Laaggeletterdheid. Rivierenland

Transcriptie

1 Laaggeletterdheid Rivierenland

2 Colofon Titel Auteur Anna Geertsma Versie 1.0 Datum maart 2012 Projectnummer CINOP Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: CINOP 2012 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave Inleiding Overzichtstabellen achtergrondkenmerken bevolking en specifiek voor jeugd1 1.1 Achtergrondkenmerken bevolking Achtergrondkenmerken jongeren Tabellen Aantal inwoners en verdeling naar leeftijd per gemeente Onderwijsniveau bevolking jaar Beroepsniveau werkende beroepsbevolking Etniciteit Uitkeringen Achterstandsleerlingen Kinderen in uitkeringsgezinnen Leerlingen in het praktijkonderwijs LWOO-leerlingen Voortijdig schoolverlaten Tienermoeders Jeugdgezondheidszorg (JGZ) Overgewicht Samenvatting/conclusie per gemeente Buren Culemborg Geldermalsen Lingewaal Maasdriel Neder-Betuwe Neerijnen Tiel West Maas en Waal Zaltbommel Informatiebronnen CINOP Maart 2012 I

4

5 Inleiding Er zijn op gemeenteniveau nauwelijks specifieke cijfers over het aantal laaggeletterden. CINOP heeft voor de regio Rivierenland een meta-analyse uitgevoerd om inzicht te krijgen in de geschatte omvang van de problematiek per gemeente. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van gegevens van verschillende factoren die van invloed zijn op het taalniveau van inwoners of hiermee samenhangen. Hiervoor zijn diverse openbare toegankelijke databronnen gebruikt. De cijfers van elke gemeente voor deze indicatoren worden afgezet tegen het landelijke en provinciale gemiddelde. Indien gemeentelijke cijfers op de indicatoren hoger zijn dan provinciale en landelijke gemiddelde, hangt dit waarschijnlijk samen met een grotere omvang van de problematiek rondom laaggeletterdheid. Met de resultaten van de analyse kunnen gemeenten worden geïnformeerd over en bewust gemaakt worden van factoren die kunnen samenhangen met het taalniveau van inwoners. In welke mate hebben de gemeenten in de regio Rivierenland te maken met laaggeletterdheid onder de inwoners? De onderzoeksvraag is onderverdeeld in de volgende deelvragen: 1 Welke indicatoren vergroten de kans op laaggeletterdheid bij inwoners? 2 Welke factoren hangen samen met laaggeletterdheid bij inwoners? 3 Hoe ziet de situatie eruit op grond van deze indicatoren en factoren bij de gemeenten uit de regio Rivierenland? 4 Hoe verhouden de gemeentelijke scores op deze indicatoren zich tot de landelijke en provinciale cijfers? Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat er geen weging bestaat voor de factoren. Als er vooral meerdere negatief beïnvloedende factoren aanwezig zijn, is er grotere kans dat er meer taalachterstand in de gemeente voorkomt. Maar in de praktijk blijkt dat de verschillende factoren niet allemaal in dezelfde mate voorkomen bij de gemeenten. Als de ene factor hoog scoort en de andere juist laag, kan er daardoor geen harde uitspraak worden gedaan over de omvang van laaggeletterdheid in de gemeente. Het biedt gemeenten vooral aanknopingspunten; aan welke specifieke doelgroepen extra aandacht kan worden besteed in de bestrijding van laaggeletterdheid. Kennis van een betreffende gemeente en (de combinatie van) zijn specifieke kenmerken is nodig om de cijfers juist te kunnen interpreteren. Hoofdstuk 1 geeft een overzicht voor de kenmerken van de bevolking en specifiek voor de jeugd waarin in één oogopslag te zien is welke gemeenten op welk kenmerk boven of onder het gemiddelde van Nederland of de provincie Gelderland scoren. Hierna worden in hoofdstuk 2 voor alle kenmerken de specifieke gegevens gepresenteerd. Hoofdstuk 3 bevat de samenvatting/conclusie per gemeente. In het laatste hoofdstuk CINOP Maart

6 wordt een overzicht gegeven van de informatiebronnen per onderwerp, zodat steeds de meest actuele informatie kan worden gevonden. De regio Rivierenland bestaat uit de gemeenten: Buren Culemborg Geldermalsen Lingewaal Maasdriel Neder-Betuwe Neerijnen Tiel West Maas en Waal Zaltbommel 2 CINOP Maart 2012

