Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar X Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2006 Nr. 105 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 24 mei 2006 Ter afdoening van mijn toezegging bij de beantwoording van de vragen van het lid Aasted Madsen-van Stiphout (Aanhangsel Handelingen II 2004/ 2005, nr. 1676) over opleidingen bij Defensie bied ik u hierbij aan mijn nota houdende de integrale visie ten aanzien van het opleidingsbeleid voor het militaire personeel van het Ministerie van Defensie. De Staatssecretaris van Defensie, C. van der Knaap KST tkkst30300X-105 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

2 1. INLEIDING Ter afdoening van mijn toezegging bij de beantwoording van de vragen van het lid Aasted Madsen-van Stiphout (Aanhangsel Handelingen II 2004/ 2005, nr. 1676) over opleidingen bij Defensie bied ik u onderstaand mijn integrale visie aan ten aanzien van het opleidingsbeleid voor het militaire personeel van het Ministerie van Defensie. Kenmerkend voor het militaire beroep is dat de daarvoor vereiste kennis, vaardigheden en attitude (competenties) voor een belangrijk deel niet door het volgen van civiel onderwijs kunnen worden verkregen. Militairen worden daarom veelal door eigen opleidingsorganisaties opgeleid en getraind voor hun functievervulling. Het opleiden en trainen van grote aantallen militairen kan daarmee worden beschouwd als één van de belangrijkste functionaliteiten ter ondersteuning van de hoofdtaken van Defensie. Het opleiden en trainen van militairen behoort tot de verantwoordelijkheden van de commandanten van de operationele commando s, de commandant Koninklijke Marechaussee en overige betrokken dienstonderdelen. Samen beschikken zij over een op haar taak berekende opleidings- en trainingsorganisatie. De hiervoor genoemde opleidings- en trainingsorganisatie verzorgt zowel de opleiding en training van individueel personeel als de ondersteuning van de opleiding en training in eenheidsverband. Deze nota bevat de algemene kaders met betrekking tot het opleiden van militair personeel op individueel niveau. Daarbij wordt de relatie met het in 2007 in te voeren flexibele personeelssysteem (FPS) verduidelijkt. De Nederlandse krijgsmacht staat nationaal en internationaal bekend om haar professionaliteit. Deze professionaliteit blijkt bij de inzet in vele operaties, die kunnen variëren van vredeafdwingende- tot vredebewarende operaties en ook anti-terreur- en humanitaire operaties, alsmede vele vormen van bijstand en hulpverlening aan nationale en internationale (civiele) autoriteiten omvatten. Ongetwijfeld dragen veel factoren bij aan deze professionaliteit, maar één van de belangrijkste factoren is en blijft het goed en voortdurend opleiden van het personeel dat deze operaties uitvoert. Het opleiden van individuele militairen dient in hoofdzaak drie doelen: Het primaire doel van het opleiden van militairen is het aanleren van militaire kennis en (basis) vaardigheden en het vormen van de individuele militair. Het leveren van effectieve en succesvolle operationele capaciteit is direct afhankelijk van het kunnen inzetten van militair personeel dat beschikt over de juiste competenties en dat goed is voorbereid op het functioneren in fysiek en mentaal belastende omstandigheden. In de hogere rangen moet het personeel niet alleen beschikken over de hiervoor genoemde (basis) vaardigheden en vorming, maar zijn ook andere specifieke competenties essentieel, die maar ten dele elders kunnen worden verworven. Daarom worden de militairen die een voortgezette loopbaan bij Defensie volgen via specifiek daarop afgestemde opleidingen daarop voorbereid. Daarnaast dient een belangrijk deel van de militairen te worden voorbereid op een voortzetting van de loopbaan op de civiele arbeidsmarkt. Hoewel het FPS tot een gemiddeld langer durend dienstverband in de lagere rangen zal leiden, zullen ook in de toekomst jaarlijks grote aantallen militairen blijven doorstromen naar de civiele arbeidsmarkt. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

