Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Algemene Raad Nr. 198 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 28 april 1997 Ten vervolge op mijn brief van 25 maart 1997 ( , nr. 194), waarbij u een notitie toeging over het Euro-Mediterrane beleid van de EU, bericht ik u als volgt. Inleiding Tijdens de eerste Ministeriële Euro-Mediterrane Conferentie in Barcelona in november 1995 besloten de EU en 12 Mediterrane partners (Algerije, Cyprus, Egypte, Israel, Jordanië, Libanon, Malta, Marokko, de Palestijnse Autoriteit, Syrië, Tunesië en Turkije) de bestaande relaties te versterken. Hiertoe moesten onder meer de bilaterale partnerschapsakkoorden worden vernieuwd en aangevuld met een multilaterale dimensie. Het streven naar intensivering van de Euro-Mediterrane betrekkingen op een groot aantal terreinen en over een lange periode heeft destijds zijn weerslag gevonden in de verklaring van Barcelona. Deze is verdeeld in drie hoofdstukken. Het eerste omvat de politieke aspecten (inclusief het veiligheidsgebied), het tweede hoofdstuk de financieel-economische en het derde de sociale, culturele en menselijke aspecten van het Euro-Mediterrane Partnerschap dat de 27 deelnemers zich ten doel hebben gesteld. De Barcelona-Verklaring voorzag in een ministeriële vervolgconferentie in de eerste helft van Ofschoon in de Barcelona-Verklaring was bepaald dat deze bijeenkomst zou plaatshebben bij een van de twaalf zuidelijke partners, gold tot het laatste moment een Syrisch (en Libanees) veto tegen een bijeenkomst met Israel op Arabisch grondgebied onder de huidige omstandigheden. Uiteindelijk is Malta bereid gevonden op te treden als gastland van de conferentie. 7K1401 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1997 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

2 De Nederlandse inbreng Nederland heeft van meet af aan laten blijken groot belang te hechten aan verdieping van de relaties met de 12 Middellandse Zee-partners. De Regering wenste duidelijk te maken dat gronden ontbraken voor de veel gehoorde opvatting als zouden de Noordelijke EU-lidstaten slechts belangstelling hebben voor de samenwerking met landen van Midden- en Oost-Europa en alleen de Mediterrane EU-lidstaten zich zouden inzetten voor verbreding van de betrekkingen met de zuidelijke Mediterrane regio. De geleidelijke integratie van de lidstaten van de Europese Unie heeft immers mede tot gevolg gehad dat ook de noordelijke lidstaten dichter bij het Middellandse Zee-gebied zijn komen te staan. De Nederlandse aandacht voor een goed verloop van het Barcelonaproces kwam reeds in een vroeg stadium onder meer tot uitdrukking in de benoeming van een speciale Vertegenwoordiger, in de persoon van de ambassadeur in Rome, Ch. R. van Beuge. Daarnaast stelde de Regering een document op over de Nederlandse bijdrage in het kader van de follow-up van Barcelona. Ter uitvoering van haar voornemens werden enkele bijeenkomsten georganiseerd: in samenwerking met Marokko werd in Den Haag een conferentie belegd over bestuurlijke aangelegenheden («Governance»); ook vond op initiatief van Nederland een gezamenlijke bijeenkomst plaats in Den Haag tussen vertegenwoordigers van alle partners en vertegenwoordigers van EuroMeSco, een netwerk van instituten voor buitenlandse politiek van de 27 partners. Laatstgenoemde bijeenkomst had tot doel, informeel van gedachten te wisselen over de uitwerking van het eerste hoofdstuk van de Barcelonaverklaring. Daarnaast trachtte Nederland te bevorderen dat op een systematische wijze wordt gewerkt aan de totstandkoming op termijn van een Euro-Mediterrane vrijhandelszone. In samenwerking met een Nederlands dagblad vond tenslotte een uitwisseling plaats van journalisten uit Nederland en een aantal zuidelijke Mediterrane partners. Daarenboven is nog vóór het einde van het Nederlandse EU-Voorzitterschap, eind juni aanstaande, een conferentie gepland op het terrein van onderzoek en technologie. Zelf nodigde ik de vertegenwoordigers van de twaalf mediterrane partners uit voor een gedachtewisseling over de toekomst van hun relaties met de EU. Ook maakte ik ter voorbereiding van de ministeriële conferentie in Valletta, in mijn hoedanigheid van Voorzitter van de Raad van Ministers van de Europese Unie en vergezeld van Vice-President Marin van de Europese Commissie, van 31 maart tot en met 3 april jl. een rondreis in de regio. Hierbij werden achtereenvolgens Marokko, Algerije, Tunesië, Malta, Egypte en Turkije bezocht. In Egypte werd bovendien een gesprek gevoerd met de Secretaris-Generaal van de Arabische Liga. Door mijn Arabische gesprekspartners werd mij verzekerd dat zij zich vanuit een constructieve houding wensten voor te bereiden op de Conferentie op Malta. Zij onderstreepten dat niet kon worden voorkomen dat de impasse in het Midden-Oosten vredesproces aan de orde zou worden gesteld. Tegelijkertijd benadrukten zij dit te zullen doen op een wijze die een goed verloop van de Malta Conferentie niet in gevaar zou kunnen brengen. Nadat ik mijn Israelische ambtgenoot, David Levy, had weten te overtuigen dat de Arabische partners er niet op uit waren zijn aanwezigheid op Malta te gebruiken om Israel aan te klagen over de ontstane situatie in het Midden-Oosten vredesproces, kon dat land worden bewogen tot hernieuwde deelname. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

