Deze opvatting stond haaks op de opinie van de Arminianen die vasthielden aan de vrije wil van een mens. Een mens kan kiezen om te geloven en om niet

Transcriptie

1 Lieve gemeente, Hoe lang bestaat de vrijzinnigheid en het vrijzinnig denken al? Dat vroegen we ons in de liturgie commissie een beetje af toen het plan ontstond om eens een lied uit de begintijd van de vrijzinnigheid te vergelijken met een lied van vandaag. Nu bestaat de vrijzinnigheid en het vrijzinnig denken natuurlijk al zo lang als het christendom en de kerkelijke leer bestaat en ook in de kerk van vóór de reformatie werd vast ook wel vrijzinnig gedacht. Maar misschien werd het wat meer zichtbaar na de reformatie, toen de protestantse kerken ontstonden. Al in de begintijd van die protestantse kerk waren er aan het einde van de 16 e eeuw, twee stromingen in de Nederduits Gereformeerde Kerk, zoals de protestantse kerk toen heette in Nederland. Dat waren de Arminianen, de volgelingen van Arminius, de latere Remonstranten, en de Contraremonstranten, de volgelingen van Gomarus. Hun discussie en hun verschil van inzicht ging over de vrije wil. Over keuzevrijheid. De Arminianen meenden dat een mens zelf kan kiezen voor het geloof, terwijl de andere partij, de Contraremonstranten, meenden dat alles door God al was voorbeschikt. De zogenaamde Predestinatie leer. Alles is voorbestemd, er is geen vrije keuze en een mens kan er niets aan veranderen of hij later in de hemel zal komen of niet. God heeft dat nl. allemaal voorbeschikt, dat wil zeggen: het ligt van te voren allemaal al vast en als mens heb je daar geen invloed op. 1

2 Deze opvatting stond haaks op de opinie van de Arminianen die vasthielden aan de vrije wil van een mens. Een mens kan kiezen om te geloven en om niet te geloven. We zouden daarom deze Arminianen hele vroege vrijzinnigen kunnen noemen. Tot deze groep hoorde de dichter Dirck Raphaelszoon Camphuysen. De dichter van lied 433 uit het Liedboek van de Kerken dat we zojuist gezongen hebben: Al ruisen alle wouden, al bruist het wilde meer. Deze Dirck Camphuysen werd ook wel de Huub Oosterhuis van de Gouden Eeuw genoemd. Waarschijnlijk omdat hij een veel gelezen dichter was en omdat de liederen die hij schreef geliefd waren. Het was begrijpelijke poëzie over God en geloof waar mensen zich in herkenden. Hij was een praktisch christen, met een hekel aan belijdenisgeschriften, hij twijfelde aan het dogma van de drie-eenheid en hij verwierp de leer van de uitverkiezing, de predestinatie, terwijl hij Jezus als een voorbeeld zag, dat nagevolgd moest worden. Een echte vrijzinnige en dat al aan het begin van de 17 e eeuw. Van hem dus dit lied: Al ruisen alle wouden. In dit lied hoor je hoe de natuur je bang kan maken, maar dat dit niet hoeft te gebeuren wanneer je gelooft. Het geloof geeft je rust, van binnen, in je hart. En deze rust zorgt ervoor dat je niet meer bang bent voor de dingen die van buiten op je af komen. En dat in Toen hadden we als mens nog niet zoveel tegen de natuur in te brengen als tegenwoordig het geval is. 2

3 Bovendien was Nederland in oorlog met de Spanjaarden. En die waren niet bepaald zachtzinnig wanneer ze de stad of het dorp waar je woonde in bezit namen. Het was de tijd van de godsdienstoorlogen en van ketters die op de brandstapel kwamen. Niet bepaald de tijd van de vrijheid van meningsuiting zoals wij die tegenwoordig beleven. Dirck Camphuysen zelf moest ook onderduiken omdat hij in de strijd wie van de beide partijen gelijk en het voor het zeggen kreeg, de Remonstranten of de Contra-Remonstranten, tot de verliezende partij behoorde. Vervolgens werd hij als Remonstrants predikant verbannen. En dan kun je zo n lied schrijven: Het kan ons niet verschrikken, al wat van buiten woelt. Plus het laatste couplet: waaruit bestaat je heil? Niet uit weelde en rijkdom, maar in de rust van binnen. Tegenwoordig is de natuur om ons heen niet meer zo bedreigend voor ons als die in het verleden, in de 16 e en 17 e eeuw was. Ook leven wij niet in een situatie die bedreigend voor ons is, er is geen oorlog en over het algemeen leven wij in veilige omstandigheden. Wel zal ons leven altijd door ziekte en dood bedreigd worden. Dat was vroeger ook zo en dat zal altijd zo blijven. Het hoort bij het leven maar het kan ons angst aanjagen. En dan kunnen die woorden van Camphuysen toch ook troost geven. Dan vormen ze als het ware een vraag en een zoektocht naar rust van binnen. Rust die de angst verjaagt. 3