7 1 Overzichtstabellen achtergrondkenmerken bevolking en specifiek voor jeugd In dit hoofdstuk staat een overzicht waarin per gemeente de score op het kenmerk wordt vergeleken met het gemiddelde voor Nederland of Gelderland. ++ Meer dan 150% van het gemiddelde voor Nederland (of Gelderland) % = % rond het gemiddelde voor Nederland (of Gelderland) % -- Minder dan 50% van het gemiddelde voor Nederland (of Gelderland) Bij gemeenten waar vaker een + of ++ voorkomt op de kenmerken en samenhangende problematiek, is de kans groter dat er meer laaggeletterdheid voorkomt dan in andere gemeenten in Nederland. Maar er is hierbij geen weging welke kenmerken zwaarder zouden wegen of een uitspraak over de omvang van laaggeletterdheid. 1.1 Achtergrondkenmerken bevolking Onderwijsniveau Beroepsniveau Etniciteit Uitkeringen Laag Elementair en lager 1 e generatie allochtonen 2 e generatie allochtonen WWB WW AO Nederland 31,0% 29,5% 10,4% 10,2% 3,5% 2,4% 6,9% Gelderland 23,9% 28,9% 6,5% 7,7% 2,8% 2,3% 7,0% Buren 39,7% 30,8% 2,6% 3,7% 1,0% 1,9% 5,1% Culemborg 33,5% 24,7% 9,3% 11,9% 3,4% 2,7% 5,6% Geldermalsen 33,1% 24,7% 3,3% 4,5% 1,2% 1,9% 5,2% Lingewaal 48,5% 0,0%??? 2,8% 4,2% 1,2% 1,5% 5,0% Maasdriel 34,7% 26,4% 4,4% 3,8% 1,1% 2,3% 6,0% Neder-Betuwe 45,1% 46,8% 2,8% 3,6% 1,5% 1,7% 5,3% Neerijnen 54,8% 46,9% 2,5% 3,6% 1,1% 1,9% 5,0% Tiel 40,4% 40,9% 10,5% 12,5% 3,9% 2,7% 6,8% West Maas en Waal 31,5% 25,6% 2,1% 4,0% 1,4% 2,4% 6,2% Zaltbommel 39,8% 30,6% 4,5% 5,2% 1,6% 1,8% 5,7% Tabel 1.1 Overzichtstabel achtergrondkenmerken bevolking (15-65 jaar) 1 Er wordt een vergelijking gemaakt met Nederland. Als er geen gegevens bekend zijn van Nederland, wordt het gemiddeld voor de provincie Gelderland gebruikt voor de vergelijking. CINOP Maart

8 1.2 Achtergrondkenmerken jongeren Achterstandsleerlingen Kinderen in uitkeringsgezinnen 0-14 jaar 0-17 jaar jaar Nederland - - 2,80% Leerlingen in het praktijkonderwijs LWOOleerlingen 3 e leerjaar VO 11,40 % (mediaan) Voortijdig schoolverlaters (zonder startkwalificatie) Jonger dan 23 jaar Tienermoeders - - Gelderland 13,52% 4,07% 2,80% - 3,37% 0,54% Somatische en psychosociale zorgverlening 4-19 jaar Rivierenland 2 53,10% Buren 9,87% 1,35% 1,20% 14,70% 3,35% 0,39% 61,70% Culemborg 14,28% 6,13% 2,10% 18,20% 3,88% 0,23% 48,70% Geldermalsen 11,93% 1,68% 1,00% 12,80% 2,93% 0,24% 52,90% Lingewaal 11,59% 2,70% 1,90% 9,20% 3,58% 0,00% 54,10% Maasdriel 13,80% 1,29% 3,10% 11,50% 3,40% 0,43% 45,40% Neder-Betuwe 17,32% 2,05% 3,20% 14,70% 3,76% 0,93% Neerijnen 17,57% 1,33% 3,00% 13,40% 3,66% 0,59% 55,90% Tiel 22,20% 5,57% 3,60% 18,60% 3,51% 1,12% 54,20% West Maas en Waal 9,59% 1,96% 2,00% 7,00% 3,01% 0,00% Zaltbommel 19,26% 1,92% 2,80% 11,30% 3,42% 0,47% 50,90% Tabel 1.2 Overzichtstabel voor samenhangende problematiek jeugd in Rivierenland 2 Acht gemeenten Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neerijnen, Tiel en Zaltbommel 2 CINOP Maart 2012

