de dag van kandidaatstelling ingeleverd te worden. De Kieswet bepaalt geen termijn waarop het centraal stembureau een besluit moet nemen over het verzoek. Op grond van de Algemene wet bestuursrecht geldt dat binnen een redelijke termijn moet worden beslist. Welke termijn redelijk is, zal afhangen van de omstandigheden. In verkiezingstijd zal daarvoor een andere (kortere) termijn aangehouden moeten worden dan daarbuiten. Het centraal stembureau beslist alleen in bepaalde, in artikel G 3, vierde lid, van de Kieswet genoemde gevallen afwijzend op het verzoek: de aanduiding is in strijd met de openbare orde; de aanduiding is verwarrend omdat hij geheel of in hoofdzaak overeenstemt met een reeds geregistreerde aanduiding (ook indien het een aanduiding op hoger niveau betreft) van een andere politieke groepering, of met een aanduiding waarvoor reeds eerder t.b.v. de gemeenteraadsverkiezingen een registratieverzoek is ingediend; de aanduiding is anderszins misleidend voor de kiezers; de aanduiding bevat meer dan 35 letters of andere tekens; de aanduiding stemt geheel of in hoofdzaak overeen met die van een door de rechter verboden en ontbonden rechtspersoon; op dezelfde dag bij het centraal stembureau een verzoek wordt ingediend tot registratie van dezelfde of nagenoeg dezelfde aanduiding. De beslissing van het centraal stembureau wordt aan de gemachtigde kenbaar gemaakt en wordt ter openbare kennis gebracht op de wijze die in de gemeente gebruikelijk is. In geval van registratie voor de Tweede Kamer of provinciale staten wordt het besluit in de Staatscourant gepubliceerd. Tegen de beschikking van het centraal stembureau staat beroep open op de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. De beroepstermijn bedraagt zes dagen na de dagtekening van de Staatscourant dan wel de openbare kennisgeving waarin mededeling van de beslissing is gedaan. Artikelen G 1, G 2, G 3, G 4 en G 5 van de Kieswet 19

20 6 Bij een registratieverzoek dient de politieke groepering een bewijs van inschrijving in het handelsregister te overleggen. Hoe recent moet dit uittreksel van de Kamer van Koophandel zijn? De strekking van het voorschrift brengt mee dat het om een uittreksel van redelijk recente datum moet gaan omdat anders niet met zekerheid valt na te gaan of de indieners van het verzoek bevoegd zijn de vereniging te vertegenwoordigen. De Kiesraad hanteert bij registratieverzoeken voor de Tweede Kamerverkiezingen de regel dat het bewijs niet ouder dan zes maanden mag zijn. Bij twijfel over de vertegenwoordigingsbevoegdheid kunt u contact opnemen met de Kamer van Koophandel. Artikelen G 1 lid 3, sub b, G 2, lid 3, sub b, en G 3, lid 3, sub b, van de Kieswet 7 Dient de aanduiding van de politieke groepering overeen te komen met de statutaire naam van de politieke groepering? Nee, deze aanduiding hoeft niet overeen te komen met de statutaire naam. Zo kan bijvoorbeeld een afkorting van de statutaire naam worden gebruikt of de volledige statutaire naam al dan niet gevolgd door de afkorting daarvan (eventueel tussen haakjes geplaatst), maar ook een geheel andere aanduiding. De wetgever heeft partijen op dit punt de ruimte gelaten. Zo zijn bijvoorbeeld thans op landelijk niveau geregistreerd zowel de aanduiding VVD als de aanduiding Democraten 66 (D66). Artikelen G 1, lid 4, G 2, lid 4, en G 3, lid 4, van de Kieswet 8 Een aanduiding mag niet meer dan 35 letters of andere tekens bevatten. Wat moet onder andere tekens worden verstaan? Daarbij moet met name worden gedacht aan cijfers. Naar de huidige interpretatie worden leestekens, haakjes, streepjes en spaties niet meegeteld. Artikelen G 1, G 2 en G 3, steeds het vierde lid, onder d, van de Kieswet 