IEP Eindtoets 2017 TOETSWIJZER. Bureau ICE De nieuwe generatie toetsen en examens

Transcriptie

1 IEP Eindtoets 2017 TOETSWIJZER Bureau ICE De nieuwe generatie toetsen en examens

2 INHOUD Inleiding 2 1 De IEP Eindtoets: achtergrond en inhoud Invoering Wet centrale eindtoets en leerling- en onderwijsvolgsysteem primair onderwijs Doelstelling van de IEP Eindtoets Functie van de IEP Eindtoets Doelgroep van de IEP Eindtoets Inhoud van de IEP Eindtoets Afname van de IEP Eindtoets Psychometrisch onderzoek IEP Eindtoets 7 2 Verantwoording van het onderdeel Nederlandse taal in de IEP Eindtoets Referentieniveaus voor Nederlandse taal Inhoud van de IEP Eindtoets voor Nederlandse taal Verdeling opgaven Beschrijving domein lezen in de IEP Eindtoets Algemene beschrijving en tekstkenmerken Taken voor de leerling Kenmerken van de taakuitvoering Beschrijving domein taalverzorging in de IEP Eindtoets Algemene beschrijving domein taalverzorging Het subdomein taalverzorging in de IEP Eindtoets 15 3 Verantwoording van het onderdeel rekenen in de IEP Eindtoets Referentieniveaus voor rekenen Inhoud van de IEP Eindtoets voor rekenen Verdeling opgaven Beschrijving onderdeel rekenen in de IEP Eindtoets Verdeling van de opgaven over de domeinen Verdeling van de opgaven over de onderdelen Opgaven met en zonder context Gebruik kladpapier Gebruik rekenmachine 25 4 Kenmerken van de IEP Eindtoets Toetsvorm Constructie van de opgaven van de IEP Eindtoets Geschiktheid voor leerlingen met speciale ondersteuningsbehoefte Resultaten en het leerlingrapport Scoring en normering Het leerlingrapport Voorbeeld van een leerlingrapport 31 Bijlage 1: Toetsmatrijs IEP Eindtoets Rekenen 32 Bijlage 2: Toetsmatrijs IEP Eindtoets Taal 33 Referenties 34 IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 1/35

3 INLEIDING De IEP Eindtoets is de eindtoets primair onderwijs die door Bureau ICE is ontwikkeld. IEP staat voor ICE Evaluatie primair onderwijs. De IEP Eindtoets meet op welk referentieniveau de leerling in groep 8 de onderdelen taalvaardigheid (domein lezen en subdomein taalverzorging) en rekenvaardigheid (domeinen Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en Verbanden) beheerst. De IEP Eindtoets geeft een genormeerde score voor het referentieniveau per onderdeel. Op basis van de resultaten op de IEP Eindtoets krijgt de leerling ook een schooladvies voor het voortgezet onderwijs. De IEP Eindtoets is een schriftelijke, eigentijds vormgegeven eindtoets die op twee dagdelen wordt afgenomen. Het Toetsbesluit PO (2014) schrijft voor aan welke voorwaarden (inhoud en kwaliteit) alle eindtoetsen moeten voldoen. Het Algemeen deel toetswijzer voor eindtoets taal en rekenen po (College voor Examens, 2014) geeft weer aan welke eisen elke eindtoets moet voldoen qua inhoud en vorm. Het algemene deel van de toetswijzer biedt daarmee het kader op basis waarvan Bureau ICE de IEP Eindtoets heeft ontwikkeld. De IEP Eindtoets Toetswijzer 1 vormt één geheel met het algemene deel van de toetswijzer. Deze toetswijzer bevat een beschrijving van de inhoud en de toetsingsvorm van de IEP Eindtoets en het niveau waarop wordt getoetst. In het eerste hoofdstuk geven we u een korte weergave van de wet- en regelgeving rondom de vanaf 2015 verplicht gestelde eindtoets primair onderwijs, met daarbij een beschrijving van de IEP Eindtoets op hoofdlijnen. In de hoofdstukken daarna beschrijven we de domeinen die worden getoetst in de IEP Eindtoets, uit welke onderdelen deze domeinen bestaan en welke keuzes we hier als toetsontwikkelaar bij hebben gemaakt. Bij de beschrijving van de inhoud van de IEP Eindtoets maken we de relatie duidelijk tussen de onderdelen die worden getoetst in de IEP Eindtoets en het Referentiekader Taal en Rekenen (Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen, 2009), dat we als uitgangspunt hebben genomen bij het ontwikkelen van de IEP Eindtoets. Tevens geven we inzicht in de totstandkoming van de toetsresultaten van de leerlingen op de IEP Eindtoets voor de onderdelen lezen, taalverzorging en rekenen en de totstandkoming van het schooladvies voor het voortgezet onderwijs. Ten slotte beschrijven we verschillende kenmerken van de IEP Eindtoets, zoals toetsvorm, kenmerken van de opgaven, geschiktheid voor verschillende doelgroepen en het leerlingrapport. 1) Waar in het Algemeen deel toetswijzer voor eindtoets taal en rekenen po (College voor Examens, 2014) gesproken wordt over de Handleiding wordt de IEP Toetswijzer bedoeld. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 2/35

