Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat jklmnopq FWVO Functionele Werkgroep Verontreiniging Oppervlaktewateren Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak februari 2002 Auteur: Mw. L. Bakker Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland FWVO-nota februari 2002

2 Ministerie van Verkeer en Waterstaat jklmnopq FWVO Functionele Werkgroep Verontreiniging Oppervlaktewateren Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak februari 2002 Auteur: Mw. L. Bakker

3 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 2

4 Voorwoord Voor u ligt het uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak. Het uitvoeringsdocument, waarvan er in de komende periode een vijftal door de FWVO zullen worden uitgebracht, vormt een onderdeel van de regionale strategie om te komen tot een aanpak van de diffuse bronnen. Als waterkwaliteitsbeheerder streeft Rijkswaterstaat naar een nulgebruik van bestrijdingsmiddelen. In 1997 sloot Rijkswaterstaat een convenant met de andere overheden, het Meerjarenplan gewasbescherming (MJP-G), waarin werd afgesproken het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen in zowel het openbaar groen als op het verhard oppervlak te reduceren. Rijkswaterstaat voldoet reeds aan de doelstelling met betrekking tot het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen in het openbaar groen. Op het gebied van de verharding is de verbruiksemissie ongeveer gelijk gebleven en de doelstelling voor reductie van de emissie naar oppervlaktewater van 90% is vooralsnog niet gehaald. Om de reductiedoelstelling alsnog te behalen en daarmee de voorbeeldfunctie van Rijkswaterstaat te versterken heeft het cluster Diffuse bronnen van de FWVO voorliggend uitvoeringsdocument opgesteld. Dit uitvoeringsdocument biedt een handreiking om het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen op het verhard oppervlak verder te reduceren en de emissie van bestrijdingsmiddelen naar oppervlaktewater te beperken. Het uitvoeringsdocument vormt een bindend advies m.b.t. de uitvoering van het MJP-G door Rijkswaterstaat. Ir. C. Venema (Voorzitter van de FWVO) Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 3

5 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 4

6 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inhoudsopgave 5 Samenvatting 7 1 Inleiding Historie Probleemstelling Doel 10 2 Afbakening Inleiding Sectoren Producten Gebruikers 12 3 Omgevingsverkenning Inleiding Middelen Alternatieven Betrokken actoren 16 4 Instrumentarium Inleiding Juridisch instrument Bestuurlijk instrument Beleid Rijkswaterstaat Technologisch instrument Financieel instrument Adviserend instrument Communicatief instrument 22 5 Waterkwaliteitsbeheerders Instrumenten Strategie Inleiding Strategie ten opzichte van Rijkswaterstaat Strategie ten opzichte van overige overheden en MJP-G partners Strategie ten opzichte van AWZI s Strategie ten opzichte van particulieren Strategie ten opzichte van andere landen 28 6 Rijkswaterstaat als gebruiker Inleiding Inventarisatie Strategie Rijkswaterstaat als gebruiker Inleiding Stappenplan 30 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 5

7 6.3.3 Strategie 30 7 Overige gebruikers Inleiding Inventarisatie Strategie Samenvatting 38 8 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 42 9 Literatuurlijst Bijlagen Bijlage 1 Glyfosaat en AMPA 45 Bijlage 2 Brief beleid Rijkswaterstaat 49 Bijlage 3 Voorbeeld van een project binnen gemeenten en Directie Noor - Nederland 51 Bijlage 4 Interventielijst 55 Bijlage 5 Gebruik bestrijdingsmiddelen overheden 57 Bijlage 6 Voorbeeld opname in BIM 61 Bijlage 7 Maatregelen Nationaal Pakket 63 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 6

8 Samenvatting Al vele tientallen jaren gebruiken overheid, particulieren en bedrijven chemische onkruidbestrijdingsmiddelen. Deze onkruidbestrijdingsmiddelen worden in te hoge concentraties in het oppervlaktewater teruggevonden. Ze hebben acuut toxische effecten op organismen, zoals ziekte en sterfte. Bovendien is van veel middelen niet bekend wat de chronische effecten zijn bij langdurige blootstelling aan lage doses. Het doel van dit Uitvoeringsdocument is het aanreiken van handvatten aan Rijkswaterstaat en zo mogelijk ook andere partijen. Een Uitvoeringsdocument is een strategisch document waarmee een handreiking wordt gegeven om een specifiek probleem aan te pakken. Het doel voor Rijkswaterstaat ten aanzien van onkruidbestrijding op verhard oppervlak is drieledig: 1. Uitvoering van nulbeleid bij Rijkswaterstaat naleven en verbeteren; 2. Voorbeeldfunctie uitdragen om derden te motiveren tot eenzelfde beleid; 3. Instrumentarium toepassen in de taak als waterkwaliteitsbeheerder. Ad1: Het beleid binnen Rijkswaterstaat is gericht op een nulgebruik (situaties waarbij de verkeersveiligheid niet meer te garanderen is). Dit beleid wordt echter vooralsnog niet door iedereen uitgevoerd. Doel is dus om het beleid uit te voeren en daarmee ook het MJP-G convenant na te komen wat Rijkswaterstaat gesloten heeft met de andere overheden (Waterschappen, Provincies, NS, Ministerie van Defensie, VNG). Ad 2: Om anderen te motiveren tot eenzelfde strategie/beleid moet Rijkswaterstaat gebruik maken van de voorbeeldfunctie om geloofwaardig over te komen (daarom is het belangrijk om zelf een nulgebruik te bereiken). Vervolgens kan Rijkswaterstaat dan een volwaardige gesprekspartner zijn en anderen aanspreken op het gedrag. Verder kan een regioteam diffuse bronnen met behulp van de voorbeeldfunctie particulieren, bedrijven, instellingen en gemeenten aanspreken en proberen het gedrag aan te passen in een wenselijke richting. Ad 3: Een waterkwaliteitsbeheerder heeft een bepaald instrumentarium tot zijn beschikking. Deze kan hij inzetten voor de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Deze kan hij dus ook gebruiken om eigen dienst en derden te bewegen in een gedrag wat resulteert in vermindering van de emissies naar oppervlaktewater. Om deze doelen te bereiken is er een strategie ontwikkeld die gericht is op het als Rijkswaterstaatdiensten behalen van de doelen. Deze strategie bestaat uit drie onderdelen: 1. stappenplan; 2. Rijkswaterstaat als gebruiker van chemische bestrijdingsmiddelen; 3. Rijkswaterstaat als waterkwaliteitsbeheerder. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 7