3 Deze militairen wordt daarom goede vooruitzichten op een voortzetting van de loopbaan elders op de arbeidsmarkt geboden. Bovenstaande doelen zijn niet nieuw. Het kunnen beschikken over goed opgeleid personeel blijft cruciaal. Het opleidingsbeleid zal na invoering van het FPS om deze reden niet structureel worden gewijzigd; eerder zal sprake zijn van het verleggen van accenten. Hierbij is blijvende aandacht nodig voor civiele certificering en accreditatie van defensieopleidingen. De mogelijkheden om opleidingen civiel te verwerven zullen optimaal worden benut. Met deze nota «Opleidingsbeleid Militair Personeel» wordt invulling gegeven aan een integrale visie ten aanzien van het opleidingsbeleid voor militair personeel, mede in relatie tot het FPS. In deze nota wordt niet ingegaan op het opleidingsbeleid ten behoeve van burgerpersoneel van Defensie, omdat dit personeel in het algemeen voldoende opgeleid op functie wordt aangesteld dan wel opleidingsmogelijkheden krijgt aangeboden indien de individuele loopbaanontwikkeling dat vereist. Deze systematiek functioneert naar behoren en behoeft geen aanpassing. 2. UITGANGSPUNTEN BIJ DE VORMGEVING VAN HET OPLEIDINGSBELEID De militair krijgt in de toekomst meer mogelijkheden om eigen voorkeuren in de loopbaankeuzes een rol te laten spelen. Het opleidingsbeleid dient daar nauw bij aan te sluiten. Bij de vormgeving van het opleidingsbeleid worden de volgende uitgangspunten gehanteerd. Het opleiden van militairen vindt plaats volgens het beginsel: «just in time and just enough». Hiermede wordt bereikt dat opleidingen en trainingen zo effectief mogelijk zijn. De benodigde competenties worden opgedaan dan wel aangeleerd op het moment dat deze nodig zijn («just in time») en in de mate waarin deze nodig zijn («just enough»). Er wordt in toenemende mate naar gestreefd opleidingsmogelijkheden aan te bieden, wanneer die gedurende de loopbaan van de individuele militair functioneel zijn. De mogelijkheden om te leren op de werkplek worden daarbij zoveel mogelijk benut, ondersteund door moderne leermiddelen en leermethoden (competentiegericht opleiden, het zogenaamde «blended learning», bestaande uit o.a. duaal leren, E-learning, etc.). Voor een deel van het officiersbestand is het noodzakelijk reeds vanaf de aanvang van de loopbaan op wetenschappelijk werk- en denkniveau te kunnen functioneren. Om de krijgsmacht te voorzien van voldoende personeel van dit niveau (met een specifieke militaire oriëntatie) worden officiersopleidingen op academisch niveau gegeven. De competenties die tijdens deze opleidingen worden verworven zijn zowel van belang voor eerste functies als voor latere functies, op een hoger rangsniveau. Naast opleiding en training gericht op het aanleren van militaire vaardigheden wordt in het opleidingsaanbod ook het vormingsaspect van de militair van groot belang geacht. Het gaat daarbij om zaken als: waarden en normen, attitudevorming, omgaan met teleurstellingen, militaire ethiek, integriteit, gender, diversiteit, medezeggenschap, etc. De opleidingen vinden plaats volgens het principe dat iedere daarvoor geselecteerde militair opleidbaar is voor de geselecteerde functie. Begeleiding van de militair in het kader van zijn persoonlijke vorming Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

4 is daarbij van essentieel belang. Anders dan het wervingsproces is het opleidingsproces in beginsel geen selectie-instrument. Uiteraard kunnen zich feiten en omstandigheden voordoen die het opleidbaar zijn voor de geselecteerde functie (blijvend) in de weg staan. De flexibiliteit van het opleidingsaanbod draagt in dat geval zoveel mogelijk bij aan de keuze voor een ander loopbaanpad binnen Defensie. Het eigen initiatief van de militair om de loopbaan (met de gewenste opleidingen in combinatie met de tot dan toe opgedane ervaring) in te richten, wordt sterk gestimuleerd. Bij de start van de loopbaan wordt breed inzicht geboden in de opleidingsmogelijkheden, in relatie tot het gekozen loopbaanpad. In het vervolg van de militaire loopbaan wordt op het juiste moment en waar nodig ingespeeld op opleidingen die zich richten op de doorstroom en terugkeer naar de arbeidsmarkt; hier zal zoveel mogelijk sprake zijn van maatwerk. Voor zover het hierbij gaat om interne opleidingen is