9 Mag een plaatselijke afdeling van een landelijke partij aan de landelijk geregistreerde aanduiding de plaatsnaam laten toevoegen met het oog op deelname aan gemeenteraadsverkiezingen? Ja, mits de plaatselijke afdeling die registratie van een eigen aanduiding verzoekt, voldoet aan alle vereisten van artikel G 3 van de Kieswet. Het toevoegen van de plaatsnaam is geen verzoek tot wijziging van de aanduiding: de aanduiding is immers landelijk geregistreerd en kan dus alleen op landelijk niveau worden gewijzigd. De plaatselijke afdeling zal dus een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid moeten zijn, er zal een afschrift van de statuten en een gewaarmerkt uittreksel van de Kamer van Koophandel moeten worden overlegd, er zal een waarborgsom moeten worden voldaan en er moet een (plaatsvervangend) gemachtigde worden aangewezen. De te registreren aanduiding zal worden getoetst aan artikel G 3, vierde lid, Kieswet zoals gebruikelijk is bij andere 20

21 registratieverzoeken. Tevens zal ergens uit moeten blijken dat de landelijke groepering geen bezwaar heeft tegen de registratie op lokaal niveau, bijvoorbeeld door een verklaring van geen bezwaar af te geven of door een samenwerkingsovereenkomst aan te gaan. Als één van deze laatste stukken ontbreekt, zal het centraal stembureau, gelet op de wetsgeschiedenis en de jurisprudentie, het verzoek moeten afwijzen omdat de aanduiding in dat geval gedeeltelijk overeenstemt met de reeds op landelijk niveau geregistreerde aanduiding en daardoor verwarring is te duchten. Bij de kiezers zou de indruk gewekt kunnen worden dat er een relatie tussen beide partijen is terwijl dat niet het geval is. Indien het centraal stembureau het verzoek toewijst, zijn er ook nadelen voor de politieke groepering. Een nadeel voor de partij in kwestie is dat zij vervolgens wordt aangemerkt als een nieuwe politieke groepering en dus niet in aanmerking komt voor een aantal faciliteiten zoals voorkeurnummering en vrijstelling van het afleggen van ondersteuningsverklaringen of het betalen van een waarborgsom. De landelijke partij heeft op zijn beurt geen formele bemoeienis meer met deze nieuwe politieke groepering. Indien het tot een scheuring zou komen, kunnen beide partijen als elkaars concurrent aan de raadsverkiezingen deelnemen. Artikelen G 1, G 2 en G 3 van de Kieswet Brief aan alle gemeenten van de Minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties van 6 juni 2005, kenmerk Kan een registratie van een aanduiding worden gewijzigd? Ja, het is mogelijk een schriftelijk verzoek tot wijziging van een aanduiding in te dienen bij het centraal stembureau. Dit moet echter wel tijdig gebeuren. Verzoeken die zijn ingediend na de drieënveertigste dag voor kandidaatstelling, blijven voor de daaropvolgende verkiezing buiten behandeling. Bij het verzoek tot wijziging behoeft geen waarborgsom te worden betaald. Ook is geen overlegging vereist van een notariële akte. Reden daarvoor is dat het niet gaat om een nieuw registratieverzoek. Wel is het raadzaam dat de partij een recent uittreksel van de Kamer van Koophandel meestuurt, zodat het centraal stembureau kan vaststellen of de personen die het verzoek tot wijziging indienen wel bevoegd zijn om de vereniging te vertegenwoordigen. Voor de duidelijkheid: het op lokaal niveau toevoegen van een plaatsnaam aan een landelijk geregistreerde aanduiding is geen verzoek tot wijziging maar moet beschouwd worden als een geheel nieuw verzoek tot registratie. De procedure van artikel G 3 Kieswet is in dat geval dus van toepassing. Artikelen G 1, G 2 en G3, steeds het zesde lid, van de Kieswet 11 Welke waarborgsommen gelden er? De waarborgsom die aan het Rijk moet worden betaald voor de registratie van een aanduiding bij de Kiesraad, zodat kan worden meegedaan aan de Tweede Kamerverkiezingen, bedraagt 450. Voor de kandidaatstelling geldt een waarborgsom van