4 1 DE IEP EINDTOETS: ACHTERGROND EN INHOUD 1.1 Invoering Wet centrale eindtoets en leerling- en onderwijsvolgsysteem primair onderwijs Met de invoering van de Wet centrale eindtoets en leerling- en onderwijsvolgsysteem primair onderwijs is vanaf schooljaar 2014/2015 elke basisschool verplicht om een eindtoets af te nemen bij alle leerlingen in groep 8. De eindtoets is bedoeld als landelijke objectieve toets die meet welk referentieniveau de leerlingen beheersen voor taal en rekenen. Elke basisschool kan zelf kiezen welke eindtoets zij wil gebruiken: de centrale eindtoets basisonderwijs of een andere eindtoets die door het ministerie van OCW is goedgekeurd. De IEP Eindtoets is één van de andere door het ministerie van OCW toegelaten eindtoets voor het basisonderwijs. Het Toetsbesluit PO (2014) schrijft voor aan welke voorwaarden alle eindtoetsen moeten voldoen. Dit zijn onder andere voorwaarden met betrekking tot de inhoud en de kwaliteit van de toets. In de IEP Eindtoets Verantwoording, de wetenschappelijke verantwoording bij de IEP, wordt de IEP Eindtoets verantwoord met betrekking tot de kwaliteitseisen die gelden voor de betrouwbaarheid en validiteit van de toets. In dit document, de IEP Eindtoets Toetswijzer, wordt een beschrijving gegeven van de inhoud en de toetsvorm van de IEP Eindtoets en het niveau waarop getoetst wordt. Bureau ICE is expert in het ontwikkelen van toetsen en examens en maakt al 25 jaar (methode-)onafhankelijke toetsen voor en in opdracht van het ministerie van OCW/het College voor Toetsen en Examens (CvTE) en het ministerie van SZW. Daarnaast maakt Bureau ICE ook toetsen en examens voor het vo, mbo en ho. 1.2 Doelstelling van de IEP Eindtoets De IEP Eindtoets stelt vast op welk referentieniveau leerlingen taal en rekenen beheersen aan het einde van de basisschool. De IEP Eindtoets doet een uitspraak op referentieniveau voor de vaardigheden lezen, taalverzorging en rekenen. Daarnaast geeft de IEP Eindtoets op basis van de toetsresultaten een schooladvies voor het voortgezet onderwijs. De toetsresultaten dienen als second opinion voor het advies dat op een eerder moment door de leerkracht is opgesteld. De IEP Eindtoets heeft daarmee twee doelen voor de leerling: voorspellend en niveaubepalend. De IEP Eindtoets is voorspellend in die zin dat het resultaat van de leerling op de toets aangeeft hoe een leerling het naar verwachting zal doen in het voortgezet onderwijs. De IEP Eindtoets is niveaubepalend in die zin dat het resultaat van de leerling op de eindtoets aangeeft welk beheersingsniveau een leerling heeft aan het einde van het basisonderwijs ten aanzien van de referentieniveaus taal (domein lezen en subdomein taalverzorging) en rekenen (Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en Verbanden). Om aan de doelstelling van een goede eindtoets basisonderwijs te kunnen voldoen, voldoet de IEP Eindtoets aan de volgende voorwaarden: 1 de resultaten van de IEP Eindtoets zijn een goede weerspiegeling van de reële capaciteiten van de leerling, 2 de IEP Eindtoets kan verschillen in vaardigheidsniveaus accuraat onderscheiden, en 3 de IEP Eindtoets heeft een voldoende voorspellende waarde om als een instrument voor het geven van schooladvies te dienen. 1.3 Functie van de IEP Eindtoets Bureau ICE is een groot voorstander van de invoering van de doorlopende leerlijn voor taal en rekenen om de taal- en rekenvaardigheid van de leerlingen in het Nederlandse onderwijs te borgen. Taal en rekenen zijn zeer belangrijke basisvaardigheden voor leerlingen om goed te kunnen leren en behoren tot de belangrijkste voorspellers voor schoolsucces IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 3/35

5 (Aarsen, Roeleveld, & Luyten, 2013). De (leer)capaciteit van een leerling is niet alleen af te meten aan de taalvaardigheid en rekenvaardigheid van een leerling. Bureau ICE heeft daarom naast de IEP Eindtoets een set van instrumenten voor basisscholen ontwikkeld om het schooladvies voor de leerling nog beter vorm te geven, de IEP Advieswijzer genaamd. De instrumenten brengen het kind breder in beeld dan taal- en rekenvaardigheid, zodat een completer schooladvies kan worden opgesteld. De IEP Eindtoets heeft de functie van een onafhankelijke, objectieve meting die als een second opinion gebruikt kan worden voor het gegeven schooladvies voor het voortgezet onderwijs door de basisschool. De IEP Eindtoets dient daarmee als informatiebron om een gefundeerd advies te geven over het te volgen schooltype in het vervolgonderwijs. De resultaten behaald op de IEP Eindtoets bieden daarmee de basis voor een alternatieve inschatting van de mogelijkheden van leerlingen ten opzichte van de inschatting van de leerkracht. 1.4 Doelgroep van de IEP Eindtoets De IEP Eindtoets is bedoeld voor alle leerlingen van groep 8 in het primair onderwijs. Elke leerling maakt dezelfde toets, waarin de focus ligt op het vaststellen van referentieniveau 1F en 2F voor taal (lezen en taalverzorging) en referentieniveau 1F, 1S en 2F voor rekenen. Uitzonderingen verplichte eindtoets Het schoolbestuur van een basisschool kan besluiten dat sommige leerlingen geen eindtoets hoeven te maken. Dit doet het bestuur in overleg met de ouders. Het gaat hierbij om: zeer moeilijk lerende kinderen, kinderen die meervoudig gehandicapt zijn en door hun handicap moeilijk kunnen leren en leerlingen die op het moment van de eindtoets 4 jaar of minder in Nederland zijn en het Nederlands nog niet voldoende beheersen. Deze leerlingen mogen de eindtoets wel maken. In de portal kan worden aangegeven dat de leerling wettelijk niet verplicht is om mee te doen aan de eindtoets. Dit heeft verder geen consequenties voor de rapportage. Leerlingen die niet mee tellen voor de opbrengsten kunnen uit de resultaten gehaald worden. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 4/35

6 1.5 Inhoud van de IEP Eindtoets Referentieniveaus taal en rekenen De Kerndoelen Primair Onderwijs (OCW, 2006), het Referentiekader Taal en Rekenen (2010) en het Toetsbesluit PO (2014) vormen het wettelijk kader van de toetsinhoud van de IEP Eindtoets. De referentieniveaus beschrijven wat leerlingen moeten kennen, kunnen en begrijpen voor verschillende onderwijsovergangsmomenten, waaronder het einde van de basisschool: zogenaamde beheersingsdoelen. Deze beheersingsdoelen omvatten de kerndoelen en bevatten geen nieuwe leerstof. Bij de beschrijving van de inhoud zullen we daarom alleen nog spreken van de referentieniveaus. Voor het einde van de basisschool zijn twee referentieniveaus van belang. Voor taal zijn dat niveau 1F en niveau 2F. Voor rekenen zijn dat niveau 1F en niveau 1S. De IEP meet deze niveaus, maar meet daarnaast bij het onderdeel rekenen ook het 2F-niveau. De doelen voor niveau 1S en 2F zijn deels verschillend en sommige kinderen halen wel niveau 1S, maar geen 2F en andersom. Om álle leerlingen een eerlijke kans te geven om te laten zien wat ze kunnen meet de IEP Eindtoets naast niveau 1F en 1S voor rekenen dan ook 2F. Verder is de eindtoets hiermee niet alleen een eindmeting van het basisonderwijs (niveau 1F en 1S), maar ook een startpunt voor het vervolg rekenonderwijs waarin niveau 2F en eventueel ook 3F aan bod komt. De taalvaardigheid van de leerling wordt in de IEP Eindtoets alleen gemeten via het domein lezen en het subdomein taalverzorging. Bij rekenen worden alle domeinen gemeten, te weten Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en Verbanden. In de hoofdstukken 2 en 3 wordt de IEP Eindtoets specifieker beschreven voor wat betreft structuur en inhoud en worden de gemaakte keuzes verantwoord. Verschillende niveaus voor verschillend vaardige leerlingen De IEP Eindtoets maakt vooraf geen onderscheid tussen leerlingen, maar zorgt er wel voor dat ook minder vaardige leerlingen de kans krijgen om te laten zien wat zij kunnen. De opgaven bij zowel taal als rekenen lopen op in niveau. Leerlingen zullen dus altijd beginnen met opgaven op niveau 1F. Deze opbouw draagt bij aan een succeservaring van de leerling en kan het zelfvertrouwen vergroten. De IEP Eindtoets De IEP Eindtoets meet de verplichte onderdelen lezen, taalverzorging en rekenen. In de toets ligt de focus op het vaststellen van referentieniveau 1F en 2F voor taal en 1F, 1S en 2F voor rekenen. De IEP Eindtoets maakt vooraf geen onderscheid tussen leerlingen. Elke leerling krijgt in de toets taal- en rekenopgaven op de genoemde niveaus. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 5/35

