De ringslang LEEFT GRAAG DICHT BIJ MENSEN

Transcriptie

1 De ringslang LEEFT GRAAG DICHT BIJ MENSEN

2 PASPOORT NAAM: ringslang (Natrix natrix) LEEFT: in de buurt van water, in Nederland vooral boven de grote rivieren in een zone rondom het IJsselmeer UITERLIJK: groenbruinig tot zwart, met op de flanken een patroon van donkere en lichte vlekken, lichte gelige ring in zijn nek, direct achter de kop LENGTE: vrouwtjes tot circa 120 cm, mannetjes tot 90 cm LEEFTIJD: tot dertig jaar NAKOMELINGEN: maximaal veertig eitjes per legsel VOEDSEL: kikkers, padden en salamanders, af en toe een vis VIJAND: marterachtigen, ratten en vogels als reigers, ooievaars en aalscholvers BIJZONDER: grootste slang van Nederland, een uitstekende zwemmer Wat doe je als je in werkelijkheid veel minder stoer en gevaarlijk bent dan je eruitziet? Inderdaad: dan moet je slim zijn. En dat ís de ringslang. Buitenleven ging op de dijk van Marken op zoek naar de grootste slang van Nederland. DOOR CORINE KOOLSTRA FOTOGRAFIE JELGER HERDER Wow, daar ging die! Zó, die was snel! Ingo Janssen, ringslangdeskundige bij RAVON - een instelling die onderzoek doet naar amfibieën, reptielen en vissen - is onder de indruk. Ik ook, maar vooral omdat ik de ringslang nét niet zag. Had Ingo gezegd dat er een muis tussen het hoge gras wegschoot, dan had ik het ook geloofd. Komt goed, komt goed!, belooft Ingo. De vorige keer dat ik hier op de dijk bij Marken liep, zag ik er tientallen. Om er vervolgens aan toe te voegen: Alleen is het vandaag wel een beetje warm. Je zou zeggen dat dat goed is voor een ringslang. Het is immers een koudbloedig dier dat zich moeten opwarmen voor de nodige energie. Je zou dus verwachten dat je spotkans groter is bij warm weer, omdat ringslangen dan lekker actief worden. Dat blijkt een veelgemaakte denkfout. Voor de ringslangen is warm weer inderdaad ideaal. Ze kunnen zich dan lekker schuilhouden, niets doen en tóch opwarmen. Maar voor ons onderzoekers is een bewolkte dag met een temperatuur tussen de vijftien en twintig graden Celsius beter. Dan moeten de ringslangen open en bloot gaan liggen om op te warmen en ze zijn vaak ook trager. Stankaanval Maar goed, vandaag is het dus 23 graden Celsius en wordt er iets meer van onze speurmanskunsten gevraagd. Om te beginnen moeten we niet óp de dijk lopen, over het geasfalteerde pad, maar over de scheve keien vol onkruid aan de waterzijde van de dijk, want ringslangen hebben gaten en kieren nodig, waarin ze kunnen weg kruipen. En dan vooral op de overgang letten van de keien naar het gras of riet. Dat 2017 AUGUSTUS/SEPTEMBER 51

3 vinden ze heerlijke plekjes: lekker beschut, ze kunnen er toch zon meepakken en als er een lastige onderzoeker langskomt, kunnen ze meteen wegschieten, haha! Ingo trekt een braamstruik los van zijn broekspijp en vervolgt: Het zoekbeeld van een ringslang is eigenlijk dat van een hondendrol: het is een hoopje dat kan variëren in kleur, grootte en vorm. Hij ziet mijn ogen naar zijn handschoenen gaan. En nee, ringslangen zijn totaal niet gevaarlijk of giftig. Maar ze hebben wel een erg onsmakelijke afweertechniek. Als ze denken dat ze in gevaar zijn, kunnen ze via de cloaca een witte spray afscheiden, die ruikt naar een mix van rotte vis, knoflook en wiet. Roofdieren denken daardoor dat de slangen al in een staat van ontbinding verkeren. Heel smerig. Die geur raak je maar moeilijk kwijt. Zijn ze thuis niet blij mee. Vandaar die handschoenen. Naast de stankaanval heeft de ringslang nog enkele dramatische technieken om roofvogels die een voorkeur hebben voor levende prooien om de tuin te leiden. Zo is daar de ik-ben-al-doodtechniek: compleet met open mond en een slappe tong uit de bek. Voor een extra dramatisch effect kan hij zelfs een druppeltje bloed uit de mond laten rollen. Vrouwtjes willen tegenover vijanden ook weleens de cobra-techniek toepassen. Ze richten zich dan op en blazen de zijkanten van hun kop op, alsof ze een cobra zijn. 52 BUITENLEVEN

