russian chamber philharmonic st. petersburg

Transcriptie

1 de oosterpoort programma 25 september, uur russian chamber philharmonic st. petersburg juri gilbo dirigent mischa maisky cello

2 Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt door: De Stichting Marthe-Havinga-fonds erfde in 1989 de nalatenschap van de bekende Groninger huisarts Matheus Büchli Fest, die was getrouwd met Harmina Gerdina Meijer. Volgens zijn testament moet genoemde stichting zijn nalatenschap afzonderlijk beheren onder de naam Büchli Fest-Meijer-fonds, met de verplichting tenminste eenmaal per jaar financiële medewerking te verlenen aan een concert in de gemeente Groningen en aan dit concert de naam van hem en zijn vrouw te verbinden. Deze verplichting heeft haar vorm gevonden in de concerten in het Hinckaertshuis en de subsidiëring van enkele concerten per jaar in De Oosterpoort. De Stichting Marthe Havinga-fonds, opgericht in 1974, heeft als doel het bevorderen van de instandhouding van waardevolle orgels en van de belangstelling voor de orgelkunst in de provincie Groningen.

3 Programma E. ELGAR ( ) Serenade voor strijkers in e, Op. 20 Allegro piacevole / Larghetto / Allegretto P.I. TSJAIKOVSKI ( ) Nocturne Op. 19, nr. 4 voor cello en orkest M. BRUCH ( ) Kol Nidrei Op. 47 voor cello en orkest pauze J. HAYDN ( ) Symfonie Nr. 49 La Passione Adagio / Allegro di molto / Menuetto en trio (in F) / Finale: Presto J.HAYDN Concert Nr. 1 in C voor cello en orkest Moderato / Adagio / Allegro

4 Mischa Maisky Mischa Maisky onderscheidt zich als de enige cellist in de wereld die zowel bij Mstislav Rostropovich als bij Gregor Piatigorsky studeerde. Geboren in Letland, opgeleid in Rusland, gerepatrieerd naar Israël, reist Mischa Maisky de hele wereld over waarbij hij enthousiast ontvangen wordt in Londen, Parijs, Berlijn, Wenen, New York en Tokyo, alsook bij de rest van de grote muziekcentra. Hij beschouwt zichzelf als een wereldburger: Ik bespeel een Italiaanse cello, met Franse en Duitse stokken, Oostenrijkse en Duitse snaren, mijn dochter werd in Frankrijk geboren, de oudste zoon in België, de middelste in Italië en de jongste in Zwitserland, Ik rijd een Japanse auto, draag een Zwitsers horloge en een Indiase ketting en ik voel me thuis daar waar mensen zijn die van klassieke muziek houden. In de 25 jaar dat hij exclusief Deutsche Grammophon artiest was, maakte hij 30 opnames met orkesten als de Wiener en Berliner Philharmoniker, London Symphony, Israel Philharmonic, Orchestre de Paris, Orpheus en Chamber Orchestra of Europe en anderen. Een van de hoogtepunten in zijn carrière was een aan Bach gewijde tournee in 2000 het was een wereldreis met meer dan 100 concerten! De prachtige muziek van Bach inspireerde Mischa Maisky om uiteindelijk voor de derde keer de complete Bach Solo Suites op te nemen. De CD s van Maisky worden wereldwijd beoordeeld door de pers. Zo kreeg hij maar liefst vijf keer de prestigieuze Record Academy Prize in Tokyo, drie keer de Echo Deutscher Schallplattenpreis, Grand Prix du Disque in Paris en Diapason d Or alsook de begerenswaardige Grammy nominaties. Mischa Maisky werkte samen met Leonard Bernstein, Carlo Maria Giulini, Lorin Maazel, Zubin Mehta, Riccardo Muti, Giuseppe Sinopoli, Vladimir Ashkenazy, Daniel Barenboim, James Levine, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Valery Gergiev en Gustavo Dudamel. In recitals en kamermuziekconcerten verscheen hij met muzikale partners als Martha Argerich, Radu Lupu, Nelson Freire, Evgeny Kissin, Lang Lang, Peter Serkin, Gidon Kremer, Yuri Bashmet, Vadim Repin, Maxim Vengerov, Joshua Bell, Julian Rachlin. In Nederland was hij regelmatig te gast bij Janine Jansen tijdens het Kamermuziekfestival Utrecht. Russian Chamber Philharmonic St. Petersburg Het orkest werd in 1990 gevormd door afgestudeerde musici van het gerenommeerde Staatsconservatorium van Sint-Petersburg. Het orkest geeft op overtuigende wijze blijk zowel van het muzikale talent als van de hoge graad van muziekbeoefening in deze Russische stad. Het orkest beschikt over een uitgebreid repertoire van de barok tot de hedendaagse muziek. Door tal van Europese reizen heeft het ook een benijdenswaardige internationale reputatie verworven. Critici bewonderen niet alleen de kristalheldere speelstijl van het orkest, maar ook de expressieve wijze waarop de musici de specifieke Russische ziel in hun nationaal gebonden muziek weten te vertolken. Onder de talrijke cd s die het orkest al produceerde werd de opname met composities van Carl Maria von Weber verleden jaar bij Sony Music geselecteerd als Editor s choice.

5 Juri Gilbo Juri Gilbo (Sint-Petersburg, 1968) begon al op vierjarige leeftijd viool te studeren, eerst aan het Staatsconservatorium van zijn geboortestad, daarna bij Tabea Zimmermann aan de Muziekuniversiteit in Frankfurt am Main. In 1997 maakte hij zijn debuut als dirigent. Sindsdien is hij te gast in Europa, USA, China en Japan. Het jaar daarop werd hij muziekdirecteur van de Russische Kamerfilharmonie Sint-Petersburg. Met dat orkest trad hij succesvol op in vermaarde concertzalen zoals de Berlijnse Filmharmonie, het Concertgebouw in Amsterdam, de Tonhalle in Zürich, het Bayreuther Operatheater enz. Hij werkt geregeld samen met befaamde solisten als Sir James Galway, Mischa Maisky, Sharon Kam, Liana Isakadze, Andrei Gavrilov e.a. Toelichting Elgar -Serenade voor strijkers in e, opus 20 De serenadevorm lijkt componisten uit de Romantiek niet te hebben geïnspireerd. Na Mozarts Serenades duurde het tot het eind van de 19e eeuw voordat het genre opnieuw werd ontdekt. Componisten als Dvorak en Tsjaikovski vestigden een nieuwe traditie met hun beroemde serenades voor strijkorkest. De Serenade voor Strijkorkest in e kleine terts van Edward Elgar neemt in dit hernieuwde genre een prominente plaats in. Elgar schreef zijn driedelige Strijkersserenade in 1892 als cadeau voor zijn vrouw vanwege hun driejarig huwelijk. De tempoaanduiding van het eerste deel, Allegro piacevole, lijkt aan te geven dat, ondanks de melancholische ondertoon, een vrolijk en ontspannen sfeer overheerst. Het tweede deel, Larghetto, ademt de typische serenadestijl. In het laatste deel grijpt Elgar terug naar thema s uit het eerste deel, waarmee hij op voortreffelijke wijze zijn charmante strijkersserenade voltooide. Tsjaikovski Als kind volgt Tsjaikovski pianolessen, maar een toekomst als musicus lijkt niet voor hem te zijn weggelegd. Zijn ouders hebben andere plannen en sturen hun zoon op 10-jarige leeftijd naar een school voor Rechtsgeleerdheid in St. Petersburg. Nog geen twintig jaar oud verlaat hij de opleiding om een overheidsbaan te accepteren. Lang houdt hij dit niet vol en hij gaat muziektheorielessen bij Nikolai Zaremba en compositielessen bij Anton Rubinstein volgen. Op uitnodiging van de broer van Rubinstein vertrekt Tsjaikovski in 1866 naar Moskou om daar als harmoniedocent aan het conservatorium aan de slag te gaan. Hij vervult deze positie 22 jaar en schrijft in de tussentijd diverse theorieboeken. In Moskou weet Tsjaikovski naam te maken als componist. Succesvol is hij met zijn Eerste symfonie (1866) en Eerste strijkkwartet (1871). Zijn kennismaking met het Machtige Hoopje (bestaande uit Balakirev, Borodin, Cui, Moessorski en Rimski-Korsakov) zorgt ervoor dat Tsjaikovski zich laat inspireren door het Russisch nationalisme. Exponenten daarvan zijn onder meer de Tweede symfonie (1872/80) en de opera Vakoela de Smid. Vanaf begin jaren 70 gaat Tsjaikovski naast zijn werkzaamheden als componist en docent aan de slag als muziekrecensent. In die hoedanigheid is hij aanwezig in

6 Bayreuth als de Ring van Wagner wordt uitgevoerd. Erg gecharmeerd van Wagners muziek is de Rus overigens niet. In deze tijd componeert Tsjaikovski onder meer zijn Eerste pianoconcert (1874/75) en zijn eerste balletmuziek voor het Zwanenmeer (1877). Zijn fascinatie voor de muziek uit de klassieke periode komt naar voren in de Variaties op een Rococothema voor cello en orkest (1876). Een dramatisch dieptepunt bereikt Tsjaikovski s leven aan het eind van de 70er jaren. Al jarenlang gaan er geruchten dat Tsjaikovski homoseksueel zou zijn. Om aan het geklets een einde te maken, trouwt de componist in 1877 met Antonina Milyukova. Het huwelijk houdt nog geen twee maanden stand en hoewel er geen officiële scheiding volgt, leeft het stel niet samen. Intussen onderhoudt de componist een relatie per brief met Nadezhda von Meck. Zij ondersteunt Tsjaikovski jarenlang, maar wil de componist niet ontmoeten. Nadat ze bankroet gaat en Tsjaikovski niet langer kan ondersteunen, gaat het snel bergafwaarts met diens gemoedstoestand en wanneer hij op 53-jarige leeftijd plotseling overlijdt, naar zeggen aan de gevolgen van cholera, beginnen de geruchten dat hij zichzelf van het leven zou hebben beroofd. Tot op de dag van vandaag wordt daarover gespeculeerd. Max Bruch Dat Max Bruch alleen grote bekendheid geniet op grond van slechts één werk, het eerste vioolconcert, is zowel unfair als misleidend. Als een van de prominentste negentiende-eeuwse Duitse componisten schreef hij namelijk heel wat weelderige, melodieuze muziek, maar zijn aangeboren conservatisme bracht met zich mee dat hij aan het eind van die eeuw volledig uit de pas was met de vernieuwingen van Mahler, Reger en Richard Strauss (aan wie hij allen een hekel had), laat staan met de experimenten van Schönberg. Bruchs loopbaan was zoiets als een optocht langs de hele gevestigde orde; hij won concoursen, studeerde bij gereputeerde mensen (zoals met name Ferdinand Hiller en Karl Reinecke), componeerde voor het theater, de concertzaal en de kerk en hij aanvaardde verschillende prestigieuze banen. Al toen hij begin twintig was beleefde hij in 1864 een eerste succes met het koorwerk, de cantate Frithjof dat was gebaseerd op een oude Noorse legende. Diverse andere kassuccessen als de wereldlijke koorwerken Odysseus en Das Feuerkreuz verstevigden zijn reputatie en bevestigden hem als een natuurlijke opvolger van Mendelssohn op het gebied van grandioze oratoria. In 1867 werd Bruch benoemd als directeur van het hoforkest in Schwartzburg- Sonderhausen, maar hij besloot na drie jaar werken in o.a. Koblenz en Breslau freelance musicus te blijven (Brahms solliciteerde toen naar de open positie). Hij ging naar Engeland van waar hij directeur was van de Liverpool Philharmonic Society. Daar componeerde hij Kol Nidrei, zijn bekendste werk na dat eerste vioolconcert. Tenslotte werd hij in 1891 professor