9 Ad1: Het stappenplan: 1. bewustwording; 2. acceptatie; 3. uitvoering; 4. optimalisatie; 5. evaluatie. Ad 2: Aangezien onkruidbestrijding een taak is die voortkomt uit beheer, zal bestrijding ervan eigenlijk al in de ontwerpfase dienen te worden meegenomen. Er zijn een aantal fasen te onderscheiden te weten: 1. ontwerp; 2. bestek; 3. uitvoeren bestek; 4. beheer. In elk van deze fasen hoort het onderwerp onkruidbestrijding thuis. Ad 3: Juridisch gezien heeft men de Bestrijdingsmiddelenwet tot de beschikking die in persoon van het CTB bepaalde middelen verbiedt. Verder heeft men beschikking tot de Wvo en de Vierde Nota Waterhuishouding waarin MTR s vastgelegd worden. Hierop kan men handhaven, de vraag alleen is hoe. Een vergunning verlenen voor een ieder die chemisch gaat bestrijden lijkt niet de juiste oplossing. Wel kan gehandhaafd worden naar op verboden middelen zoals bijvoorbeeld Diuron. Bestuurlijk kan de waterkwaliteitsbeheerder niets afdwingen, men kan slechts met behulp van het communicatieve instrument wijzen op interne en externe afspraken en op voorbeeldfunctie. Verder is het belangrijk dat gewezen wordt op de politieke gevoeligheid van bepaalde afspraken zoals het MJP-G en het breed uitgedragen beleid dat Rijkswaterstaat in 2000 geen bestrijdingsmiddelen meer gebruikt. Conclusies: Rijkswaterstaat heeft beleid ten aanzien van de eigen bestrijding van onkruid. Bepaalde diensten kennen dit beleid en voeren het ook uit, andere diensten kennen het beleid niet of voeren het beleid niet uit. Er zal beter gecommuniceerd moeten worden om een ieder bewust te maken van de gevolgen van chemische bestrijding om op zo n manier tevens een voorbeeld te kunnen zijn voor de omgeving en anderen te stimuleren tot eenzelfde beleid/strategie. Vervolgens is het dan mogelijk om in regioverband projecten op te pakken om anderen (bedrijven en dergelijke) te stimuleren tot het gebruik van alternatieve wijzen van bestrijding die niet of minder milieuschadelijk zijn. Aanbevelingen: Rijkswaterstaat moet de afspraken nakomen die men het in het verleden heeft onderschreven. Men dient verantwoording te dragen voor deze afspraken. Om te komen tot een uitvoering door de gehele organisatie zijn drie documenten nodig om dit proces te ondersteunen, te weten: een communicatieplan, een programma van eisen en een Uitvoeringsdocument onkruidbestrijding op verhard oppervlak. Voor de interactie met derden dient er een goede overlegstructuur te zijn waarbij inzet gepleegd kan worden om concrete acties uit te voeren. Tenslotte moet preventie niet alleen bij de uitvoerende afdelingen liggen maar ook draagvlak hebben bij andere (hogere) afdelingen. Zij kunnen zorgen voor een goede communicatie en zorgen voor de juiste middelen. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 8

10 1 Inleiding Historie Al vele tientallen jaren gebruiken overheid, particulieren en bedrijven chemische onkruidbestrijdingsmiddelen met verschillende doelen te weten: beeldkwaliteit/representativiteit; onderhoud/behoud kunstwerken (ter voorkoming van slijtage en schade); concurrentie bestaande vegetatie (gewasbescherming); veiligheid. Vaak gebruikt een actor chemische bestrijdingsmiddelen op verschillende plaatsen om verschillende redenen. Rijkswaterstaat bijvoorbeeld spuit op snelwegen voor de veiligheid. Als reden voor het gebruikt van chemische bestrijdingsmiddelen wordt vaak aangedragen dat chemische onkruidbestrijding goedkoper is dan andere bestrijdingsmethoden en goede resultaten geeft waardoor de ontwikkeling en toepassing van alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden niet van de grond komt. Het toenemende milieubewustzijn en problemen die ontstonden bij de drinkwaterinname hebben geleid tot maatregelen. Diuron in de Maas heeft bijvoorbeeld geleid tot een innamestop van drinkwater. In 1997 is een convenant gesloten tussen diverse (semi-)overheidspartners (waaronder Rijkswaterstaat) om het Meerjarenplan Gewasbescherming Openbaar Groen (MJP-G) uit te voeren. Daarin werd een reductie van gemiddeld 43% van het gebruik van 1986 afgesproken (elke partner heeft zijn eigen reductiepercentage). Door allerlei ontwikkelingen (onder andere goed bruikbare maar ook betaalbare alternatieven) hebben alle partners deze doelstelling gemakkelijk gehaald (we voldeden hier reeds aan), behalve op het gebied van verhardingen, want daar is de gebruiksemissie ongeveer gelijk gebleven. Verder zou de emissie van de bestrijdingsmiddelen naar het oppervlaktewater met 90% moeten worden gereduceerd, maar deze doelstelling is vooralsnog niet gehaald. Omdat sinds 1986 voor diverse toepassingen van bestrijdingsmiddelen alternatieven zijn ontwikkeld (zoals borstelen en branden), heeft RWS zijn eigen doelstellingen scherper gelegd: chemische bestijding geheel afschaffen per , behoudens situaties waarin verkeersveiligheid direct in het geding is. 1.2 Probleemstelling Onkruidbestrijdingsmiddelen worden in te hoge concentraties in het oppervlaktewater teruggevonden. Deze belanden in het oppervlaktewater door: drift; afspoeling; uitspoeling; atmosferische depositie; verstuiving gronddeeltjes; direct in het oppervlaktewater spuiten (verboden ingevolge de Wvo). Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 9