9 2 Tabellen In hoofdstuk 2 staat voor de verschillende kenmerken de scores per gemeente voor de achtergrondkenmerken en scores voor achtergrondproblematiek. 2.1 Aantal inwoners en verdeling naar leeftijd per gemeente Aantal Jonger dan 20 jaar 20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder inwoners Nederland 23,5% 60,9% 15,6% Gelderland 24,2% 59,9% 16,0% Buren 24,6% 60,7% 14,7% Culemborg 26,7% 60,0% 13,3% Geldermalsen 26,7% 58,8% 14,6% Lingewaal 25,5% 59,8% 14,7% Maasdriel 24,5% 61,0% 14,5% Neder-Betuwe 30,3% 56,7% 13,0% Neerijnen 27,3% 58,5% 14,2% Tiel 25,6% 61,1% 13,3% West Maas en Waal 23,6% 60,0% 16,4% Zaltbommel 28,0% 58,0% 14,1% Tabel 2.1 Leeftijdsverdeling en aantal inwoners per gemeente (Bron: CBS Statline 2011) 2.2 Onderwijsniveau bevolking jaar Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het onderwijsniveau correleert met het niveau van geletterdheid (o.a. Houtkoop, 1999). Veel mensen die laagopgeleid zijn, hebben vaker een taalachterstand dan mensen die hoogopgeleid zijn. Zo blijkt uit onderzoek van Bonset en Ebbers van SLO dat een kwart van de leerlingen op het vmbo en dertig procent van de mbo-leerlingen een taalachterstand heeft (Bonset, Ebbers, 2007). Andersom gezien blijkt uit landelijke statistieken dat de meeste laaggeletterden een lage of geen opleiding hebben. Zo blijkt uit onderzoek van Fouarge en Van der Velden dat van alle laaggeletterden ruim twee derde een diploma van het lager onderwijs en een kwart een vmbo- of mavodiploma heeft. 30% heeft een diploma op mbo- of havo/vwo-niveau en de rest (9%) een hoger niveau (Fouarge, Van der Velden, 2010). Deze gegevens tonen aan dat het onderwijsniveau en de mate van geletterdheid met elkaar correleren. CINOP Maart

10 Onderwijsniveau laag middelbaar hoog Nederland 31,0% 40,3% 27,8% Gelderland 23,9% 44,4% 31,8% Buren 39,7% 40,2% 20,1% Culemborg 33,5% 34,6% 31,9% Geldermalsen 33,1% 40,3% 26,6% Lingewaal 48,5% 51,5% 0,0% Maasdriel 34,7% 43,8% 21,5% Neder-Betuwe 45,1% 40,7% 14,2% Neerijnen 54,8% 45,2% 0,0% Tiel 40,4% 42,2% 17,5% West Maas en Waal 31,5% 49,6% 18,9% Zaltbommel 39,8% 41,0% 19,3% Tabel 2.2 Onderwijsniveau (Bron: CBS Statline 2009) 2.3 Beroepsniveau werkende beroepsbevolking Elementaire en Hogere en Lagere beroepen Middelbare beroepen Wetenschappelijke beroepen Nederland 29,50% 37,00% 32,10% Gelderland 28,90% 42,40% 28,70% Buren 30,80% 49,00% 20,20% Culemborg 24,70% 43,00% 32,30% Geldermalsen 24,70% 52,80% 22,50% Lingewaal 0,00% 100,00% 0,00% Maasdriel 26,40% 55,20% 18,40% Neder-Betuwe 46,80% 53,20% 0,00% Neerijnen 46,90% 53,10% 0,00% Tiel 40,90% 43,30% 15,80% West Maas en Waal 25,60% 54,90% 19,50% Zaltbommel 30,60% 46,90% 22,40% Tabel 2.3 Beroepsniveau (Bron: CBS Statline ) 2.4 Etniciteit In tabel 3.4 worden de inwoners van de regio Rivierenland naar afkomst gepresenteerd. In de eerste kolom wordt het absolute aantal inwoners weergegeven, in de tweede kolom het percentage van hen dat autochtoon is en in de derde kolom het percentage allochtonen. In het tweede deel van de tabel is de groep allochtonen nader bekeken. Hier wordt aangegeven of het om eerste of tweede generatie allochtonen gaat en Westerse of niet- Westerse allochtonen. Beide onderverdelingen tellen op tot het totaal percentage allochtonen. Een eerste generatie allochtoon betreft een persoon die zelf in het buitenland geboren is met ten minste één in het buitenland geboren ouder. Een tweede generatie allochtoon is in Nederland geboren en heeft ten minste één in het buitenland geboren ouder. Een tweede generatie allochtoon heeft als herkomstgroepering het geboorteland van de moeder, tenzij dat ook Nederland is. In dat geval wordt de herkomstgroepering bepaald door het geboorteland van de vader. 4 CINOP Maart 2012