22 De waarborgsom die aan de gemeente die tevens hoofdplaats van de provincie is moet worden betaald voor de registratie van een aanduiding op provinciaal niveau, bedraagt 225. Voor de kandidaatstelling geldt een waarborgsom van De waarborgsom die aan de gemeente moet worden betaald voor de registratie van een aanduiding op lokaal niveau, bedraagt 112,50. Voor de kandidaatstelling geldt een waarborgsom van 225. De waarborgsom voor het registratieverzoek wordt teruggestort indien de politieke groepering bij de kandidaatstelling een geldige kandidatenlijst inlevert. De waarborgsom voor de kandidatenlijst wordt teruggestort indien de politieke groepering een stemmentotaal van tenminste 75% van de kiesdeler heeft behaald. Artikelen G 1 t/m G 3 en H 12 t/m H 14 van de Kieswet 12 Welke stukken moeten worden overgelegd op de dag van kandidaatstelling? Bij de kandidatenlijst worden overgelegd: 1. een verklaring van burgemeester en wethouders van de gemeente waar de inleveraar van de lijst als kiezer is geregistreerd dat hij bevoegd is tot deelnemen aan de verkiezing, indien de inleveraar niet als kiezer is geregistreerd in de gemeente waar het hoofdstembureau is gevestigd (artikel H 3, eerste lid, van de Kieswet); 2. een verklaring van de (plaatsvervangend) gemachtigde als bedoeld in het derde lid van de artikelen G 1, G 2 en G 3 van de Kieswet waarin aan de inleveraar van de lijst de bevoegdheid wordt verleend om boven de lijst de aanduiding van de desbetreffende groepering te plaatsen (artikel H 3, tweede lid, van de Kieswet); 3. schriftelijke verklaringen van kiezers dat zij de lijst ondersteunen (artikel H 4, eerste lid, van de Kieswet): dit geldt alleen voor politieke partijen die geen zitting hebben in het vertegenwoordigend orgaan waarvoor de verkiezing wordt gehouden; 4. indien voor de verkiezing van leden van provinciale staten of gemeenteraad op een lijst de naam van een kandidaat voorkomt die geen ingezetene is van de provincie of gemeente: een door die kandidaat ondertekende verklaring dat hij voornemens is zich bij benoeming te vestigen in de provincie of gemeente (artikel H 7, derde lid, van de Kieswet); 5. een schriftelijke verklaring van iedere daarop voorkomende kandidaat dat hij instemt met zijn kandidaatstelling op deze lijst (artikel H 9, eerste lid, van de Kieswet); 6. van iedere kandidaat die geen zitting heeft in het vertegenwoordigend orgaan waarvoor de verkiezing wordt gehouden: een kopie van een geldig legitimatiebewijs (artikel H 9, derde lid, van de Kieswet); 7. een bewijs van betaling van de waarborgsom (artikelen H 12, H 13, H 14, derde lid, van de Kieswet): dit geldt alleen voor politieke partijen die geen zitting hebben in het vertegenwoordigend orgaan waarvoor de verkiezing wordt gehouden. 22

23 Het afleggen van ondersteuningsverklaringen en de betaling van waarborgsommen is alleen vereist voor partijen die bij de vorige verkiezingen geen zetel(s) hebben behaald en voor lijsten waarboven geen aanduiding is vermeld. Ondersteuningsverklaringen zijn schriftelijke, ter secretarie van de gemeente afgelegde verklaringen van kiezers dat zij de lijst ondersteunen. Deze kunnen slechts worden afgelegd door personen die binnen de kieskring waarvoor die lijst geldt, als kiezer zijn geregistreerd voor de desbetreffende verkiezing. Voor gemeenteraadsverkiezingen houdt dit dus in dat degene die de verklaring aflegt ingezetene van de gemeente moet zijn: de gemeente vormt immers één kieskring. Een kiezer mag niet meer