11 Deze middelen hebben acuut toxische effecten op organismen, zoals ziekte en sterfte. Bovendien is van veel middelen niet bekend wat de chronische effecten zijn bij langdurige blootstelling aan lage doses. Vele aspecten van chemische onkruidbestrijding zijn niet of onvoldoende bekend zoals de actoren, de producten, het wettelijk kader, de afbraakproducten en de emissieroute. Er moet getracht worden om de probleemvelden in kaart te krijgen. We kunnen dus concluderen dat de vigerende aanpak van onderzoek stagneert, want na vele jaren onderzoek ontbreken nog vele gegevens. Een ander probleem is dat de invulling die Rijkswaterstaat geeft aan de voorbeeldfunctie niet het gewenste resultaat heeft indien zij gebruik maakt van chemische bestrijdingsmiddelen. Er wordt nog steeds gespoten en als Rijkswaterstaat derden wil aanspreken op hun gedrag zal zij zelf het goede voorbeeld moeten geven. Dit is iets wat zondermeer zou moeten als medeondertekenaar van het MJP-G-convenant. 1.3 Doel De landelijke werkgroep FWVO cluster C (waterkwaliteitsbeheerders diffuse bronnen) besloot een Uitvoeringsdocument op het gebied van chemische onkruidbestrijding op verhardingen uit te brengen, omdat zoals in paragraaf 2.2 al beschreven is, een gebrek aan kennis bestaat en de uitvoering/aanpak niet adequaat blijkt. Een Uitvoeringsdocument is een strategisch document waarmee een handreiking wordt gegeven om een specifiek probleem aan te pakken. Met dit document wordt een uniforme wijze van uitvoering van beleid bereikt. In een Uitvoeringsdocument worden de aard en omvang van een probleem en de betrokken actoren met hun belangen in kaart gebracht. Daarna wordt bezien welke (wettelijke) mogelijkheden er zijn om al dan niet in samenwerking met één of meerdere actoren het probleem op te lossen en wat de milieueffecten daarvan zullen zijn (op basis van prognose). Dit alles bezien vanuit het oogpunt van een gezamenlijke gebiedsgerichte verantwoordelijkheid. Het doel van dit Uitvoeringsdocument is het aanreiken van handvatten, deze dienen gericht te zijn op een trend richting nulgebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. Verder moet dit Uitvoeringsdocument een afstemming tussen de natte en de droge poot kunnen bewerkstelligen. De doelen voor de verschillende diensten van lopen uiteen: 1. Hoofdkantoor en Specialistische diensten inzicht stand van zaken; nadere uitwerking beleidskader inclusief middelen. 2. Regionale Directies (inzicht in) aanpak; motivering/stimulering. Met deze handvatten dient een bijdrage geleverd te worden om de emissie richting streefniveau te krijgen en om derden hiertoe aan te zetten. Dit document is gericht op ondersteuning van Rijkswaterstaatsdiensten, zowel de droge als de natte diensten. Verder heeft dit Uitvoeringsdocument uiteraard als doel om kennis te vergaren op het gebied van chemische onkruidbestrijding. Het doel voor Rijkswaterstaat is dus drieledig: 1. uitvoering van nulbeleid bij Rijkswaterstaat naleven en verbeteren; 2. voorbeeldfunctie naar derden om ze te motiveren tot eenzelfde beleid; 3. instrumentarium toepassen in de taak als waterkwaliteitsbeheerder. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 10

12 2 Afbakening Inleiding Onkruidbestrijding is een handeling waarbij meerdere producten gebruikt worden in verschillende sectoren door verschillende actoren. Het probleem is echter dat er moeilijk aan te geven valt wat de precieze verontreiniging is van het chemisch bestrijden van onkruid. Mede omdat er apparatuur en mankracht bij gebruikt wordt waardoor de verontreiniging kan variëren. Verder is er een veelheid aan chemische bestrijdingsmiddelen, waarvan afgevraagd kan worden of beschrijving zinvol is. Om een bruikbaar Uitvoeringsdocument te kunnen schrijven is inkadering nodig. Verder dient het document gericht te zijn op de uitvoering binnen Rijkswaterstaat en de voorbeeldfunctie naar andere overheden en derden. Paragraaf 2.2 zal de sectoren beschrijven. Paragraaf 2.3 beschrijft de producten en 2.4 de gebruikers. 2.2 Sectoren Er zijn veel sectoren waarbinnen men onkruid bestrijdt. Deze varieert van gemeenten tot landbouw en van industrie tot particulieren. Aangezien de onkruidbestrijding binnen de sector landbouw van een geheel andere aard is dan die van openbaar groen (andere regelgeving, emissies, middelen, dosering, omstandigheden en doelen) zal de sector landbouw buiten beschouwing gelaten worden. Er zal over landbouw een apart Uitvoeringsdocument worden geschreven. Omdat chemische bestrijding op verhard oppervlak niet gereduceerd is (en hierop verreweg het meest gebruik gemaakt wordt van chemische middelen (ook binnen Rijkswaterstaat)) zal het document zich richten op onkruidbestrijding op verhard oppervlak. 2.3 Producten Er zijn veel chemische onkruidsbestrijdingsmiddelen (789) 1. Er zijn er echter maar enkele die toegelaten zijn voor toepassing op permanent onbeteelde terreinen (verhard oppervlak), te weten 2 : 2,4 D, niet breed werkend; MCPA, niet breed werkend; Amitrol, breed werkend; Dichlobenil, niet breed werkend; Diquat dibromide, niet breed werkend; Paraquat dichloride samen met diquat breed werkend; Glufosinaat-ammonium, breed werkend; Glyfosaat,, breed werkend; Glyfosaat-trimesium,, breed werkend; Verzadigde vetzuren (toegelaten alleen voor particulier gebruik). 1 Bron: CTB-jaarverslag Bron: Gewasbeschermingsgids 1999 en CTB-site Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 11

13 De belangrijkste toegelaten middelen met een herbeoordelingsdatum zijn (gegevens op basis van de wettelijke gebruiksvoorschriften uit bestrijdingsmiddelendatabank): Amitrol, ; Dichlobenil, ; Glufosinaat-ammonium, ; Glyfosaat, toegelaten, ; Glyfosaat-trimesium, Glyfosaat is het bestrijdingsmiddel dat veruit het meest bij Rijkswaterstaat toegepast wordt. Derhalve is een uitgebreide toelichting van dit middel te vinden in bijlage 1. In 1998 zijn enquêtes uitgevoerd naar het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Drie producten werden voornamelijk vermeld en zij vormen 80% van de verkoop van chemische bestrijdingsmiddelen. Deze drie stoffen zijn: Tabel 1 Verkoop chemische bestr4ijdingsmiddelen Middel Gebruik Round-up (Glyfosaat) kg werkzame stof 3 2. Diuron kg 3. Casoron (Dichlobenil) kg 2.4 Gebruikers Wegens gebrek aan (recente) gegevens van de overige actoren is het moeilijk om een stofschema op te stellen. Dit mede omdat de in- en verkoopcijfers van chemische bestrijdingsmiddelen beschermd zijn. Het CBS heeft een raming gemaakt van het gebruik van chemische onkruidsbestrijdingsmiddelen in midden jaren negentig bij deze onbekende groepen. Onder de huidige omstandigheden zal er dus een leemte aan kennis blijven bestaan Tabel 2 Raming overige actoren in kg actieve stof Particulieren totaal Particuliere huishoudens met tuin Particuliere sportterreinen Particuliere begraafplaatsen Particuliere volkstuinen Bedrijven en instellingen totaal Bedrijventerreinen binnen de bebouwde kom Woningbouwverenigingen Tuinen van landbouwterreinen Grote industriecomplexen buiten de bebouwde kom Overig Landgoederen Golfbanen Recreatieve terreinen Tuincentra Bron: IKC-cijfers over Bron: CBS-raming over 1998 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 12

