ffi .-_--:s:-'.è Broedvogelinventarisatie van Kluut, plevieren, meeuwen en in Groningen in 1987 sterns ( 1988). De Grauwe Gors L6(2): 7-I5 I

Transcriptie

1 De Grauwe Gors L(): 7- ( 988). Broedvogelinventarisatie van Kluut, plevieren, meeuwen en in Groningen in 987 sterns?-''zz/-../ t ffi Z/,,.-_--:s:-'.È z) Klaas van Dijk Henk Koffijberg Kees Koffijberg 3 nle iding Methode Resultaten Diskussies en konklusies Dankwoord Literatuurli ist nleiding n de provincie Groningen is maar weiníg bekend over het jaarlijkse broedvogelbestand van Kluten, plevieren, meeuwen en s terans. Sommige gebieden worden weliswaar regelmatig geteld, maar een kompleet jaarlijks provinciaal overzicht ontbreekt, Het merendeel van genoemde soorten is pioni-ervogel, wát inhoudt dat ze zich snel in een bepaald gebied vestigen, maar ook weer snel uit een bepaald gebied kunnen verdwijnen als het broedbiotoop niet meer aan de eisen voldoet. Daardoor kunnen de aantallen van genoemde soorten per jaar per gebied sterk wisselen, zodat het noodzakelijk is een voldoende groot oppervlak te onderzoeken. Om deze reden heeft een aantal vogelaars in het voorjaar van 9B7 een nieuwe werkgroep opgericht: de Werkgroep Kolonieb;:oedvogels. Het doel van de vrerkgroep is een monitori-ng uit te voeren van bovenstaande soorten door middel van jaarlijkse broedvogelinventar j-sat ies op een ge s t andaar diseercie wí jze. Hierdoor kan er een nauwkeurig beeld worden gegeven van de aantallen en de verspreiding van Kluten, plevieren, meeuwen en sterns in Groningen. Daarnaas! leveren rie \Jerzamelde gegevens een bijdrage aa{n het landelijk broedvogeloverzi-cht van het BiTzondere Soorten Projekt (BSP), gecoórdineerd door SOVON. n dit verslag worden in het korl de resultaten van het seizoen 9B7 gepresenteerd. Methode De meeste soorten broeden vrij geconcentreerd in kolonies op min of meer bekende plaatsen. Plet behulp van het boek Vogels van Groningen (Boekema et a. l9b3) en andere recente informat ie is een i j s t gemaakt van ale (potentiële) broedplaatsen. Het Lauwersmeer (RJP) en veel SBB-terreinen worden jaarlijks onderzocht. Voor andere gebieden in 7