4 De ringslang beheerst uitstekend de ik-ben-al-doodtechniek: compleet met open mond en een slappe tong uit de bek Autoweg Boven ons fietsen en wandelen toeristen over de Markerdijk. Sommige stoppen, spreken ons aan: Waarom lopen jullie over de scheve kant van de dijk? Waar zijn jullie naar op zoek? Ringslangen? Serieus! Zitten die hier dan? Ik snap hun verbazing wel. Je verwacht sowieso niet snel slangen in Nederland (hoewel er in ons land drie soorten leven, zie kader), maar een slang zó dichtbij de bebouwing, dat is wel verbazingwekkend. Geen enkele andere slang leeft zó dichtbij de mensen. Sterker nog: ze hebben mensen nodig, zegt Ingo. Hij wijst op de dijk, het Markermeer, de sloten en de weides. Mensen zullen zeggen: dat is puur natuur. Maar dat is het natuurlijk niet. Alles hier is door mensenhanden gemaakt en juist daardoor voelt de ringslang zich hier als een vis in het water. Vooral die dijk is essentieel. Dat is net een autoweg voor ringslangen. Hij vormt een verbinding die helemaal van Amsterdam tot aan Monnickendam loopt. In de afzonderlijke gebieden leven groepjes van enkele tientallen slangen, te klein om op lange termijn zelfstandig te kunnen voortbestaan; maar doordat ze door de dijk én het IJmeer met elkaar verbonden zijn, vormen ze een groot en veerkrachtig netwerk. De dijk biedt de ringslangen bescherming. Ze brengen er de winter in door: droog en vorstvrij. Half maart worden de mannetjes wakker. Ze gaan dan met zijn allen op de dijk zonnen. Ze hebben de zonne-energie namelijk nodig voor de ontwikkeling van hun zaadcellen. Twee weken later worden de vrouwtjes wakker en wordt er gepaard. Ook daarover heeft Ingo wat sappige feitjes paraat. Vrouwtjes paren het liefst met zoveel mogelijk mannetjes. En: Vooral de oudere vrouwen zijn populair bij de mannen. Die vrouwtjes hebben namelijk al vaker kleintjes gekregen en zijn dus bewezen vruchtbaar AUGUSTUS/SEPTEMBER 53

5 Voortplantingsmachines De mannetjes hebben na de paring weinig meer te doen. Ze scharrelen wat eten bij elkaar. Heel soms paren ze in het najaar nog een keer. Ja: ze hebben een heerlijk leventje. De vrouwtjes gaan half juni op zoek naar een plek om de eitjes af te zetten. Van de slangen in Nederland legt alleen de ringslang eieren. De adder en de gladde slang brengen hun kleintjes vanwege ons kille klimaat levend ter wereld. Maar de ringslang heeft ook hier weer slim gebruik gemaakt van de aanwezigheid van mensen. Broeierige mesthopen bij boerderijen vormden eeuwenlang de ideale kraamkamers voor hun eieren. Toen door regelgeving die mesthopen steeds meer verdwenen, kregen ringslangen het ook moeilijker. DE DRIE SLANGEN VAN NEDERLAND In Nederland komen drie soorten slangen voor in de vrije natuur: de gladde slang, de adder en de ringslang. Hoe weet je met welke slang je te maken hebt? Dit zijn de belangrijkste verschillen: - kijk naar de ogen. De gladde slang en de ringslang hebben ronde pupillen in groenbruine ogen. De adder heeft verticale pupillen in koperbruine/rode ogen. - kijk naar het patroon en de schubben. De adder heeft een duidelijk zigzagpatroon op zijn rug. De ringslang dankt zijn naam aan de gele band, direct achter zijn kop. Op zijn rug heeft hij verder geen opvallende vlekken. De gladde slang heeft wel duidelijke vlekken op zijn rug, maar niet in een zigzagpatroon zoals de adder. - kijk naar de bouw en grootte. De adder is gemiddeld slechts zestig centimeter lang en stevig gebouwd. De gladde slang is slanker gebouwd en is iets groter dan de adder (circa 80 cm). De ringslang is de langste van het stel (tot wel 120 cm). 54 BUITENLEVEN

6 Gelukkig werd een simpele, maar effectieve oplossing bedacht. Vrijwilligers leggen nu elk jaar in maart zogenaamde broeihopen aan, waarvan wij er op de dijk bij Marken ook twee aantreffen. Het recept? 1/3 takken, 1/3 ruwe stalmest en 1/3 bladeren. Elk vrouwtje zet hierin zo n dertig tot veertig olijfvormige eitjes af. Na zes tot acht weken komen de eitjes uit. De jonkies zijn schattig. Net regenwormen, maar toch al helemaal ringslang: compleet met een klein ringetje in hun nek en een klein tongetje. Vrijwel alle eitjes in zo n broeihoop komen uit. Wat dat betreft zijn ringslangen echte voortplantingsmachines. Dat moet ook wel, want ze hebben veel vijanden. Zelfs merels en kikkers eten kleine ringslangetjes. Ook worden er veel ringslangen overreden. Horrordood We ploegen voort door de struikjes op de schuine dijk. Nu al drie uur lang. De bebouwing van Marken komt steeds dichterbij. Zijn die ringslangen van jou aan het zwemmen met dit warme weer of zo?, grap ik. Nou ja, ze kunnen goed zwemmen, zegt Ingo maar zo lang Jagen dan? Haha, ze hebben maar vijf tot tien kikkers per jaar nodig en hij vervolgt: Heb ik trouwens nog wel een mooi verhaal over. Ringslangen verteren hun prooi namelijk levend. Dat is echt de horrordood. Maar ik heb weleens meegemaakt dat een ringslang zo van mij schrok dat hij zijn complete maag inhoud eruit gooide. Kwam er een levende pad uit Dan sta je echt wel raar te Opeens duikt Ingo naar de grond. Ik heb er één! Voorzichtig trekt Ingo een ringslang tussen de keien uit. Het is een mannetje. Kijk, hij zit middenin zijn vervelling, zegt zijn kennersoog. Kun jij hem even vasthouden? Serieus? Blij als een kind, zo voel ik me daar op de dijk. Een slang! Op mijn hand! Als Ingo terugkomt met zijn spullen, leggen we de ringslang langs de meetlat (63 centimeter), fotograferen we zijn schubbenpatroon op zijn buik ( ga ik later vergelijken met eerdere foto s ) en noteren we de vindplaats. Daarna laten we hem weer vrij. Hij kronkelt er rustig vandoor en verdwijnt tussen de keien. Geweldig hè? zegt Ingo. De eerste keer dat ik een ringslang zo zag, was ik verkocht. Het is écht de leukste slang op aarde AUGUSTUS/SEPTEMBER 55