Verslag inzake solvabiliteit en financiële toestand APG Groep N.V. Solvency & Financial Condition Report (SFCR)

Transcriptie

1 Verslag inzake solvabiliteit en financiële toestand APG Groep N.V. Solvency & Financial Condition Report (SFCR) 2016

2 Verslag inzake solvabiliteit en financiële toestand 2016 APG Groep N.V. Solvency & Financial Condition Report (SFCR)

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 Samenvatting 6 A. Activiteiten en prestaties 12 A.1 Activiteiten 12 A.2 Prestaties op het gebied van verzekering 16 A.3 Prestaties op het gebied van beleggingen 17 A.4 Prestaties op overig gebied 18 A.5 Overige informatie 19 B. Bestuurssysteem 20 B.1 Algemene informatie over het bestuurssysteem 20 B.2 Informatie over deskundigheids- en betrouwbaarheid 24 B.3 Risicomanagementsysteem inclusief de beoordeling van het eigen risico en de solvabiliteit 25 B.4 Interne controlesysteem 28 B.5 Interne auditfunctie 30 B.6 Actuariële functie 31 B.7 Uitbesteding 31 B.8 Overige informatie 31 C. Risicoprofiel 32 C.1 Verzekeringstechnisch risico 34 C.2 Marktrisico 35 C.3 Tegenpartij risico 38 C.4 Liquiditeitsrisico 39 C.5 Operationeel risico 39 C.6 Overig materiële risico s 40 C.7 Overige informatie 40 D. Waardering voor solvabiliteitsdoeleinden 44 D.1 Activa 44 D.2 Technische voorzieningen 49 D.3 Overige passiva 50 D.4 Alternatieve waarderingsmethoden 51 D.5 Overige informatie 51

4 E. Kapitaal beheer 52 E.1 Eigen vermogen 52 E.2 Solvabiliteitskapitaalvereiste en minimumkapitaalvereiste 56 E.3 Gebruik van de ondermodule aandelenrisico op basis van looptijd bij de berekening van solvabiliteitskapitaal 56 E.4 Verschillen tussen de standaard formule en het gebruikte interne model 56 E.5 Niet-naleving van het minimumkapitaalvereiste en niet-naleving van het solvabiliteitskapitaalvereiste 56 E.6 Overige informatie 56 Quantitative Reporting Tempates (QRT s) 58 Afkortingenlijst 59

5 Inleiding Voor u ligt het eerste openbaar rapport inzake de solvabiliteit en de financiële positie (SFCR) van APG Groep N.V. (hierna: APG). Dit rapport is opgesteld op basis van de Solvency II richtlijnen en regelgeving. Groepstoezicht APG valt als gemengde financiële holding onder het Solvency II toezicht van De Nederlandsche Bank (hierna: DNB). Tot 1 januari 2017 werd door DNB groepstoezicht uitgeoefend op Loyalis N.V. (hierna: verzekeringsbedrijf) als holdingmaatschappij van Loyalis Leven N.V. (hierna: levenbedrijf) en Loyalis Schade N.V. (hierna: schadebedrijf) waarin alle verzekeringsactiviteiten van APG zijn ondergebracht. Vanaf 1 januari 2017 is het groepstoezicht op het verzekeringsbedrijf overgegaan naar APG. Dit betekent dat APG per 1 januari 2017 moet voldoen aan de Solvency II vereisten. Het groepstoezicht op het verzekeringsbedrijf is komen te vervallen. Solvency II In de Solvency II regelgeving staat de bepaling van de solvabiliteit van verzekeraars centraal. Voor APG is, gezien het feit dat APG buiten het verzekeringsbedrijf geen verzekeringsactiviteiten verricht, de bepaling van de vereiste solvabiliteit grotendeels gebaseerd op de vereiste solvabiliteit van het verzekeringsbedrijf. Naast de verzekeringsactiviteiten voert APG ook vermogens- en pensioenbeheeractiviteiten uit voor rekening en risico van zijn opdrachtgevers. Op de vermogensbeheeractiviteiten zoals die door APG Asset Management worden uitgevoerd zijn de Capital Requirements Regulation (CRR) en de Capital Requirements Directive IV (CRD IV) van toepassing. In de bepaling van de solvabiliteit die APG dient aan te houden is het kapitaalbeslag van APG Asset Management voortvloeiende uit de CRR en CRD IV additioneel meegenomen. Buiten de risico s vanuit de bovengenoemde verzekerings- en vermogensbeheeractiviteiten is voor APG slechts sprake van markt- en tegenpartijrisico. Het markt- en tegenpartijrisico zijn qua omvang beperkt en opgenomen in het berekende solvabiliteitskapitaalvereiste (marktrisico: 6 miljoen en tegenpartijrisico: 14 miljoen). Het operationele risico voor APG wordt niet meegenomen in het solvabiliteitsbeslag omdat het operationeel risico in de Solvency II richtlijnen uitsluitend betrekking heeft op de verzekeringstechnische risico s. APG houdt rekening met de operationele risico s van de overige activiteiten door het aanhouden van een additionele kapitaalbuffer. In sectie C van dit document wordt het risicoprofiel verder toegelicht. Consolidatiekring Deze Solvency II rapportage van APG heeft betrekking op de enkelvoudige jaarrekening van APG, exclusief de deelnemingswaarde van het verzekeringsbedrijf. In plaats van deze deelnemingswaarde zijn de geconsolideerde cijfers van het verzekeringsbedrijf meegenomen in de Solvency II balans. Dit is conform de consolidatievereisten van de Solvency II regelgeving. In dit rapport wordt op verschillende plaatsen verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening APG. Deze is beschikbaar op de website 4 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