2 het binnenland is de hulp ingeroepen van ter plaatse bekende vogelaars. Tevens is een oproep geplaatst in De Grauwe Gors en ziin telefonisch inlichtingen ingewonnen " De binnendijkse gebieden zijn onderzocht met behulp van een methode die meestal overeenklam met de richtlijnen van het Bijzondere Soorten Projekt (SOVON& CBS 98). n het korr komt dit erop neer dat ek gebied twee à drie maal in oe voor een bepaalde soort optimale inventarisatieperiode wordt onderzocht. De exakte telmethode hing dikwijls af van de toegankelijkheid van het gebied en de mate waarin verstoring kon optreden. Soms zíjn nesten geteld. n andere gevallen waren de nesten onbereikbaar of veroorzaakte nesten zoeken te veel verstoring en is het aantal paren /territoria geted. Het Lauwersmeer wordt eveneens volgens een BSP-achrige methode geïnventariseerd (Beemster & Van Dijk 988). Bij de interpretatie van de telgegevens per gebied is het troogs e aantal aalgehouden. Voor nadere ach- ergronden zíe Hustings et a. (98s). De kwelders langs de Noordkust en in de Do l lar:d zí7n integraal ge ïnventariseerd. Elk gebied is tweemaal onderzocht, éénmaal in mei en éénmaal in juni. De binnendijks gelegen kustpolders ziln gelijkrijdig onderzocht op broedende Kluten, hoofdzakelijk vanaf de zeedijk. De bezoeken vonden plaats rond hoog water en per bezoek werden ale landaanwinningswerken af ge lopen. Zeer srnalle kwe - ders konden vanaí. de zeedijk gei-nventariseerd worden " Territoriumlndicat ierre waarneíringen werden per vak op veldkaarten (schaal l:0.000) genoteerd. Bij de interpretatie is uitgegaan van het hoogste aantal territoria per deelgebied. De deelgebieden waren: Westpolder, Julianapolder, Negenboerenpolder, Linthorst Homanpolder, Noordpolder, -auwerpolder, Emmapolder, Punt van Reide en de Dollard. Voor deze interpretatie is gekozen, omdat bekend is dat op de kwelders vaak verplaatsingen optreden van broedkolonies als gevoj g van hoge waterstanden, waardoor nesten overspoeld raken. n L9B7 ziln de kwelders in het broedseizoen diverse malen overspoeld, waardoor in sommige gebieden de koloni-es tussen be ide tellingen aanz ienlijk van plaats waren veranderd. Voor de bepaling van het aantal territoria van de Kluut is ook gebruik gemaakt van informatie van Meinte Engelmoer. Uit zí7n recente onderzoek met gekleurringde Kluten op de kwelders nabij Holwerd (Friese Waddenkust ) komt onder andere naar voren dat alle Kluten die in het broedseizoen (mei-begin juni) in het broedgebied aanwezig zíjn tot de broedpopulatie moeten worden gerekend. Alle vogels ondernemen namelijk in ieder geval wel een broedpog j-ng, maar veel legsels mislukken vroegtijdig en niet ale vogels ondernemen vervolgens een tweede broedpoging. Daarnaast blijkt binnen een broedse j-zoen veel uitwiss e l ing te bestaan tussen binnendijks en buitendijks op de kwelders broedende Kluten. Ook kunnen Kluten binnen één broedse ízoen in t\ree ver uiteenliggende kolonies (afstanden van vermoedelijk tientallen km) broedend worden aangetroffen. Hoewe dit onderzoek aan de Friese kust is uitgevoerd, js het waarschijnlijk dat de konklusies ook voor de Groningse kust gelden. Dit wordt mede bevestigd door een vjaarneming van een broedende gekleurringde Kluut in het Lauwersmeer. Eerder in het seizoen was dezelfde vogel broedend aangetroffen op de kwelders bij Holwerd. 3 Resultaten n tabel l, en 3 staan de resultaten, uitgesplitst naar kust, binnenland en totaal. Voor de ligging van deze gebieden zíe figuur. De nummers in deze figuur korresponderen met die in tabel en. Geen broedende kolonievogels werden vastgesteld in het kustgebied van de Eems tussen Eemshaven en Delfzil, bíj het Leekstermeer, Schildmeer en Foxholstermeer, op de vloeivelden van Den Andel, Foxhol en Veendam, op de speciedepots langs he,'- Van Star-

3 fig. l. De provincie Groningen. De nummers korresponderen met de telgebieden van tabel en. kenborghkanaal en het Eemskanaal, bij de zandgaten van Beerta,Oostwold, Harkstede, Vêendam, Oosterbroek en in de Doezumermieden. Er broeden bijna 00 paar Kluten in Groningen. De meesten broeden langs de Noordkust (7 8 paar ) en in de Dollard (fs paar). De belangrijkste gebieden zijn de Negenboerenpolder en de Linthorst Homanpolder. Langs de Noordkust broeden in totaal 33 paar (9'/") binnendijks in de kustpolders, verspreid over diverse kleinere kolonies. n de Dollard broedt bijna 0"L (ZO0 paar) binnendijks. Verreweg de meesten zaten hier in de Johannes Kerkhovenpolder, waar een kolonie van Paar in een perceel zomertarwe was gevestigd. n het binnenland kwamen ruim 00 paar tot broeden. Driekwart hiervan zat in de Tjamme bij Finsterwolde. n de Dollard en het Lauwersmeer broeden alle drie de kleine plevierachtigen bijeen. Overigens is het voorkomen van enerzijds Bontbek- en Strandplevier en anderzijds Kleine Plevier sterk gescheiden. Kleine Plevieren vinden we in het binnen- and, ffiêt name op vloeivelden. Strand- en Bontbekplevieren broeden bijna uitsluitend in de nabijheid van de kust. Opvallend was dat in een zandgat bij Nieuwe Pekela territoria van de BontbekPlevier werden vastgesteld. De soort is tot nu toe niet vaak in het binnenland broedend aangetroffen. Kokmeeuwen zíjn verreweg de talríjkste koloniebroedvogels. Het totaal voor de provincie bedraagt bijna.000 paar. De grootste kolonies bevinden zich langs de kust, Meer dan de helft van ale Kokmeeuwen