7 Tabel 1. Overzicht van aantal opgaven per taal- of rekendeel in de IEP Eindtoets IEP taal 1F 1S 2F Totaal Afnametijd Taaldeel 1 Taaldeel 2 Taal totaal Lezen Taalverzorging Lezen Taalverzorging Lezen Taalverzorging minuten minuten minuten IEP rekenen 1F 1S 2F Totaal Afnametijd Rekendeel minuten Rekendeel minuten Rekenen totaal minuten De IEP Eindtoets bestaat uit twee taaldelen en twee rekendelen (zie Tabel 1) en wordt afgenomen op twee dagdelen (twee maal op een ochtend). Op elk dagdeel krijgt de leerling een ander toetsboekje aangeboden, waarin zowel een taaldeel als een rekendeel zit. Per dagdeel maakt de leerling dus zowel opgaven voor lezen en taalverzorging als opgaven voor rekenen. De omvang van zowel het taal- als het rekendeel bedraagt 60 minuten. Ieder toetsboekje bevat deze vaste set aan opgaven. Op basis van deze set wordt het eindresultaat van de leerling berekend, uitgedrukt in het behaalde referentieniveau voor Lezen, Taalverzorging en Rekenen én het Advies schooltype. Daarnaast bevatten de twee toetsboekjes een aantal opgaven waarmee Bureau ICE de kwaliteit van de IEP Eindtoets monitort. Deze opgaven tellen niet mee voor het eindresultaat van de leerling. Beide toetsboekjes bevatten hierdoor in totaal 166 of 167 opgaven. Bij het verdelen van het aantal opgaven binnen een deel is gekozen voor een optimale spreiding en variatie. Het aantal opgaven in de bovenstaande tabel is een richtlijn. Er zijn verschillende versies van de IEP Eindtoets waarin het aantal opgaven per onderdeel kan verschillen. De twee boekjes bevatten in totaal 166 of 167 opgaven. Per boekje varieert dit tussen de 82 en 84 opgaven. In de hoofdstukken over Nederlandse taal (hoofdstuk 2) en rekenen (hoofdstuk 3) wordt beschreven hoe de samenstelling is van de toets voor de verschillende vaardigheden en uit welke inhoud ze bestaan. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 6/35

8 1.6 Afname van de IEP Eindtoets Het afnameschema van de IEP Eindtoets is weergegeven in Tabel 2 en ziet er per dag als volgt uit: Tabel 2. Overzicht van het aantal opgaven en tijdsduur per taal- of rekendeel van de IEP Eindtoets Voorbeeldschema afnamedag 18 april Tijd Maximale tijdsduur Bij extra tijd Maximale tijdsduur Voorbereiding en instructie 8.45 uur 9.00 uur 15 minuten 8.45 uur 9.00 uur 15 minuten Taaldeel uur uur 60 minuten 9.00 uur uur 90 minuten Pauze uur uur 20 minuten uur uur 20 minuten Rekendeel uur uur 60 minuten uur uur 90 minuten Voorbeeldschema afnamedag 19 april Tijd Maximale tijdsduur Bij extra tijd Maximale tijdsduur Voorbereiding en instructie 8.45 uur 9.00 uur 15 minuten 8.45 uur 9.00 uur 15 minuten Taaldeel uur uur 60 minuten 9.00 uur uur 90 minuten Pauze uur uur 20 minuten uur uur 20 minuten Rekendeel uur uur 60 minuten uur uur 90 minuten De IEP Eindtoets wordt afgenomen op twee dagdelen (twee maal op een ochtend). In 2017 zal de IEP Eindtoets afgenomen worden op 18 april en 19 april. Geheimhouding van de opgaven van de IEP Eindtoets De opgaven van de IEP Eindtoets mogen niet besproken worden met leerlingen of andere betrokkenen. Dit geldt vooraf, tijdens en na de afname van de IEP Eindtoets. 1.7 Psychometrisch onderzoek IEP Eindtoets De IEP Eindtoets bestaat elk afnamejaar uit nieuwe opgaven voor lezen, taalverzorging en rekenen. Omdat de functie van de IEP Eindtoets een onafhankelijke niveaumeting en het geven van een objectief schooladvies betreft, zorgt Bureau ICE ervoor dat de verschillende toetsversies elk afnamejaar gelijk zijn door middel van het uitvoeren van psychometrisch onderzoek. Daarnaast zorgt Bureau ICE ervoor dat de IEP Eindtoets bij iedere toetsafname het juiste referentieniveau meet en daarbij een passend schooladvies geeft. In de IEP Eindtoets Verantwoording, de wetenschappelijke verantwoording bij de IEP, wordt beschreven welke aanpak, instrumenten, rekenmodellen en analysemethoden hiervoor worden ingezet. Dit document kunt u vinden op Normeringsonderzoek IEP Eindtoets Het normeringsonderzoek van de IEP Eindtoets is in het eerste ontwikkeljaar ( ) verlopen in drie fasen, te weten: een pilotonderzoek van opgaven in het primair onderwijs, een pretestonderzoek van de IEP Eindtoets in het voortgezet onderwijs en de echte afname IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 7/35