11 Autochtonen Allochtonen Generatie Herkomst Totaal Allochtonen 1 e generatie 2 e generatie Nietwesterse allochtoon Westerse allochtoon Nederland 79,4% 20,6% 10,4% 10,2% 11,4% 9,2% Gelderland 85,8% 14,2% 6,5% 7,7% 6,6% 7,6% Buren 93,7% 6,3% 2,6% 3,7% 1,6% 4,7% Culemborg 78,8% 21,2% 9,3% 11,9% 12,6% 8,5% Geldermalsen 92,3% 7,7% 3,3% 4,5% 3,1% 4,6% Lingewaal 93,1% 6,9% 2,8% 4,2% 2,7% 4,2% Maasdriel 91,8% 8,2% 4,4% 3,8% 2,2% 5,9% Neder-Betuwe 93,6% 6,4% 2,8% 3,6% 2,0% 4,5% Neerijnen 93,9% 6,1% 2,5% 3,6% 2,3% 3,7% Tiel 77,1% 22,9% 10,5% 12,5% 14,5% 8,4% West Maas en Waal 93,9% 6,1% 2,1% 4,0% 1,5% 4,6% Zaltbommel 90,2% 9,8% 4,5% 5,2% 5,1% 4,7% Tabel 2.4 Etniciteit per gemeente (Bron: CBS Statline, januari 2010) 2.5 Uitkeringen Slechts een klein deel van de laaggeletterden is werkloos. De meeste laaggeletterden hebben dus wel een (laaggeschoolde) baan. Maar het is wel zo dat er onder de laaggeletterden meer mensen zijn zonder een baan en met een uitkering dan onder de mensen die wel geletterd zijn. Personen met een WWB-uitkering Personen met een WW-uitkering Personen met een AO-uitkering Nederland 3,5% 2,4% 6,9% Gelderland 2,8% 2,3% 7,0% Buren 1,0% 1,9% 5,1% Culemborg 3,4% 2,7% 5,6% Geldermalsen 1,2% 1,9% 5,2% Lingewaal 1,2% 1,5% 5,0% Maasdriel 1,1% 2,3% 6,0% Neder-Betuwe 1,5% 1,7% 5,3% Neerijnen 1,1% 1,9% 5,0% Tiel 3,9% 2,7% 6,8% West Maas en 1,4% 2,4% 6,2% Waal Zaltbommel 1,6% 1,8% 5,7% Tabel 2.5 Personen met een uitkering als percentage van beroepsbevolking (15-65 jaar) (Bron: CBS Statline 2011) 2.6 Achterstandsleerlingen Onder achterstandsleerlingen worden volgens het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap leerlingen in het reguliere basisonderwijs verstaan die tot een achterstandscategorie behoren. Vanaf het schooljaar 2009/2010 gaat het uitsluitend om kinderen van ouders die een laag opleidingsniveau hebben. Op grond daarvan krijgen basisscholen extra financiële middelen toegewezen. CINOP Maart

12 Percentage achterstandsleerlingen Nederland - Gelderland 13,52% Buren 9,87% Culemborg 14,28% Geldermalsen 11,93% Lingewaal 11,59% Maasdriel 13,80% Neder-Betuwe 17,32% Neerijnen 17,57% Tiel 22,20% West Maas en Waal 9,59% Zaltbommel 19,26% Tabel 2.6 Achterstandsleerlingen (Bron: Kinderen in Tel 2010, CBS 2008) 2.7 Kinderen in uitkeringsgezinnen De presentatie van kinderen in uitkeringsgezinnen geeft zicht op het percentage kinderen in armoede. Het gaat hierbij om minderjarige kinderen (0-17 jaar) waarvan de ouder(s)/verzorger(s) een bijstandsuitkering ontvangen en kinderen die zelf een bijstandsuitkering ontvangen. Percentage kinderen in uitkeringsgezinnen Nederland Gelderland 4,07% Buren 1,35% Culemborg 6,13% Geldermalsen 1,68% Lingewaal 2,70% Maasdriel 1,29% Neder-Betuwe 2,05% Neerijnen 1,33% Tiel 5,57% West Maas en Waal 1,96% Zaltbommel 1,92% Tabel 2.7 Percentage 0- t/m 17-jarigen dat in een uitkeringsgezin leeft (Bron: Kinderen in Tel 2010, CBS 2008) 2.8 Leerlingen in het praktijkonderwijs Het praktijkonderwijs is een vorm van voortgezet onderwijs dat rechtstreeks opleidt voor de arbeidsmarkt. Het aantal leerlingen op het praktijkonderwijs kan een indicatie voor het aantal jongeren met een taalachterstand in de gemeente zijn, omdat de meerderheid van de leerlingen op het praktijkonderwijs een taalachterstand heeft. 6 CINOP Maart 2012