4 -l o Kluut Kleine Plevier Bontbekplevier S trandplevier Dwergmeeuw Kleine Mantelmeeuw Kokmeeuw Stormmeeuw Z:-vermeeuw Visdief Noordse Stern Lauwersmeer l,{estpolder 3 Julianapolder Negenboerenpolder Llnthorst Homanpolder Noordpolder 7 Lauwerpolder 8 Emmapolder ? T r8 97 B 9 Eemspolder 0 0 Eemshaven haven Delfzijl ind. terr. Delfzi-jl- 3 omg. Termunten Punt van Reide Dollard 77 3s J )L -') L 39 08ó 083 )L l7 ' ": 0 r -B totaal r-7 tabe[. AantaL paren koloniebroedvogels in 987 in het kustgebied (Lauwersoog Nieuw Statenzi j L).

5 Kluut Kleine Plevier Bontbekplevier Kokmeeuw Visdief Zwarte Stern Jilt Dijksheide 7 zandgat Trj-munt 8 Bakkerom 9 vloeivelden CSM (Hoogkerk) 0 vloeivelden Suikerunie (Hoogkerk) Paterswoldsemeer industrieterrein Groningen 3 Zuidlaardermeer \,rloudbloem(ae's) Hondshalstermeer de Tj amme 7 Midwolderplas 8 7 r wijk bij Tripscompagnie 9 trafoterrein bij A.G. Wildervankkanaal 30 Heeresmeer, Nieuwe Pekela.) z- 3 Veenhuizerstukken 3 vloeivelden Blekslage a L ven Ter Borg 3 vloeivelden Ter Apel 0 totaal 0 B r- J J tabel. AantaL paren koloniebroedvogels in het binnenland in 987.

6 kust binnenland totaal Kluut 33 ro Kleine Plevier Bontbekplevier 8 Strandplevier -7-7 Dwergmeeuw Kokmeeuw 98 0 Stormmeeuw Kleine Mantelmeeuw ZiTv ermeeuw 7 7 Visd ief 88 80* Noordse Stern -r7 r-r7 ZwarLe Stern r- r- tabe[ 3. TotaaL aantal getelde paren koloniebroedvogels in Gron'ingen 'in 987. (3.300 paar) broedt op de kwelders langs de Noordkust, vooral in de wat hogere vegetaties van de Julianapolder, Linthorst Homanpolder en Lauwerpolder. Aanzienlijk minder Kokmeeuwen broeden in het Lauwersmeer (300 paar) en in de Dollard (00 paar). n het binnenland broeden ruim 000 paar. Verre\^/eg de grootste kolonie bevindt zich op het Hondshalstermeer (800 paar). Daarnaast broeden er 00 paar in de Tjamme en 700 paar op de vloeivelden van de Suikerunie (Hoogkerk). Ae kolonies maken onderdeel uit van een Zilvermeeuwenkolonie, Dwergmeeuwen (3 broedparen) broeden traditioneel uitsluitend in het Lauhrersmeer, verspreid over een aantal kleinere kolonies die van jaar op jaar van plaats kunnen wisselen. Stormmeeuwen broeden alleen op de Punt van Reide ( paar). De soort komt hier al jarenlang geregeld tot broeden. De overige vier meeu\{esoorten hebben vríj vaste broedplaatsen die van jaar op jaar niet veel van plaats veranderen. Zi-lvermeeuhren broeden vooral in het Lauwersmeer. Kleinere vestigingen bevinden zich in de Eemshaven en bij DelfzijL. Kleine ulantelmeeuwen broeden vanaf l9b in het Lauwersmeer en vanaf t9b op de industrieterreinen bij Delf zíyl.

