De pedal steel guitar: een universeel muziekinstrument

Transcriptie

1 De pedal steel guitar: een universeel muziekinstrument (Een artikel uit de Steel Guitar Writings) Onderstaand artikel is gedateerd. Er zijn sedert het uitbrengen geen toevoegingen in aangebracht. Niets uit het hieronder gepubliceerde artikel mag worden gepubliceerd of gebruikt voor commerciële doeleinden, zonder de schriftelijke toestemming van de schrijver. Hoewel de pedal steel guitar van oorsprong niet eens een countrymuziekinstrument is, wordt ze in de meeste gevallen nog steeds als zodanig gestereotypeerd. Aan het einde van de (19)60-er jaren, toen Bob Dylan, The Byrds, Poco, Michael Nesmith en anderen het instrument in plaatopnamen begonnen te gebruiken (sommigen gebruikten het ook tijdens optredens), brak de pedal steel guitar definitief door in de popmuziek. De muziek van genoemde artiesten / bands werd echter al snel gebombardeerd tot country rock vanwege een aantal muzikale ingrediënten die kennelijk een country gevoel opriepen. Ruim 60 jaar na de uitvinding van de pedal steel guitar, ziet / hoort men het instrument nog steeds zelden buiten de country muziek. Eric Clapton, Mark Knopler (Dire Straits) en andere beroemdheden huren eenvoudigweg een pedal steel guitarist in, zodra ze er voor opnamen en of optredens een nodig hebben. Ook in Nederland bedient men zich meestal van een sessiespeler wanneer een artiest / band / producer de pedal steel guitar in een opname wenst te gebruiken. Terwijl de pedal steel guitar haar plaats in de country muziek definitief gevestigd heeft, hangt haar toepassing in andere muziekstijlen en daarmee haar toekomstgrotendeels af van wat artiesten en producers met het instrument hebben. Wat aan slechts weinigen bekend is, is dat er reeds meer dan honderd pedal steel guitar solo CD s zijn uitgebracht, waarvan een tiental met spelers van eigen bodem. Een verder onbekend feit is, dat een groot percentage van de muziek op deze CD s pure swing of jazz is. Menige jazz liefhebber zou (nog) raar opkijken als een big band een pedal steel guitar in haar bezetting zou hebben of als een pedal steel guitarist solistisch op een jazz festival zou optreden. Toch zijn er diverse spelers die dergelijke jobs met glans zouden kunnen vervullen. De pedal steel guitar heeft dan ook een gigantisch potentieel aan muzikale mogelijkheden. KINDJE VAN DE HAWAIIAN GUITAR De steel guitar is bijna zonder uitzondering in een akkoord gestemd. Bij de gewone gitaar wordt de door de snaren voortgebrachte toonhoogte bepaald door het op de frets (staafjes in de gitaarhals) drukken van de snaren, waardoor de trillende lengte van de snaren wordt gewijzigd. De steel guitar onderscheidt zich principieel van de 1

2 gewone gitaar, doordat de voortgebrachte toonhoogte wordt bepaald door een door de linkerhand gemanipuleerde stalen staaf, steel bar genoemd. Op de non pedal (dus pedaalloze) steel guitar, vroeger Hawaiian steel guitar genoemd, kon altijd maar een beperkt aantal akkoorden worden gevormd, plus dat allerlei loopjes niet altijd even gemakkelijk op een bepaalde stemming konden worden uitgevoerd. Om de steel guitar flexibeler te kunnen gebruiken, was het noodzakelijk de stemming van het instrument voor bepaalde muziekstukken te wijzigen. Vergroting van het aantal snaren en het verkleinen van de toonintervallen tussen bepaalde snaren vormde een verdere verbetering van die flexibiliteit. Omdat omstemmen accuraat moest gebeuren en veelal een tijdrovende zaak was, bedienden diverse spelers zich soms van meerdere instrumenten met ten opzichte van elkaar verschillende stemmingen. Later kwamen er meerhalzige uitvoeringen van de steel guitar op de markt, zodat men meerdere stemmingen op één instrument kon verenigen. Dit vormde een enorme verbetering, daar men tijdens de gespeelde nummers van de ene stemming naar de andere kon overgaan. Een andere oplossing was het omstemmen van de basisstemming van de steel guitar met behulp van een door pedalen bediend mechanisme, zodat men alle gewenste akkoorden en loopjes op één hals kon voortbrengen. Hoewel er nog altijd een strijdvraag bestaat over wie de werkelijke ontwikkelaar is van de pedaaluitvoering, wordt in het algemeen aangenomen dat de uitvinding vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft plaatsgevonden. Meer dan 60 jaar geleden dus! COUNTRY PEDALS De pedal steel guitar werd aanvankelijk uitsluitend gebruikt als een instrument met aanzienlijk meer akkoordmogelijkheden dan haar voorganger. Met name de multiinstumentalist en bandleider Alvino Rey verrichtte daarbij veel pionierswerk. Rond 1948 ging de non pedal speler Speedy West over tot het gebruik van de pedal steel guitar en maakte samen met de gitarist Jimmy Bryant diverse spectaculaire plaatopnamen. Invoering van het daadwerkelijke PEDAL EFFECT gebeurde pas in 1953, toen de - sedertdien legendarisch geworden- speler Bud Isaacs een schitterend effect bereikte door het met behulp van een pedaal omstemmen van een E9 stemming naar een A6 stemming (beide veel gebruikte non pedal stemmingen). Dit effect, veelal aangeduid als country pedals, veroorzaakte als het ware een bomaanslag in de steel guitar wereld, waarna tal van opgewonden non pedal spelers hun instrumenten zo snel mogelijk voorzagen van een geïmproviseerd pedaalmechanisme. Het pedal effect vond al snel toepassing in de country muziek, vooral toen bleek dat men, zonder het frequent breken van snaren, pedalen kon gebruiken voor het voortdurend maken van twee- en driestemmige toonverbindingen. De innovaties stapelden zich daarna in hoog tempo op: het definitief vergroten van het aantal snaren naar 10 stuks per hals, het toepassen van kniehefbomen als uitbreiding op de pedalen, het betrekkelijk standaardiseren van stemmingen en pedaalfuncties enzovoort. 2

3 Doordat de ontwikkelingen zich in hoofdzaak afspeelden bij toepassingen in de country muziek, werd de pedal steel guitar helaas gedoemd om voor lange tijd te worden beschouwd als puur country muziekinstrument. DOORBRAAK NAAR DE POPMUZIEK Nadat rond het eind van de (19)60-er jaren Bob Dylan pedal steel guitar begeleiding gebruikte op zijn Nashville Skyline LP en The Byrds hetzelfde deden met hun Sweetheart of the Rodeo LP, leek de weg voor de toepassing van het instrument buiten de country muziek geplaveid. Crosby, Stills, Nash & Young namen hun grote hit Teach your children op met een een karakteristieke pedal steel guitar solo en backing van Jerry Garcia. De groep Poco bracht diverse hooggekwalificeerde LP s uit met prachtig pedal steel guitar werk van Rusty Young, die enkele jaren achtereen tot steel guitarist no. 1 zou worden uitgeroepen in de polls van Guitar Player magazine. Commander Cody and the Lost Planet Airmen produceerden in korte tijd diverse aantrekkelijke LP s, met een smaakvolle melange van rock & roll, swing en country muziek waarin de pedal steel guitar een buitengewoon effectieve rol vervulde. Een deel van The Byrds ging over in de nieuwe, door Gram Parsons geformeerde, Flying Burrito Brothers en maakten een mix van country en rock met psychedelische tinten, op de pedal steel guitar begeleid door Sneaky Pete Kleinow. Sneaky Pete was een enorme vernieuwer en gebruikte zijn instrument op wel zeer onorthodoxe wijze. Hij speelde niet alleen op een allesbehalve gangbare stemming, hij maakte tevens regelmatig gebruik van allerlei effectapparatuur. Ook Rusty Young bediende zich regelmatig van effecten. Stephen Stills formeerde de band Manassas, met Al Perkins op pedal steel. Ex- Monkee Michael Nesmith maakte prachtige LP s met smaakvol steel werk van Junior Red Rhodes. Rock zanger Ricky Nelson ( Hello Mary Lou ) contracteerde pedal steeler Tom Brumley, die eerder zijn sporen had verdiend bij de succesvolle country zanger Buck Owens. Ook in Nederland begonnen producers wat te zien in de pedal steel guitar. Don Rosenbaum nam, het tegenwoordig nog vaak gedraaide, Swimming into deep water op, met daarin een prachtige pedal steel solo. Het instrument werd ook gebruikt in opnamen van Dimitri van Toren, The Cats en anderen. De groep Pussycat gebruikte de pedal steel guitar in Mississippi, Smile en andere nummers. Het was in die tijd Frans Doolaard, bekend van De Chico s en zelfs enige tijd lid van de De Kilima Hawaiians, die in die tijd de meeste steel guitar sessies deed. Hij was op TV te zien met onder andere de destijds populaire accordeonist John Woodhouse. Frans maakte een aantal instrumentale solo LP s. Op één ervan staat louter Hollands repertoire, een voortreffelijke poging om te laten zien dat de pedal steel guitar uitermate geschikt is voor toepassing in allerlei muziekstijlen. NEERGANG EN REVIVAL 3