6 Rapportages Solvency II vereist twee kwalitatieve rapporten: - Een openbaar rapport inzake de solvabiliteit en de financiële positie, aangeduid met de Engelse afkorting SFCR (Solvency & Financial Condition Report); Dit rapport blikt met name terug op de ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan tijdens de rapportageperiode. - Een uitgebreider rapport aan de toezichthouder (in casu: DNB) betreffende min of meer dezelfde onderwerpen, maar dan met meer detail. Deze rapportage wordt de RSR (Regulatory Supervisory Report) genoemd. Dit rapport heeft een meer prospectief karakter en blikt dus vooruit op toekomstige ontwikkelingen. De cijfers die in onderhavig rapport zijn opgenomen zijn in lijn met die opgenomen in de zogenaamde kwantitatieve rapportage die op 29 juni 2017 bij DNB zijn ingediend. Samenhang met het leven- en schadebedrijf Het leven- en schadebedrijf zijn als verzekeraars verplicht om zowel de kwantitatieve alsmede de kwalitatieve rapportages als solo-entiteiten op te stellen en in te dienen bij DNB. In dit rapport zal daar waar nodig worden verwezen naar deze rapporten. De SFCR van het leven- en schadebedrijf zijn beschikbaar op Voor meer gedetailleerde informatie wordt naar deze rapporten verwezen. Weergave bedragen Alle bedragen in dit rapport worden weergegeven in duizend euro ( 000), tenzij anders vermeld. Afrondingen Vanwege tussentijdse afrondingen op gehele duizenden of miljoenen euro s kan de som der delen afwijken van het totaal in de tabellen, alsmede afwijken in de onderlinge samenhang met elkaar. Normenkader Het normenkader voor het opstellen van deze rapportage wordt gevormd door de volgende wet- en regelgeving, aangevuld met toelichtingen van de toezichthouder: - Solvency II Directive (2009/138/EG), artikel 51 en verder; - Gedelegeerde Verordening Solvency II (EU 2015/35), Hoofdstuk 12 en 13; - Uitvoeringsverordening (EU 2015/2450); - Relevante richtsnoeren van EIOPA, waaronder EIOPA-BoS-15/109 Richtsnoeren voor rapportage en open baarmaking. Governance Deze rapportage is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de raad van bestuur van APG en vrijgegeven voor publicatie op 29 juni De SFCR is op 22 juni 2017 inhoudelijk besproken met een delegatie van de raad van commissarissen. 5 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