3 Het verloop van de tweede Ministeriële Euro-Mediterrane Conferentie De tweede ministeriële Euro-Mediterrane conferentie heeft op 15 en 16 april jl. plaatsgevonden in Valletta. Genodigden op Malta waren op de eerste plaats de 27 partners in het Euro-Mediterrane Partnerschap. Evenals in Barcelona waren Mauritanië, de Arabische Liga, de Arabische Maghreb Unie en het Europese Parlement als speciale gasten aanwezig. Vertegenwoordigers van de Europese Investerings Bank maakten deel uit van de Voorzitterschapsdelegatie. Tenslotte waren 19 landen, waaronder de Verenigde Staten, uitgenodigd als waarnemer. Doelstelling van de conferentie was ten eerste de evaluatie van de tenuitvoerlegging, tot dusverre, van het Partnerschap. In de tweede plaats moest de conferentie een nieuwe politieke impuls geven aan het Euro-Mediterrane proces in de volgende periode tot aan de derde Euro-mediterrane conferentie. Deze is voorzien in Duitsland tijdens het Duitse EU-Voorzitterschap in de eerste helft van Tevens werd beoogd een aantal nieuwe prioriteiten voor de komende periode vast te stellen. Op de eerste dag van de conferentie vond de formele openingszitting plaats, gevolgd door algemene verklaringen van de deelnemers. Ofschoon de speeches van de Arabische partners en Israel politiek getint waren, was de toonzetting over het algemeen gematigd en constructief. In de ochtend van de tweede dag vonden achtereenvolgens drie informele workshops plaats, waarin de partners op ministerieel niveau participeerden. Elke workshop had betrekking op de thematiek van een van de drie hoofdstukken uit de Barcelona-Verklaring. Zo betrof de eerste workshop de toekomstige Euro-Mediterrane relaties op politiek en veiligheidsgebied, de tweede de vrijhandelszone en de noodzaak van intra-regionale samenwerking, de derde workshop had betrekking op de dialoog tussen beschavingen en culturen. De informele opzet van de workhops droeg bij tot een open gedachtewisseling. De deelnemers bevestigden de noodzaak van voortgezette ontwikkeling van het Barcelona-partnerschap. Daarbij werd het belang onderstreept van een evenwichtige en gelijktijdige ontwikkeling van de drie hoofdstukken uit de Barcelona-verklaring. Ten aanzien van de relatie tussen het Barcelona-proces en het vredesproces in het Midden-Oosten werd bevestigd dat het ging om verschillende processen, zij het dat deze indirect met elkaar verbonden waren. Evenals in Barcelona waren de partners het erover eens dat het vredesproces en het Euro-Mediterrane proces elkaar niet in negatieve zin mogen beïnvloeden. Daarentegen kan het Barcelona-proces wellicht een bijdrage leveren aan het scheppen van een klimaat waarin regionale initiatieven, zoals het vredesproces, kunnen worden bevorderd. Ondanks deze uitgangspositie en de oprechte wil van partners beide processen gescheiden te houden, kon niet worden voorkomen dat de ernstige situatie in het Midden-Oosten een prominente rol speelde bij de onderhandelingen over de slotconclusies van de bijeenkomst. De onderhandelingen over de tekst van de Barcelona-verklaring maakten destijds reeds duidelijk dat de politieke context met name de bestaande regionale conflicten en vooral de Israelisch-Arabische tegenstellingen de ruimte zou bepalen waarbinnen het Barcelona-proces zich kan bewegen. De verklaring van Barcelona was echter tot stand gekomen in een aanmerkelijk gunstiger politiek klimaat. Voorkomen moest worden dat op Malta afbreuk zou worden gedaan aan hetgeen in Barcelona en daarna was bereikt. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

