Voeding en beweging bij en na kanker

Transcriptie

1 Voeding en beweging bij en na kanker Afdeling diëtetiek & fysiotherapie

2 Inhoudsopgave Een goede conditie pag. 2 Trainingsprogramma s 2 Voeding 3 Eiwitten 5 Vitamines en mineralen 6 Voldoende drinken 7 Ongewenst afvallen of aankomen 7 Voeding bij specifieke voedingsklachten 7 De oncologisch diëtist 8 De oncologisch fysiotherapeut 8 De oedeemtherapeut 8 Meer informatie 10 Bijlage: voorbeelden 11 Eiwitrijke producten Eiwitrijke maaltijden 1

3 Een goede conditie is belangrijk Kanker en behandelingen zoals een operatie, chemo-, radio-, hormoon-, immuno- en/of doelgerichte therapie (targeted therapy) vergen veel van uw lichaam. Met een goede conditie kunt u behandelingen beter aan, is de kans op complicaties en bijwerkingen van de behandelingen kleiner, en gaat het herstel vlotter. Het is daarom belangrijk dat uw lichaam in goede conditie is. Training én goede voeding zijn hierbij belangrijk. Zij versterken elkaars werking. Training prikkelt uw spieren om op te bouwen en voeding levert de bouwstoffen voor deze spiergroei. Voeding en beweging kunnen dus niet zonder elkaar. Nederlandse norm gezond bewegen Voor volwassenen geldt dat zij minstens een half uur per dag matig intensief moeten bewegen op minimaal vijf, maar bij voorkeur zeven dagen per week. Bij matig intensief bewegen gaat het hart sneller kloppen en versnelt het ademen. Voorbeelden zijn stevig doorlopen, fietsen, tuinieren, stofzuigen, e.d.. Het bewegen moet minimaal 10 minuten achter elkaar gebeuren. Fitnorm Om aan de fitnorm te voldoen moet je drie keer per week minimaal twintig minuten intensief sporten. Denk aan intensief zwemmen, hard fietsen, hardlopen, e.d.. De hartslag gaat hierbij flink omhoog in combinatie met transpiratie. Deze beweegnorm geldt voor alle leeftijden. Trainingsprogramma s Er bestaan trainingsprogramma's die speciaal ontwikkeld zijn voor patiënten tijdens of na de behandeling van kanker. Uw arts of verpleegkundige van het Máxima Oncologisch Centrum kan u meer informatie geven over deze trainingsprogramma's. 2

4 Voeding Om uw conditie op te bouwen heeft u als basis een gezonde voeding nodig die alle voedingsstoffen bevat. Het is goed om daarvoor de Schijf van Vijf te volgen en er dagelijks gebruik te maken van. 3

5 Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden voedingsmiddelen per leeftijdscategorie Leeftijd jaar jaar 70 jaar en ouder Groente 250 gram 250 gram 250 gram Fruit 2 stuks 2 stuks 2 stuks Boterhammen (bruin/ volkoren) Opscheplepels volkoren graanproducten of aantal aardappelen Vis/ vlees of Peulvruchten Ongezouten noten Vrouwen: 4-5 sneetjes Mannen: 6-8 sneetjes 4-5 (opscheplepels/ stuks) 100 gram vlees/ vis of 2-3 opscheplepels peulvruchten Vrouwen: 3-4 sneetjes Mannen: 6-7 sneetjes Vrouwen: 3-4 opscheplepels/ stuks Mannen: 4 opscheplepels/ stuks 100 gram vlees/ vis of 2-3 opscheplepels peulvruchten 25 gram Vrouwen: 15 gram Mannen: 25 gram Porties zuivel 2-3 porties Vrouwen: 3-4 porties Mannen: 3 porties Vrouwen: 3-4 sneetjes Mannen: 4-6 sneetjes Vrouwen: 3 opscheplepels/ stuks Mannen: 4 opscheplepels/ stuks 100 gram vlees/ vis of 3 opscheplepels peulvruchten 15 gram 4 porties Kaas 40 gram 40 gram 40 gram Smeer- en bereidingsvetten Vrouwen: 40 gram Mannen: 65 gram Vrouwen: 40 gram Mannen: 65 gram Vrouwen: 35 gram Mannen: 55 gram Vocht liter liter liter Bron: 4