7 Samenvatting APG speelt een toonaangevende rol in de pensioensector. Samen bouwen aan jouw duurzame toekomst is de missie die APG daarbij heeft. Dit houdt in dat APG zich met alle stakeholders actief inzet voor de continuïteit en bestendigheid van het pensioen op de lange termijn. APG voelt zich mede verantwoordelijk voor grip van velen op hun financiële toekomst, met oog voor individuele wensen en respect voor de wereld waarin wij samen leven. Op basis van deze missie is de APG ambitie voor 2025 gedefinieerd: Voor grip op jouw financiële toekomst ga je vanzelfsprekend naar APG. Activiteiten APG voert drie merken: APG, Loyalis en Inadmin. APG verzorgt als financiële dienstverlener bestuursadvisering, asset management, pensioenadministratie en -communicatie en werkgeversdiensten. APG voert deze werkzaamheden uit namens (pensioen)fondsen en werkgevers in diverse sectoren. Voor de (pensioen)fondsen in deze sectoren beheert APG ultimo 2016 circa 440 miljard pensioenvermogen. Door het verzekeringsbedrijf worden in de pensioenmarkt inkomensaanvullingen aangeboden aan individuen. Door Inadmin worden administraties van beschikbare premieregelingen uitgevoerd voor Premie Pensioen Instellingen. Strategie Door de vele externe ontwikkelingen zoals de druk op het pensioenstelsel en de maatschappelijke discussie over keuzevrijheid en transparantie, is de raad van bestuur van APG in 2016 gestart met de herziening van de missie en visie en de herijking van de strategie. Om voldoende draagkracht te creëren hebben ruim APG ers van raad van bestuur tot medewerkers, inclusief vertegenwoordigers van de ondernemingsraad, bijgedragen aan dit visie-ontwikkelingstraject. Eén en ander heeft geleid tot onze nieuwe missie Samen bouwen aan jouw duurzame toekomst. Dit vormt de basis voor het opnieuw definiëren van onze kernwaarden en kernkwaliteiten en komt tot uiting in de manier van denken en doen. Op basis van deze missie is de ambitie gedefinieerd: Voor grip op jouw financiële toekomst ga je vanzelfsprekend naar APG. Hierbij focussen we groepsbreed op drie aandachtsgebieden: Pensioenbeheer stelt de bediening van de individuele deelnemers van (pensioen)fondsen centraal. Vermogensbeheer waarmee APG als institutionele belegger wereldwijd toonaangevend wil blijven met een goede beleggingspropositie voor (individuele deelnemers van) opdrachtgevers. De Veranderorganisatie gaat over cultuur, gedrag en Human Resources. Daarmee streeft APG naar nieuwe vormen van (persoonlijk) leiderschap en medewerkers die kunnen meegroeien met de ontwikkeling van het bedrijf. Technologie is een belangrijke randvoorwaarde om de wendbare organisatie te creëren, die snel kan inspelen op veranderingen. In 2017 bouwt APG de rol van pensioenuitvoerder verder uit, met de focus op goede rendementen tegen aanvaardbare risico s en transparante deelnemerscommunicatie. Het verzekeringsbedrijf blijft in 2017 werken aan verdere bewustwording bij haar doelgroep om de aandacht voor pensioenopbouw te vergroten. Daarnaast vindt APG het belangrijk om samen met de (pensioen)fondsen invulling te geven aan de rol van onafhankelijke gids voor deelnemers. En onderzoekt APG samen met de opdrachtgevers van APG mogelijke hiaten in de tweede en derde pijler, waarvoor passende financiële producten kunnen worden ontwikkeld. 6 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