4 In de muziek kan alleen maar worden overleefd wanneer er steeds vernieuwing plaatsvindt. Geen wonder dus dat producers en artiesten altijd op zoek zijn naar nieuwe stijlen, geluiden en combinaties. Dit was zelfs een van de oorzaken dat de pedal steel guitar ooit haar intrede in de popmuziek deed. Het was echter waarschijnlijk ook de oorzaak, waardoor het instrument op een gegeven moment ook weer totaal uit beeld raakte. Zelfs in de country muziek had het gebruik van de pedal steel guitar een tijdelijke neergang! In de (19)70-er jaren gingen veel country muziek producers ertoe over, de stereotiep geworden country instrumenten te vervangen door orkestbegeleiding. Dit bracht de country muziek dichter bij de niet country liefhebber en liet de muziek soms nagenoeg ongemerkt opgaan in de algemene amusementsmuziek. De pedal steel guitar werd de dupe van deze gang van zaken. In de popmuziek vonden producers het instrument inmiddels al niet meer bijzonder genoeg om nog te gebruiken. Rond het begin van de (19)90-er jaren vond er een opmerkelijke opleving van de country muziek plaats. Garth Brooks maakte enorme furore met zijn popachtige megaconcerten. Videofilms hiervan verschenen internationaal op TV. Brooks gooide zelfs hoge ogen in onze nationale Top-10, nota bene met een nummer met pedal steel guitar begeleiding. Brooks toonde aan, dat ook country muziek, mits op de juiste wijze verpakt, geschikt kan zijn als publiekstrekker. In Amerika en overal ter wereld ontstond nagenoeg tezelfdertijd de country line dance rage. Country stond opeens weer vol in de belangstelling. Allerlei country zangers en zangers, meestal getooid met een fraaie cowboy hoed, behaalden het ene na het andere succes, niet in de laatste plaats door de video clips in de uitzendingen van CMT. De fraai ogende country zangeres Shania Twain scoorde internationaal diverse hits. Niet alleen de country muziek was volledig terug, ook de pedal steel guitar en zelfs de lap steel stonden opeens weer volop in de belangstelling. De Amerikaanse pedal steeler Paul Franklin, die, omdat zijn vader altijd in de steel guitar bouw had gewerkt, de geheimen van het instrument als het ware met de paplepel ingegoten had gekregen, ontpopte zich reeds in de (19)80-er jaren als een geweldige speler met een fabelachtige techniek. In korte tijd werd Paul de meest gevraagde sessie steel guitarist. Mark Knopfler vroeg hem voor sessies met de Notting Hillbillies en later voor de wereldtournee van de Dire Straits en diverse opnamesessies. De speler Jay Dee Maness, bekend van zijn steel werk op onder andere de Sweetheart of the Rodeo LP van The Byrds en lange tijd lid van Chris Hillman s Desert Rose Band, werd door Eric Clapton gevraagd voor de studio opname van Tears in heaven. Ook The Rolling Stones namen een CD met Jay Dee op. Sheryl Crow gebruikte pedal steel guitar begeleiding op haar hit All I wanna do. Zelfs Robbie Williams verscheen onlangs op diverse podia met een pedal steel guitar in de band. Ondertussen is de pedal steel guitar ook in Nederland weer helemaal terug. In de afgelopen jaren waren het onder meer Marco Borsato, Lee Towers, De Amazing Stroopwafels, Grant & Forsyth, Normaal, De Kast, De Dijk, Marianne Weber en Abel, die gebruik maakten van pedal steel begeleiding op hun CD s. 4