13 Praktijkonderwijs Aantal Percentage Nederland ,8% Gelderland ,8% Buren 18 1,2% Culemborg 40 2,1% Geldermalsen 17 1,0% Lingewaal 12 1,9% Maasdriel 44 3,1% Neder-Betuwe 51 3,2% Neerijnen 21 3,0% Tiel 90 3,6% West Maas en Waal 23 2,0% Zaltbommel 50 2,8% Tabel 2.8 Leerlingen in het praktijkonderwijs (Bron: CBS Statline, voorlopige cijfers) 2.9 LWOO-leerlingen Een leerling kan leerwegondersteunend onderwijs (LWOO) volgen als hij extra ondersteuning nodig heeft om een diploma te halen. Het percentage LWOO-leerlingen zegt niet direct iets over het aantal leerlingen met een taalachterstand. Wel is een leerachterstand één van de drie kenmerken om voor LWOO in aanmerking te komen. Het is waarschijnlijk dat een groot deel van de LWOO-leerlingen een taalachterstand heeft. De tabel toont het percentage LWOO-leerlingen in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs, als percentage van totaal aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs. Het gaat om leerlingen inclusief de AOC-leerlingen maar exclusief praktijkonderwijs. Percentage LWOO-leerlingen Nederland Mediaan = 11,4% Gelderland - Buren 14,7% Culemborg 18,2% Geldermalsen 12,8% Lingewaal 9,2% Maasdriel 11,5% Neder-Betuwe 14,7% Neerijnen 13,4% Tiel 18,6% West Maas en Waal 7,0% Zaltbommel 11,3% Tabel 2.9 Percentage LWOO-leerlingen in het 3e leerjaar van het voortgezet onderwijs (Bron: DUO 2009) 2.10 Voortijdig schoolverlaten Voortijdig schoolverlaten en schoolverzuim zijn problemen die kunnen samenhangen met taalachterstanden. In deze meta-analyse worden alleen cijfers van voortijdig schoolverlaten in kaart gebracht. Tot het aantal voortijdig schoolverlaters wordt gerekend: het aantal leerlingen/deelnemers dat gedurende het jaar uitstroomt uit het bekostigd onderwijs zonder diploma op minimaal havo of mbo 2-niveau (startkwalificatie), als percentage van het aantal leerlingen of deelnemers dat op 1 oktober van CINOP Maart

14 het schooljaar jonger is dan 23 jaar en een geldige inschrijving aan het vo of mbo heeft. Voor de verantwoording is het echter wel relevant om ook schoolverzuim te betrekken, aangezien schoolverzuim vaak een voorloper is van voortijdig schoolverlaten. Een belangrijke risicofactor voor ongeoorloofd schoolverzuim zijn slechte schoolprestaties. De slechte prestaties kunnen bijdragen aan een zwakke motivatie van leerlingen en leiden tot schoolverzuim en later voortijdig schoolverlaten. Het Nederlands Jeugdinstituut noemt als voorbeelden van de slechte schoolprestaties: slechte cijfers, blijven zitten, taalachterstand of een leerproblemen. Volgens Tobler (2000) worden leerachterstanden door veel leerlingen als frustrerend gezien en dragen daarmee bij aan de afkeer tegen school. Daarnaast zijn omgevingsfactoren volgens Dowrick en Crespo van invloed op het schoolverzuim (2005). Leerlingen uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status lopen meer risico op ongeoorloofd schoolverzuim. Volgens Alexander, Entwisle, Kabbani is er 50% meer kans op schoolverzuim dan in een gezin met een hoge sociaaleconomische status (2001). Junger-tas spreekt van cumulatie van de risicofactoren. Leerlingen die bij binnenkomst in de schoolloopbaan onvoldoende voorbereiding hebben, zullen meer kans hebben op vroegtijdige achterstanden. Vervolgens zullen zij bij de achterblijvers geplaatst worden en een lage vervolgopleiding doen. Uiteindelijk zullen zij meer kans hebben op ongeschoolde arbeid of werkloosheid (2002). In het bovenstaande zijn kenmerken te herkennen die beschreven zijn als kenmerken van leerlingen met een taalachterstand. De lage sociaal economische status, lagere opleiding en werkloosheid hangen samen met taalachterstand. Ook blijkt uit eerdere onderzoeken dat een groot deel van de voortijdig schoolverlaters en jongeren zonder startkwalificatie niet-westerse allochtoon is. Deze groep leerlingen heeft vaak te maken met een taalachterstand. Percentage voortijdig schoolverlaters Nederland - Gelderland 3,37% Buren 3,35% Culemborg 3,88% Geldermalsen 2,93% Lingewaal 3,58% Maasdriel 3,40% Neder-Betuwe 3,76% Neerijnen 3,66% Tiel 3,51% West Maas en Waal 3,01% Zaltbommel 3,42% Tabel 2.10 Voortijdig schoolverlaters (Bron: Kinderen in Tel 2010, CBS 2008) 2.11 Tienermoeders Er zou een indirect verband kunnen bestaan tussen laaggeletterdheid en tienermoeders als een meisje dat jong moeder wordt geen mogelijkheid meer heeft om haar opleiding af te maken. 8 CINOP Maart 2012