9 van de IEP Eindtoets in het primair onderwijs. In de afnamejaren , en bestond het structurele ontwikkeltraject van de IEP Eindtoets steeds uit een pretestfase (die voor de IEP Eindtoets 2017 reeds is afgerond) en de afnamefase. Pretestonderzoek IEP Eindtoets De nieuwe opgaven zijn in het voorjaar 2016 getest in het pretestonderzoek in het primair onderwijs. Het pretestonderzoek is het belangrijkste instrument dat Bureau ICE hanteert om de continuïteit en kwaliteit van de IEP Eindtoets te borgen. Door de opgaven verder te testen in de pretest wordt ervoor gezorgd dat er voldoende observaties zijn voor de opgaven die in de afnameversie van de IEP Eindtoets worden opgenomen en dat er opgaven van goede kwaliteit worden geselecteerd voor de eindtoets. De uiteindelijke samenstelling van de opgaven in de IEP Eindtoets komt op basis van de gegevens uit het pretestonderzoek tot stand. Headstartonderzoek referentieitems OOnder regie van het College voor Toetsen en Examens (CvTE) is een instrumentarium ontwikkeld dat aanbieders van andere eindtoetsen kunnen gebruiken om ervoor te zorgen dat hun eindtoets betrouwbaar de beheersing van de referentieniveaus meet. Het instrumentarium hiervoor bestaat uit referentiesets en ankersets van op de referentieniveaus afgestemde toetsopgaven en een normering voor het vaststellen van de referentiecesuur. Bureau ICE deed mee aan dit zogenoemde headstartonderzoek voor de IEP Eindtoets 2015 en maakte voor de samenstelling van de IEP Eindtoets 2015 gebruik van de referentiesets voor lezen en rekenen. Ook de pretest die in het voorjaar 2015 plaatsvond ten behoeve van de samenstelling van de IEP Eindtoets 2016 is gekoppeld aan de referentiesets. Voor taalverzorging is de referentieset in het voorjaar van 2015 beschikbaar gesteld. Deze is gebruikt bij de pretest die in het voorjaar van 2016 heeft plaatsgevonden ten behoeve van de IEP Eindtoets Normen van de IEP Eindtoets Voor het bepalen van het behaalde referentieniveau op de IEP Eindtoets gebruiken we een extern criterium, te weten het referentiekader. Dat betekent dat de toetsresultaten (ruwe score) met een absolute norm worden vergeleken. Voor een uitslag van de beheersing van de referentieniveaus spreken we bij de IEP Eindtoets dus van een domeingerichte interpretatie van de ruwe score. Voor ieder referentieniveau zijn grensscores vastgesteld volgens de richtlijnen van het headstartonderzoek. Het schooladvies van de IEP Eindtoets zal waar mogelijk bestaan uit een advies voor een specifiek schooltype in het voortgezet onderwijs dat voor de leerling op basis van de beheersing van de referentieniveaus het meest geschikt is. De IEP Eindtoets geeft de uitslag weer in maximaal twee naastgelegen schooltypen/leerwegen (bijvoorbeeld vmbo-tl/havo of havo/vwo). Voor het bepalen van het schooladvies maakt de IEP Eindtoets gebruik van een normgerichte interpretatie. De score die behaald is op de verschillende onderdelen van de IEP Eindtoets wordt vergeleken met meerdere referentiegroepen. Op basis van deze referentiegroepen stellen we vast hoe een leerling scoort op de IEP Eindtoets ten opzichte van vergelijkbare leerlingen in eenzelfde referentiegroep als deze leerling. Longitudinaal doorstroomonderzoek Het resultaat dat de leerling behaalt op de IEP Eindtoets wordt vertaald naar een eenduidig schooladvies voor het voortgezet onderwijs. Dit schooladvies dat hoort bij de uitslag van de IEP Eindtoets fungeert als tweede onafhankelijke gegeven dat kan leiden tot bijstelling van het schooladvies voor het vervolgonderwijs. Het heeft de voorkeur dat dit schooladvies gebaseerd is op longitudinaal doorstroomonderzoek. Omdat de IEP Eindtoets een nieuw ontwikkelde eindtoets is, is de dataverzameling hiervoor in 2015 gestart. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 8/35

10 2 VERANTWOORDING VAN HET ONDERDEEL NEDERLANDSE TAAL IN DE IEP EINDTOETS In dit hoofdstuk wordt de inhoud van de IEP Eindtoets met betrekking tot het domein lezen en het subdomein taalverzorging van het referentiekader Taal en Rekenen beschreven. In paragraaf 2.1 en 2.2 wordt de inhoud van het referentiekader voor Taal toegelicht en vervolgens de inhoud van de IEP Eindtoets voor dit onderdeel. In paragraaf 2.3 en 2.4 wordt voor lezen en taalverzorging eerst een algemene beschrijving gegeven van de inhoud die voor deze domeinen in het referentiekader staat. Daarna wordt beschreven op welke manier de inhoud van het referentiekader op de verschillende niveaus getoetst wordt in de IEP Eindtoets. 2.1 Referentieniveaus voor Nederlandse taal De referentieniveaus voor Nederlandse taal bestaan uit de volgende vier domeinen: Mondelinge taalvaardigheid Hieronder vallen drie subdomeinen: Gespreksvaardigheid Luistervaardigheid Spreekvaardigheid Leesvaardigheid Hieronder vallen twee subdomeinen: Lezen van zakelijke teksten Lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten Schrijfvaardigheid Schrijven wordt ruim opgevat, het gaat om het produceren van creatieve en zakelijke teksten. Begrippenlijst en taalverzorging In de begrippenlijst staan termen en concepten die leerlingen en docenten nodig hebben om over taalvaardigheid van gedachten te wisselen. Bij taalverzorging gaat het om zaken die in dienst staan van een verzorgde schriftelijke taalproductie, waaronder spelling. In paragraaf 2.3 en 2.4 wordt de inhoud per referentieniveau van de domeinen lezen en taalverzorging verder toegelicht. U kunt het complete referentiekader Taal en Rekenen vinden op: Inhoud van de IEP Eindtoets voor Nederlandse taal In de IEP Eindtoets worden de voor een eindtoets basisonderwijs verplichte domeinen lezen en taalverzorging getoetst. Deze onderdelen worden hierna verder beschreven. Taalvaardigheid dient breder te worden opgevat dan alleen de leesvaardigheid en het niveau waarop de leerling taalverzorging beheerst. Om een uitspraak te kunnen doen over het beheersingsniveau van de Nederlandse taal geeft de beheersing van deze domeinen echter wel een goede indicatie. Omdat de IEP Eindtoets als een eindtoets basisonderwijs een second opinion vormt bij het schooladvies dat de basisschool al eerder heeft gegeven aan de leerling en we met het toetsen van de verplichte domeinen lezen en taalverzorging een goede uitspraak kunnen doen van het beheersingsniveau van taal, hebben ervoor gekozen deze domeinen in de IEP Eindtoets op te nemen. Over de domeinen mondelinge taalvaardigheid en schrijfvaardigheid doet de IEP Eindtoets op dit moment nog geen uitspraak over het beheersingsniveau van de leerlingen aan het einde van groep 8. Taalverzorging is in het referentiekader Taal een subdomein van het domein begrippenlijst en taalverzorging. Bij taalverzorging gaat het om zaken die in dienst staan van een verzorgde schriftelijke taalproductie, waaronder spelling. Voor taalverzorging moet een eindtoets basisonderwijs een uitslag geven voor het beheersen van de referentieniveaus. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 9/35