14 Samen met de cijfers van de overheden die gebruik maken van chemische bestrijding kan worden gekomen tot een globaal stofschema,te weten: Rijkswaterstaat; Waterschappen; Gemeenten; Provincies; Ministerie van Defensie; Nederlandse Spoorwegen (NS). In het stroomschema Diffuse verspreiding bestrijdingsmiddelen op de volgende pagina is de emissieroute van bestrijdingsmiddelen weergegeven. Chemische bestrijdingsmiddelen worden toegepast door verschillende sectoren. Afhankelijk van de ondergrond waarop een bestrijdingsmiddel wordt toegepast zal de route waarlangs de emissie plaatsvindt kunnen verschillen. Na de emissie zal het bestrijdingsmiddel dan direct of indirect in het Rijkswater terechtkomen. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 13

15 Stroomschema Diffuse verspreiding bestrijdingsmiddelen Oppervlaktewater Rijk Eventueel via regionaal water (water in beheer bij waterschappen) AWZI (illegaal) Eventueel via riool emissieroute depositie Afspoeling Verstuiving Drift Uitspoeling Direct in opp.water toepassing Verharding Beplanting Overig sector groen Particulieren * Bedrijven(binn en bebouwde kom) * Industrie(buiten bebouwde kom) * Overheid * Chemische Atmosferische bestrijdingsmiddelen * gebruik in kg werkzame stof Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 14

16 3 Omgevingsverkenning Inleiding Om inzicht te krijgen in de actoren en hun positie moet een omgevingsverkenning worden gemaakt. Wie zijn de actoren die onkruid verwijderen? Op pagina 17 staat een stroomschema waar deze actoren in beschreven staan. Welke middelen zijn verboden en welke niet? En wat zijn de beschikbare alternatieven? 3.2 Middelen In het verleden was een brede range van middelen in gebruik. Nu zijn nog slechts enkele middelen toegelaten op verhardingen, bijv. het middel Round- Up, met als werkzaam middel Glyfosaat. Dit middel is in oktober 2001 opnieuw beoordeeld en er is een procedurele toelating tot juli 2002, waarna een nieuwe beoordeling volgt (de toegelaten middelen zijn besproken in paragraaf 3.3). Vooralsnog zal per 1 juli 2001 ook Glyfosaat verboden zijn op verhard oppervlak (tegen deze beslissing kan echter nog wel beroep aangetekend worden). 3.3 Alternatieven De keuze voor alternatieven ligt geheel bij de desbetreffende dienst/provincie/gemeente/waterschap/et cetera. Voor Rijkswaterstaat zijn er in de DWW-wijzer nummer 90 een aantal voorstellen gedaan voor het gebruik van alternatieven zoals bijvoorbeeld borstelen en gebruik maken van een hoge drukspuit, maar alles kan en mag. De keuze voor een uiteindelijke alternatief zal afhangen van de volgende factoren: budget; effectiviteit; efficiëntie; kennis i.v.m. maatwerk (omstandigheden qua locatie, klimaat); motivatie (onder andere beleid, BIM, persoonlijke motivatie). Er zijn verschillende soorten alternatieven: de mechanische (bv. borstelen); de thermische (bv branden); de ecologische (een milieuvriendelijke substantie); de biologische (bv grazen van dieren). Zoals uit de volgende tabel blijkt wordt op verhardingen nog tweederde van het onkruid chemisch verwijderd (deze getallen zijn percentages van het alternatievengebruik bij gemeenten). Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 15

17 Tabel 3 Percentage van het aantal keer dat een bepaalde methode voor een object wordt gebruikt 5 Object chemisch mechanisch thermisch ecologisch biologisch verhardingen industrie * spoorwegen** 33,3 33,3 0 33,3 0 sportvelden bosplantsoen sierplantsoen bossen boomspiegels watergangen bermen dijken * binnen de bebouwde kom ** onder andere metro- en trambanen (geen NS) Wat belangrijk is bij bestrijding door middel van alternatieven is het voorkomen van onkruid, de preventie. Reeds bij de aanleg/ontwerp dient rekening gehouden te worden met een onkruidwerende constructie, zodat onderhoud eenvoudig en goedkoper wordt. In de eerder genoemde DWW-wijzer raadt men aan om bij het ontwerp gebruik te maken van het CROW-rapport Ontwerpvoorbeelden onkruidwerende verhardingen (publicatie no. 119) die aanbevelingen doet voor onkruidwerende constructies. Recent is een studie uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat/RIZA getiteld: "Beslisfactoren voor onkruidbestrijding op verhardingen". Daarin is op basis van LCA, risicoanalyse, kostenanalyse en hinderbeleving een vergelijking gemaakt tussen verschillende methoden van onkruidbestrijding. De belangrijkste conclusies zijn: In de LCA scoort de chemische bestrijding het slechts. Het ecotoxicologische risico is het grootst voor de toepassing van Glyfosaat in de kleinere wateren. Het risico met betrekking tot drinkwaterbereiding is ook groot in de grotere wateren als het gaat om de afbraakproducten van Glyfosaat. Als het gaat om een zo gering mogelijk hinder, scoren heet water en chemische bestrijding het gunstigst. De toepassing van heet water is momenteel het duurst, maar is tevens de methode die het meest in ontwikkeling is. Overall gezien scoren de niet-chemische methoden het gunstigst. 3.4 Betrokken actoren De actoren zijn in te delen in twee categorieën: 1. de overheden die verantwoordelijk zijn voor de verwijdering van onkruid al dan niet gebruik makend van chemische bestrijdingsmiddelen; 2. de overheden die in de taak als waterkwaliteitsbeheerders chemische bestrijdingsmiddelen in hun beheersgebied terugvinden. Daar de invloed en uiteindelijke strategie van deze twee categorieën van totaal andere aard is worden zij in twee aparte hoofdstukken omschreven. Voor een schematische overzicht van de actoren zie het Stroomschema Actoren op de volgende pagina. 5 Bron: Evaluatie Meerjarenplan Gewasbescherming Openbaar Groen 1998, werkdocument IKC Natuurbeheer nr. 184 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 16

18 Stroomschema Actoren FWVO cluster Diffuse Bronnen Specialistische diensten RWS directie Eigen dienst Branche Regioteam diffuse bronnen Overige overheden Bedrijven Gemeenten Particulieren Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 17