15 Percentage tienermoeders Nederland Gelderland 0,54% Buren 0,39% Culemborg 0,23% Geldermalsen 0,24% Lingewaal 0,00% Maasdriel 0,43% Neder-Betuwe 0,93% Neerijnen 0,59% Tiel 1,12% West Maas en Waal 0,00% Zaltbommel 0,47% Tabel 2.11 Tienermoeders (Bron: Kinderen in Tel 2010, CBS 2008) 2.12 Jeugdgezondheidszorg (JGZ) De regio Rivierenland heeft een aantal specifieke gezondheidskenmerken. De regio kenmerkt zich door een relatief lage sociaal economische status (SES). Uit onderzoek is gebleken dat een lage SES een causaal verband heeft met een ongezonde leefstijl en een relatief hogere fysieke en psychosociale problematiek. Uit een regionaal gezondheidsonderzoek uitgevoerd onder inwoners van Rivierenland, door de GGD, is onder meer gebleken dat: 26% onvoldoende beweegt; 28% op een onverantwoorde wijze alcohol gebruikt; 11% psychisch ongezond is; 38% risico heeft op angststoornis of depressie; 40% zich in mindere of meerdere mate eenzaam voelt. Binnen de Rivierenlandse gemeenten zijn deze thema s als overgewicht en overmatig alcoholgebruik als speerpunten opgenomen in het beleid. Binnen de JGZ wordt hier een actieve bijdrage aan geleverd. De JGZ voert voor alle kinderen preventieve onderzoeken uit, zowel lichamelijk, als cognitief en psychosociaal. Daarnaast wordt aan de hand van vroegsignalering in risicovolle situaties geïntervenieerd, onder meer door een huisbezoek. Tevens nemen een logopedist en een psycholoog van de GGD deel aan het kernteam van Integrale Vroeghulp van MEE. Preventieve logopedie zit in het basispakket dat alle gemeenten samen hebben vastgesteld. Hieronder vallen een maandelijks spreekuur logopedie op het consultatiebureau, logopedische screening van vijfjarigen op school en taken die voortkomen uit de screening. De screening is een algemeen onderzoek om signalen die een goede spraak- en taalontwikkeling belemmeren vroegtijdig te onderkennen. De curatieve logopedie (behandeling) is vanwege bezuinigingen het afgelopen jaar verminderd. Behandeling geschiedt op verwijzing van de huisarts. Gemeenten en scholen kunnen ook individueel extra logopedie of andere vormen van logopedie inkopen. CINOP Maart

16 GGD Rivierenland en STMR rapporteren in het jaarverslag gezondheidszorg 2010 over de percentages jongeren voor wie bevindingen worden gedaan op het gebied van somatische en psychosociale problemen Voorbeelden van somatische bevindingen Overgewicht. Afwijkingen met betrekking tot groei in lengte en gewicht. Problemen aan het gehoor. Problemen met visus. Problemen met houding. Verwijzingen naar huisarts, jeugdarts GGD, fysiotherapeut, opticien, psychologisch, orthopedagogische praktijk, sociaal verpleegkundige GGD, bureau jeugdzorg en diëtist. Voorbeelden van psychosociale bevindingen Problemen thuis. Problemen op school. Problemen in de sociale omgang met leeftijdsgenoten. Problemen in het persoonlijk functioneren van het naar binnen en buiten gerichte kind. Opvoedproblemen bij ouders. In onderstaande tabel staan voor acht gemeenten in Rivierenland de percentages jongeren tussen 4 en 19 jaar voor wie somatische en/of psychosociale zorgverlening nodig is op basis van bevindingen. Het totale percentage jongeren met zorgverlening variëert tussen de 45,4% en 61,7%. Er kan overlap zijn, in die zin dat aan dezelfde jongere zowel somatische als psychosociale zorg wordt verleend. 10 CINOP Maart 2012