11 In de begrippenlijst staan termen en concepten die leerlingen nodig hebben om met anderen over taalvaardigheid van gedachten te wisselen. In de IEP Eindtoets wordt de taalvaardigheid van een leerling op een toepassingsgerichte manier getoetst. Bij het subdomein begrippenlijst gaat het erom dat de leerling kennis van begrippen die hij of zij nodig heeft om te kunnen spreken over taal en taalverschijnselen, kan gebruiken in verschillende taalsituaties. Deze begrippen worden in de IEP Eindtoets niet als aparte kennis getoetst (herkennen van begrippen), zij worden in de opgaven van de domeinen lezen en taalverzorging op een toepassingsgerichte manier getoetst. Aparte toetsopgaven voor begrippen opnemen in de IEP Eindtoets is daarom niet meer noodzakelijk Verdeling opgaven De IEP Eindtoets bestaat voor taal uit twee delen: Taaldeel 1 en Taaldeel 2. In beide taaldelen zijn opgaven voor zowel het domein lezen als het domein taalverzorging opgenomen. Leerlingen krijgen voor ieder taaldeel maximaal 60 minuten tijd. De twee boekjes bevatten in totaal 166 of 167 opgaven. Per boekje varieert dit tussen de 82 en 84 opgaven. Het onderdeel taal bevat per boekje een vaste set opgaven. In totaal varieert het aantal opgaven tussen de per boekje. De verdeling van de opgaven ziet er als volgt uit: Tabel 3. Overzicht van aantal opgaven taal in de IEP Eindtoets IEP taal 1F 2F Totaal Afnametijd Taaldeel 1 Taaldeel 2 Taal totaal Lezen Taalverzorging Lezen Taalverzorging Lezen Taalverzorging minuten minuten minuten 2.3 Beschrijving domein lezen in de IEP Eindtoets In het referentiekader worden binnen het domein leesvaardigheid het subdomein lezen van zakelijke teksten en het subdomein lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten onderscheiden. Hierna volgt eerst een algemene beschrijving van de beide subdomeinen voor de niveaus 1F en 2F en de tekstkenmerken van zakelijke teksten en fictionele, narratieve en literaire teksten. Vervolgens wordt beschreven op welke manier de door het referentiekader voorgeschreven taken in de IEP Eindtoets worden uitgevoerd en de keuzes die Bureau ICE hierbij heeft gemaakt Algemene beschrijving en tekstkenmerken Het referentiekader geeft voor het subdomein lezen van zakelijke teksten de volgende algemene omschrijving per referentieniveau: Algemene omschrijving subdomein lezen van zakelijke teksten per referentieniveau 1F 2F De leerling kan eenvoudige teksten lezen over alledaagse onderwerpen en over onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld. De leerling kan teksten lezen over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling en over onderwerpen die verder van de leerling af staan. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 10/35

12 Voor de verschillende referentieniveaus is in het referentiekader ook beschreven aan welke kenmerken de zakelijke teksten moeten voldoen. Tekstkenmerken zakelijke teksten 1F 2F De teksten zijn eenvoudig van structuur; de informatie is herkenbaar geordend. De teksten hebben een lage informatiedichtheid; belangrijke informatie is gemarkeerd of wordt herhaald. Er wordt niet te veel (nieuwe) informatie gelijktijdig geïntroduceerd. De teksten bestaan voornamelijk uit frequent gebruikte (of voor de leerlingen alledaagse) woorden. De teksten hebben een heldere structuur. Verbanden in de tekst worden duidelijk aangegeven. De teksten hebben overwegend een lage informatiedichtheid en zijn niet te lang. De teksten in de IEP Eindtoets sluiten qua tekstkenmerken aan bij de omschrijvingen in het referentiekader die van toepassing zijn op zakelijke teksten. Op niveau 1F hebben de teksten een eenvoudige structuur, een lage informatiedichtheid en een herkenbare ordening. Er worden alledaagse woorden gebruikt en belangrijke informatie wordt gemarkeerd of herhaald. Bovendien zijn deze teksten relatief kort. Op niveau 2F is ook nog een duidelijke structuur in de teksten aanwezig. De informatiedichtheid ligt iets hoger dan bij niveau 1F, maar het vocabulaire bestaat nog steeds uit frequente woorden. Verbanden worden in de tekst duidelijk weergegeven door middel van signaalwoorden en de teksten zijn niet te lang. Het referentiekader geeft voor het subdomein lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten de volgende algemene omschrijving per referentieniveau: Algemene omschrijving subdomein lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten per referentieniveau 1F 2F Kan jeugdliteratuur belevend lezen. Kan eenvoudige adolescentenliteratuur herkennend lezen. Ook voor de fictionele, narratieve en literaire teksten is voor de verschillende referentieniveaus in het referentiekader beschreven aan welke kenmerken deze teksten moeten voldoen. Tekstkenmerken fictionele, narratieve en literaire teksten 1F 2F De structuur is eenvoudig. Het tempo waarin de spannende of dramatische gebeurtenissen elkaar opvolgen is hoog. De structuur is helder. Het verhaal heeft een dramatische verhaallijn waarin de spanning af en toe wordt onderbroken door gedachten of beschrijvingen. Poëzie en liedjes hebben meestal een verhalende inhoud en een emotionele lading. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 11/35

13 De teksten in de IEP Eindtoets sluiten qua tekstkenmerken aan bij de omschrijvingen in het referentiekader die van toepassing zijn op fictionele, narratieve en literaire teksten. Op niveau 1F hebben de teksten een eenvoudige structuur en is het tempo waarin gebeurtenissen elkaar opvolgen relatief hoog. Op niveau 2F is de structuur van de tekst helder voor de leerlingen. Het verhaal heeft een dramatische verhaallijn en de spanning wordt af en toe onderbroken door gedachten of beschrijvingen Taken voor de leerling Bij het domein lezen moeten de volgende taken worden uitgevoerd: De leerlingen lezen en maken opdrachten bij informatieve teksten. De leerlingen lezen en maken opdrachten bij instructieve teksten. De leerlingen lezen en maken opdrachten bij betogende teksten. De leerlingen lezen en maken opdrachten bij fictionele, narratieve en literaire teksten. In het referentiekader is een beschrijving per taak te lezen. Ook worden daarbij de kenmerken van de taakuitvoering per referentieniveau concreet beschreven. Bij het ontwikkelen van de opgaven in de IEP Eindtoets voor de beide subdomeinen hebben we deze concretisering in het referentiekader als leidraad genomen. De totale toets taal van de IEP Eindtoets bestaat voor het domein lezen uit maximaal 16 teksten. Dit zijn zowel informatieve als instructieve en betogende teksten en fictionele, narratieve en literaire teksten met bijbehorende opgaven voor de leerling. Het aantal opgaven voor het domein lezen bedraagt in totaal maximaal 52 opgaven. In Tabel 9 in de bijlage is weergegeven hoe het aantal teksten en aantal opgaven over de referentieniveaus worden verdeeld in de IEP Eindtoets. Niveau 1F De IEP Eindtoets bevat voor niveau 1F in totaal acht of negen teksten waarvan ten minste één informatieve tekst, één instructieve tekst en één betogende tekst. Ook bevat de IEP Eindtoets ten minste één fictionele, narratieve en literaire tekst op niveau 1F. Niveau 2F De IEP Eindtoets bevat voor niveau 2F in totaal zes of zeven teksten waarvan ten minste één informatieve tekst, één instructieve tekst en één betogende tekst. Ook bevat de IEP Eindtoets ten minste één fictionele, narratieve en literaire tekst op niveau 2F Kenmerken van de taakuitvoering In het referentiekader worden kenmerken aan de taken of opdrachten die de leerling krijgt concreet gemaakt. De verdeling van de opgaven van de IEP Eindtoets die het domein lezen toetsen (met subdomeinen lezen van zakelijke teksten en lezen van fictionele, narratieve en literaire teksten ), wordt weergegeven in Tabel 10 in de bijlage. Techniek en woordenschat Bij techniek en woordenschat moet de leerling de betekenis van moeilijke woorden weten op basis van de context uit de tekst of op basis van de vorm of samenstelling van het woord. Op niveau 1F en niveau 2F bevat de IEP Eindtoets opgaven voor techniek en woordenschat. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 12/35