6 1 Eiwitten De belangrijkste bouwstof voor onze spieren zijn eiwitten. U heeft extra eiwitten nodig om uw spieren te behouden of op te bouwen tijdens de training en behandeling. Er zijn zowel dierlijke als plantaardige eiwitten. Dierlijke eiwitten komen vooral voor in vlees(waren), kip, en ander gevogelte, vis, kaas, eieren, melk en melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kwark en vla. Plantaardige eiwitten zitten in brood, graanproducten, soja, peulvruchten (kapucijners, bruine bonen, linzen), noten en paddenstoelen. Er is verschil in de kwaliteit van eiwit. Uit eiwit van hoge kwaliteit worden beter spieren opgebouwd dan uit eiwit van lagere kwaliteit. Eiwit uit melk en eieren heeft de hoogste kwaliteit. De kwaliteit van soja en rundvlees-eiwit is weer beter dan tarwe-eiwit. In de bijlage vindt u voorbeelden van eiwitrijke maaltijden. Eiwitten na training, bij de maaltijd en voor het slapen Lichaamsbeweging stimuleert de opname van eiwitten in het spierweefsel. Direct na training worden méér eiwitten omgezet in spieren. Het eten van eiwitrijke producten met circa 20 gram eiwit heeft dan meer resultaat. Daarnaast is het goed om overdag 3-4 keer een grotere portie eiwit te eten. Eet dus zowel bij het ontbijt, de lunch als bij het avondeten eiwitrijke producten. s Nachts gaat de spieropbouw door als u een half uur vóór het slapen gaan eiwitrijke voeding eet. Adviezen voor eiwitrijke voeding: Plan uw lichamelijke activiteit vóór het nuttigen van een (eiwitrijke) maaltijd. Bijvoorbeeld: boodschappen doen, tuinieren, stevig wandelen, trainen of fietsen. Gebruik eiwitrijke producten voor het slapen gaan, zoals een bordje (vruchten)kwark, blokjes kaas of vleeswaren, een beker (karne)melk of yoghurt, milkshake, smoothie, chocolademelk, handje pinda s of noten of een schaaltje pap. Gebruik een melkproduct bij elke maaltijd, zoals een glas (soja)melk, karnemelk of yoghurt bij het brood en een schaaltje (soja)vla, yoghurt of kwark bij de warme maaltijd. 5

7 Neem royaal hartig beleg op uw boterham, zoals kaas, smeerkaas, vleeswaar, paté, vis zoals haring of makreel, vissalade, eiersalade, notenpasta of ei. U kunt ook een (smaakloos) eiwitpoeder gebruiken dat kan worden toegevoegd aan bijvoorbeeld pastasaus, aardappelpuree, yoghurt, kwark of vla. Soms is het gebruik van eiwitrijke drinkvoeding (speciale medische voeding) nuttig. Uw diëtist bespreekt dit dan met u. 2 Vitamines en mineralen Vitamine D Een tekort aan vitamine D kan zwakke spieren en spierkrampen veroorzaken. Vitamine D helpt bij de opname van mineralen uit onze voeding, zoals calcium en fosfor en is daarom nodig voor sterke botten en tanden. Op latere leeftijd maakt het de kans op botontkalking en botbreuken kleiner. Als je gezond eet, krijg je normaal gesproken alle vitamines en mineralen binnen die je nodig hebt. Dit geldt niet voor vitamine D. Vitamine D is niet alleen afhankelijk van voeding, maar ook van de zon op je huid. Zonlicht is de belangrijkste bron voor het aanmaken van vitamine D. Tekorten treden ook op bij het ouder worden en/of als je huid getint is. In onderstaand tabel staat wanneer het nodig is om elke dag een vitamine D supplement te nemen. Geslacht Leeftijd Wie Vitamine D (in µg*) Vrouwen 4 t/m 49 jaar Donkere (getinte) 10 µg huidskleur en/of niet genoeg buitenkomen 50 t/m 69 jaar Iedereen 10 µg 70 jaar en ouder Iedereen 20 µg Mannen 4 t/m 69 jaar Donkere (getinte) 10 µg huidskleur en/of niet genoeg buitenkomen 70 jaar en ouder Iedereen 20 µg. *µg = mcg = microgram 6

8 Supplementen Als u volgens de Schijf van Vijf eet en drinkt krijgt u voldoende vitamines en mineralen binnen. Het slikken van extra vitamineen mineralen supplementen is dan niet nodig. Bovendien kunnen supplementen met teveel vitamines en mineralen de werking van bestraling en chemotherapie tegengaan. Bespreek met uw arts en diëtist als u supplementen gebruikt. Supplementen zijn wel nodig als een tekort dreigt bij bijvoorbeeld te weinig eten of langdurig diarree. 3 Voldoende drinken Tijdens training verliest het lichaam vocht in de vorm van zweet. Het is belangrijk om voldoende te drinken, ook al heeft u geen dorstgevoel. Als u dorst krijgt, heeft u eigenlijk al te weinig gedronken. Een tekort aan vocht kan ervoor zorgen dat u de training minder goed volhoudt. Hoeveel vocht tijdens training nodig is, verschilt van persoon tot persoon. In ieder geval zou het vochtverlies bij voorkeur niet meer dan 2% van het lichaamsgewicht moeten bedragen. Voor een persoon van 75 kg betekent dit, dat hij/zij niet meer dan 1,5 kg aan vocht mag verliezen. Door u voor en na de training te wegen, ziet u of u tijdens de inspanning genoeg heeft gedronken. Is uw gewicht na training lager, dan heeft u te weinig gedronken. Drink tijdens het sporten kleine slokjes om de vochtvoorraad op peil te houden. Water is prima. Een sportdrank is alleen nodig als langer dan één uur intensief gesport wordt. 4 Ongewenst afvallen of aankomen Bent u ongewenst afgevallen of aangekomen, dan zijn naast eiwitten ook calorieën in uw voeding belangrijk. In dat geval is het verstandig een afspraak te maken met een diëtist. Een individueel advies is nodig om bij training een goed resultaat te bereiken. 5 Voeding bij specifieke voedingsklachten De behandeling bij kanker kan specifieke voedingsklachten veroorzaken. Voedingsadviezen en tips bij deze voedingsklachten kunt u vinden op 7

9 U vindt er o.a. voedingstips over: verminderde eetlust en een vol gevoel droge mond misselijkheid en braken: obstipatie en diarree pijnlijke mond De oncologisch diëtist Verandert uw gewicht onbedoeld, heeft u spierverlies of andere voedingsproblemen raadpleeg dan een oncologisch diëtist. De oncologisch fysiotherapeut De oncologisch fysiotherapeut behandelt bewegingsproblemen bij kanker, zoals pijn, spanningsklachten, littekenweefsel, huidveranderingen, stijfheid van gewrichten en spieren, spierzwakte, conditieverlies en vermoeidheid. Deze gespecialiseerde fysiotherapeut, met kennis over de verschillende vormen van tumoren, medische behandelingen en specifieke problemen, draagt zorg voor een adequate en op het individu aangepaste behandeling. Naast het behandelen kan de oncologisch fysiotherapeut ook een ondersteunende/coachende rol vervullen in het leren omgaan met de nieuwe situatie. Zij/hij kan ingezet worden tijdens alle fasen van het ziekteproces; de curatieve fase, de palliatieve fase en de herstelfase. De oedeemtherapeut Oedeemtherapie is gericht op het behandelen van lymfoedeem. Lymfoedeem is vochtophoping door een onvoldoende functionerend of een defect lymfsysteem. Dit kan door een operatie waarbij lymfklieren zijn weggenomen of beschadigd, door bestraling of door een tumor die op de lymfeklieren drukt. Lymfoedeem begint meestal met een toename van spanning op de huid, het lichaamsdeel voelt zwaarder aan. Daarna vindt er een toename van omvang plaats. Dit hoeft niet pijnlijk te zijn, maar belemmert wel uw dagelijkse bezigheden. 8

10 Lymfeoedeem gaat niet vanzelf over. In de meeste gevallen wordt het een chronische aandoening. Uw behandelend arts kan u een verwijzing geven voor de oedeemtherapeut. De behandeling kan bestaan uit: Compressietherapie Hierbij worden bandages/zwachtels aangelegd op de plekken waar lymfoedeem optreedt. Dit zorgt voor een snelle afname in omvang. Als het overschot aan vocht weg is, wordt er een elastische kous aangemeten om het effect van de behandeling te behouden. Manuele lymfdrainage Deze massagetechniek stimuleert de afvoer van lymfvocht en bevordert de functie van niet-aangedane lymfvaten c.q. klieren. Oefentherapie Vaak is er minder beweeglijkheid in het operatiegebied en kan ook de spierkracht door lymfoedeem afgenomen zijn. Met oefeningen wordt de functie van uw ledemaat verbeterd. Voorlichting U wordt tijdens de behandeling voorgelicht over huidverzorging, voeding, preventie en zelfhulp. Hiermee kunt u zelf aan de slag gaan. Tevens krijgt u hulp in het opbouwen van uw dagelijkse activiteiten. Lymfetaping en bindweefseltechnieken Hierbij wordt gebruik gemaakt van een speciale tape, die de huid feitelijk iets optilt waardoor de onderhuidse circulatie verbetert en de afvoer van lymfvocht beter verloopt. Daarnaast worden bindweefseltechnieken toegepast om bindweefselvorming tegen te gaan. Aanleren van zelfmanagement Met het aanleren van oefeningen voor thuis, het zelf bandageren en/of tapen en masseren kunt u ook thuis werken aan een verbetering van de afvoer van het vocht. 9

11 Meer informatie U vindt ook meer informatie op: flow.mmc.nl Heeft u nog vragen, neem dan contact op met de diëtisten of fysiotherapeuten van Paramáx, tijdens kantooruren, telefoon (040)

12 Bijlage voeding Eiwitrijke producten Onderstaande voedingsmiddelen leveren 10 gram eiwit: 1 beker (250 ml) melk of karnemelk 1 beker (250 ml) drinkyoghurt of chocolademelk 2 glazen (150 ml) Goedemorgen drinkontbijt 1 bord (250 ml) pap, vla of yoghurt 1 schaaltje (150 ml) Griekse of Bulgaarse yoghurt 1 snee brood royaal besmeerd met pindakaas 1 croissant (ham)kaas 2 bierworstjes (25 gram per stuk) 2 toastjes met roomkaas of zalm/tonijn/krab (salade) 1 minipizza 1 stokje kip of varkenssaté met saus 1 kipcorn, frikandel of loempia 40 gram noten of pinda s 1 glas vruchtensap met 4 maatschepjes eiwitpoeder* 1 schaaltje vruchtenmoes met 4 maatjes eiwitpoeder* 1 knijpzakje (200 ml) Breaker High protein Onderstaande voedingsmiddelen leveren 15 tot 20 gram eiwit: 1 schaaltje (150 ml) vruchten(kwark) 1 haring 5 blokjes kaas of worst 1 saucijzenbroodje vlees- of visgerecht van ongeveer 100 gram, bijvoorbeeld: gehaktbal, kipfilet en (salade met) zalm of tonijn saté, verse worst, een lekkerbekje of 2 kroketten 1 glas (250 ml) melk, karnemelk, chocolademelk of drinkyoghurt met 3 maatschepjes eiwitpoeder 1 schaaltje (250 ml) vla of (vruchten)yoghurt met 3 maatschepjes eiwitpoeder 1 flesje (125 ml) Protino (verkrijgbaar via Appie App). *Om uw voeding eiwitrijker te maken, kan eiwitpoeder worden toegevoegd aan uw gerecht. 11

13 Voorbeelden eiwitrijke maaltijden Voorbeeld Maaltijd Eiwit gram 1. Totaal 23 gr eiwit 2 sneetjes brood met 6 halvarine 1 plakje kaas 5 1 plakje vleeswaar 3 1 plak ontbijtkoek 1 1 beker (250 ml) melk 8 2. Totaal 28 gr eiwit 1 schaaltje (250 ml) kwark 28 Fruit voor in de kwark 3. Totaal 28 gr eiwit 2 sneetjes brood met 6 halvarine omelet van 1 ei 7 1 plak kaas 5 1 beker (250 ml) (soja)melk 7 4. Totaal 24 gr eiwit 1 bordje (250 ml) pap 10 1 sneetjes brood met 3 halvarine pindakaas 4 1 glas (200 ml) karnemelk 7 5. Totaal 26 gr eiwit 3 sneetjes brood met 9 halvarine 1 x jam 2 x kaas 10 1 beker (250 ml) 7 6. Totaal: gr eiwit chocolademelk 1 kop (250 ml) soep gekookte aardappelen gram vlees of vis 20 1 schaaltje (150 ml) vla 5 7. Totaal: gr 3-4 opscheplepels lasagne schaaltje (150 ml) kwark Totaal: opscheplepels pasta 3 bron: ( gram) 3-4 opscheplepels groente 100 gram vlees of vis 20 2 bolletjes ijs 3 12

14 Hoe tevreden bent u over uw arts of ziekenhuis? Geef uw mening over MMC op ZorgkaartNederland.nl Máxima Medisch Centrum Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus Postbus PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. MMC _05_17