uiteraard de capaciteit van die opleidingen mede bepalend. Gekoppeld aan de duur en het verblijf bij Defensie krijgt de militair de mogelijkheid om onder begeleiding zijn civiele meerwaarde op een eigen manier gestalte te geven. Opleidingen gericht op persoonlijke ontwikkeling in relatie tot de terugkeer naar de arbeidsmarkt moeten daarbij wel voldoende relevantie hebben voor het vinden van werk op de civiele arbeidsmarkt. Hoewel nu al feitelijk vaststaat dat de huidige opleidingen bij Defensie reeds meerwaarde hebben voor de positie van de uitstromende militair op de arbeidsmarkt, is het van belang dat een goede aansluiting van het opleidingsaanbod op de arbeidsmarkt gewaarborgd blijft. Dit gebeurt op drie manieren: Reeds enige jaren geleden is het beleid in gang gezet om waar mogelijk en zinvol defensieopleidingen civiel te certificeren. De doelstelling is om per 1 januari % van de daarvoor in aanmerking komende opleidingen van een civiele erkenning te voorzien. Civiele erkenning van (delen van) officiersopleidingen (op bachelorniveau en zo mogelijk ook masterniveau) is per 2010 voorzien. In voorkomend geval draagt Defensie bij aan (delen van) civiele opleidingen. Voorbeelden daarvan zijn de door de Regionale Opleidingscentra (ROC) verzorgde opleidingen: Oriëntatiejaar Koninklijke Landmacht, Brugjaar Koninklijke Marechaussee, module Vrede en Veiligheid alsmede delen van met name technische opleidingen. Bovendien worden steeds meer (delen van) militaire functieopleidingen gecombineerd met middelbare beroepsopleidingen bij het ROC. Het betreft hier onder andere opleidingen op het gebied van ICT, autotechniek en bouwkunde. Daarnaast kunnen bepaalde specialistische opleidingen uitsluitend civiel worden verzorgd, bijvoorbeeld in het logistieke vakgebied. Tijdens de officiersopleidingen wordt bovendien nauw samengewerkt met civiele universiteiten. Daarnaast is de waardering van de bij Defensie opgedane ervaringen door middel van erkenning van verworven competenties (EVC) van steeds groter belang om de arbeidsmarktwaarde van de naar de civiele arbeidsmarkt terugkerende militair optimaal te kunnen benutten. De interne opleidingen worden waar mogelijk defensiebreed geharmoniseerd. Niet alleen doelmatigheidsafwegingen liggen hieraan ten grondslag, maar óók de ontwikkeling in de militair operationele praktijk, waarbij steeds vaker sprake is van zogenaamd «joint» optreden Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

5 van de krijgsmacht. Dit joint optreden vereist een intensieve samenwerking van de operationele commando s op het gebied van opleiden en trainen. De tendens van de afgelopen jaren is dan ook dat steeds meer opleidingen «paars» worden ontwikkeld en aangeboden. Het betreft hier niet alleen de zogenaamde missiegerichte opleidingen, maar ook functieopleidingen (bijvoorbeeld chauffeurs- en geneeskundige opleidingen) en loopbaanopleidingen (bijvoorbeeld de Middelbare en Hogere Defensie Vorming voor officieren en de Tertiaire Vorming voor Onderofficieren). Ook de officiersopleidingen aan de NLDA zijn meer dan ooit «joint» van opzet en inhoud. Deze harmonisatie wordt in de komende jaren voortgezet, waarbij in beginsel het gehele opleidingsaanbod in beschouwing wordt genomen. Als gevolg van het voorafgaande zullen óók de bedrijfsvoering (BV) en informatievoorziening (IV) in het opleidingsveld van Defensie zoveel mogelijk worden geharmoniseerd. Daarnaast zullen de opleidingen waar nodig verder worden verdiept en verbreed om de flexibiliteit van het personeelsbestand te vergroten. Deze maatregelen zijn gericht op bredere inzetmogelijkheden van zowel individuele militairen als samengestelde eenheden. 