19 Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 18

20 4 Instrumentarium Inleiding Dit hoofdstuk geeft inzicht in de middelen om te komen tot de doelen. Deze middelen kunnen ingezet worden om de uiteindelijke strategie uit te voeren. Milieuverontreiniging leidt tot schade aan de samenleving als geheel en tot schade aan afzonderlijke individuen en groepen in de samenleving en ecosysteem. In artikel 21 van de Grondwet wordt aan de overheid een zorgplicht opgelegd om de samenleving te beschermen tegen deze milieuverontreiniging. Ook wordt in de Grondwet vastgelegd dat het de plicht van de overheid is om het leefmilieu te verbeteren. Als handvat geeft de Grondwet aan de overheid een grote keuzevrijheid in instrumenten. Vereist is echter wel dat het gebruikte instrument effectief en efficiënt is. Het doel moet dus bereikt worden zonder dat er middelen verspild worden. Instrumenten moeten ook goed uitvoerbaar en handhaafbaar zijn. Er zijn verschillende soorten instrumenten te benoemen te weten: juridische; bestuurlijke; technologische; financiële; adviserende; communicatieve. De instrumenten om het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen te verbieden of al dan niet te verminderen liggen besloten in wetten en beleid van Rijkswaterstaat zelf of van derden. Al deze instrumenten hebben specifieke eigenschappen en zullen afzonderlijk besproken worden. 4.2 Juridisch instrument Er zijn een aantal wetten op het gebied van milieu of water die direct invloed hebben op het gebruik van bestrijdingsmiddelen. De meest relevante wetten staan hieronder beschreven. Echter, een wet, een beleidsstuk of Richtlijn kan voorschrijven waarbinnen men bestrijdingsmiddelengebruik regelt. Elke wet heeft zijn eigen instrumentarium en daar waar relevant zal deze aan de orde komen. Bestrijdingsmiddelenwet 1962 (Bmw) De Bmw regelt de toelating van bestrijdingsmiddelen 6. De Bmw stelt onder andere regels omtrent: wie er beslist over toelating; hoe een toelating te verkrijgen; hoe een aanvraag in te dienen; regeling omtrent dierproefgegevens; verlenging van een toelating; geldigheidsduur van een toelating; de te stellen gebruiksvoorschriften bij een toelating; 6 Bron: Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 19

21 de intrekking van een toelating; ambtshalve toelatingen; beroepsmogelijkheden bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven; ge- en verbodsbepalingen m.b.t. toegelaten bestrijdingsmiddelen; vrijstelling en ontheffing. Het College voor Toelating Bestrijdingsmiddelen (CTB) houdt toezicht op deze wet. College voor Toelating Bestrijdingsmiddelen (CTB) Bestrijdingsmiddelen die in Nederland gebruikt, verhandeld of in voorraad gehouden worden, dienen eerst te zijn toegelaten op grond van de Bestrijdingsmiddelenwet Het betreft zowel gewasbeschermingsmiddelen, desinfectiemiddelen, aangroeiwerende scheepsverven, houtconserveermiddelen als middelen voor huishoudelijk gebruik. Bestrijdingsmiddelen worden beoordeeld op werkzaamheid, alsmede mogelijke schadelijke gevolgen voor het milieu, voor de volksgezondheid en voor de toepasser. Het College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen is een zelfstandig bestuursorgaan verantwoordelijk voor het nemen van beslissingen over de toelating van bestrijdingsmiddelen. In algemene kaders en toezicht wordt voorzien door de betrokken ministeries (LNV, VWS, SZW en VROM) 7. Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) De Wvo is in 1970 in werking getreden en het doel van deze wet is het voorkomen en bestrijden van verontreiniging van oppervlaktewateren met het oog op de verschillende functies die deze wateren (kunnen) vervullen. Naast deze wet is het uitvoeringsbesluit verontreiniging Rijkswateren van groot belang. De werkingssfeer van de Wvo beperkt zich in hoofdzaak tot het reguleren van lozingen vanuit puntbronnen. Het blijkt dat diffuse bronnen steeds meer met de Wvo kunnen worden beteugeld. De Wvo heeft een instrumentarium om de doelstelling te bewerkstelligen. Deze instrumenten zijn: reguleringsinstrumenten (vergunningen); verklaring van ongenoegzaamheid (van waterkwaliteitsbeheerder naar andere waterkwaliteitsbeheerder); planvorming; normstelling; heffing; schadevergoeding en subsidiëring; handhavingsinstrumenten/sancties. Belangrijke beleidsnota s zijn: Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) In de NW worden de hoofdlijnen aangegeven van het landelijk beleid ten aanzien van de waterhuishouding. Beheersplan voor de Rijkswateren (BPRW) Hierin wordt aangegeven op welke wijze het kwantiteits- en kwaliteitsbeheer over de Rijkswateren zal worden gevoerd. Nationaal Milieu Beleidsplan (NMP) Hierin beschrijft het Kabinet de belangrijkste milieubeleidsvoornemens voor de komende periode. De hoofdzaken die tenminste opgenomen dienen te zijn: 7 Bron: Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 20

22 de milieukwaliteit die men met het te voeren beleid in de komende vier jaar wil bereiken; de beleidsmaatregelen die men zal nemen; de aanduiding van gebieden waarin het milieu bijzondere bescherming behoeft; de te verwachten financiële, economische en ruimtelijke gevolgen van het te voeren milieubeleid. Om deze beleidsmaatregelen te kunnen uitvoeren heeft het NMP een aantal instrumenten ter ondersteuning te weten: bestuursakkoorden die door het Kabinet worden gesloten met andere overheden; convenanten die worden gesloten met brancheorganisaties; Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) en aanwijzingen die door het Kabinet worden uitgevaardigd met dwingende regels. 4.3 Bestuurlijk instrument Onder bestuurlijke instrumenten worden onder andere verstaan overlegstructuren, platform diffuse bronnen, bestuurlijk overleg en convenanten. Vooral het regionaal overleg (onder andere het Regioteam diffuse bronnen) en convenanten zijn belangrijk in deze. In regionale overlegstructuren met onder andere Provincie, Waterschappen en Rijkswaterstaat kan regionaal beleid worden afgesproken, waarbij de voorbeeldfunctie goed naar voren komt. Hierin kan bijvoorbeeld een spuitprotocol afgesproken worden Beleid Rijkswaterstaat Het Hoofdkantoor heeft in samenspraak met de DWW beleid ontwikkeld ten aanzien het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen Rijkswaterstaat. De overweging was dat: 1) voor vrijwel alle toepassingen van bestrijdingsmiddelen goedwerkende alternatieven bestaan; 2) de uit het MJP-G voortvloeiende reductie in gebruik snel en eenvoudig behaald is, waardoor een scherpere doelstelling haalbaar is. Hieruit volgt dat een reductie van het gebruik van bestrijdingsmiddelen tot nul een realistisch doel is en dat dit vanaf een feit zou moeten zijn. Een voorbehoud wordt gemaakt voor situaties waarbij de verkeersveiligheid in gevaar komt. In situaties waar verkeersveiligheid een rol speelt wordt een apart onderzoekstraject ingezet om alternatieven te ontwikkelen. In 1989 en 1996 zijn vanuit het Hoofdkantoor aanschrijvingen aan de regionale directies gestuurd (zie bijlage 2) met strekking van het bovenstaande. Het is dus belangrijk dat er afstemming komt tussen de natte en de droge poot van RWS om hier uitvoering aan te geven en ook de nazorg te regelen binnen de eigen organisatie. Dit zou onder andere geregeld kunnen worden binnen een BIM (BedrijfsInterne Milieuzorg) waar je committent geeft en prioriteiten stelt. Belangrijk is het dan wel dat men op dit BIM afgerekend wordt. 4.4 Technologisch instrument Onder het technologische instrument worden technische voorzieningen verstaan die emissies kunnen verminderen of stoppen. Voorbeelden van het gebruik van dit instrument zijn: het select sprayen (alleen daar bestrijden waar onkruid aanwezig is); Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 21

23 voorzieningen om te voorkomen dat de spuitvloeistof in het water raakt; ontwikkeling/optimalisatie van alternatieven; huidige spuitapparatuur emissiearm maken (optimaliseren). 4.5 Financieel instrument Onder het financiële instrument worden geldelijke regelingen verstaan die belonen of juist straffen. Een boete wordt opgelegd in geval van overtreding en subsidie zal worden verstrekt bij intentie en uitvoering van alternatieven. Een voorbeeld hiervan is het project Afgedamde Maas waar Rijkswaterstaat onder andere geld heeft gereserveerd voor onderzoek naar maatregelen en alternatieven voor de bestrijdingsproblematiek bij de land- en tuinbouwers in dit gebied. 4.6 Adviserend instrument Het adviserende instrument is een instrument dat gericht is op het geven van een (dwingend) advies. Voorbeelden hiervan zijn het artikel 10 Bro-overleg bij bestemmingsplannen en de waterparagrafen. Aan dit instrument zal binnen Rijkswaterstaat voornamelijk invulling gegeven worden door de specialistische diensten RIZA, RIKZ en DWW. Zij adviseren niet alleen Hoofdkantoor en de Regionale directies maar ook derden. Rijkswaterstaat kan binnen dit instrument dan ook de rol hebben als ambassadeur, regisseur of initiator. 4.7 Communicatief instrument Het communicatieve instrument is een instrument waarbij publicaties en P.R. gebruikt worden om te sturen. Voorbeelden hiervan zijn: rapporten; memo s; symposia; informatiefolders; voorlichtingsavonden; nieuwsbrieven waarin informatie staat over het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen de eigen regio. Uiteraard zijn er nog andere voorbeelden te benoemen. Voorbeeldfunctie speelt bij dit instrument een grote rol. Communicatie kan vele doelen dienen en doelgroepen bereiken: binnen Rijkswaterstaat zoals in het FWVO-D; tussen RWS en overige overheden, zoals in een Regioteam; tussen RWS en overige sectoren zoals bij de afsluiting van een convenant tussen bijvoorbeeld de industrie en Rijkswaterstaat; tussen RWS, overige overheden en sectoren (inclusief particulieren) zoals bijvoorbeeld bij het Afgedamde Maasproject. De specialistische diensten gebruiken het communicatieve instrument voor kennisvergroting zowel voor zichzelf als voor anderen. Dit in het kader van zowel het beheer als de aanpak van diffuse bronnen. Het Hoofdkantoor gebruikt het instrument om partners en de gemeenschap in te lichten en de voorbeeldfunctie te tonen alsmede het verstrekken van (duidelijke) richtlijnen richting de Regionale directies. De Regionale directies gebruiken op hun beurt communicatie weer om de eigen regio te stimuleren vanuit de voorbeeldfunctie. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 22

24 5 Waterkwaliteitsbeheerders Instrumenten Rijkswaterstaat en de Waterschappen zijn zowel gebruikers van bestrijdingsmiddelen als waterkwaliteitsbeheerder en hebben dus een dubbele rol. Zij ontvangen als waterkwaliteitsbeheerder met bestrijdingsmiddelen verontreinigd water van particulieren, uit regionale wateren, AWZI s en buitenland. De verontreiniging kan komen van eerder genoemde verontreinigende overheden, particulieren en andere landen. De rol die de waterkwaliteitsbeheerder hier heeft, is: adviseur/ambassadeur (men adviseert in deze over ontwerp, acceptatie van een groener straatbeeld, onderhoud en optimalisatie van de bestrijdingsmiddelen en alternatieven); regisseur (men verleent vergunningen aan een ieder die het oppervlaktewater vervuilt of voornemens is om te vervuilen); participant (in de ontwerpfase van een gebied en bij de ontwikkeling van alternatieven). Als waterkwaliteitsbeheerder ontvangt Rijkswaterstaat het vervuilde water van de volgende verschillende actoren: buitenland (voorbelasting); AWZI s; particulieren langs Rijkswater (bedrijven, land- en tuinbouw, consument); overige overheden; Rijkswaterstaat als gebruiker. Omdat er bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater teruggevonden worden, moeten de waterkwaliteitsbeheerder actie ondernemen. Hiertoe hebben zij het volgende aan instrumentarium tot hun beschikking: Juridisch instrument Als waterkwaliteitsbeheerder kun je met behulp van de Wvo verontreiniging van het oppervlaktewater bestrijden. Verder staan in de Vierde Nota op de waterhuishouding voor veel chemische bestrijdingsmiddelen een MTR beschreven (Maximaal Toelaatbaar Risico, boven deze vastgestelde waarde mag een stof niet in het oppervlaktewater terug te vinden zijn). Bestuurlijk instrument De waterkwaliteitsbeheerder kan de actoren wijzen op de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt. Zeker als de verontreinigende partij Rijkswaterstaat zelf is dient de waterkwaliteitsbeheerder de eigen dienst aan te spreken, dit mede in het kader van de voorbeeldfunctie. Bestuurlijke afspraken zijn vaak niet juridisch onderlegd en men hoeft zich dus wettelijk niet te houden aan zo n afspraak. Echter bij het tekenen van een bestuurlijk convenant et cetera dient wel bedacht te worden dat bij het niet nakomen men politiek een wanprestatie levert en daarop afgerekend zal worden. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 23

25 Technologisch instrument Met behulp van het technologisch instrument kan de waterkwaliteitsbeheerder de stand der techniek bepalen in geval van juridisch handelen (in geval van een WVo-vergunning). Financieel instrument Het financieel instrument zal bijzonder weinig toegepast worden, maar is wel een mogelijkheid in geval van onderzoek naar de verontreiniging van een sector of bepaalde actor. Rijkswaterstaat zal in deze kunnen bijdragen in de kosten. Ook zal de waterkwaliteitsbeheerder kunnen boeten in geval van overtredingen. In Regioverband kan de waterkwaliteitsbeheerder echter wel subsidie verlenen voor onder andere pilotprojecten. Adviserend instrument In geval van vragen door actoren kan de waterkwaliteitsbeheerder een adviserende rol hebben. Vaak zullen zij deze rol toebedelen aan de specialistische diensten (RIZA, RIKZ, Bouwdienst, DWW). Maar t.b.v. de oppervlaktewaterkwaliteit heeft de waterkwaliteitsbeheerder uiteraard wel een adviserende rol. Communicatief instrument Het communicatieve instrument is veelomvattend voor de waterkwaliteitsbeheerder. Met dit middel houdt men zich op de hoogte van de stand van zaken wat betreft bestrijdingsmiddelen, alternatieven en de waterkwaliteit. Het sleutelwoord binnen communicatie moet voorbeeldfunctie zijn. Als we goed gedrag naar buiten kunnen tonen, zal onderlinge communicatie zowel intern als extern makkelijker verlopen. Communicatief gezien is onder andere reeds het volgende opgezet: binnen Rijkswaterstaat is de heer P.J. Keizer (van de Dienst Weg- en Waterbouw) aanspreekpunt op het gebied van onkruidbestrijding (telefoonnummer: ); de Rijkswaterstaat Gifkrant waarin de stand van zaken op het gebied van onkruidbestrijding wordt gemeld evenals knelpunten en oplossingen daarvoor; DWW-wijzer no.90, die geheel in het teken staat van terugdringen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen, door het gebruik van alternatieven en het CROW-rapport Ontwerpvoorbeelden onkruidwerende verhardingen (publicatie no. 119); opnemen van beleid ten aanzien van onkruid in het Milieu Beleidsplan en in de interne milieuzorg. Bij de communicatie naar derden is zoals eerder genoemd de voorbeeldfunctie evident. Een aantal overlegorganen waarin acties genomen kunnen worden ten behoeve van onkruidbestrijding zijn: bijeenkomsten van de Sectorgroep Groenraad (= overlegforum van ondertekenaars van het convenant reductie chemische bestrijdingsmiddelen, waaraan de heer Keizer namens RWS deelneemt); regionale platformen, zoals Regioteams waar onderlinge afspraken in gemaakt kunnen worden. Hierbij wordt aanspraak gemaakt op de regionale verantwoordelijkheid. Samengevat komt het voor de waterkwaliteitsbeheerder neer op het volgende: Juridisch gezien heeft men de Bestrijdingsmiddelenwet die in persoon van het CTB bepaalde middelen verbiedt. Verder heeft men de Wvo en de Vierde Nota Waterhuishouding waarin MTR s vastgelegd worden, hierop kan men Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 24

26 handhaven. Gekeken worden naar verboden middelen zoals bijvoorbeeld Diuron en in de toekomst wellicht naar Glyfosaat. Bestuurlijk kan de waterkwaliteitsbeheerder niets afdwingen, men kan slechts met behulp van het communicatieve instrument wijzen op de interne en externe afspraken en op de voorbeeldfunctie. Samenwerking in regioverband is dan ook een goede oplossing. Verder is het belangrijk dat gewezen wordt op de politieke gevoeligheid van bepaalde afspraken zoals het MJP-G en het breed uitgedragen beleid dat Rijkswaterstaat in 2000 geen bestrijdingsmiddelen meer gebruikt. Deze fasen zijn samen met het stappenplan verwerkt in het stroomschema Rijkswaterstaat als ontvanger (kwaliteitsbeheerder). Hierin staan de stappen, de rol van Rijkswaterstaat in elk van deze stappen en de aandachtspunten daarbij beschreven. 5.2 Strategie Inleiding Strategie is een methode om met behulp van de ter beschikking staande middelen een gesteld doel te bereiken en knelpunten op te lossen met behulp van instrumenten. Concreet gezegd, hoe bereikt Rijkswaterstaat zelf een nulgebruik en hoe stimuleert ze derden om tevens een nulgebruik te bereiken. Als waterkwaliteitsbeheerder moet je een strategie hebben om actoren die het oppervlaktewater verontreinigen aan te pakken. Deze strategie zal bestaan ten opzichte van vijf groepen actoren: Strategie ten opzichte van Rijkswaterstaat Als belangrijkste strategiepunt zal Rijkswaterstaat zelf gemonitoord moeten worden. Vervolgens kunnen dan eventuele maatregelen genomen worden, dit om de geloofwaardigheid naar andere actoren niet te verliezen en om een voorbeeld te zijn voor anderen. De strategie van Rijkswaterstaat als waterkwaliteitsbeheerder naar Rijkswaterstaat als gebruiker van chemische bestrijdingsmiddelen zal drieledig zijn. Ten eerste zal men moeten wijzen op de bestuurlijke afspraken en convenanten die Rijkswaterstaat heeft ondertekend: is er iets is opgenomen in een BIM; het Nationaal Pakket: Duurzaam Bouwen voor de Grond-, Weg- en Waterbouwsector, maatregel G026 Ontwerp onkruidwerende groenvoorzieningen en verhardingen en maatregel G027 Beperk onkruidgroei in groenvoorzieningen en op verhardingen ; het beleid van Rijkswaterstaat ten aanzien van onkruidbestrijding ( 5.3.1); MJP-G-overeenkomst ( 2.1); eventuele afspraken binnen een regionale samenwerking. Hierin is een taak weggelegd voor de personen die belast zijn met diffuse bronnen, zij moeten binnen de eigen directie de verantwoordelijke mensen aanspreken op deze afspraken. Vervolgens moet dit Uitvoeringsdocument verspreid worden naar onder andere Dienstkringen en uitvoeringsbureau s. Het moet dus niet alleen verspreid worden onder waterkwaliteitsbeheerders of milieumedewerkers, maar juist ook terechtkomen bij de mensen/afdelingen die er iets mee moeten. Tenslotte moet er een communicatieplan opgesteld worden ter implementatie van dit Uitvoeringsdocument (en de andere documenten) in de werkwijze binnen Rijkswaterstaat. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 25

27 Stroomschema Rijkswaterstaat als ontvanger Evaluatie Bewustwording Acceptatie (streefbeeld) Uitvoering Optimalisatie actoren -infrabeheerder -ontwerper -infrabeheerder -uitvoering (gebruiker) (RWS&extern) -infrabeheerder -uitvoerder (extern) -branche (extern) -infrabeheer rol Rijkswaterstaat als kwaliteitsbeheerder *adviseur *regisseur *adviseur *adviseur *regisseur *adviseur *participant aandachtspunten 1 aandacht voor onkruid 1 goede afspraken 1 maatwerk 2 kosten 2 heldere richtlijnen 3 tegenstrijdige belangen 4 wetgeving 2 richtlijnen 3 acceptatie is verschillend per persoon 3 alternatieven en kennis 4 kennis van combinaties van alternatieven 1 kosten 2 gebrek aan ervaring 5 wetgeving Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 26

28 5.2.3 Strategie ten opzichte van overige overheden en MJP-G partners Tegelijk met het opzetten van een strategie binnen Rijkswaterstaat zelf dient contact gelegd te worden met de andere overheden (gemeenten, provincies, waterschappen, et cetera) en partners van het MJP-G (NS). De strategie die bij deze actor gebruikt kan worden bestaat uit twee zaken (uiteraard speelt het instrument communicatie hier een belangrijke rol bij): Als eerste en meest belangrijke strategieonderdeel dient deze actor aangesproken te worden op de bestuurlijke afspraken en op de voorbeeldfunctie die men als overheid of semi-overheid heeft. Belangrijk in deze is dat ook deze actor die mensen binnen de eigen organisatie informeert die verantwoordelijk zijn voor onkruidbestrijding. Als tweede dient bezien te worden of in regionaal verband (hier ligt een belangrijke taak voor het Regioteam) een convenant getekend kan worden, waarin vooral gemeenten zich confirmeren aan één en ander. Dit omdat de gemeenten de meeste kilogrammen chemische bestrijdingsmiddelen per jaar gebruiken. Valkuil is echter wel dat net als bij de huidige convenanten op uitvoerend niveau niet bekend is dat er een convenant bestaat. Er dient dus goed gecommuniceerd te worden. Niet-chemische onkruidbestrijding bij Limburgse gemeenten (DLB) Op initiatief van het Regionaal netwerk diffuse bronnen Limburg en zeven Limburgse gemeenten is onlangs een project opgestart in het kader van onkruidbestrijding. De hoofddoelstelling is een structurele omschakeling naar niet-chemische onkruidbestrijding bij deelnemende Limburgse gemeenten in weg- en plantsoenbeplanting en op verharding en dit voor De subdoelstelling is het opbouwen van kennis over geschikte materialen, methoden en technieken die leiden tot voldoende effectiviteit, aanvaardbare kosten en voldoende acceptatie. Om het project succesvol af te ronden, wordt gekozen voor een stapsgewijze benadering: In de beginfase wordt een draaiboek opgesteld door een adviesbureau. Dit draaiboek beschrijft in hoofdlijnen de werkomgeving en de werkzaamheden van de gemeentelijke beleidsvoorbereiding. Vervolgens wordt in het maatwerkplan de daadwerkelijke omschakeling naar niet-chemische onkruidbestrijding bestuurlijk en inhoudelijk voorbereid tot op het niveau van een wijk of een bepaalde beheerseenheid. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de betreffende gemeenten. Vervolgens worden een aantal voorbeeldprojecten in het veld uitgewerkt, waarbij kennis en ervaring wordt opgedaan met verschillende methoden en technieken. Tevens wordt gekeken naar de reacties van de bewoners en de gebruikers. De projectcommunicatie heeft tot doel om het project onder de aandacht te brengen bij de betrokken besturen, uitvoerders, bewoners en gebruikers. Op die manier hoopt men draagvlak op te bouwen en andere gemeenten te interesseren voor de aanpak. Het streven is om het project in december 2002 af te ronden. Op dat moment moet er een eindrapport liggen, dat dient als basis voor een structurele omschakeling naar niet-chemische onkruidbestrijding bij zoveel mogelijk Limburgse gemeenten. Gemeenten zijn in dit opzicht een zeer belangrijke partner. Zij maken van de overheden het meest gebruik van chemische bestrijding en zijn hierdoor de Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 27

29 belangrijkste groep om mee te overleggen en acties van te verwachten. Uiteraard mogen de andere actoren ook niet geheel vergeten worden. Als er in regioteamverband acties worden opgezet voor gemeenten moeten de regioteamleden wel de eigen voorbeeldfunctie voor ogen houden en zelf geen gebruik meer maken van chemische bestrijdingsmiddelen. Bij een aantal directies van Rijkswaterstaat zijn er al stappen ondernomen om in regioteamverband te komen tot een oplossing. Hier beschreven is een voorbeeld van de directie Limburg. Directie Oost-Nederland heeft een rapport laten opstellen door Alterra met de naam Draaiboek 2001, beheren zonder chemische bestrijdingsmiddelen, dit is op te vragen bij Alterra of bij de directie Oost-Nederland. De bijdrage van de directie Noord-Nederland is te vinden in bijlage 3. Andere acties die uitgevoerd kunnen worden ten behoeve van gemeenten en geïnitieerd kunnen worden door Rijkswaterstaat zelf of door het Regioteam staan beschreven in een lijst waarin acties zijn opgenomen ten behoeve van de doelgroepen. Hierin zijn interventiemogelijkheden opgenomen waaruit een keuze kan worden gemaakt. Deze lijst is te vinden in bijlage Strategie ten opzichte van AWZI s Speciaal ten opzichte van AWZI s dient ook een strategie te worden uitgezet. Deze richt zich dus specifiek op de water-/zuiveringsschappen. Uiteraard dienen naar de waterschappen toe dezelfde strategie uitgezet te worden als beschreven onder strategie ten opzichte van overige overheden (partners in regio en in MJP-G). Als extra onderdeel kan gekeken worden naar het mogelijk aanscherpen van de vergunning (juridisch instrument) Strategie ten opzichte van particulieren Onder particulieren worden verstaan: huishoudens; bedrijven; instellingen. De strategie richting particulieren dient op een later tijdstip opgestart te worden en is afhankelijk van de stand van zaken bij Rijkswaterstaat zelf en bij de overige overheden. Voorbeeldfunctie en communicatie zijn de sleutel tot succes bij particulieren. Zij moeten overtuigd worden van de noodzaak van alternatieven en een groener straatbeeld. Dit is alleen mogelijk als overheden al verder zijn met het uitvoeren/nakomen van een nulbeleid. Als communicatieve tools kan gedacht worden aan het benadrukken van de positieve aspecten van water, folders, informatieavonden, lezingen et cetera. Wat ook belangrijk is in deze is het benaderen van de branche. Enerzijds de verkopende branche, want als zij ervan overtuigd is dat chemisch bestrijden niet nodig is zal zij chemische producten afraden en wellicht zelfs niet meer verkopen. Anderzijds de producerende branche. Zij kan dan door productinnovatie milieuvriendelijke middelen gaan produceren/verkopen Strategie ten opzichte van andere landen Het Hoofdkantoor dient afspraken te maken met andere landen over onkruidbestrijding in de breedste zin (dus ook voor landbouw, en biocide houdende verf onder schepen). De waterkwaliteitsbeheerder kan het hoofdkantoor dus verzoeken tot deze afspraken en naleving hiervan. Uitvoeringsdocument Onkruidbestrijding verhard oppervlak 28