17 Somatische en psychosociale zorgverlening Somatische zorgverlening Psychosociale zorgverlening Rivierenland 53,1% 42,8% 17,6% Buren 61,7% 42,3% 26,1% Culemborg 48,7% 39,5% 14,0% Geldermalsen 52,9% 41,5% 17,9% Lingewaal 54,1% 43,0% 19,4% Maasdriel 45,4% 37,2% 13,3% Neder-Betuwe - - Neerijnen 55,9% 48,5% 12,8% Tiel 54,2% 44,7% 15,1% West Maas en Waal - - Zaltbommel 50,9% 41,6% 13,9% Tabel 2.12 Somatische en psychosociale zorgverlening jongeren 4-19 jaar (Bron: GGD Rivierenland en STMR, 2010) 2.13 Overgewicht Als aspect van de somatische bevindingen in de gemeenten in de regio Rivierenland is er specifiek voor overgewicht percentages per gemeenten benoemd. Overgewicht Obees gewicht Rivierenland Buren 8,3% 1,9% Culemborg 7,0% 2,8% Geldermalsen 9,5% 2,7% Lingewaal 7,3% 3,5% Maasdriel 9,2% 3,7% Neder-Betuwe - - Neerijnen 8,4% 3,0% Tiel 12,0% 5,6% West Maas en Waal - - Zaltbommel 10,5% 3,2% Tabel 2.13 Overgewicht en obsees gewicht bij jongeren 4-19 jaar (Bron: GGD Rivierenland en STMR, 2010) Er zijn in het jaarverslag geen cijfers gegeven voor Rivierenland, maar er is wel aangegeven hoe het percentage in een gemeente zich verhoudt tot het gemiddelde in de regio. Alle gemeenten scoren gemiddeld, alleen in de gemeente Tiel zijn er meer jongeren tussen de 4-19 jaar met overgewicht en obees gewicht. 3 In het rapport worden geen percentages voor de regio s genoemd, alleen of een gemeente laag, gemiddeld of hoog scoort t.o.v. de omgeving CINOP Maart

18 3 Samenvatting/conclusie per gemeente In iedere gemeente is het belangrijk dat er aandacht besteed wordt aan de bestrijding van taalachterstanden. In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij een aantal gemeenten waarbij de opvallende cijfers die afwijken van het (landelijk) gemiddelde worden benoemd. Wanneer op meerdere indicatoren hoger dan gemiddeld wordt gescoord, is er een grotere kans op taalachterstanden/laaggeletterdheid in de gemeente. Ook geven deze gegevens inzicht aan welke doelgroepen gemeenten bij de bestrijding van taalachterstanden extra aandacht moeten besteden. 3.1 Buren In Buren ligt het percentage mensen met een laag onderwijsniveau (39,7%) hoger dan het gemiddelde van Gelderland en Nederland. Het beroepsniveau van de werkende beroepsbevolking ligt wel op een gemiddeld niveau, dus de kans is aanwezig dat vooral mensen met een laag onderwijsniveau geen baan hebben. Als je kijkt naar de uitkering blijkt Buren juist minder uitkeringen te verstrekken. Dus er is op basis van deze cijfers geen eenduidig beeld van de bevolking met betrekking tot de kans op laaggeletterdheid. Wat betreft de achtergrondkenmerken van jongeren blijkt Buren naar verhouding meer LWOO-leerlingen te hebben en zijn er meer jongeren verwezen naar somatische en psychosociale zorgverlening. Voor de andere kenmerken scoort Buren juist gunstiger dan het gemiddelde van Nederland of Gelderland met minder achterstandskinderen en kinderen in uitkeringsgezinnen, dus de invloed van een lager onderwijsniveau van de volwassen bevolking is minder ongunstig en leidt niet tot meer achterstandsleerlingen of kinderen in uitkeringsgezinnen. 3.2 Culemborg Culemborg kent een hoger percentage 2 e generatie-allochtonen. Wat betreft laaggeletterdheid hangt het vooral van de herkomst en sociaaleconomische positie van de ouders af of er bij deze groep een grotere kans op taalachterstand is. Alleen het percentage WW-uitkeringen is verder hoger dan het landelijke gemiddelde terwijl de andere achtergrondkenmerken van de bevolking, die een indicator kunnen zijn voor laaggeletterdheid gemiddeld, of zelfs onder het gemiddelde scoren. Als je kijkt naar de achtergrondkenmerken van de jongeren in Culemborg valt op het percentage kinderen in uitkeringsgezinnen ruim boven het gemiddelde is, net zoals het percentage LWOO-leerlingen. Ook zijn er iets meer voortijdig schoolverlaters in Culemborg in vergelijking met de provincie Gelderland. De andere kenmerken vertonen een gemiddeld beeld of zelfs iets onder het gemiddelde. 12 CINOP Maart 2012