7 Noordse Sterns zíjn echte kustbroeders. Het belangrijkste bolwerk bevindt zich in het Lauwersmeer (gl paar ). Verspreid langs de kust zijn kleinere kolonies gevestigd met in totaal 8-30 paar. Visdieven daarentegen, worden ook op allerlei plaatsen in het binnenland aangetroffen. De meerderheid broedt echter langs de kust. De grootste kolonie ( paar) zat op de Punt van Reide. n het Lauwersmeer en op de kwelders langs de Noordkust broeden de Visdieven verspreid over meerdere kolonies. De grootste kolonies in het binnenland bevonden zich op het Hondshalstermeer (3 paar) en op de vloeivelden van de CSM in Hoogkerk ( paar ). De aantalsopgave voor het Zuidlaardermeer is vermoedelijk te laag (ondertefd). Zwarte Sterns broeden uitsluitend in het binnenland en zo langzamerhand bijna uitsluitend op kunstmatige vlotjes. De soort werd op vier plaatsen broedend vastgesteld. n de Tjamme vond een mogefijk broedgeval plaats. Dwergs terns werden in 987 n ie t a ls broedvogel vastgesteld. Diskussie en konklusies Het broedvogeloverzicht geeft voor bijna alle soorten een kompleet beeld van de verspreiding en de aantallen in 987. Alleen Visdief, Kleine Plevier en misschien Kokmeeuw hebben mogefijk in gering aantal verspreid in het binnenland op enkele onbekende. enlof zeer tijdelijk geschikte plaatsen gebroed. Dit zou ook kunnen gelden voor Strandplevier, die mogelijk in de kustpolders op een enkele plaats op een akker tot broeden is gekomen. Het algemene beeld zal door deze omissies echter naur^reli jks worden beïnvloed. De resultaten naken duidelijk dat in de provincie Groningen grote aantallen Kluten, meeuwen en sterns broeden. Zo broeden ale Nederlandse Dwergmeeuwen in het Lauwersmeer en rond de ï" van de Nederlandse Kluten Ín Groningen (SOVON 9B7). n het binnenland broeden veel van de onderzochte soorten in hoge aantal- en op het Hondshalstermeer en in de,tt,!,iilit 7 t ',rs' zl ié% ire -:--,í_ r\ _-\-: tr /, i -st \--\ \, NN 3

8 Tjamme. Beide gebieden zi. jn nog maar enkele jaren geleden gemaakt. Daarnaast vormen de vloeivelden een geschikt broedbio[oop voor verscheidene van de onderzochte soorten. Het is uit dit rijtje duidelijk, dar het juist de gebieden zi jn met een hoge milieudynamiek, dí.e de hoogste aanlallen herbergen. De inventarisatiegegevens van de Noordkust bevestigen in grote lijnen de resultaen van onderzoek ui t 983, toen de kwelders op een vergelijkbare wijze zijn onderzocht (Van Scharenburg 98 ). Het sterk dynamische ekosysteem van de Waddenzee zorgt voor een uílzonderlijke broedvogelrijkdom van de kwelders. Grote delen van de kwelders moeten worden beschouwd as één grote doorlopende broedkolonie van vooral Kokmeeuw en in mindere mate Kluu[ en Vísdief. n vergel ijk Íng met 983 (tabel ) is de Kluut ín aantal toegenomen. Deels js deze toename te verklaren doordat in 9B3 de binnendijkse kustpotrders nj et zijn geïnventariseerd en de interpretatie van de basisgegevens nie t op prec ies dezelfde witze j s geschied. Het aantal broedparen van de Visdief is ongeveer met de helf afgenomen. Deze afname is mogeli.jk cieel s te wijten aan het feit dat Visdieven lastig te.invenariseren zi -jn, maar de af name lijkt errident. Met uit"- zondering van de Westpolder deed de afname zich voor jn ale deelgebieden, maar vooral in de Julianapolder ( 89 naar 0 paar ) en de Noordpolder ( lb naar 33 paar ). n dez.e gebieden bedroeg de afname meer dan B0%. n tabel staan broedvogelgegevens van Kluten in de Dollard uit verschillende jaren. Bedacht moet worden dat in vroegere jaren de kustpolder:s ook i-rier vaak niet zín meegeteld. n tegenstelling tot de Groningse Noordkust en de Friese kust (Engelmoer et a. 983) is de Klur"rt in de Dollard aanzienlijk in aantal achteru.itgegaan. Vermoedelijk speelt de toenêmende verruiging van de Dollardkwelders en het geschikter worden van andere gebieden een ro bij deze afname. Ook het grote aandeel binnendiiks broedende Kluten wijst in de richting van het minder geschikt worden van de Dollardkwel- 'ders als brcledcer:rein" De tijden dat de Dollard werd beschouwd als tzeker het beste broedterrein in Groningenl ( Boekema et a. 983 ) iggen al jaren achter ons. Ook het aantal broedparen van de Koknreeuw in de Dollard ís de af gelopen t ien jaren dram;it isch t-eruggelopen. Boekema et al. (983) vermelden voor de jaren L97-'80 een bestand van c irca 700{l broedparen, hetgeen nogal wat meei: is dan de 00 paar jn L987. De afname bedraagt maar ief st rr-rím B0%. Deze sterke af name komt evenmin overeerl mel de aantalsonttvikkei:lngen langs de Groni-ngse en Fr j ese Waddenkus t. Daar hee f t cle Kokmeetrw de aigelopen t 0- l jaar jr-risf- een expl osieve toename aen zien (tsoekema e al. 983, Engelmoer et a. 983, Van Scharenburg 98 ). Toekomstllge te llingen zullen moeten ui tvri jzen troe het aantalsverloop van diverse soorten zích verder zal gaan ontwikkelen. D;in za]- het misschien tabel. Kluut Kokmeeuw Visdie f o?í') 3338 Aant-al broedparen langs Noordkust (Westpolder Enrmapolder ) in 983 en 987 " Cegevens van t9b3 zíjn afkomstig uit Van Sr,:irar-enburg ( l9b). de Noordse Stern t