7 aan de Berlijnse Musikakademie waar hij tot 1910 les gaf. Bruch was in grote mate afhankelijk van de overheden en machthebbers. Hij schreef muziek die was bedoeld om de instellingen die hem ondersteunden te behagen en in de tweede plaats ook om een groot publiek op een zo makkelijk mogelijke manier aan zich te binden. Het ontbrak hem aan de gaven van zijn grote tijdgenoot Brahms met wie hij een wat geprikkelde band onderhield, maar werd wel met hem in contact gebracht waar het erom ging verzet te plegen tegen de Nieuw Duitse school van Liszt en Wagner. Bruch had een goed oor en gevoel voor een fraaie melodie. Dat werd bijvoorbeeld duidelijk in 1881 toen hij toegaf aan een van de vele wensen die hem bereikten om een werk voor cello en orkest te schrijven. Als uitgangspunt koos hij de pakkende Joodse melodie Kol Nidrei die traditioneel wordt gezongen aan de vooravond van Yom Kippur. Een meesterlijke vondst van Bruch was dat hij die melodie openbreekt zodra die in de solo opduikt en hem splitst in groepjes van drie noten met een rust tussen elke groep. In handen van een goede vertolker suggereert dit de gedachte aan een emotionele stem waarbij hij telkens even adem moet halen tussen de korte frases. Kol Nidrei is een episodisch werk waaraan een bekende melodie mee ten grondslag ligt: O ween om hen. In Kol Nidrei lijkt elk volgend fragment logisch uit het voorafgaande voort te komen waardoor er van een grote eenheid sprake is. Bruch zelf was geen Jood, maar hij realiseerde zich wel hoe groot de aantrekkingskracht van dit werk op Joden zou kunnen zijn. Het stuk is opgedragen aan Robert Hausmann die in 1882 in Liverpool de première gaf. Haydn Celloconcerten Joseph Haydn ( ) was een strenggelovig katholiek. Net als zijn voorganger Bach schreef hij vaak boven of onder een nieuwe compositie een gebedje of godsdienstige uitspraak. Toen hij in de beginjaren tachtig van de achttiende eeuw de veel jongere Mozart (die hem aansprak met papa ) ontmoette, sloten de twee vriendschap voor het leven. Ondanks dat Haydn zeer christelijk was, meldde hij zich op aanraden van Mozart aan bij de Vrijmetselarij. Het werd geen succes, na een aantal jaren trad hij terug. Voor het gangbare cellorepertoire zijn plusminus vijftien concerten beschikbaar. Volgens muziekgeleerden schreef Haydn zes Celloconcerten. Zeker één celloconcert is verloren gegaan. De eerste twee Celloconcerten, dat in C uit 1765 en D uit 1783, zijn verreweg het meest populair. Het Celloconcert 1 in C behoort samen met Celloconcert 2 in D tot het standaardrepertoire. Het werk werd in 1961 herontdekt. Met name de hoekdelen 1 en 3 vergen grote vaardigheid van de solist. Celloconcert 2 in D, met een lyrisch adagio, wordt meestal omschreven als zonnig en opgewekt. De componist schreef de twee Celloconcerten waarschijnlijk voor zijn super-cellist Anton Kraft die in die tijd in het hoforkest van Haydn speelde toen deze werkzaam was bij vorst Esterhazy. Eerst werd nog getwijfeld of Haydn wel de componist van Celloconcert 2 was. Men had namelijk sterke vermoedens dat Kraft de componist was. Kraft had namelijk ook enkele celloconcerten op zijn naam staan. Intussen is men er achter dat dit concert onmogelijk van de cellist kan zijn. Briljant en virtuoos is het concert geenszins, doch

8 het stroomt over van een melodieuze schoonheid, op een manier die alleen Haydn machtig was. Zowel bij publiek als musici is het samen met het Celloconcert 1 een van de meest geliefde Celloconcerten. Symfonie 49 La passione Deze symfonie is een van Haydns zogenaamde Sturm und Drangsymfonieën. Deze werken hebben vaak een experimenteel karakter, wat onder andere tot uiting komt in het voor zijn tijd ongewone gebruik van mineurtoonsoorten. Andere kenmerken zijn grillige dynamiek, grote melodische sprongen en onverwachte harmonische of melodische wendingen. Haydns in 1768 gecomponeerde Symfonie nr. 49. is illustratief voor dit alles. Fluiten en trompetten ontbreken in dit stuk, wat in een overwegend donkere klankkleur resulteert, die goed past bij het soms sombere karakter van de muziek. De herkomst van de bijnaam La Passione is niet bekend. Zij zou op het duistere karakter van het eerste deel kunnen slaan, maar er is ook geopperd dat de symfonie geschreven is om in de passietijd uitgevoerd te worden.