3. OPLEIDINGEN IN RELATIE TOT DE LOOPBAAN VAN DE MILITAIR De loopbaan van de militair is in een drietal fases onder te verdelen: instroom, doorstroom intern- en doorstroom extern Defensie. In een aantal gevallen wordt de eerste fase van de militaire loopbaan voorafgegaan door een zogenaamde instroomopleiding. Dit zijn civiele opleidingen verzorgd door de ROC n, waarvan het curriculum in nauw overleg met Defensie wordt vastgesteld en uitgevoerd, maar die formeel niet tot de militaire loopbaan kunnen worden gerekend. Jeugdige (16 en 17 jarige) belangstellenden voor een aanstelling als militair kunnen zich op deze wijze voorbereiden op een militaire loopbaan. Zo vormen deze, veelal gecertificeerde instroomopleidingen een eerste kennismaking met de krijgsmacht. Tevens wordt voorkomen dat te jonge belangstellenden voor een loopbaan bij de krijgsmacht tussentijds hun interesse verliezen. Daarnaast bieden deze instroomopleidingen de mogelijkheid om eventuele voor een aanstelling als militair geldende tekortkomingen in de vooropleiding dan wel in de lichamelijke conditie op te heffen. Ook kan in enkele specifieke situaties de instroomopleiding gevolgd worden door een praktijkstage, wat er uiteindelijk toe kan leiden dat bepaalde (delen van) militaire opleidingen kunnen worden bekort. Instroom: De instroom betreft de periode vanaf de indiensttreding van de militair tot en met het einde van de dienverplichting die aan de aanstelling van de militair is gekoppeld. Het opleiden van individuele militairen en uit individuele militairen samengestelde eenheden is het specifieke domein van Defensie en als zodanig is dit in eerste instantie een interne, op het militaire bedrijf gerichte opleidings- en trainingsactiviteit. Het betreft hier de zogenaamde initiële opleidingen. De initiële opleiding van een militair bestaat uit een algemene militaire opleiding (AMO) en een functieopleiding. Direct na zijn aanstelling volgt een militair een AMO binnen het Operationele Commando of NLDA ter voorbereiding op zijn operationele inzet. Deze AMO wordt afgerond met een vaktechnische opleiding, die direct is gekoppeld aan de functie die de militair gaat vervullen dan wel vervult. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

6 Deze vaktechnische opleiding wordt aangeduid als de functieopleiding. In veel gevallen is hier sprake van een (deels) civiel gecertificeerde opleiding. De initiële opleiding is dus gericht op het huidige en toekomstige functioneren binnen het gekozen vakgebied. Voor aspirant-officieren maakt de AMO deel uit van de opleiding aan de NLDA. De officiersopleidingen aan de NLDA bieden een noodzakelijke aanvulling op de zuiver functiegeoriënteerde opleiding. Specifiek voor de Koninklijke Marechaussee geldt dat op het gebied van de functieopleidingen sprake is van een zeer nauwe samenwerking met de politie. De initiële opleidingen zijn gebaseerd op de militaire doctrines en worden voortdurend getoetst aan «best practices», «lessons learned» en actuele wetenschappelijke inzichten. Het leren van elkaar en van bondgenoten, alsmede van de opgedane ervaringen in (internationale) missies worden direct verwerkt in de opleiding en training van de militair. De militair wordt daarbij van voldoende vaardigheden voorzien om een groot aantal taken in voortdurend veranderende omgevingen te kunnen uitvoeren. De toegenomen daadwerkelijke inzet ten behoeve van (internationale) missies die het gehele geweldsspectrum kunnen beslaan, vereist bovendien dat het opleiden en trainen van militairen primair in het teken staat van het zich kwalificeren van eenheden voor het uitvoeren van operationele taken. Het aanleren van teamwork en discipline zijn daarbij essentieel, maar dit geldt ook voor de ontwikkeling van de individuele militair. Hiertoe wordt onder meer voortdurend aandacht aan leiderschapsvaardigheden op ieder niveau besteed. Hierdoor verkrijgt de militair tevens een toegevoegde waarde op de arbeidsmarkt. Na hun initiële opleiding worden de militairen op functie geplaatst. Daar worden de tijdens de basisopleiding aangeleerde competenties tijdens het (eenheids-)trainingsprogramma onder begeleiding van meer ervaren collegae en kaderleden verder uitgebouwd tot het gewenste niveau van militair vakmanschap. De militair vervult operationele functies, waarbij vaak sprake zal zijn van een afgebakend loopbaanpatroon. De keuzemogelijkheden zijn vooralsnog beperkt. Doorstroom intern Defensie: De doorstroom intern Defensie betreft de periode vanaf het moment dat de dienverplichting is afgelopen tot het moment dat het besluit is gevallen of de militair zijn loopbaan bij Defensie kan voort zetten. Voor de militairen die hun loopbaan elders