REGIONAAL LANDGOEDERENPROJECT LANGS IJSSEL EN BERKEL

Transcriptie

1 REGIONAAL LANDGOEDERENPROJECT LANGS IJSSEL EN BERKEL werkatelier 8 juni 2015 VAN VISIE NAAR UITVOERING Berkelland Bronckhorst - Brummen Lochem Voorst Zutphen - Gelders Genootschap

2 HET LANDGOEDERENLANDSCHAP LANGS IJSSEL EN BERKEL Dr. Elyze Storms-Smeets

3 Wat is een buitenplaats of landgoed? Hofstede Boerenhofstede & Herenhofstede Lusthof Land- en buitenhuizen - gemeene (stille buitenwooning) - eerlijke (vermogende luiden, niet al te veel willen laten blijken - adellijke (pragt en hoflijke omslag, naam en geslagt in aanzien houden) bron: Willem Goeree, 1681

4 Eigentijdse definitie (vertoog) Hoe was vroeger het buitenleven? Die wat hoger traden en meer uitblinken wilden, hadden een hofstede, dat is een heerenhuis nabij de woning van den boer, die t land in huur had en meteen op de boomgaard paste. Daar reed men met een grote speelwagen naar toe en daar was men s zomers in een heerenhuis deftig gelogeerd. Sedert vijftige jaren is die manier van leven zo veranderd, dat zelfs de naam niet alleen in ongebruik, maar als verachtelijk geworden is, en hij zoude voor zeer ouderwetsch en burgerlijk doorgaan die thans sprak van naar zijn hofstede te gaan, en aan zijn genoode gasten een gering denkbeeld daarvan te geven. Het moet nu een buitenplaats heten.

5 Vervolg Hier mag geen boerenhuis veel min brouwerij bij staan. Het land dat daar bij ligt, moet tot lanen, terrassen, sparrenbossen en wildbaan aangelegd worden; de roem moet alleen bestaan in hoeveel morgen zonder voordeel men beplant hebbe. Uit: De Nederlandsche spectator, jaargang 6, 1754

6 Definitie van een landgoed Een landgoed is een ruimtelijke eenheid van minimaal vijf hectare aan elkaar grenzend land met landschappelijke en/of cultuurhistorische waarden en met een economische functie, zoals landbouw, wonen, werken, of recreatie. Het wordt gekarakteriseerd door een samenhangend beheer van een combinatie van natuur-, bos-, landbouw-, water- of parkelementen, eventueel met gebouwen. Een buitenplaats kan onderdeel vormen van een landgoed. Andersom is niet mogelijk. Bij een landgoed domineert het nuttige, bij een buitenplaats het aangename. Medler (L.H. Bonnet, 1766) Bron: Gelders Archief

7 Definitie van een buitenplaats De Stichting tot Behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen formuleerde het zo: `Het geheel wordt met name gevormd door een, eventueel thans verdwenen, in oorsprong versterkt huis, kasteel, buitenhuis of landhuis, met bijgebouwen, omgeven door tuinen en/of park met één of meer van de volgende onderdelen, zoals grachten, waterpartijen, lanen, boomgroepen, parkbossen, (sier)weiden, moestuinen, ornamenten. De samenstellende onderdelen, een ensemble vormend, van terreinen (met beplanting), lanen, waterpartijen en - lopen, gebouwen, bouwwerken en ornamenten zijn door opzet of ontwerp van tuin en park en het (utilitair) gebruik historisch en architectonisch met elkaar verbonden en vormen zo een onlosmakelijk geheel. Een buitenplaats is een van oorsprong tweede huis op het platteland (naast een huis in de stad), dat in eerste instantie geen permanente woonfunctie had. Huize Welgelegen, Zutphen

8 Complex rijksbeschermde buitenplaatsen - Bolletjeskaart - In principe kwamen alleen buitens waarbij eenheid van landhuis en park nog bestond, in aanmerking - Monumentenvergunning vereist bij wijzigingen, zoals verleggen paden, inplanten of kappen van bomen, bouwen op het terrein - Dat betekent niet dat er niets meer mag: veranderingen moeten mogelijk blijven, met respect voor aanwezige waarden - Overheid als kennispartner in dialoog met initiatiefnemers wijzigingen

9 Complex rijksbeschermde buitenplaatsen Groningen (13) Friesland (20) Drenthe (11) Overijssel (55) Gelderland (119) Utrecht (114) Noord-Holland (51) Zuid-Holland (59) Zeeland (17) Noord-Brabant (39) Limburg (53)

10

11

12

13 Naam landgoed/buitenplaats (evt. synoniem) Adres XY-coördinaten Eerste vermelding/stichting Status: rijksbeschermd, NSW Eigendom Functie Architect, landschapsarchitect

14

15

16

17

18 Provinciaal / regionaal niveau: dichtbij water 1. Territoriale factoren (defensie) 2. Economische factoren 3. Landschappelijke factoren 4. Maatschappelijke factoren

19 Landschappelijke factoren (Wildenborch, Vorden) voorde : doorwaadbare plek

20 Distributiepatronen en locatiekeuze bij nieuwe buitenplaatsen - factoren Opkomst nieuwe groep van rijken Relatieve afstand tot de stad, incl. verbetering van transport Natuurlijke landschap Invloed van bestaand (adellijk) grootgrondbezit Beschikbaarheid van land (bijv. verdelingen van marken en meenten) Sociaal netwerk

21

22 Ruurlo

23 t Joppe, 1810

24 De Poll

25 Klarenbeek, Voorst t Waliën, Warnsveld Beukenhorst, Brummen Suideras

26 Designed landscapes: De tuin in het landschap Vorm Functie Omgeving Renaissance Classicisme Barok Vroege landschapsstijl Late landschapsstijl Modern In elke periode combinatie van functies - Recreatie - Status - Economie Buiten Buiten Geannexeerd Buiten Geannexeerd Buiten? Bron: H. Renes

27 Detail van kaart over de toestand der Berkel en ontwerp tot verbetering van die rivier, 1844, door W.C.A. Staring en M. Nijhoff

28

29 Het landschap in de buitenplaats een gelaagd landschap - Fysisch landschap: reliëf, bodem en water - Ontginningspatronen - Recreatief, status, symbolisme, smaak - Economisch gebruik: boerderij met landbouw, productiebos, fruitbomen, vijvers, jacht, industrie - Sociale netwerken en maatschappelijke ontwikkelingen HET GEHEEL IS GROTER DAN DE SOM DER DELEN

30 TERUGKIJKEN IS VOORUITZIEN - Historische ontwikkelingen en waarden van landgoederenlandschap - Participatie en samenwerking - Werkateliers, belangrijke issues: landgoedvisies, vrijwilligers, van visie naar uitvoering, beleidstools 30

31 PANELDISCUSSIE Edzard Gelderman jr. - Landgoed Beekzicht Wethouder Joke Pot Gemeente Berkelland Louisa Remesal Waterschap Rijn en IJssel Evert-Kees van de Plassche Landgoed Wildenborch Ben Roeterd - Natuurmonumenten