4 Toen we nadachten over een lied waarmee we dit lied van Camphuysen wilden vergelijken kwam het meest beroemde lied van Huub Oosterhuis boven: De steppe zal bloeien. In dit lied wordt ook de natuur genoemd. Alleen niet als bedreigend, maar juist als onderdeel van de nieuwe wereld van God. Het lied bezingt die nieuwe wereld en is zo een droom, een visioen van die andere wereld. Koninkrijk van God noemde Jezus het altijd. In het eerste couplet gaat het over een dorre steppe en over rotsen die al vanaf de dagen van de schepping droog staan. Kortom het gaat over onleefbaar land. Ongecultiveerde woestijn. Het zijn allemaal beelden voor de toestand, de chaos van deze wereld. En bij deze chaos moeten we dan niet denken aan bedreigende woeste natuur, maar vooral aan de manier waarop wij mensen met elkaar in deze wereld leven. Zoveel mensen die onder armoede en onrecht te lijden hebben. Zoveel mensen die onderdrukt worden of lijden onder oorlog en geweld. Zoveel mensen die nog altijd een strijd om het bestaan moeten voeren. Dat is de situatie waarin we met elkaar zitten. Het is de wereld zoals we die met elkaar gevormd hebben. Dit lied van Oosterhuis bezingt een andere, nieuwe wereld, een wereld waarin het anders toegaat. Het is een wereld die steeds opnieuw bewoonbaar gemaakt moet worden. Met Bijbelse beelden wordt dat verteld. Het begint met water uit de rots, een beeld uit het verhaal van Israëls uittocht en bevrijding. 4

5 Mozes die water uit de rots slaat, opdat het bevrijde volk niet omkomt van de dorst. Maar het water is ook een beeld van het bevrijdend onderricht dat het volk ontvangt aan de voet van de Sinaï. In de woestijn begon de heropvoeding van het volk op ethisch en moreel niveau. Het volk van slaven moest tot een nieuw volk van verantwoordelijke mensen gemaakt worden. Een slavenvolk moest vanuit vernedering en onderdrukking een heilig volk worden en niet een volk van terroristen. Want als je nooit hebt geleerd om rekening te houden met een ander, als je niet weet wat empathie is en alleen maar aan je eigenbelang hebt gedacht om te kunnen overleven als slaaf, dan kun je als volk ontsporen óf je kunt je ontwikkelen tot een verantwoordelijk volk met een geweten. En om een verantwoordelijk volk met een geweten te worden daarvoor kreeg Israël de wet, de Thora. Allereerst de 10 geboden als de eerste leefregels hoe vrije en verantwoordelijke mensen met elkaar om behoren te gaan. En daarna nog veel meer wetten en regels om het leven te structureren en ervoor te zorgen dat ieder mens, arm of rijk zijn recht kreeg. Het water dat uit de rots komt is een beeld voor dit bevrijdend onderricht, deze bevrijdende regels die ervoor dienen, dat mensen leren hoe ze met elkaar moeten samenleven. Dit water zal stromen, tintelen en stralen en het zal de woestijn die deze wereld is, drenken en tot bewoonbare aarde maken en veranderen in lachende, juichende tuinen. Het tweede couplet gaat over de terugkeer van de ballingen uit Babel,. 5

6 Zij keren met blinkende schoven, dat is voedsel en zaaigoed, terug uit hun gevangenschap. Zij sluiten zich in het lied aan bij die groep uit Egypte gevluchte slaven. En daarin bij alle gedeporteerde mensen van alle tijden, bij alle vluchtelingen en asielzoekers, die eindelijk veilig kunnen terugkeren naar huis. En bij alle onderdrukte, achtergestelde en gediscrimineerde vrouwen en mannen waar die ook maar zijn. In stoeten trekken zij richting vrijheid, richting wijd en bewoonbaar land, als een grote stroom, als een rivier. In het derde couplet bereikt dit visioen van een nieuwe wereld zijn hoogtepunt. Deze beweging is zo groot en omvangrijk, zo onontkoombaar dat zelfs de doden erdoor worden aangeraakt. Het lied wordt zo een stem tegen de dood in. Dode, dode, sta op. Ik denk dat dit lied daarom zo geliefd is. Omdat het de hoop en het verlangen van ieder mens bezingt. Dat er een nieuwe morgen komt, dat een hand ons zal wenken en dat een stem ons zal roepen. En dat wij met alle mensen dan zullen opstaan en leven. Het is een prachtig visioen omdat het niet alleen een mooie wereld hier en nu beschrijft, maar ook over dit leven heen, zingt over een wereld en een leven hierna. Een droom waarvan we niet weten of die uit zal komen, maar die we mogen koesteren. Ook Psalm 126 klinkt in dit lied mee. Als God ons thuisbrengt uit onze ballingschap. Een psalm die eindigt met de woorden: 6

7 5 Mensen die nu huilend zaaien, zullen juichen bij de oogst. 6 Mensen die nu verdriet en pijn hebben, zullen dan zingen en juichen. Het is een Psalm van hoop en van vertrouwen. Er mankeert nog van alles aan onze wereld. Dingen die wij mensen elkaar aandoen en dingen die horen bij het leven. We moeten er een weg in vinden. Beide liederen kunnen daarbij helpen. Het oude lied heeft het over rust in ons hart. Rust en vertrouwen waarmee we ons leven aankunnen. Het nieuwe lied laat ons een droom zien: Een nieuwe wereld waarin het goed toeven is. En waarin we mogen opstaan in het licht van de morgen. Het is een droom die we mogen meenemen op onze weg in dit leven, waarheen die ook gaat. Amen 7