8 Resultaten De omzet van APG over 2016 was miljoen ten opzichte van miljoen in De omzetstijging van 141 miljoen ten opzichte van 2015 werd voornamelijk gerealiseerd door de hogere beleggingsopbrengsten van 157 miljoen bij het verzekeringsbedrijf. De omzet uit hoofde van asset management bleef stabiel. Door de aanhoudende prijsdruk viel de omzet bij pensioenuitvoering 10 miljoen lager uit in vergelijking met Over 2016 bedroegen de totale bedrijfslasten 952 miljoen, een stijging van 154 miljoen ten opzichte van De operationele kosten stegen met 17 miljoen tot 644 miljoen, vooral door hogere kosten van uitbesteed werk en overige externe kosten. Door de terugloop in de Levensloopportefeuille kwamen de uitkeringslasten bij het verzekeringsbedrijf uit op 251 miljoen en waren daarmee 49 miljoen lager ten opzichte van Hier tegenover stond een hogere dotatie aan de voorziening voor verzekeringsverplichtingen door de renteontwikkeling in 2016 (daling van basispunten). De dotatie over 2016 bedroeg 57 miljoen in vergelijking met de vrijval in 2015 van 129 miljoen. Bovenstaande ontwikkelingen resulteerden in een daling van het operationeel groepsresultaat over 2016 met 13 miljoen tot 192 miljoen ( 205 miljoen in 2015). Het nettoresultaat over 2016 bedroeg 65 miljoen ( 44 miljoen in 2015). De toename van het beheerd vermogen, de positieve beleggingsopbrengsten in combinatie met de rente-ontwikkeling in 2016 hebben bijgedragen aan het positieve netto-resultaat van APG. De stijging ten opzichte van 2015 werd voornamelijk veroorzaakt door een vrijval van de voorziening reorganisatie van 33 miljoen enerzijds en een extra last uit hoofde van een correctie op de vennootschapsbelasting over voorgaande jaren van 15 miljoen anderzijds. Een goed pensioen kan niet zonder een goed rendement bij een aanvaardbaar en verantwoord risico. Ondanks de fluctuerende economische situatie kijkt APG terug op een goed beleggingsjaar voor zijn klanten. De rendementen van onze opdrachtgevers, exclusief rente hedge, varieerden van 8,2 tot 9,6 procent (in 2015: 1,6-3,2 procent). Solvabiliteit APG monitort voortdurend de kapitaalpositie en de ontwikkeling van de solvabiliteitsratio s, zowel van zichzelf als die van de verzekeringsactiviteiten. De berekende solvabiliteitsratio voor APG bedraagt ultimo %. Dit is ruim boven de wettelijke norm van 100%. De hier gepresenteerde solvabiliteitsratio wijkt af van de solvabiliteitsratio zoals deze is gepresenteerd in het jaarverslag. In het jaarverslag is het beschikbare vermogen circa 3 miljoen hoger ingeschat en het solvabiliteits-kapitaalvereiste van APG circa 1 miljoen lager ingeschat dan nu definitief is berekend. Solvabiliteitsratio APG ( 1.000) Beschikbaar vermogen Solvabiliteitskapitaalvereiste Solvabiliteitsratio (in %) 197% APG beschikt niet over vergelijkende cijfers aangezien APG op 1 januari 2016 nog niet onder het groepstoezicht Solvency II van DNB viel. 7 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

9 Beschikbaar vermogen: 808 miljoen Het beschikbaar vermogen van APG is volledig op marktwaarden gebaseerd. Het vermogen bestaat voor 95% uit Tier-1 vermogen en voor 5% uit Tier-3 vermogen (vermogen uit actieve belastingposities). Dit vermogen wijkt af van het vermogen dat is gebaseerd op de Dutch GAAP grondslagen. Solvabiliteitskapitaalvereiste: 409 miljoen Het solvabiliteitskapitaalvereiste is als volgt samengesteld: Solvabiliteitskapitaalvereiste APG ( 1.000) Marktrisico (verzekeringsbedrijf + APG) Tegenpartijrisico (verzekeringsbedrijf + APG) Verzekeringstechnische risico s (verzekeringsbedrijf) Diversificatie Basis Solvabiliteitskapitaalvereiste (BSCR) Operationeel risico (verzekeringsbedrijf) Verliescompensatievermogen van technische voorzieningen Verliescompensatievermogen van uitgestelde belastingen Solvabiliteitsbeslag Loyalis Sparen en Beleggen (verzekeringsbedrijf) 642 Solvabiliteitsbeslag APG Asset Management (MIFID / CRR) Solvabiliteitskapitaalvereiste (SCR) Marktrisico Het solvabiliteitskapitaalvereiste voor het marktrisico ( 139 miljoen) is met name afkomstig vanuit het verzekeringsbedrijf ( 133 miljoen). Het restantbedrag ( 6 miljoen) is afkomstig vanuit de overige entiteiten van APG met uitzondering van APG Asset Management. Tegenpartijrisico Het solvabiliteitskapitaalvereiste voor het tegenpartijrisico ( 31 miljoen) is voor 17 miljoen afkomstig vanuit het verzekeringsbedrijf en voor 14 miljoen afkomstig vanuit de overige entiteiten van APG met uitzondering van APG Asset Management. Het tegenpartijrisico voor de overige entiteiten wordt met name veroorzaakt door de vorderingen op banken uit hoofde van de aangehouden liquiditeiten. Verzekeringstechnische risico s Wij verwijzen naar de SFCR van het leven- en schadebedrijf voor nadere informatie omtrent de verzekeringstechnische risico s. 8 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