4 Na intensieve onderhandelingen bleken echter toch alle partijen bereid het belang van verdere voortgang van het Euro-Mediterrane proces te laten prevaleren, en dat niet in gevaar te laten brengen door de huidige problemen in het vredesproces. Naast de oorspronkelijke bedoelingen van het Barcelona-proces heeft dit ook voor wat betreft de Israelisch- Arabsiche verhoudingen eens te meer zijn meerwaarde bewezen. Anders dan het vredesproces is dit forum blijkbaar voldoende vertrouwenwekkend voor Israel en zijn Arabische buren om in multilateraal kader te spreken over samenwerking ten aanzien van een breed scala van terreinen. Dat alle partners op politiek niveau aanwezig waren, weerspiegelde het belang dat zij aan het Euro-Mediterrane proces hechten. Resultaten De conclusies waartoe de bijeenkomst op Malta heeft geleid, hebben ten principale de politieke goedkeuring van alle deelnemers, doch zijn nog niet vastgelegd in een definitieve tekst. Dankzij de algemene instemming heeft het Euro-Mediterrane proces echter de noodzakelijke politieke impuls gekregen. De bespreking van een aantal technische punten in de slotconclusies zal op ambtelijk niveau in Brussel worden afgerond, waarna tot publikatie van deze conclusies zal worden overgegaan. De politieke/veiligheidsdialoog zal, op basis van een overeengekomen bescheiden pakket van vertrouwenwekkende maatregelen en van een concept-actieplan, verder inhoud worden gegeven. Na vaststelling van de conclusies en zodra de partners menen dat de politieke situatie in de regio dit toelaat, zal het werken aan een Stabiliteits Handvest, voorzien in de Barcelona-verklaring, worden voortgezet. In het financieel-economische hoofdstuk zal meer aandacht worden besteed aan maatregelen die de onderlinge handel vergemakkelijken en een positieve invloed kunnen hebben op het aantrekken van buitenlandse investeringen in de zuidelijke Mediterrane partners. Ook verdieping van de handels- en economische betrekkingen tussen deze partners onderling wordt algemeen van groot belang geacht. Mede in die samenhang zal door de Commissie, in nauwe samenwerking met hen, een studie worden opgesteld over aspecten die van invloed zijn op de totstandkoming van de Euro-Mediterrane vrijhandelszone voorzien rond Hierin zal ook de nodige aandacht worden geschonken aan economische transitieproblemen. In het hoofdstuk over sociale, culturele en menselijke aangelegenheden zal meer aandacht worden besteed aan verdere samenwerking onder meer op mensenrechtengebied, de voortzetting van de dialoog over «bestuur» en de rol van de «civil society». De dialoog over culturen en godsdiensten wordt voortgezet. Ook werd door de zuidelijke partners meer aandacht gevraagd voor gevoelige thema s als terrorisme, georganiseerde misdaad en migratie. Er bestaat overeenstemming over het belang van extra aandacht voor de rol van de jeugd. De inbreng van NGO s in aktiviteiten onder dit hoofdstuk zal worden bevorderd. Euro-Mediterrane associatie-accoorden Tijdens de conferentie parafeerden Vice-President van de Europese Commissie, Manuel Marin en de Jordaanse minister van Buitenlandse Zaken, na overeenstemming te hebben bereikt over enkele nog openstaande punten, de tekst van een Euro-Mediterraan Associatie- Accoord. Mijn gesprek met mijn Egyptische collega, Amr Moussa, leidde tot een Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

5 verduidelijking van de wederzijdse standpunten in de onderhandelingen over een Euro-Mediterraan Associatie-Accoord. Deze onderhandelingen zullen hopelijk spoedig kunnen worden afgerond. Griekenland Turkije Tijdens de conferentie zette het Voorzitterschap zijn inspanningen voort om overeenstemming te bevorderen tussen Griekenland en Turkije over uitstaande kwesties. Als gevolg hiervan vond een ontmoeting plaats tussen de Turkse Onderminister van Buitenlandse Zaken, Onur Oymen, de Griekse Onderminister van Buitenlandse Zaken, George Papandreou, en mijzelf. Mijn twee gesprekspartners constateerden hierbij vooruitgang en spraken de verwachting uit dat verdere ontwikkelingen mogelijk waren. Tevens gaven zij aan te hopen dat de inspanningen van het Voorzitterschap zouden worden voortgezet. Midden-Oosten vredesproces Sinds het begin van de werkzaamheden voor de bouw van de nederzetting Har Homa in Oost-Jeruzalem, gevolgd door terroristische aanslagen in Israel, hadden politieke leiders van dat land en van de Palestijnse Autoriteit elkaar niet meer ontmoet. En marge van de Conferentie in Valletta vond, na intensieve bemiddeling door het Voorzitterschap, een ontmoeting plaats tussen mijn Israelische ambtgenoot, David Levy, en President Arafat. Het gesprek, in mijn bijzijn, concentreerde zich op verbetering van de Israelisch-Palestijnse samenwerking op veiligheidsgebied, waarover zich een grote mate van overeenstemming aftekende. Daarnaast werd vooral gesproken over het Israelische nederzettingenbeleid, in het bijzonder de bouw van Har Homa. Hoewel op dit politiek uiterst gevoelige punt de meningen niet dichter bij elkaar kwamen, betekende de ontmoeting een hervatting van de contacten op politiek niveau en een belangrijke bijdrage in het kader van de inspanningen om het vredesproces uit de huidige impasse te halen. De Minister van Buitenlandse Zaken, H. A. F. M. O. van Mierlo Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr