Het adviesrecht voor slachtoffers. Een toegevoegde waarde?

Transcriptie

1 Het adviesrecht voor slachtoffers. Een toegevoegde waarde? Masterscriptie S. van Eersel ANR: Universiteit van Tilburg, Faculteit Rechtswetenschappen Afstudeerrichting: Rechtsgeleerdheid, accent Strafrecht Examencommissie: Mevrouw mr. dr. L.A. van Noorloos & mevrouw mr. dr. J.W. Ouwerkerk Datum verdediging: 22 juli

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Voorwoord Inleiding Probleemanalyse Onderzoeksvraag en deelvragen Theoretisch kader Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Leeswijzer Spreekrecht door de jaren heen Spreekrecht Spreekrecht tot 1 september Spreekrecht vanaf 1 september Conceptwetsvoorstel adviesrecht Het conceptwetsvoorstel Waarom? Reacties Mogelijke gevolgen van het conceptwetsvoorstel Conclusie en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Weergave gebruikte bronnen

3 Voorwoord Na ongeveer 6 maanden hard werken ligt mijn scriptie voor u klaar. Deze scriptie is het sluitstuk van mijn opleiding Rechtsgeleerdheid, accent Strafrecht aan de Universiteit van Tilburg. Het schrijven van een scriptie is mij erg meegevallen en alles is dan ook vlot verlopen, afgezien van een enkele keer dat ik ben vast gelopen. Het moeilijkste van alles vond ik het zoeken van een onderwerp. Gelukkig heb ik hier niet lang over na hoeven denken, gezien het recente conceptwetsvoorstel van het adviesrecht voor slachtoffers dat werd ingediend. Door het schrijven van deze scriptie heb ik mijn kennis kunnen vergroten over het onderwerp en heb ik veel geleerd over het doen van onderzoek. Allereerst wil ik mijn begeleidster Marloes van Noorloos bedanken. De gesprekken die ik met haar heb gevoerd, heb ik altijd als plezierig en nuttig ervaren. Door de feedback op mijn stukken kon ik steeds weer verder en ben ik ook tegen weinig problemen aangelopen. Ten tweede wil ik Jannemieke Ouwerkerk bedanken voor haar inzet om mijn scriptie tot een beter resultaat te brengen. Een speciaal dankwoord gaat uit naar mijn ouders, die dit alles voor mij mogelijk hebben gemaakt. Zij geloofden vanaf het begin in mijn kunnen en hebben mij ook steeds gesteund bij het schrijven van deze scriptie. Ook mijn zusje mag niet ontbreken. Haar wil ik bedanken voor een luisterend oor wanneer dat nodig was. Rest mij niets anders dan u veel leesplezier te wensen! Werkendam, juli

4 1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt het onderwerp van deze scriptie geïntroduceerd en de inhoud hiervan besproken. 1.1 Probleemanalyse De laatste tijd is er steeds meer discussie over het spreekrecht van slachtoffers en het spreekrecht zoals we dat nu kennen heeft al diverse wijzigingen ondergaan. Op 1 januari 2005 is de Wet spreekrecht slachtoffers ingevoerd. 1 Hierbij is gekozen om het spreekrecht alleen toe te kennen aan het slachtoffer zelf of bij diens overlijden aan één nabestaande. 2 Op 15 februari 2012 heeft staatssecretaris Teeven een wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer. 3 Dit inmiddels aangenomen wetsvoorstel hield een uitbreiding in van het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden. Voorheen kon slechts één nabestaande zijn verhaal doen op de terechtzitting. Dit bleek te beperkt in de praktijk. Dit wetsvoorstel maakte het mogelijk dat naast de (voormalige) levensgezel van het overleden slachtoffer maximaal drie nabestaanden het recht krijgen om op zitting hun verhaal te doen. Daarnaast kregen de ouders of voogden spreekrecht bij minderjarige slachtoffers die vanwege hun leeftijd niet in staat zijn om op zitting te vertellen over de gevolgen van het misdrijf. 4 Op 5 oktober jl. volgde er een conceptwetsvoorstel door staatssecretaris Teeven, het zogeheten adviesrecht. 5 Dit keer wordt het spreekrecht voor slachtoffers aangevuld, in die zin dat slachtoffers straks ook op de zitting iets kunnen zeggen over de hoogte van de straf of wat zij vinden van de schuld van de verdachte. Dit geldt wel alleen voor de slachtoffers van zware misdrijven en zedendelicten. Dit adviesrecht is dus een aanvulling van het huidige spreekrecht. 6 Op dit adviesrecht wordt zowel met lof als kritiek gereageerd. Zo zou het conceptwetsvoorstel betreffende het adviesrecht wel erg ver gaan en ontstaat er het gevaar dat emoties van slachtoffers en nabestaanden leiden tot mateloosheid. We zien namelijk te vaak dat de samenleving zich, vooral door emoties, al een oordeel heeft gevormd over de schuld van de verdachte zonder dat echt duidelijk is wat er gebeurd is. Daarom dienen we het vormen van een oordeel over te 1 Stb. 2004, Spronken 2011, p Kamerstukken I 2011/12, 33176, A, p Teeven stuurt wetsvoorstel uitbreiding spreekrecht slachtoffers naar Kamer, Rijksoverheid 15 februari 2012, (zoek op uitbreiding spreekrecht). 5 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 6 Teeven breidt spreekrecht slachtoffers verder uit, Rijksoverheid 5 oktober 2013, (zoek op adviesrecht slachtoffers). 4

5 laten aan de professionals. 7 Verder lijkt het nu net alsof de verdachte twee partijen tegen zich krijgt in plaats van één, omdat naast het openbaar ministerie (hierna: OM) het slachtoffer zich nu ook mag uitspreken over de hoogte van de straf. Daarnaast vraagt men zich af of het adviesrecht wel echt een toegevoegde waarde is voor het slachtoffer. In dit onderzoek wordt gekeken of dit daadwerkelijk zo is en of het adviesrecht wel een verbetering inhoudt van de rechtspositie van slachtoffers. Daarnaast wordt gekeken wat het adviesrecht voor gevolgen met zich meebrengt voor de rechtspositie van de verdachte in het strafprocesrecht. 1.2 Onderzoeksvraag en deelvragen De onderzoeksvraag luidt als volgt: Wat voor gevolgen brengt het voorgestelde adviesrecht met zich mee als het gaat om de rechtspositie van de verdachte en het slachtoffer in het strafprocesrecht? Deelvragen: - Wat houdt het spreekrecht voor slachtoffers in, hoe zien de huidige regelingen over het spreekrecht eruit en wat houdt het conceptwetsvoorstel betreffende het adviesrecht van 5 oktober 2013 in? Met deze deelvraag wordt duidelijk wat het spreekrecht precies inhoudt en worden de huidige regelingen met betrekking tot het spreekrecht besproken. Verder wordt gekeken wat het adviesrecht precies inhoudt. Hierbij zal ook kort de kritiek worden besproken die er bestaat bij de verschillende regelingen over het spreekrecht. - Waarom is er een conceptwetsvoorstel ingediend tot aanvulling van het spreekrecht, in de vorm van een adviesrecht, en wat zijn de reacties hierop? Hierdoor wordt duidelijk waar de problematiek ligt ten aanzien van de huidige regelingen betreffende het spreekrecht. Door deze problematiek te bespreken kan de reden achterhaald worden waarom er een wens is het spreekrecht aan te vullen in de vorm van een adviesrecht. Door vervolgens de reacties te bespreken wordt duidelijk hoe deskundigen en instanties denken over het voorgestelde adviesrecht. 7 N. Kwakman, Het slachtoffer betrekken bij de strafoplegging: (g) een goed plan?, NJB 27 februari 2013, (zoek op spreekrecht slachtoffers). 5

6 - Wat voor (mogelijke) gevolgen heeft het adviesrecht voor zowel de rechtspositie van het slachtoffer als die van de verdachte in het strafprocesrecht? Met het antwoord op deze deelvraag wordt duidelijk wat voor mogelijke gevolgen het adviesrecht met zich meebrengt. Dit wordt zowel bekeken voor de positie van het slachtoffer als voor de positie van de verdachte. 1.3 Theoretisch kader Centraal in dit onderzoek staat het conceptwetsvoorstel van staatssecretaris Teeven van 5 oktober Verder zal aandacht worden besteed aan het inmiddels aangenomen wetsvoorstel van staatssecretaris Teeven van 15 februari Gekeken zal worden naar het verschil in rechtspositie van zowel het slachtoffer als de verdachte in het strafprocesrecht tussen het inmiddels aangenomen wetsvoorstel van 15 februari 2012 en het conceptwetsvoorstel van 5 oktober. Verder zal er aandacht worden besteed aan andere huidige regelgeving en literatuur die betrekking hebben op het spreekrecht. 1.4 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie De maatschappelijke relevantie heeft vaak betrekking op het feitelijk probleem wat in het onderzoek wordt geanalyseerd. Uit het conceptwetsvoorstel blijkt dat als gevolg van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen en gelet op de ervaring in de praktijk er een noodzaak ontstond dat meer mensen in staat werden gesteld om het spreekrecht uit te oefenen. Het betrof hier vooral een verruiming van het spreekrecht voor nabestaanden en een nieuwe kring van spreekgerechtigden voor personen die vanwege hun jeugdige leeftijd of feitelijke toestand niet in staat zijn om gebruik te maken van het spreekrecht. 10 Dit is verwezenlijkt via het inmiddels ingetreden wetsvoorstel van 15 februari Het conceptwetsvoorstel van 5 oktober 2013 maakt het mogelijk dat degene die bevoegd zijn om gebruik te maken van het spreekrecht op de terechtzitting ook hun opvatting kunnen geven over de omvang van de 8 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 9 Kamerstukken I 2011/12, 33176, A, p Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 6

7 bewezenverklaring, de kwalificatie van het feit, de schuld van de verdachte en een passende straftoemeting. 11 Dit onderzoek draagt bij aan de maatschappelijke relevantie. Er bestaat een behoefte in de maatschappij om het slachtoffers mogelijk te maken niet alleen iets te zeggen over wat het strafbare feit bij hen teweeg heeft gebracht, maar om daarnaast ook iets te kunnen zeggen over wat zij bijvoorbeeld een passende straf zouden vinden. Met dit onderzoek wordt ernaar gekeken of ook daadwerkelijk aan die behoefte kan worden voldaan. Dat er met dit conceptwetsvoorstel die mogelijkheid geboden wordt is duidelijk, maar wordt dit advies ook meegenomen door bijvoorbeeld de rechter bij de straf die hij oplegt? Wetenschappelijke relevantie De wetenschappelijke relevantie van het onderzoek betreft vooral het feit dat er iets nieuws wordt toegevoegd. Dit is bijvoorbeeld het geval als huidige regelingen tekortschieten. Zoals al eerder gezegd blijkt dat niet iedereen tevreden is over hoe het spreekrecht nu geregeld is. Diverse wetswijzigingen hebben nog niet tot een optimaal resultaat geleid. Met dit onderzoek vindt er een complete analyse plaats van het conceptwetsvoorstel. Wat houdt het precies in, wat gaat er veranderen en wat zijn de gevolgen? Dit onderzoek draagt bij aan de wetenschappelijke relevantie omdat er een complete analyse plaatsvindt van het conceptwetsvoorstel van 5 oktober Gekeken wordt of dit conceptwetsvoorstel kan voorzien in oplossingen voor de problemen die er met de huidige regelingen zijn. Als dat niet het geval is, kan er een suggestie worden gedaan over hoe het adviesrecht wel effectief kan bijdragen aan de problematiek. 1.5 Leeswijzer De rest van deze scriptie ziet er als volgt uit: In hoofdstuk 2 wordt besproken wat het spreekrecht precies inhoudt. Verder zal de ontwikkeling van het spreekrecht door de jaren heen besproken worden. Daarnaast zal het conceptwetsvoorstel tot aanvulling van het spreekrecht besproken worden. In hoofdstuk 3 zal gekeken worden naar de reden waarom er een conceptwetsvoorstel is ingediend tot aanvulling 11 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 7

8 van het spreekrecht in de vorm van een adviesrecht. Hierbij zal de problematiek ten aanzien van de huidige regelingen betreffende het spreekrecht duidelijk worden gemaakt. Tevens wordt er gekeken naar de reacties op het conceptwetsvoorstel. In hoofdstuk 4 wordt gekeken naar de mogelijke gevolgen van het adviesrecht. Dit zal zowel voor de rechtspositie van het slachtoffer als die van de verdachte besproken worden. In hoofdstuk 5 zal een conclusie van het gehele onderzoek worden gegeven. Hier zullen ook enkele aanbevelingen gedaan worden. Hoofdstuk 6 bestaat uit een weergave van de gebruikte bronnen. 8

9 2. Spreekrecht door de jaren heen In dit hoofdstuk zal het huidige spreekrecht worden besproken en wordt kort aandacht besteed aan de kritiek ten aanzien van die regelingen. Ook wordt gekeken naar hoe het spreekrecht tot stand is gekomen en hoe het zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. Verder wordt aandacht besteed aan de rechtspositie van het slachtoffer en de verdachte. Ten slotte wordt het conceptwetsvoorstel inhoudende het adviesrecht besproken. 2.1 Spreekrecht Het spreekrecht kan worden uitgeoefend indien het tenlastegelegde feit een misdrijf betreft waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaar of meer is gesteld, dan wel een van de misdrijven genoemd in de artikelen 240b, 247, 248a, 248b, 249, 250, 285, 285b, 300, tweede en derde lid, 301, tweede en derde lid, 306 tot en met 308 en 318 van het Wetboek van Strafrecht en artikel 6 van de Wegenverkeerswet Dit is het spreekrecht zoals dat in artikel 51e van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) staat omschreven. Maar wat houdt die regeling precies in? Als een persoon slachtoffer is geworden van een misdrijf, heeft deze de keuze om tijdens de rechtszaak een verklaring af te leggen. In die verklaring kan de persoon vertellen wat voor gevolgen het gepleegde misdrijf voor hem heeft gehad. Dit noemen we het spreekrecht. 13 Het spreekrecht is dus een recht voor het slachtoffer om een verklaring af te leggen tijdens de rechtszaak. 14 Het is geen verplichting voor het slachtoffer om hiervan gebruik te maken, maar het slachtoffer mag dit zelf bepalen. Niet alleen het slachtoffer maar ook diens nabestaanden mogen gebruikmaken van het spreekrecht. Sinds de wetswijziging per 1 september 2012 is de groep spreekgerechtigden nog verder uitgebreid, hierop zal ik later in deze scriptie nog terugkomen. 15 Het spreekrecht geldt niet bij alle misdrijven. Het geldt alleen bij de misdrijven waarop een gevangenisstraf staat van acht jaren of meer en bij een aantal andere ernstige misdrijven, zoals ernstige mishandeling en bedreiging. 16 Beter gezegd, het spreekrecht kan worden uitgeoefend als het gaat om een misdrijf dat is omschreven in artikel 51e Sv. Naast de mogelijkheid voor het slachtoffer of diens nabestaanden om gebruik te maken van het spreekrecht kan men ook 12 Art. 51e Sv. 13 Art. 51e Sv; Zie Spreekrecht op < onderwerpen, onderwerpen op alfabet, slachtofferbeleid, spreekrecht>. 14 Korver 2012, p Stb. 2012, Art. 51e Sv. 9

10 kiezen voor een schriftelijke slachtofferverklaring. Deze mogelijkheid is er vanaf 1 mei 2004 en is niet in de wet geregeld. 17 Wanneer het slachtoffer geen gebruik wenst te maken van het spreekrecht, maar wel zijn verhaal kenbaar wil maken, kan hij van een schriftelijke slachtofferverklaring gebruikmaken. Dit gebeurt vaak met behulp van een medewerker van Slachtofferhulp Nederland. Het opstellen van zo n schriftelijke slachtofferverklaring leidt in geen geval tot de verplichting om gebruik te maken van het spreekrecht. 18 De schriftelijke slachtofferverklaring kan uiteindelijk in het strafdossier worden gevoegd. 19 Hoe gaat dit nu in zijn werk? Het OM moet het slachtoffer tijdig en schriftelijk op de hoogte brengen van de mogelijkheid om gebruik te maken van het spreekrecht of een schriftelijke slachtofferverklaring. Als het slachtoffer hiervan gebruik wil maken, moet hij het antwoordformulier binnen 7 werkdagen terug sturen naar het OM. Op dit antwoordformulier geeft het slachtoffer dan aan dat hij toestemming verleent om zijn gegevens aan Slachtofferhulp Nederland te verstrekken. Vervolgens zal Slachtofferhulp Nederland contact opnemen met het slachtoffer om hem te informeren en om een afspraak te maken voor het opstellen van, in dit geval, een schriftelijke slachtofferverklaring. De verklaring zal na goedkeuring door het slachtoffer worden opgestuurd naar het OM. Deze dient de verklaring wel uiterlijk 2 weken voor de terechtzitting te ontvangen. 20 Nadat het OM de schriftelijke slachtofferverklaring heeft ontvangen, zorgt de officier van justitie (hierna: OvJ) ervoor dat deze tijdig in het dossier komt en de verklaring wordt tevens verstrekt aan de verdachte en/of zijn raadsman. 21 De rechter, OvJ en de advocaat van de verdachte lezen de verklaring dus al voor de strafzitting. Tijdens de strafzitting kan de rechter of de OvJ er voor kiezen om de slachtofferverklaring voor te lezen of een deel hiervan. 22 Zoals al eerder werd gezegd, kunnen naast het slachtoffer ook diens nabestaanden gebruikmaken van het spreekrecht. Is het slachtoffer bijvoorbeeld overleden, dan mogen naast de partner van het overleden slachtoffer maximaal 3 nabestaanden van het spreekrecht gebruikmaken. Dit geldt ook voor de schriftelijke slachtofferverklaring. Het is ook mogelijk dat iemand namens het slachtoffer het spreekrecht uitoefent. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer het slachtoffer door een misdrijf lichamelijk of geestelijk niet in staat is om te 17 Van Maurik, in: T&C Strafvordering 2013, art. 51e Sv, aant. 5 (online, laatst bijgewerkt op 1 juli 2012). 18 Bijlsma 2005, p Art. 51b lid 2 Sv. 20 Bijlsma 2005, p Art. 51b lid 2 Sv. 22 Zie Spreekrecht op < onderwerpen, onderwerpen op alfabet, slachtofferbeleid, spreekrecht>. 10

11 spreken. Degene die in zo n geval dan van het spreekrecht gebruik mogen maken, zijn de partner van het slachtoffer, de ouders, kinderen en familieleden. Daarnaast is er nog de mogelijkheid om iemand te machtigen om namens u te spreken tijdens de strafzitting. Dit kan het geval zijn als het slachtoffer bijvoorbeeld zelf niet durft te spreken. In zo n geval kan dan een vriend of familielid namens het slachtoffer spreken, maar ook de advocaat of een medewerker van Slachtofferhulp Nederland. Voor minderjarigen geldt dat kinderen vanaf 12 jaar gebruik mogen maken van het spreekrecht of van de schriftelijke slachtofferverklaring. Dit geldt ook voor kinderen jonger dan 12 jaar die voor hun eigen belang opkomen. De wettelijke vertegenwoordiger of de rechter zal hierbij beoordelen of het kind zelf in staat is om te spreken. Als een persoon gebruik wil maken van het spreekrecht, moet hij of zij dat doorgeven aan het OM. Slachtoffers van ernstige misdrijven ontvangen een brief van het OM waarin ze dit kunnen aangeven. Als het slachtoffer is overleden, dan ontvangt een nabestaande de brief en deze is dan ook gelijk contactpersoon voor de familie. Deze nabestaande krijgt dan het verzoek om de andere familieleden te informeren dat zij spreekrecht hebben. Als andere familieleden besluiten dat zij gebruik willen maken van het spreekrecht moeten zij dit zelf doorgeven aan het OM. 23 Wat betekent dit nu voor de praktijk? Anders gezegd: hoe gaat het eraan toe op het onderzoek ter terechtzitting, de plaats waar de schriftelijke slachtofferverklaring (deels) wordt voorgelezen of waar slachtoffers of nabestaanden gebruikmaken van het spreekrecht. Het onderzoek ter terechtzitting wordt namelijk gezien als het centrale deel van het strafproces. Iemand heeft een strafbaar feit gepleegd en deze verdachte is aangehouden en verhoord. Vervolgens heeft er een vooronderzoek plaatsgevonden en uiteindelijk wordt de rechter ter terechtzitting met de zaak geconfronteerd. 24 Het onderzoek ter terechtzitting vangt aan door het uitroepen van de betreffende strafzaak door de dienstdoende deurwaarder. 25 Dit moment van opening is zeer belangrijk, want vanaf dat moment is de zaak in behandeling bij de rechter ter terechtzitting. Bovendien heeft de verdachte vanaf dat moment recht op een uitspraak. Nadat de deurwaarder de zaak heeft uitgeroepen gaat de voorzitter, als de verdachte is verschenen, over tot het identificeren van de verdachte. 26 Dit houdt in dat de voorzitter de verdachte vraagt naar zijn naam, voornamen, geboorteplaats en geboortedatum, het GBA- 23 Zie Spreekrecht op < onderwerpen, onderwerpen op alfabet, slachtofferbeleid, spreekrecht>. 24 Corstens 2011, p Art. 270 Sv. 26 Art. 273 lid 1 Sv. 11

12 adres (Gemeentelijke Basisregistratie Personen) en het adres van zijn feitelijke verblijfplaats. 27 Na identificatie van de verdachte moet de voorzitter de verdachte erop wijzen dat hij oplettend moet zijn en dat hij niet verplicht is tot antwoorden. 28 Als na het uitroepen van de zaak de verdachte aanwezig blijkt te zijn, wordt de zaak op tegenspraak behandeld. 29 Dit betekent dat de verdachte en diens raadsman alle bevoegdheden kunnen uitoefenen die de wet hen toekent. 30 De verdachte hoeft echter niet te verschijnen of een raadsman te machtigen voor zijn verdediging. Als er geen gebreken kleven aan de dagvaarding en deze volgens de regels uitgereikt of verzonden is, kan bij afwezigheid van de verdachte of gemachtigde raadsman de zaak bij verstek worden behandeld. 31 Als dit allemaal is gebeurd, zal de OvJ de zaak voordragen. 32 Hij staat op en leest de tenlastelegging voor of geeft een samenvatting daarvan. 33 De voorzitter zal vervolgens eerst de verdachte ondervragen en stelt daarna vast welke personen als getuige op de terechtzitting zijn verschenen en zal deze ook horen, samen met deskundigen, het slachtoffer of diens nabestaanden. 34 Verder is er nog de mogelijkheid voor een benadeelde partij om zich te voegen voorafgaand aan de terechtzitting. Deze is niet verplicht om te verschijnen, maar soms kan de rechter behoefte hebben aan een persoonlijke verschijning. 35 De benadeelde partij kan ter terechtzitting stukken overleggen, maar mag geen getuigen of deskundigen aanbrengen. 36 Het slachtoffer krijgt de mogelijkheid om gebruik te maken van het spreekrecht, indien hij te kennen heeft gegeven hiervan gebruik te willen maken. Nadat het slachtoffer zijn verklaring heeft afgelegd kunnen de voorzitter en rechters nadere vragen hierover stellen. Ook de OvJ en de verdachte hebben de mogelijkheid om nadere vragen te stellen over de verklaring, maar door tussenkomst van de voorzitter. 37 Dit alles geldt dus ook voor de nabestaanden aangezien die ook gebruik kunnen maken van het spreekrecht. 38 Het kan ook zo zijn dat (deels) een schriftelijke slachtofferverklaring wordt voorgelezen. 39 Nadat de verdachte is ondervraagd, de aanwezige getuigen en deskundigen zijn gehoord en het slachtoffer of diens nabestaanden gebruik hebben gemaakt van het spreekrecht, is de OvJ weer aan zet. Hij krijgt het woord voor zijn requisitoir. Hiermee is de 27 Corstens 2011, p Art. 273 lid 2 Sv. 29 Art. 279 Sv. 30 Corstens 2011, p Art. 280 Sv. 32 Art. 284 Sv. 33 Mevis 2009, p Art. 286 Sv, art. 287 Sv & art. 288a Sv. 35 Corstens 2011, p Art. 334 lid 1 Sv. 37 Art. 302 lid 1 Sv. 38 Art. 51e lid 3 Sv. 39 Art. 51b lid 2 Sv. 12

13 fase van het eigenlijke onderzoek afgelopen en begint de evaluerende, waarderende fase. Goed om te noemen is dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen het requisitoir van de OvJ en de door hem over te leggen vordering. Het requisitoir van de OvJ bestaat namelijk uit een mondelinge bespreking van de zaak die uitmondt in de eis of vordering. In die eis formuleert de OvJ dan welk vonnis de rechter volgens hem zou moeten vellen. 40 Het requisitoir mondt dus uit in een eis of vordering en deze moet aan de rechtbank worden overlegd. 41 Hierna heeft de verdachte of zijn raadsman (gemachtigd of niet) 42 nog het recht om daarop te antwoorden. Dit noemen we het pleidooi. In de praktijk zien we vaak dat alleen de raadsman het woord voert en de verdachte van de uitoefening van dit recht afziet. Nadat de raadsman of de verdachte heeft gepleit, mag de OvJ weer het woord voeren. Dit wordt het repliek genoemd en hierop mag dan weer worden gereageerd door de raadsman of de verdachte met dupliek. 43 Essentieel is dat de verdachte (of raadsman) uiteindelijk het allerlaatste woord heeft, omdat hij degene is die zich moet verdedigen Spreekrecht tot 1 september 2012 Het spreekrecht is er niet altijd geweest. Het is pas in werking getreden op 1 januari 2005 naar aanleiding van een initiatiefvoorstel van leden van de Tweede Kamer. 45 Bij invoering van het spreekrecht werden bepalingen van het Wetboek van Strafvordering zo gewijzigd dat slachtoffers of bij diens overlijden één nabestaande op de terechtzitting een verklaring konden afleggen over de gevolgen die het tenlastegelegde feit bij hem teweeg heeft gebracht. 46 Aan het besluit om over te gaan tot de invoering van het spreekrecht lag een aantal redenen ten grondslag. 47 Allereerst kan de mondelinge verklaring van het slachtoffer of diens nabestaande bijdragen aan het herstel van de emotionele schade die het slachtoffer of diens nabestaande heeft opgelopen. Daarnaast zijn bij gebruikmaking van het spreekrecht alle relevante procesdeelnemers aanwezig op de terechtzitting. Een andere reden was dat wanneer het slachtoffer of nabestaande gebruik maakt van het spreekrecht, de rechter direct kan zien en horen hoe het met hun gaat en de rechter deze informatie kan meenemen in zijn beoordeling. Verder is het zo dat niet alleen de rechter, maar ook de verdachte rechtstreeks van het 40 Corstens 2011, p Art. 311 Sv. 42 Art. 331 lid 1 Sv. 43 Corstens 2011, p Mevis 2009, p Stb. 2004, Stb. 2004, Kamerstukken II 2000/01, 27632, 3 (MvT). 13

14 slachtoffer of diens nabestaande hoort wat het gepleegde misdrijf in hun leven betekend heeft. Dit draagt er mogelijk aan bij dat de verdachte gaat beseffen wat hij heeft gedaan. Als laatste reden werd genoemd dat door het spreekrecht de zichtbaarheid van het slachtoffer wordt vergroot en het in het algemeen preventief kan werken. 48 Bij de invoering van het spreekrecht had men voor ogen dat het zo strikt mogelijk moest worden opgezet. Dit betekende dat het spreekrecht alleen gold voor het slachtoffer zelf of bij diens overlijden voor één nabestaande. 49 Men was namelijk bang dat emoties en beschuldigingen voor onrust en vertragingen in de rechtszaal zouden zorgen. Inmiddels is wel duidelijk dat het spreekrecht een zinvolle en wezenlijke bijdrage levert aan de strafrechtspleging. 50 Als gevolg hiervan is de wet per 1 september 2012 uitgebreid. 51 Voorheen gold het spreekrecht alleen voor het slachtoffer of bij diens overlijden voor één nabestaande, maar dat is veranderd met deze wetswijziging. 52 Dit zal verder besproken worden in de volgende paragraaf. Uit een onderzoek dat is uitgevoerd door het instituut Intervict van de Universiteit van Tilburg in 2010 blijkt dat slachtoffers en nabestaanden het spreekrecht zeer waarderen. Het voorziet volgens hen vooral in de behoefte om hun ervaringen kenbaar te maken aan de rechter en aan de verdachte. 53 Verder bleek er bij nabestaanden en wettelijk vertegenwoordigers van slachtoffers die vanwege hun jeugdige leeftijd niet in staat zijn zelf het spreekrecht uit te oefenen, behoefte te bestaan aan een verruiming van het spreekrecht. 54 Een goed voorbeeld van dit laatste punt is het proces rondom Robert M. 55 Robert M. werd beschuldigd van kindermisbruik met peuters en baby s. 56 Bij deze zaak stond het spreekrecht volop in de belangstelling. Bij invoering van het spreekrecht was het namelijk zo dat alleen het slachtoffer zelf of bij diens overlijden één nabestaande gebruik kon maken van het spreekrecht. 57 Bij de zaak Robert M. zou dit betekenen dat alleen de peuters en baby s die slachtoffer waren geworden van het misbruik gebruik konden maken van het spreekrecht. De ouders zouden op de strafzitting niks mogen vertellen. Gezien het feit dat de peuters en baby s natuurlijk helemaal niet in staat zijn om gebruik te maken van het spreekrecht heeft de rechtbank Amsterdam dan ook besloten dat ook de ouders van de jonge kinderen als slachtoffer moeten 48 Kamerstukken II 2000/01, 27632, 3, p. 3-4 (MvT). 49 Stb. 2004, Korver 2012, p Stb. 2012, Korver 2012, p Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p Rb. Amsterdam 21 mei 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BW Letschert & Pemberton 2012, p Stb. 2004,

15 worden aangemerkt en dat zij namens het kind het woord mogen voeren tijdens de zitting. 58 Het hof ging hier echter niet in mee. Het hof Amsterdam veroordeelde Robert M. uiteindelijk tot 19 jaar gevangenisstraf en TBS met dwangverpleging. Verder oordeelde het hof dat de ouders niet erkend werden als slachtoffer in de zin van artikel 51a e.v. Sv. Het hof vond dat de rechter hier niet over kan oordelen, het is aan de wetgever om dit te bepalen. 59 Uiteindelijk heeft dit wel bijgedragen aan de wetswijziging per 1 september Spreekrecht vanaf 1 september 2012 Nadat het spreekrecht in 2005 was ingevoerd, kwam men er al snel achter dat de reikwijdte hiervan te beperkt was. Uit onderzoek dat is gedaan onder slachtoffers die gebruik hebben gemaakt van het spreekrecht, bleek dat deze veelal positief zijn over het spreekrecht en over de manier waarop de rechter omgaat met hun mondelinge verklaringen. 61 Punten van kritiek waren er ook. Enerzijds zag deze kritiek op het feit dat slachtoffers zich alleen maar mogen uitlaten over de gevolgen van het delict. Hier kom ik later in deze scriptie nog op terug. Anderzijds was er ontevredenheid over de kring van spreekgerechtigden, deze werd namelijk te beperkt geacht. 62 Een goed voorbeeld daarvan was het proces rondom Robert M. 63 Met de wetswijziging per 1 september 2012 is er een aantal dingen veranderd. Er was sprake van een uitbreiding van de huidige regelingen betreffende het spreekrecht, specifiek een uitbreiding van de kring van spreekgerechtigden. 64 Als het gaat om de nabestaanden van een slachtoffer geldt het volgende. De kring van personen die in aanmerking komen om zich uit te spreken is uitgebreid tot bloedverwanten in de rechte lijn en die in de zijlijn tot de vierde graad. Bij de bloedverwanten in de rechte lijn betekent dit dat ook kleinkinderen en grootouders in aanmerking komen om gebruik te maken van het spreekrecht. De verruiming voor bloedverwanten in de zijlijn tot de vierde graad betekent dat ook nichten en neven, tantes en ooms gebruik mogen maken van het spreekrecht, als zij een hechte band hadden met het slachtoffer. In lid 4 van artikel 51e Sv is wel een rangorde aangegeven in die zin dat de levensgezel eerst in aanmerking komt en daarna de bloedverwanten. Bij de bloedverwanten is er geen sprake van een rangorde. Vaak zal het van de feitelijke situatie afhangen wie uiteindelijk de meest hechte band had met het slachtoffer en dus gebruik zal maken van het 58 Rb. Amsterdam 21 mei 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BW Hof Amsterdam 26 april 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:BZ Stb. 2012, Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p Rb. Amsterdam 21 mei 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BW Stb. 2012,

16 spreekrecht. 65 Het spreekrecht voor bloedverwanten wordt in beginsel tot drie nabestaanden beperkt en deze zullen onderling beslissen wie het woord ter terechtzitting zal gaan voeren. In de praktijk kan het natuurlijk voorkomen dat de rechter meer mensen aan het woord laat, maar een maximum van drie geeft de mogelijkheid om een beperking aan te brengen in het geval dat meerdere personen zich opgeven om het spreekrecht uit te oefenen. Wanneer de drie bloedverwanten onderling geen overeenstemming kunnen bereiken over wie het woord gaat voeren ter terechtzitting, zal de rechter een beslissing hierover nemen. 66 De nabestaande die het spreekrecht wenst uit te oefenen dient dit wel tijdig aan te geven in verband met het tijdig oproepen. 67 Verder is het spreekrecht uitgebreid tot de wettelijke vertegenwoordigers van minderjarige slachtoffers die vanwege hun zeer jeugdige leeftijd niet in staat zijn om op de terechtzitting mee te delen welke gevolgen het strafbare feit voor hen heeft gehad. 68 De oorspronkelijke regeling die gold tot 1 september 2012 voorzag namelijk niet in de mogelijkheid van het uitoefenen van het spreekrecht door ouders of voogd. 69 In het geval dat een minderjarige vanwege de jeugdige leeftijd niet in staat is om zijn of haar verhaal op de terechtzitting te doen, is het redelijk dat een wettelijk vertegenwoordiger hiervan verslag doet. Voor de wettelijk vertegenwoordigers geldt dat het spreekrecht in de meeste gevallen door één of beide ouders zal worden uitgeoefend. Uitzonderingen dienen te worden gemaakt in het geval dat de ouder verdacht wordt van incest of mishandeling of hiervan op de hoogte was en hierover zweeg. Ook dient een uitzondering te worden gemaakt als de ouder niet in het belang van de minderjarige zal spreken. Overigens blijft wel gelden dat minderjarige slachtoffers die daartoe in staat zijn, zelf gebruik kunnen maken van het spreekrecht. 70 Als laatste is er voorzien in het geval dat het slachtoffer feitelijk niet in staat is zijn spreekrecht uit te oefenen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer het slachtoffer als gevolg van het strafbare feit in een comateuze toestand verkeert. Als dit het geval is, kan het wenselijk zijn dat de stem van het slachtoffer toch in het strafproces wordt gehoord. In die gevallen kan het dat, in aanvulling op een mogelijke medische verklaring over de toestand van het slachtoffer, een persoon meedeelt door welke gevolgen het slachtoffer is getroffen. Deze kring van spreekgerechtigden is dezelfde als die van de nabestaanden Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p. 6 (MvT). 66 Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p. 6 (MvT). 67 Art. 51e lid 3 Sv. 68 Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p. 7 (MvT). 69 Stb. 2004, Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p. 7 (MvT). 71 Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p. 8 (MvT). 16

17 Hoewel er veel veranderingen zijn doorgevoerd met het wetsvoorstel zijn er ook dingen hetzelfde gebleven. Zo blijft het feit gehandhaafd dat het slachtoffer zich niet mag uitlaten over de gewenste strafoplegging. Dit vanwege het feit dat daardoor het karakter van het spreekrecht zou wijzigen en het zou consequenties met zich mee brengen voor de positie van het slachtoffer in het strafproces. Als het slachtoffer zich namelijk wel mag uitlaten over de gewenste strafoplegging heeft de verdediging de mogelijkheid om het slachtoffer vragen te stellen over zijn opvattingen. 72 Gezegd kan worden dat het problematisch werd gevonden dat een slachtoffer zich mag uitlaten over de straf die de verdachte moet krijgen, wanneer de schuld van de verdachte nog niet is vastgesteld. Vooral over dit laatste punt ontstond discussie en rees de vraag of men niet moest overgaan tot invoering van een tweefasenproces. 73 Op deze discussie kom ik in paragraaf 2.4 nog terug. Toch gebeurt het tegenwoordig ook al dat een slachtoffer gebruik maakt van het spreekrecht, maar zich hierbij niet houdt aan de grenzen van dit spreekrecht. Uit onderzoek blijkt dat in bijna alle zaken slachtoffers zich uitlaten over bijvoorbeeld de gewenste straf of over de schuld van de verdachte. 74 Hoe gaat de rechter hier dan mee om? Uit de praktijk blijkt dat rechters vooral soepel zijn ten aanzien van de bewijsvraag. Slachtoffers die zich hier toch over uitlaten, worden vaak niet tot de orde geroepen. 75 Dit blijkt ook uit het eerdergenoemde onderzoek, dit laat namelijk zien dat slachtoffers die over de grenzen van het spreekrecht heengaan, hier niet op worden aangesproken door de rechter. De slachtoffers laten in interviews weten dat zij dit niet bewust doen. De wettelijke grenzen zouden ook als een soort stok achter deur kunnen worden gezien, voor het geval slachtoffers echt te ver gaan. In de praktijk blijkt dat rechtbanken de slachtoffers juist meer ruimte geven om hun verhaal te doen dan dat de wetgever doet. 76 Sommige deskundigen vinden dit fenomeen toe te juichen, omdat ook het uiten van gedachten en wensen tegenover de rechter kan bijdragen aan het verwerkingsproces. Bovendien wordt er geen kwaad in gezien, omdat de rechter niet per se aandacht hoeft te besteden aan deze adviezen van het slachtoffer. 77 Om later in deze scriptie een goede vergelijking te kunnen maken tussen de rechtspositie van het slachtoffer en de verdachte zoals die is bij de huidige regeling van het spreekrecht en hoe 72 Kamerstukken II 2011/12, 33176, 3, p (MvT). 73 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 74 Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p Groenhuijsen 2014, p Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p De Savornin Lohman 2014, p

18 deze is bij het adviesrecht, is het belangrijk om nu aandacht te besteden aan het huidige spreekrecht. 78 Allereerst kort de mogelijkheden die het slachtoffer heeft om deel te nemen aan het onderzoek ter terechtzitting. Onder het huidige recht kan het slachtoffer namelijk op drie verschillende manieren op het onderzoek ter terechtzitting figureren. De rechtspositie van het slachtoffer is dan afhankelijk van de hoedanigheid waarin hij optreedt. De eerste variant is dat het slachtoffer toeschouwer is die niets mag bijdragen en in het onderzoek ter terechtzitting geen formele rol heeft. De voorzitter is in dit geval niet verplicht om hem het woord te geven. Slachtoffers krijgen in deze variant niet de gelegenheid om op verklaringen van de verdachte in te gaan. 79 Als de voorzitter het slachtoffer wel het woord geeft, dan dient hij te worden beëdigd als getuige. 80 Op de rol van het slachtoffer als getuige kom ik later nog uitgebreider terug. Wanneer het slachtoffer rechtstreeks schade heeft geleden door het strafbare feit, kan hij zich als benadeelde partij voegen in het strafproces met een vordering tot schadevergoeding. 81 De tweede variant waarop het slachtoffer in het onderzoek terechtzitting kan figureren, is namelijk wanneer de voorzitter vraagt aan het slachtoffer of hij op zijn ingediende vordering benadeelde partij nog iets heeft toe te lichten. Het slachtoffer wordt dan beëdigd en treedt op als eiser in een aan de strafzaak aangehangen civiele procedure. De verdediging kan zich tot de voorzitter richten, wanneer zij de vordering betwist. De voorzitter kan de benadeelde partij dan nadere vragen stellen. De benadeelde partij mag geen deskundigen en getuigen oproepen ter ondersteuning van haar eis. Wel heeft zij het recht om documenten en informatie als processtuk toe te voegen. 82 Op het moment dat het slachtoffer als getuige wordt opgeroepen, neemt hij in die hoedanigheid deel aan het proces. 83 Hij kan dan niet zelfstandig verklaren, maar moet afwachten welke vragen hem worden gesteld door het OM en/of door de verdediging. 84 Het kan voorkomen dat de getuige bij zijn verhoor zonder enig wettelijke grond weigert om de gestelde vragen te beantwoorden of de eed of belofte weigert af te leggen. Als dit gebeurt kan de rechtbank bevelen dat de getuige in gijzeling zal worden gesteld. 85 Voordat dit bevel wordt gegeven, worden de getuige en zijn advocaat gehoord over de reden van gijzeling en het bevel is niet langer geldig dan 30 dagen. 78 Stb. 2012, Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 80 Art. 292 Sv. 81 Art. 51f lid 1 Sv. 82 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 83 Art. 292 Sv. 84 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 85 Art. 294 lid 1 Sv. 18

19 Wanneer de getuige aan zijn verplichtingen heeft voldaan of wanneer het onderzoek ter terechtzitting is gesloten, gelast de rechtbank het ontslag van getuige uit de gijzeling. 86 De vragen die gesteld worden aan het slachtoffer in zijn hoedanigheid als getuige dient hij naar waarheid te beantwoorden. Bij het afleggen van een verklaring die niet overeenkomt met de waarheid, kan vervolging wegens meineed worden ingesteld. 87 Bij de rol van het slachtoffer als getuige tijdens het onderzoek ter terechtzitting is het wel van belang dat voor ogen wordt gehouden dat het meeste onderzoek in het Nederlandse strafproces al voor het onderzoek ter terechtzitting plaatsvindt, namelijk schriftelijk tijdens het voorbereidend onderzoek. De rechter-commissaris heeft hierin een belangrijke functie. Hij is namelijk belast met de taak om de getuige te verhoren, wiens verhoor door hem wenselijk wordt geoordeeld, door de rechter wordt bevolen of door de OvJ wordt gevorderd. 88 Ook hierbij geldt dat iedereen die als getuige is gedagvaard, verplicht is om voor de rechter-commissaris te verschijnen. 89 Daarnaast geldt natuurlijk dat de getuige verplicht is om de waarheid te verklaren en de getuige kan in gijzeling worden gesteld wanneer deze zonder enige wettelijke grond weigert om op de gestelde vragen te antwoorden of geen eed of belofte wil afleggen. 90 Tijdens dit voorbereidend onderzoek wordt de getuige niet standaard beëdigd, maar alleen in bepaalde gevallen. Redenen om tot beëdiging over te gaan zijn wanneer er naar het oordeel van de rechter een gegrond vermoeden bestaat dat de getuige niet op de terechtzitting zal kunnen verschijnen of dat diens gezondheid of welzijn door het afleggen van een verklaring ter terechtzitting in gevaar wordt gebracht. Verder wordt de getuige beëdigd als de overlegging van beëdigde verklaringen noodzakelijk is om de uitlevering van een verdachte te verkrijgen. Tenslotte kan de getuige worden beëdigd indien een bepaalde afspraak rechtmatig is geoordeeld. 91 Buiten deze gevallen kan de rechter-commissaris overgaan tot beëdiging indien hij dat noodzakelijk acht in verband met de betrouwbaarheid van de door de getuige af te leggen verklaring. 92 Naast dit verhoor van getuigen tijdens het voorbereidend onderzoek is de OvJ daarnaast nog bevoegd om getuigen, slachtoffers of hun nabestaanden, deskundigen en tolken ter terechtzitting schriftelijk te doen oproepen. 93 Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de rechter een schriftelijke getuigenverklaring onvoldoende duidelijk vindt. Als dat het geval is kunnen de getuigen dus nog een keer worden ondervraagd tijdens het onderzoek 86 Art. 294 lid 2,3 & 4 Sv. 87 Art. 295 Sv. 88 Art. 210 lid 1 Sv. 89 Art. 213 lid 1 Sv. 90 Art. 215 & art. 221 lid 1 Sv. 91 Art. 216 lid 1 Sv. 92 Art. 216 lid 2 Sv. 93 Art. 260 lid 1 Sv. 19

20 ter terechtzitting en vindt er een getuigenverhoor plaats. 94 Als laatste variant kan het slachtoffer gebruikmaken van het (huidige) spreekrecht. 95 Bij de invoering van het spreekrecht op 1 januari 2005 was het zo dat degene die gebruik maakte van het spreekrecht niet als getuige werd beëdigd. Dit betekende dat de andere procespartijen niet het recht hadden om die persoon te ondervragen. De wetgever vond het gevaar van secundaire victimisatie te groot. 96 Hierbij is men bang dat het slachtoffer zich opnieuw slachtoffer zal voelen door de ondervraging. Bovendien vond hij een mogelijkheid tot ondervraging niet nodig, omdat de verklaring van het slachtoffer alleen maar betrekking had op de gevolgen van het misdrijf. Op het feit dat er geen mogelijkheid was om vragen te stellen aan degene die gebruik maakte van het spreekrecht kwam kritiek. Mede naar aanleiding hiervan is toen artikel 302 Sv opgenomen. 97 Lid 1 maakt het nu wel mogelijk om vragen te stellen aan degene die gebruik maakt van het spreekrecht door tussenkomst van de voorzitter. 98 De vragen die gesteld worden aan degene die gebruik maakt van het spreekrecht mogen alleen betrekking hebben op de afgelegde verklaring over de gevolgen die het strafbare feit voor die persoon heeft gehad. De vragen mogen niet strekken tot beantwoording van de vragen van artikel 348 en 350 Sv. Verder blijft het zo dat de spreker niet is beëdigd als getuige en ook niet verplicht is de vragen te beantwoorden. Toch zijn er ook mogelijkheden waarbij de spreekgerechtigde, dus degene die gebruik maakt van het spreekrecht, toch als getuige onder ede wordt gehoord. In de eerste plaats is dat zo wanneer het slachtoffer iets naar voren brengt dat relevant is voor de bewijsvraag. 99 Ook gezien het feit dat de verdediging dan effectiever gebruik kan maken van het ondervragingsrecht. 100 In de tweede plaats kan het slachtoffer als getuige onder ede worden gehoord wanneer er ernstige twijfel bestaat over het waarheidsgehalte van datgene wat het slachtoffer vertelt. Wanneer zo n geval zich voordoet, kan de rechter even afwachten en kijken of het wel verstandig is de spreker gelijk te beëdigen en als getuige op de terechtzitting te horen. Soms kan een verwijzing naar de rechter-commissaris of raadsheercommissaris de gevreesde secundaire victimisatie voorkomen. 101 Kort samengevat betekent dit voor de rechtspositie van het slachtoffer en de verdachte het volgende. Wanneer de spreekgerechtigde zich beperkt tot de gevolgen die het strafbare feit 94 Art. 292 Sv. 95 Art. 51e Sv; Stb. 2012, Claassens 2012, p Claassens 2012, p Art. 302 lid 1 Sv. 99 Claassens 2012, p Corstens 2011, p Claassens 2012, p

21 voor hem heeft gehad, kunnen er vragen gesteld worden over alleen deze gevolgen zonder dat het slachtoffer als getuige moet worden beëdigd. Gaat de spreekgerechtigde een stap te ver en gaat deze bijvoorbeeld ook iets vertellen dat relevant is voor de bewijsvraag, dan kan het slachtoffer als getuige beëdigd en gehoord worden. Anders gezegd: wanneer de spreekgerechtigde verklaringen aflegt die betrekking hebben op een onderwerp waarover volgens artikel 350 Sv naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting dient te worden beraadslaagd, moet deze als getuige beëdigd worden. 102 Dit ten voordele van de verdediging, waaronder de verdachte. Deze heeft dan de mogelijkheid om van het ondervragingsrecht gebruik te maken. 2.4 Conceptwetsvoorstel adviesrecht In het regeerakkoord is opgenomen dat het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden verder zal worden uitgebreid en de bestaande beperking die ertoe strekt dat slachtoffers zich uitsluitend over de gevolgen van het strafbare feit waardoor zij zijn getroffen mogen uitlaten, zal worden opgeheven. Dit wetsvoorstel strekt daartoe. Het spreekrecht voor slachtoffers is in het Wetboek van Strafvordering opgenomen naar aanleiding van het initiatiefvoorstel van de leden van de Tweede Kamer, Dittrich en Schonewille, bij de Wet van 21 juli 2004, Stb. 382, in werking getreden op 1 januari Het is daarna materieel ongewijzigd opgenomen in de nieuwe Eerste afdeling van het Eerste Boek van het Wetboek van Strafvordering in de titel Rechten van het slachtoffer als artikel 51e, op grond van de Wet van 19 december 2009, Stb. 2010, nr. 1, ter versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces, inwerktreding 1 januari Bij de Wet van 12 juli 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter uitbreiding van het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces (Stb. 2012, 345) is de kring van spreekgerechtigden verruimd (inwerktreding op 1 september 2012). Als gevolg van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen en gelet op de gebleken ervaringen in de praktijk was het noodzakelijk dat meer mensen in staat werden gesteld het spreekrecht uit te oefenen, opdat de stem van het slachtoffer ook bij diens afwezigheid op de terechtzitting kan klinken. Het betrof in het bijzonder de verruiming van het spreekrecht van nabestaanden en een nieuwe kring van spreekgerechtigden voor personen die vanwege hun jeugdige leeftijd of feitelijke toestand niet in staat zijn om zelf van hun spreekrecht gebruik te maken. In de omvang van het spreekrecht kwam geen wijziging. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe mogelijk te maken dat degenen die bevoegd zijn gebruik te maken van het 102 Claassens 2012, p

22 spreekrecht op de terechtzitting ook hun opvatting over de omvang van de bewezenverklaring, de kwalificatie van het feit, de schuld van de verdachte en de passende straftoemeting kenbaar kunnen maken. Omdat op deze wijze nieuwe belastende verklaringen kunnen worden afgelegd, is ten behoeve van een verheldering en markering van de processuele gevolgen voor het slachtoffer en voor de verdachte gekozen deze verruiming te benoemen als een adviesrecht dat kan worden uitgeoefend in aanvulling op het bestaande spreekrecht. Met dit wetsvoorstel wordt uitvoering gegeven aan het streven van het kabinet om de positie van het slachtoffer tijdens het strafproces te versterken. 103 Artikel 51e van het Wetboek van Strafvordering wordt als volgt gewijzigd: 1. Aan het eerste lid wordt een volzin toegevoegd die luidt: Van het voornemen tot het uitoefenen van het spreekrecht en het adviesrecht als bedoeld in het achtste lid, geven degenen daartoe gerechtigd zijn, voor de aanvang van de terechtzitting schriftelijk kennis aan de officier van justitie opdat deze hen tijdig kan oproepen. 2. In het tweede lid vervalt de tweede volzin. 3. In het derde lid vervalt de tweede volzin. 4. Er wordt een lid toegevoegd dat luidt: 8. Het slachtoffer kan, al dan niet in aansluiting op de uitoefening van het spreekrecht, een advies aan de rechtbank uitbrengen over de beantwoording van de vragen van artikel 350. Het adviesrecht kan ook worden uitgeoefend door nabestaanden en andere personen aan wie het spreekrecht is toegekend. 104 Op 5 oktober 2013 is door staatssecretaris Teeven een conceptwetsvoorstel ingediend. Dit conceptwetsvoorstel houdt een adviesrecht in voor slachtoffers en is een aanvulling op de huidige regeling van het spreekrecht. Het strekt ertoe de bestaande beperking dat slachtoffers zich uitsluitend over de gevolgen van het strafbare feit mogen uitlaten op te heffen. 105 Met de wetswijziging per 1 september 2012 is hier ook al over nagedacht, maar destijds is men nooit overgegaan tot het opheffen van deze beperking. In de vorige paragraaf gaf ik al aan dat er bij de wetswijziging per 1 september ook sprake was van een discussie over het wel of niet 103 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 104 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 105 Zie Aanvulling spreekrecht van slachtoffers op < overheidsinformatie, internetconsultatie, gesloten consultaties, aanvulling spreekrecht van slachtoffers>. 22