dan één ondersteuningsverklaring ondertekenen. De volgende aantallen ondersteuningsverklaringen zijn vereist: voor Tweede-Kamerverkiezingen, verkiezingen voor provinciale staten en gemeenteraadsverkiezingen waarbij het aantal te verdelen zetels in de raad minstens 39 bedraagt: minstens 30 ondersteuningsverklaringen per kieskring; voor gemeenteraadsverkiezingen waarbij het aantal te verdelen zetels in de raad minstens 19 maar minder dan 39 bedraagt: minstens 20 ondersteuningsverklaringen; voor gemeenteraadsverkiezingen waarbij het aantal te verdelen zetels in de raad minder dan 19 bedraagt: minstens 10 ondersteuningsverklaringen. Artikel H 4 van de Kieswet 13 Mag na voorinlevering de kandidatenlijst nog worden gewijzigd? Ja. Wijziging kan wel tot gevolg hebben dat er nieuwe ondersteuningsverklaringen en nieuwe instemmingsverklaringen moeten worden afgelegd, omdat op de ondersteuningsverklaringen en de instemmingsverklaringen de kandidaten op dezelfde wijze en in dezelfde volgorde moeten worden vermeld als op de kandidatenlijst. Op de dag van kandidaatstelling dienen de definitieve kandidatenlijsten te worden ingeleverd. Wel heeft degene die de lijst heeft ingeleverd, de mogelijkheid eventuele verzuimen te herstellen die het hoofdstembureau heeft gesignaleerd bij zijn onderzoek. Dit kan tot op de derde dag na kandidaatstelling, vóór drie uur s middags, en dient te gebeuren op de secretarie van de gemeente waar het hoofdstembureau is gevestigd. De voorinlevering kan nooit in de plaats treden van de officiële inlevering op de dag van kandidaatstelling. Dat geldt ook als alle stukken bij de voorinlevering al correct zijn. Artikelen H 3 en I 2, van de Kieswet 14 Zijn er verschoonbare redenen voor het te laat indienen van een kandidatenlijst? De kandidaatstelling vindt op een bij wet vastgestelde dag en tijdstip plaats (voor de komende gemeenteraadsverkiezingen: maandag 23 januari 2006). Op de 43 ste dag voor de stemming dienen de lijsten ingediend te worden bij het hoofd- 23

24 stembureau tussen negen uur s ochtends en drie uur s middags. Van dit tijdstip afwijken is niet mogelijk, tenzij er een verschoonbare reden is. Er zal echter niet snel sprake zijn van een verschoonbare reden. Deelname aan verkiezingen betreft een serieuze aangelegenheid. Verwacht mag worden dat partijen zich hierop goed voorbereiden. Een lijst die te laat wordt ingeleverd, wordt in principe ongeldig verklaard. Het is overigens raadzaam een lijst die na 15 uur maar nog voor de zitting van het hoofdstembureau om 16 uur wordt ingeleverd, toch in ontvangst te nemen. Het hoofdstembureau zal deze lijst dan ongeldig verklaren. Tegen dat besluit kan men vervolgens in beroep, waarbij de gelegenheid zich voordoet dat de inleveraar zich kan beroepen op een eventueel verschoonbare reden. Artikelen I 4, I 5 en I 7 Kieswet 15 Wanneer dienen de kandidatenlijsten bekend te zijn? Wanneer zijn de kandidatenlijsten onherroepelijk vastgesteld? Onmiddellijk na de kandidaatstelling dienen de kandidatenlijsten voor een ieder ter inzage gelegd te worden. Het is echter nog tot op de derde dag na kandidaatstelling mogelijk om eventuele verzuimen te herstellen. Op de derde dag na kandidaatstelling wordt door het hoofdstembureau besloten over de geldigheid van de lijsten en het handhaven van de daarop voorkomende kandidaten, alsmede over het handhaven van de daarboven geplaatste aanduiding. De openbare zitting van het hoofdstembureau vangt om 16 uur aan. Tot en met vier dagen na deze openbare zitting kan nog beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State worden ingesteld tegen het besluit van het hoofdstembureau over de geldigheid van de kandidatenlijsten. Uitspraak