9 punt van Reide rest van de Dollard totaal r97 í'l BóO ó tabel. Aantal broedparen Kluut in de Dolard. Bronnen: L99 (Tjallingii 97) 97 (Boekema et a. 983), 98 (Van Belkum & Esselink 98). ook mogefijk ziln om beter te be- ngelmoer "., Van Dijk K. & grijpen waarom precies bepaalde Timmerman A.Azn Vogels van de soorten zíjn achteruitgegaan of Friese tladdenkust. FFF rapport juist zijn vooruitgegaan. Mochten er nr 0. FFF, Ljouwert. nog vogelaars zín die in het bezit zí jn van telgegevens uit 987 dan Hustings M.F.H., Kwak R.G."., worden die graag ontvangen. Opdam P.F.M. & Reijnen M.J.S.'l. 98. Vogelinventarisatie, achtergronden, richtlijnen en Danksoord verslaglegging. PUDOC, Wageningen. Alle terreineigenaren worden Van Scharenburg K. 98. Broedvogels vriendelijk bedankt voor toestemming van de noordelijke kwelders. De om hun gebieden te betreden. Aan het Grauwe Gors 3(3): -. onderzoek is meegewerkt door Mark Bakker (.lvwc ZuidLaren), Theo SOVON L987. Atlas van de Nederlandse Bakker, Nico Beemster (RJP), Roelof vogels. SOVON, Arnhem. Blaauw (SBB), Henk de Boer, Egge Boerma, Klaas van Dijk, Henk SOVON & CBS 98. Handleiding BSP Di jkstra, Jan Glas, Ab Hummel, i{enk Bijzondere Soorten Projekt Hut (SBB), Emo Klunder, Henk ( broedvogels ). Koffijberg, Kees Koffijberg, Ben Koks, Henk van Leeuwen, Jan Loots, Fred Prak, Kees van Scharenburg Tjallingii en -gebruik S.T. 97. Habitatkeuze van de Kluut. (PPD), Loek Scholtens, Jans Sikkens, Doktoraalversl"g. ZoóLogisch Aart van der Spoel, Meinte van der Velde (PWS), Peter Venema, Berend Vosl-amber, Ni.co de Vries ( SBB ), Eenje van Wijngaarden en Peter van Wijngaarden. Literatuurlijst Beemster N. & Van Dijk K De broedvogels van het Lauwersmeer in 98. RJP rapport ll-cbw. RJP, Lelys tad. Laboratorium, Van Belkum J. & Esselink P. 98. Broedvogeltelling Kluut in de Dollard in 98. Limosa 9: Kees Koffijberg Haren. Klaas van Dijk Vermeerstraat SN GRONNGEN (00) 89 Henk Koffijberg Viaduktstraat l/ t 97 BG GRONNGEN (0s0) zslsrl Uiteinderweg Boekema E.J., Glas P. & 990 RG HOLWERDE Hulscher J.B Vogels van (09C) 0r Groningen. Wolters Noordhoff/Boumats Boekhuis, Groningen.