op de arbeidsmarkt dienen voort te zetten vangt op dat moment de doorstroom naar de civiele arbeidsmarkt aan. Voor de overige militairen loopt de doorstroom binnen de krijgsmacht door. In het begin van de doorstroom intern Defensie is de loopbaanbegeleiding relatief beperkt. De militair bouwt gaandeweg ervaring op voor doorgroei binnen het defensieonderdeel. In de doorstroom kan een aantal zogenaamde vervolgopleidingen plaatsvinden. Als eerste kan de militair, voor zover een vervolgfunctie dat vereist, (nogmaals) een, (deels) civiel gecertificeerde, functieopleiding volgen (zie instroom). Door het vervullen van verschillende (operationele) functies vindt een belangrijk deel van de ontwikkeling van de militair plaats. De ontwikkeling is primair gericht op interne doorstroom en secundair op externe employability. Allengs ontstaat een grotere keuzevrijheid voor vervolgfuncties en speelt loopbaanbegeleiding meer nadrukkelijk een rol. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

7 Naast eventuele functieopleidingen die nodig zijn voor de functies die de militair vervult, ontstaat bovendien meer ruimte voor het volgen van opleidingen ten behoeve van de persoonlijke ontwikkeling. Ook hier is maatwerk geboden. Naarmate de verblijfsduur bij Defensie voortduurt zal meer kunnen worden geïnvesteerd in de persoonlijke ontwikkeling van de individuele militair. De verschillende opleidingsmogelijkheden zullen daarop zoveel mogelijk worden afgestemd. Daarnaast kan op de daarvoor geëigende momenten ook een (eerste) loopbaanopleiding worden gevolgd. Deze opleidingen kennen veelal een algemeen vormend en een specifiek militair technisch deel en zijn erop gericht de militair competenties te laten verkrijgen voor functies op een hoger niveau van functioneren. Uiterlijk rond de leeftijd van 35 jaar wordt bepaald of militairen hun militaire loopbaan kunnen voortzetten, dan wel doorstromen naar de arbeidsmarkt. Het moment van terugkeer op de arbeidsmarkt varieert per loopbaanspoor; een groot deel van het militair personeel, vooral manschappen, stroomt al eerder op jongere leeftijd uit. Voor de manschappen, vooral zij die excelleren, bestaat ook de kans om door te stromen naar het niveau van onderofficier. Zij volgen dan (delen van) de initiële opleiding tot onderofficier. Er wordt naar gestreefd om de toekomstige leerlingen van de onderofficiersopleidingen voor een belangrijk deel via dit interne traject te werven. Na de beslissing dat de militair zijn loopbaan bij Defensie kan vervolgen komt de militair in aanmerking voor het volgen van de loopbaanopleidingen, die gericht zijn op het functioneren in de bovenbouw. Voor de onderofficieren houdt dit in dat zij in aanmerking worden gebracht voor de secundaire vorming onderofficieren (die opleidt tot het niveau van sergeant-majoor) en in een later stadium voor diegenen die daarvoor geschikt worden geacht voor de tertiaire vorming onderofficieren, die opleidt voor de hoogste onderofficiersfuncties. De loopbaanopleidingen voor onderofficieren worden gegeven binnen de verschillende opleidingscentra van de operationele commando s en Koninklijke Marechaussee. Voor officieren houdt dit in dat zij in aanmerking worden gebracht voor de Middelbare Defensie Vorming (die opleidt tot het niveau van majoor en hoger) en in een later stadium voor diegenen die daarvoor geschikt worden geacht voor de Hogere Defensie Vorming, die opleidt tot het niveau van luitenant-kolonel en hoger. Deze officieren worden in een MD-programma opgenomen. Aankomende vlag- en opperofficieren kunnen in aanmerking komen voor de Leergang Topmanagement Defensie. Het merendeel van de loopbaanopleidingen voor officieren wordt defensiebreed aangeboden en wordt voor wat betreft de algemene delen gegeven binnen de NLDA. Deze opleidingen worden deels door externe docenten verzorgd. Het betreft hier zogenaamde actualiteitencolleges, bijvoorbeeld naar aanleiding van recente uitzendingen, en ook wanneer het gaat om specifieke expertise waarvan het opnemen in de eigen organisatie niet doelmatig is. Verder wordt met enige regelmaat gedoceerd door buitenlandse gastdocenten, waarbij tegelijkertijd de internationale gerichtheid wordt versterkt. De hiervoor genoemde opleidingen worden vraaggestuurd georganiseerd, zodat deze alleen worden aangeboden aan diegenen waarvan aannemelijk is dat zij ook werkelijk de beoogde loopbaanontwikkeling zullen kunnen voltooien. In het kader van «education permanente» volgen ook militairen, die niet doorstromen naar de hoogste rangsniveaus met regelmaat opleidingen of cursussen. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