19 3.3 Geldermalsen Geldermalsen scoort positief op de kenmerken die kunnen samenhangen met een grotere kans op laaggeletterdheid in de gemeente, dat wil zeggen vooral onder het gemiddelde van Nederland. Er zijn voor de volwassenen, op basis van deze onderwerpen, geen specifieke prioriteiten aan te wijzen waar de gemeente zich op zou moeten richten bij de bestrijding van laaggeletterdheid. Ook voor de jongeren zijn voor kenmerken die kunnen samenhangen met laaggeletterdheid de percentages gemiddeld of lager dan het gemiddelde van Gelderland. Alleen het aantal LWOO-leerlingen ligt in Geldermalsen boven het gemiddelde. 3.4 Lingewaal In Lingewaal heeft bijna de helft van de inwoners een laag onderwijsniveau. Maar voor de andere kenmerken die kunnen bijdragen aan laaggeletterdheid scoort Lingewaal onder het gemiddelde van Nederland. Ook voor de jongeren zijn er geen kenmerken waar Lingewaal meer dan gemiddeld te maken heeft met problematiek die kan samenhangen met laaggeletterdheid. 3.5 Maasdriel In Maasdriel heeft eenderde van de inwoners een laag onderwijsniveau. Wat betreft de andere kenmerken die kunnen samenhangen met laaggeletterdheid liggen de gemiddeldes van Maasdriel lager dan het gemiddelde in Nederland. Voor de groep jongeren ligt het percentage leerlingen in het praktijkonderwijs iets hoger dan het gemiddelde van Gelderland. Voor de andere kenmerken is het gemiddelde in Maasdriel vergelijkbaar met het provinciale gemiddelde of nog iets er onder. 3.6 Neder-Betuwe In Neder-Betuwe zijn er meer mensen met een lager beroepsniveau en onderwijsniveau dan het landelijke gemiddelde. Wat betreft de andere kenmerken die kunnen samenhangen met laaggeletterdheid liggen de gemiddeldes van Neder-Betuwe lager dan het gemiddelde in Nederland. Voor de groep jongeren ligt voor de meeste achtergrondkenmerken het percentage ongunstiger dan het gemiddelde van Gelderland met meer achterstandsleerlingen, meer leerlingen in het praktijkonderwijs en LWOO-leerlingen en voortijdig schoolverlaters. Tot slot is het percentage tienermoeders in Neder-Betuwe beduidend hoger dan in de meeste omringende gemeenten. CINOP Maart

20 3.7 Neerijnen Neerijnen kent een groter percentage mensen met een laag onderwijsniveau of elementair of lager beroepsniveau dan gemiddeld. Bij de groep jongeren is dat ook te zien aan het hogere percentage achterstandsleerlingen, terwijl het percentage uitkeringsgezinnen wel onder het gemiddelde ligt. Er zijn wel meer LWOO-leerlingen dan het gemiddelde van Gelderland. 3.8 Tiel De cijfers voor Tiel laten zien dat deze gemeente op bijna alle achtergrondkenmerken die een verband kunnen hebben met laaggeletterdheid hoger scoort. De aanpak van laaggeletterdheid kan zich dan ook het beste op meerdere groepen richten. Ook bij de jongeren valt op dat in de gemeente Tiel meer jongeren kenmerken vertonen die kunnen samenhangen met laaggeletterdheid, zoals achterstandsgezin, LWOO-leerling of tienermoeder. 3.9 West Maas en Waal De gemeente West Maas en Waal vertoont een overwegend gunstig beeld met betrekking tot de kenmerken die kunnen samenhangen met het voorkomen van laaggeletterdheid. Er zijn minder mensen met een elementair of laag beroepsniveau of een uitkering. Bij de groep jongeren komen minder dan gemiddeld kenmerken voor die van invloed kunnen zijn op laaggeletterdheid zoals achtergrond gezin (achterstandsgezin of uitkeringsgezin of aspecten die te maken hebben met school, zoals praktijkonderwijs, LWOO-leerling of voortijdig schooluitval) Zaltbommel In Zaltbommel komen er meer dan gemiddeld mensen voor met een laag opleidingsniveau wat kan samenhangen met een groter aandeel laaggeletterden in de gemeente. Bij de overige kenmerken steekt Zaltbommel juist (iets) gunstiger af bij het landelijke gemiddelde. Wat betreft de kenmerken van jongeren zijn er in Zaltbommel meer achterstandsgezinnen dan gemiddeld. Maar voor de overige kenmerken die verband kunnen houden met laaggeletterdheid heeft Zaltbommel percentages die gelijk of minder zijn dan het gemiddelde van de provincie Gelderland. 14 CINOP Maart 2012

21 4 Informatiebronnen Tabelnummer Onderwerp Bron 2.1 Aantal inwoners en verdeling naar leeftijd CBS per gemeente 2.2 Onderwijsniveau CBS 2.3 Beroepsniveau CBS 2.4 Etniciteit CBS 2.5 Uitkeringen (WWB, WW en AO) Gemeenten op maat (CBS) 2.6 Achterstandsleerlingen Kinderen in Tel (CBS) 2.7 Kinderen in uitkeringsgezinnen Kinderen in Tel (CBS) 2.8 Leerlingen in het praktijkonderwijs CBS 2.9 LWOO-leerlingen DUO 2.10 Voortijdig schoolverlaten Kinderen in Tel (CBS) 2.11 Tienermoeders CBS 2.12 Somatische en psychosociale GGD Rivierenland en STMR zorgverlening jongeren Overgewicht jongeren 4-19 GGD Rivierenland en STMR Literatuur Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's-hertogenbosch/utrecht. CINOP Maart