14 Begrijpen Het kenmerk begrijpen is een zeer relevant kenmerk op het niveau van een basisschoolleerling en daarom is dit kenmerk goed vertegenwoordigd in de IEP Eindtoets. De IEP Eindtoets bevat zowel op niveau 1F en op niveau 2F opgaven voor begrijpen. Bij het lezen van zakelijke teksten moet de leerling laten zien dat hij de tekst begrepen heeft door bijvoorbeeld, afhankelijk van het niveau, de hoofdgedachte weer te geven, beeldspraak te herkennen, tekstsoorten te benoemen of onderscheid te maken tussen drogredenen en argumenten. Bij het lezen van fictionele teksten wordt getoetst of de leerling basale structuurelementen herkent zoals wisselingen in tijd en plaats, rijm en versvorm, het genre herkent of het denken, handelen en voelen van personages kan omschrijven. Voorbeeld Dit is een voorbeeldopgave die het kenmerk begrijpen toetst op niveau 2F. De opgave toetst de omschrijving in het referentiekader herkent beeldspraak (letterlijk en figuurlijk taalgebruik). In de tekst zijn vier woorden vetgedrukt. Welk woord is figuurlijk gebruikt? dag hand naam huis Interpreteren De IEP Eindtoets bevat opgaven die het kenmerk van de taakuitvoering interpreteren toetsen op niveau 1F en niveau 2F. Bij het lezen van zakelijke teksten moet de leerling hierbij bijvoorbeeld informatie en meningen uit de tekst interpreteren, de bedoeling van de schrijver verwoorden of conclusies trekken naar aanleiding van de tekst. Bij het lezen van fictionele teksten wordt onder andere getoetst of de leerling verschillende emoties in de tekst kan herkennen, spannende of dramatische passages in de tekst kan aanwijzen of personages kan typeren op basis van het innerlijk en uiterlijk. Voorbeeld Dit is een voorbeeldopgave die het kenmerk interpreteren toetst op niveau 2F. Voor wie is deze tekst vooral geschreven? voor een juf of meester die wil weten of het nuttig is om een sportdag te houden voor een juf of meester die wil weten welke teamsport leuk is voor een klas voor leerlingen die willen weten hoe je zelf een sportdag kunt organiseren voor leerlingen die willen weten wat het programma van hun sportdag is Evalueren Het kenmerk van de taakuitvoering evalueren is vanwege zijn subjectieve aard lastig te meten. Bij het lezen van zakelijke teksten moet de leerling hierbij bijvoorbeeld een oordeel geven over een tekst(deel) of over relaties binnen de tekst. In de IEP Eindtoets komt dit aan bod op niveau 1F en niveau 2F door te toetsen of een leerling een oordeel over de tekst kan herkennen. Bij het lezen van fictionele teksten moet de leerling de tekst bijvoorbeeld kunnen evalueren met emotieve of realistische argumenten, interesse in bepaalde fictievormen aan kunnen geven of persoonlijke reacties toelichten met voorbeelden uit de tekst. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 13/35

15 Samenvatten Het kenmerk van de taakuitvoering samenvatten wordt in het referentiekader alleen beschreven bij niveau 2F. De IEP Eindtoets bevat dan ook alleen 2F-opgaven die samenvatten toetsen. Bij het lezen van zakelijke teksten moet de leerling een beknopte samenvatting van de tekst kunnen maken. Samenvatten wordt in de IEP Eindtoets door middel van meerkeuzevragen getoetst vanwege het betrouwbaar kunnen beoordelen van deze opgaven. Opzoeken Het kenmerk van de taakuitvoering opzoeken wordt in de IEP Eindtoets op alle niveaus gemeten. Bij opzoeken wordt getoetst of de leerling in staat is om op een efficiënte en systematische manier informatie uit de tekst te halen door te kijken naar de tekststructuur of te zoeken in schema s. Voorbeeld Dit is een voorbeeldopgave die het kenmerk opzoeken toetst op niveau 2F. In de tekst die bij deze opgave hoort zit een schema verwerkt dat de leerling nodig heeft om deze opgave te beantwoorden. De leerling moet systematisch zoekend te werk gaan om het juiste antwoord op de opgave te vinden. Maya gebruikt bij haar sportdag het schema uit de tekst. Ze zit in team IJskoud de beste. Tegen wie speelt zij in de tweede ronde? De razende rovers De winnende wolven Het discoteam Team L&E 2.4 Beschrijving domein taalverzorging in de IEP Eindtoets Algemene beschrijving domein taalverzorging Bij het domein taalverzorging in het referentiekader gaat om de kennis van regels en begrippen voor correct taalgebruik. In Over de drempels met taal (Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen, 2008; p.69) wordt taalverzorging als volgt beschreven: onder taalverzorging verstaan we de activiteiten die ondernomen moeten worden om correct te schrijven. Hieronder wordt tenminste verstaan het correct spellen van woorden en het gebruiken van de juiste leestekens. In principe zou onder taalverzorging ook begrepen kunnen worden het maken van een goede vormgeving (alineëring en lay-out). Maar dit deel is opgenomen bij het domein schrijfvaardigheid, omdat het in de praktijk van het onderwijs deel uitmaakt van de schrijfdidactiek. Bij niveau 1F gaat het bijvoorbeeld om: het gebruik van leestekens als de dubbele punt, het vraagteken en de puntkomma en woordsoorten als werkwoord en bijvoeglijk naamwoord Voorbeelden op niveau 2F zijn: de leestekens trema en accent kunnen toepassen grammaticale kennis als de lijdende, bedrijvende en vragende vorm omgaan met vakjargon IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 14/35