5 Rob de Nijs gebruikte voor bepaalde concerten zijn eigen vaste pedal steel guitarist. MERKEN. PRIJZEN, LESMOGELIJKHEDEN Gedurende de afgelopen ruim 25 jaar hebben diverse Nederlandse importeurs / handelaars zich bezig gehouden met de verkoop van pedal steel guitars en zo werden er in ons land vele honderden van deze instrumenten verkocht. Framus, Sho-Bud, Fender, MSA, Sierra, Emmons, ZB Custom, Mullen, Zumsteel en Carter waren de belangrijkste, hier te lande verkochte merken. Tegenwoordig houden zich nog maar weinig firma s bezig met deze, nog altijd kleinschalige, activiteit. Het is met name de firma Promota Music Sales in Zuid-Scharwoude, die echt volledig in de pedal steel guitar is gespecialiseerd en kan terugblikken op meer dan 25 jaar ervaring en enkele honderden verkopen. Omdat de pedal steel guitar niet alleen een muziekinstrument is maar ook een machine, liggen de prijzen ervan in het algemeen veel hoger dan die van de gewone elektrische gitaar. Professionele instrumenten in enkelhals-uitvoering kan men doorgaans niet beneden de 2500 euro kopen. Gelukkig zijn er sedert enkele jaren economy modellen op de markt. Deze instrumenten, die hoofdzakelijk zijn bedoeld voor beginners, voor spelers met een smalle beurs en voor muzikanten die de pedal steel guitar als bij -instrument gebruiken, zijn verkrijgbaar vanaf circa 1250 euro. Met name de Zumsteel Stage One, een enkelhals model uitgevoerd met 3 pedalen en 4 kniehefbomen, is in ons land reeds in aanzienlijke hoeveelheden verkocht. Bij een pedal steel guitar benodigt men altijd een set finger picks, een steel bar en een goed volumepedaal, samen ook nog eens goed voor zo n circa 200 euro. Het bespelen van de pedal steel guitar is niet veel moeilijker dan bijvoorbeeld het bespelen van een gewone gitaar, ervan uitgaande dat elk instrument zijn eigen grenzen heeft. Een onvoorwaardelijk vereiste voor het bespelen van een steel guitar is evenwel het hebben van een zuiver gehoor. Het noodzakelijke blocken (op tijd stil krijgen) van de snaren kan aanvankelijk lastig zijn om te leren. Inmiddels telt ons land een aantal adressen waar men de speeltechnieken en wat harmonische ondergrond goed kan leren. Heeft men de startvaardigheden eenmaal onder de knie, dan kan men met behulp van een aantal cursusboeken met CD overgaan op zelfstudie. Jan Visser, Bovenstaand artikel werd, rijkelijk voorzien van illustraties, gepubliceerd in het tijdschrift GITAAR PLUS nummer 8 (oktober 2002). 5

6 PROMOTA MUSIC SALES Postbus ZH Zuid-Scharwoude telefoon: +31 (0) mobiel: +31 (0)