in beroep vindt plaats uiterlijk op de zesde dag nadat het beroepschrift is ontvangen. Zodra de beroepstermijn is verstreken of uitspraak op beroep is gedaan, wordt door de voorzitter van het hoofdstembureau mededeling gedaan omtrent de geldigheid van de lijsten aan het centraal stembureau. De voorzitter van het centraal stembureau maakt de lijsten vervolgens openbaar. Dit betekent dat de lijsten voor een ieder ter inzage worden gelegd op de gemeentesecretarie en dat van de terinzagelegging openbare kennisgeving wordt gedaan door de voorzitter van het centraal stembureau. Bij Tweede Kamerverkiezingen geschiedt de openbaarmaking van de kandidatenlijsten door plaatsing in de Staatscourant. Artikel I 9 Kieswet 16 Wanneer kan gebruik gemaakt worden van centrale inlevering van kandidatenlijsten? Centrale kandidaatstelling speelt alleen bij de verkiezing van de Tweede Kamer of bij statenverkiezingen waarbij de provincie uit meer dan één kieskring bestaat. Er kunnen twee gevallen onderscheiden worden waarin gebruik kan worden gemaakt van centrale inlevering van kandidatenlijsten. In beide gevallen geldt dat de betreffende groepering in elke kieskring aan de kandidaatstelling moet deelnemen. 24

25 Geval A Op alle lijsten komen dezelfde namen in dezelfde volgorde voor, behalve op ten hoogste de laatste vijf plaatsen. Deze mogelijkheid bestaat alleen voor lijsten met meer dan 30 kandidaten. Dit zijn lijsten van partijen die bij de vorige verkiezing ten minste 15 zetels hebben behaald (artikel H 6, tweede lid, van de Kieswet). Voor elke kieskring wordt een aparte kandidatenlijst ingediend. Geval B Op alle lijsten komen uitsluitend dezelfde namen in dezelfde volgorde voor. Deze mogelijkheid bestaat, ongeacht het aantal kandidaten op de lijsten. Vereist is dat boven de lijst de aanduiding staat van een partij die bij de vorige verkiezing ten minste één zetel heeft behaald. Volstaan wordt met de indiening van één kandidatenlijst. Geval B is ook van toepassing als boven de lijst een samenvoeging staat van aanduidingen van twee of meer groeperingen, indien bij de vorige verkiezing, hetzij aan de gezamenlijke groeperingen, hetzij aan ten minste één daarvan één of meer zetels zijn toegekend. Bij de Tweede-Kamerverkiezingen vindt de centrale inlevering plaats bij het hoofdstembureau van de kieskring s-gravenhage. Bij de verkiezingen van provinciale staten geschiedt dit bij het hoofdstembureau in de provinciehoofdstad. Artikel H 2 en H 6 van de Kieswet 17 Mogen kandidaten ook zelf een verklaring van ondersteuning ondertekenen? Ja. Ondersteuningsverklaringen worden afgelegd door personen die binnen de kieskring waarvoor die lijst geldt, als kiezer zijn geregistreerd voor de desbetreffende verkiezing (bij gemeenteraadsverkiezingen: binnen de gemeente). De Kieswet sluit niet uit dat een op de lijst voorkomende kandidaat die in de kieskring woont, zelf ook voor de lijst een ondersteuningsverklaring aflegt. Artikel H 4, tweede lid, van de Kieswet 18 Hoeveel kandidaten mogen op een lijst staan? Op een kandidatenlijst mogen ten hoogste dertig kandidaten geplaatst worden. Slechts in het geval dat bij de laatstgehouden verkiezingen meer dan vijftien zetels behaald zijn, mag op de lijst een aantal namen worden geplaatst dat ten hoogste tweemaal het aantal behaalde zetels bedraagt, maar nooit meer dan tachtig. Deze aantallen gelden zowel de gemeentelijke als de provinciale als de landelijke verkiezingen. Artikel H 6 van de Kieswet 19 Hoe dienen kandidaten op een kandidatenlijst te worden vermeld? Een kandidaat wordt op de kandidatenlijst vermeld met naam, voorletters, geboortedatum, adres en woonplaats. Achter de voorletters kan tussen haakjes de 25