16 2.4.2 Het subdomein taalverzorging in de IEP Eindtoets In deze paragraaf wordt beschreven op welke manier de inhoud van het referentiekader voor het domein taalverzorging in de IEP Eindtoets aan bod komt op de volgende onderdelen: verschillende categorieën van spellingsproblemen en regels; regels voor lettergreepgrenzen; regels voor woordgrenzen; regels voor morfologische spelling; regels voor werkwoordspelling; overige regels; regels voor leestekens. In de IEP Eindtoets worden de hierboven genoemde categorieën evenwichtig getoetst. In Tabel 11 in de bijlage is de verdeling per categorie te vinden. Verschillende categorieën van spellingsproblemen en regels In het referentiekader zijn drie subcategorieën beschreven onder de categorie spellingsproblemen en regels, namelijk klankzuivere woorden (bijvoorbeeld bal ), klankambigue woorden (bijvoorbeeld bodem ) en spelambigue woorden (bijvoorbeeld klein ). In de IEP Eindtoets komen deze drie subcategorieën allemaal aan bod op niveau 1F. In de praktijk komen klankambigue en spelambigue woorden vaker voor en worden daarom naar verhouding meer getoetst in de opgaven voor het domein taalverzorging op de genoemde niveaus. Regels voor lettergreepgrenzen Volgens het referentiekader vallen onder de categorie lettergreepgrenzen medeklinkerverdubbeling, klinker-verenkeling en afbreekregels. In de IEP Eindtoets komen deze subcategorieën allemaal aan bod op niveau 1F. Op niveau 2F wordt dit onderdeel niet getoetst. De regels vallen onder orthografische spelling (autonome regels over de grens van lettergrepen heen); orthografische spelling moet beheerst worden door leerlingen op niveau 1F. Regels voor woordgrenzen In deze categorie vallen de regels die betrekking hebben op het aaneen- en losschrijven van woorden. In de IEP Eindtoets wordt deze categorie niet getoetst, omdat het referentieniveau pas een omschrijving geeft vanaf niveau 3F. Morfologische spelling In het referentiekader is morfologische spelling een grote categorie met veel spellingsregels. Het gaat bijvoorbeeld om: meervoudsvorming met -en of s samengestelde woorden stoffelijk bijvoeglijk naamwoord verkleinwoorden met uitgang -je na -d en -t, -pje, -etje woorden met uitgang heid woorden beginnend met s tussenletter -n- in samengestelde woorden verkleinwoord na open lettergreep op -a, -e, -o, -u Onder niveau 2F vallen de moeilijke gevallen die uitgebreid worden genoemd in het referentiekader. Bij het ontwikkelen van de opgaven voor deze categorie hebben we ons gebaseerd op de leerstoflijnen van het SLO. Morfologische spelling wordt naar verhouding meer getoetst in de opgaven voor het domein taalverzorging. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 15/35

17 Voorbeeld Dit is een voorbeeldopgave die de categorie morfologische spelling toetst op niveau 2F. Deze opgave is een voorbeeld bij de spellingsregel stoffelijk bijvoeglijk naamwoord. Vul het bijvoeglijk naamwoord in. Gebruik het woord tussen haakjes. In die winkel verkopen ze speelgoed. (hout) Voorbeeld De volgende opgave is ook een voorbeeldopgave bij de categorie morfologische spelling op niveau 2F. Deze opgave is een voorbeeld bij de spellingsregel verkleinwoord na open lettergreep op -a, -e, -o, -u. In welke zin is het vetgedrukte woord goed gespeld? Mag ik een chocola tje van jou? Mag ik een chocolaatje van jou? Mag ik een chocolatje van jou? Regels voor werkwoordspelling Bij de regels voor werkwoordspelling geldt hetzelfde als bij de regels voor morfologische spelling: de spellingsregels zijn gebaseerd op die in de leerlijnen van het SLO. Het gaat bij werkwoordspelling om regels zoals bijvoorbeeld: stam van het werkwoord persoonsvorm: tegenwoordige tijd met stam -d enkelvoud persoonsvorm: verleden tijd zwakke werkwoorden met stam op -d of t voltooid deelwoord, homofone gevallen (verhuisd/verhuist) In de IEP Eindtoets wordt de categorie regels voor werkwoordspelling getoetst op niveau 1F en niveau 2F. Op deze niveaus komen de regels voor werkwoordspelling in de praktijk ook het meest voor. Werkwoordspelling wordt naar verhouding meer getoetst in de opgaven voor het domein taalverzorging. Voorbeeld Onderstaande opgave is een voorbeeld op niveau 2F bij de spellingsregel persoonsvorm: tegenwoordige tijd met stam -d enkelvoud. Vul de goede vorm in van het werkwoord tussen haakjes. Gebruik de tegenwoordige tijd. Ik ruik taart. Daar ik nou vrolijk van! (worden) Overige regels In het referentiekader wordt onder overige regels verstaan: spelambigue woorden (2F) De IEP Eindtoets bevat voor het niveau 2F opgaven waarin moeilijkere spelambigue woorden aan bod komen, zoals stijgen (ij/ei) en rauwkost (au/auw). IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 16/35

18 Regels voor leestekens De IEP Eindtoets bevat opgaven die leerlingen toetsen op hun kennis en toepassing van leestekens. Voorbeelden van regels die in deze categorie vallen en worden getoetst zijn het gebruik van: een hoofdletter aan het begin van een zin een punt aanhalingstekens een hoofdletter bij een eigennaam een hoofdletter bij de directe rede een komma een dubbele punt Passend bij de inhoud van het referentiekader is er in de IEP Eindtoets sprake van een evenwichtige verdeling tussen de niveaus waarop deze regels worden getoetst. Voorbeeld Dit is een voorbeeldopgave op niveau 2F bij de spellingsregels hoofdletter bij eigennaam en hoofdletter bij directe rede. In welke zin zijn de hoofdletters goed gebruikt? Toen zei rosanne: dan doe ik niet meer mee. Toen zei rosanne: Dan doe ik niet meer mee. Toen zei Rosanne: dan doe ik niet meer mee. Toen zei Rosanne: Dan doe ik niet meer mee. Evenwichtige verdeling van de opgaven over de categorieën De hierboven genoemde categorieën worden zodanig in de IEP Eindtoets getoetst dat het in overeenstemming is met de verdeling van de categorieën in het referentiekader. In Tabel 11 in de bijlage is de verhouding tussen de categorieën in de IEP Eindtoets in percentages weergegeven. De categorieën morfologische spelling en werkwoordspelling zijn uitgebreider vertegenwoordigd dan de andere categorieën omdat dit blijkens het referentiekader de meest relevante categorieën zijn op de te toetsen niveaus 1F en 2F. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 17/35

19 3 VERANTWOORDING VAN HET ONDERDEEL REKENEN IN DE IEP EINDTOETS In dit hoofdstuk wordt de inhoud van de IEP Eindtoets met betrekking tot de domeinen Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en Verbanden van het Referentiekader Taal en Rekenen beschreven. Eerst wordt een algemene beschrijving gegeven van de inhoud die voor deze domeinen in het referentiekader staat. Daarna wordt beschreven op welke manier de inhoud van het referentiekader op de verschillende niveaus getoetst wordt in de IEP Eindtoets. 3.1 Referentieniveaus voor rekenen Algemene omschrijving Het referentiekader voor rekenen is per referentieniveau opgedeeld in vier domeinen: Getallen Verhoudingen Meten en Meetkunde Verbanden In het referentiekader worden fundamentele niveaus onderscheiden: 1F, 2F en 3F. Daarnaast worden ook streefniveaus onderscheiden: 1S, 2S en 3S. De fundamentele niveaus richten zich op basale kennis en inzichten en zijn gericht op een meer toepassingsgerichte benadering van rekenen. De streefniveaus bereiden al voor op de meer abstracte wiskunde. Bij rekenen is er, in tegenstelling tot taal geen vierde niveau, omdat dat het domein van de wiskunde is. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 18/35

20 Het SLO heeft per referentieniveau een beschrijving gemaakt van wat de leerling op een niveau kan: 1F 1S 2F De leerling: weet eenvoudige getallen, bewerkingen en symbolen correct te noteren en te gebruiken. kan getallen lezen en uitleggen hoe getallen uit cijfers opgebouwd zijn; kan hoofdrekenen met en zonder notatie van tussenresultaten; kan hoofdbewerkingen (+, -, x, :) met gehele en eenvoudige decimale getallen op papier uitvoeren, evenals bewerkingen met eenvoudige breuken; kan berekeningen uitvoeren om problemen op te lossen en de rekenmachine op verstandige wijze inzetten; kan in de context van verhoudingen eenvoudige berekeningen uitvoeren, ook met procenten en verhoudingen; kan veel voorkomende en eenvoudige meetinstrumenten gebruiken en aflezen, met maateenheden rekenen en in eenvoudige gevallen maateenheden in elkaar omzetten; heeft een gevoel ontwikkeld voor standaardmaten in veel voorkomende situaties; kent namen van enkele meetkundige figuren en begrippen en kan deze gebruiken om situaties in de ruimte te beschrijven; kan eenvoudige tabellen, diagrammen en grafieken gebruiken bij het oplossen van problemen, ook om eenvoudige berekeningen uit te voeren. De leerling: weet eenvoudige getallen, bewerkingen en symbolen correct te noteren en te gebruiken. kan getallen lezen en uitleggen hoe getallen uit cijfers opgebouwd zijn; kan hoofdrekenen met en zonder notatie van tussenresultaten; kan hoofdbewerkingen (+, -, x, :) met gehele en eenvoudige decimale getallen op papier uitvoeren, evenals bewerkingen met eenvoudige breuken; kan berekeningen uitvoeren om problemen op te lossen en de rekenmachine op verstandige wijze inzetten; kan in de context van verhoudingen eenvoudige berekeningen uitvoeren, ook met procenten en verhoudingen; kan veel voorkomende en eenvoudige meetinstrumenten gebruiken en aflezen, met maateenheden rekenen en in eenvoudige gevallen maateenheden in elkaar omzetten; heeft een gevoel ontwikkeld voor standaardmaten in veel voorkomende situaties; kent namen van enkele meetkundige figuren en begrippen en kan deze gebruiken om situaties in de ruimte te beschrijven; kan eenvoudige tabellen, diagrammen en grafieken gebruiken bij het oplossen van problemen, ook om eenvoudige berekeningen uit te voeren. De leerling: kan alles wat bij 1F beschreven is; kan negatieve getallen noteren, begrijpen en er eenvoudige berekeningen mee uitvoeren; weet de betekenis van miljoen en miljard; kan complexere berekeningen uitvoeren met procenten en verhoudingen; kan in beperkte mate redeneren over verhoudingen en breuken; kent de structuur en de samenhang tussen decimale maateenheden en kan in concrete situaties de juiste maateenheden gebruiken; kent aanvullende namen van meetkundige figuren en begrippen en kan deze gebruiken om situaties in de ruimte te beschrijven; kan (werk)tekeningen lezen, interpreteren en zelf maken; kan complexere meetinstrumenten gebruiken en aflezen; kan op basis van aanzichten, doorsneden en uitslagen van ruimtelijke figuren zich een beeld vormen van deze figuren; kan oppervlakten en inhouden uitrekenen; weet hoe de grootte van hoeken tot uitdrukking gebracht en gemeten kunnen worden; kent in beperkte mate eigenschappen van meetkundige figuren; kan tabellen, diagrammen en grafieken bij het oplossen van problemen gebruiken en daarbij conclusies formuleren; kan bij een verband tussen grootheden een gegevenstabel en grafiek maken; kent van sommige verbanden de vorm van de grafiek en kan dergelijke verbanden uit een gegevenstabel herkennen; kan in beperkte mate omgaan met formules. IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 19/35

21 3.2 Inhoud van de IEP Eindtoets voor rekenen In de IEP Eindtoets worden de voor een eindtoets basisonderwijs verplichte domeinen Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en Verbanden getoetst Verdeling opgaven De opgavenboekjes van de IEP Eindtoets bevatten allebei een deel voor rekenen. In beide rekendelen zijn opgaven voor alle te toetsen domeinen opgenomen, verdeeld over de referentieniveaus 1F, 1S en 2F. De opgaven staan oplopend in niveau in de toetsboekjes. Leerlingen krijgen voor ieder rekendeel maximaal 60 minuten tijd om de opgaven te maken. De twee boekjes bevatten in totaal 166 of 167 opgaven. Per boekje varieert dit tussen de 82 en 84 opgaven. Het onderdeel rekenen bevat per boekje een vaste set opgaven. In totaal varieert het aantal opgaven tussen de per boekje. De verdeling van de vaste set opgaven ziet er als volgt uit: Tabel 4. Overzicht van het aantal opgaven rekenen in de IEP Eindtoets IEP rekenen 1F 1S 2F Totaal Afnametijd Rekendeel minuten Rekendeel minuten Rekenen totaal minuten Hieronder zijn 4 voorbeelden opgenomen van rekenopgaven. Bij elke opgave is aangegeven welk domein wordt getoetst en wat het niveau van de opgave is. Dit is een voorbeeldopgave die het domein Verhoudingen toetst op niveau 1F. 75% van 60 = IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 20/35

22 Dit is een voorbeeldopgave die het domein Meten en Meetkunde toetst op niveau 1F. Aafke schenkt glazen frisdrank in. In een glas kan 250 ml frisdrank. Hoeveel glazen kan Aafke helemaal vullen? Dit is een voorbeeldopgave die het domein Getallen toetst op niveau 2F. Hieronder staan de temperaturen van een week in mei. maandag 11,9 C dinsdag 12,3 C woensdag 13,1 C donderdag 12,8 C vrijdag 11,7 C zaterdag 14,2 C zondag 15,7 C Wat was de gemiddelde temperatuur die week? 10,2 C 11,5 C 12,7 C 13,1 C IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 21/35

23 Dit is een voorbeeldopgave die het domein Verbanden toetst op niveau 1S. Hieronder zie je een staafdiagram. In het diagram staat per groep hoeveel leerlingen een bepaalde sport doet. Hoeveel leerlingen uit groep 3 tot en met 8 tennissen? IEP Eindtoets 2017 Toetswijzer 22/35