8 Op bovenstaande wijze verkrijgt de militair in de doorstroom van zijn militaire loopbaan gaandeweg meer duidelijkheid over zijn in- en externe employability. Doorstroom civiele arbeidsmarkt: De doorstroom civiele arbeidsmarkt betreft de periode vanaf het moment waarop het besluit is gevallen dat de militair niet kan doorstromen binnen de defensieorganisatie tot aan het einde van het dienstverband. In de doorstroom naar de civiele arbeidsmarkt richt de ontwikkeling en begeleiding van de militair zich op externe employability. De militair wordt in de gelegenheid gesteld opleidingen te volgen als in overleg met de militair is vastgesteld dat zijn «arbeidsmarktwaarde» moet worden vergroot. Dit wordt naar verwachting vastgesteld door de nog op te richten externe bemiddelingsorganisatie Defensie (EBD), die belast wordt met de begeleiding en bemiddeling van doorstromend defensiepersoneel. Naarmate de militair langer bij Defensie verblijft moet rekening worden gehouden met intensivering van de opleidingsinspanning om de externe employability op een verantwoord peil te brengen of te houden. Het pakket aan studiefaciliteiten van de verschillende defensieonderdelen wordt geharmoniseerd. Op het moment dat duidelijk wordt dat de militair terugkeert naar de civiele arbeidsmarkt heeft hij een zo volledig mogelijk inzicht in zijn waarde op de arbeidsmarkt. Deze waarde vindt zijn basis niet alleen in voltooide (en waar mogelijk gecertificeerde) (delen van) opleidingen, maar ook in opgedane ervaringen en erkenning van verworven competenties (EVC). Gedurende de loopbaan van de militair zullen daarom niet alleen de gevolgde en voltooide opleidingen worden geregistreerd, maar worden ook de gedurende de functie-uitoefening en tijdens gevolgde trainingen opgedane ervaringen vastgelegd in een (digitaal) portfolio. De door de militair in zijn loopbaan bij Defensie opgedane dan wel uitgebouwde kennis, ervaring, attitude en talenten laten zich als volgt weergeven: (zie bijlage bij deze nota). Gedurende de loopbaan van de militair vindt aldus een (verdere) opeenvolging van opleidingen alsmede vergroting van ervaringen, competenties en talenten plaats. De initiële-, functie-, loopbaanopleidingen en opleidingen voor persoonlijke ontwikkeling dragen bij aan de in- en externe employability van de militair. Deze uitbouw in kennis, ervaringen, attitude en talenten garanderen mede de waarde van de militair op de civiele arbeidsmarkt. 4. PRIORITEITEN In de komende jaren heeft Defensie in het opleidingsbeleid te maken met een aantal prioriteiten. De militair operationele praktijk vergt voortdurende aandacht voor het daaraan gerelateerde opleidingspalet. Verdere harmonisatie van het opleidings- en trainingsaanbod inclusief de onderliggende opleidings- en trainingsvisie en -systematiek en de aan opleidingen gerelateerde bedrijfsvoering en ICT is een belangrijk actiepunt. Defensie heeft behoefte aan een voldoende flexibel inzetbaar personeelsbestand. In dat kader wordt op korte termijn onderzocht in hoeverre Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

9 verdere verdieping en verbreding van opleiding en training daaraan kan bijdragen. Voor zowel de instroom als de doorstroom naar de civiele arbeidsmarkt van het defensiepersoneel is het van groot belang dat de aansluiting bij ontwikkelingen op de onderwijs- en arbeidsmarkt behouden blijft. Naast het certificeren van defensieopleidingen en het meer competentiegericht opleiden is het samen met instituties in de opleidingssector verder uitbouwen van de erkenning van verworven competenties. Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr

10 Bijlage behorende bij nota Opleidingsbeleid Militair Personeel Tweede Kamer, vergaderjaar , X, nr