10 Diversificatie Omdat bovenstaande risico s zich redelijkerwijze niet gelijktijdig in de volle omvang zullen manifesteren, is er sprake van een diversificatie waardoor het uiteindelijke kapitaal voor aan te houden risico s lager is dan de som van de afzonderlijke bedragen. De diversificatie voor 2016 bedraagt 143 miljoen. Operationeel risico Het operationeel risico heeft uitsluitend betrekking op het verzekeringsbedrijf. Het operationele risico voor APG wordt niet meegenomen in het solvabiliteitsbeslag omdat dit risico in de Solvency II richtlijnen uitsluitend betrekking heeft op de verzekeringstechnische risico s en deze niet voorkomen buiten de verzekeringsactiviteiten van APG. Solvabiliteitsbeslag Loyalis Sparen en Beleggen Het verzekeringsbedrijf houdt een belang aan in Loyalis Sparen en Beleggen. Ter afdekking van de risico s met betrekking tot Loyalis Sparen en Beleggen is één bedrag (ad 0,6 miljoen) in het solvabiliteitskapitaalvereiste opgenomen. Solvabiliteitsbeslag APG Asset Management APG Asset Management is gezien de omvang separaat weergegeven. Ter afdekking van de risico s met betrekking tot APG Asset Management is één bedrag in het solvabiliteitskapitaalvereiste opgenomen. Het solvabiliteitskapitaalvereiste van 130 miljoen is afkomstig uit de toepassing van de CRR en CRD IV regelgeving. Verliescompensatievermogen van uitgestelde belastingen Op 1 januari 2016 bestond nog onduidelijkheid over het toepassen van de regelgeving ten aanzien van het verliescompensatievermogen van uitgestelde belastingen. In de loop van 2016 en 2017 is nadere regelgeving verstrekt door DNB over dit onderwerp. Op grond hiervan is voor dit onderdeel een bedrag van 28 miljoen in mindering op het vereiste Solvency II kapitaal gebracht. Aangetekend dient te worden dat de verzekeringssector nog in gesprek is over de interpretatie van dit onderwerp. Hierover zal naar verwachting aan het einde van het tweede kwartaal in 2017 meer duidelijkheid komen. Voor een nadere toelichting van het vereist vermogen wordt verwezen naar sectie E2 van dit rapport. Verliescompensatievermogen van technische voorzieningen Het geaggregeerde aan te houden solvabiliteitskapitaal wordt nog verlaagd met de waarde van de voorwaardelijke indexatie (verliescompensatievermogen van technische voorzieningen). Standaardmodel Het solvabiliteitskapitaalvereiste is risico-gebaseerd en daarmee een weerspiegeling van de financiële risico s die door middel van het Solvency II standaardmodel worden vertaald. APG acht de standaardformule voldoende geschikt. 9 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

11 Governance APG streeft naar een corporate governance structuur die past bij de bedrijfsactiviteiten in de groep, die voldoet aan de behoeften van de stakeholders en in overeenstemming is met relevante wet- en regelgeving. Een goede corporate governance is voor APG van cruciaal belang om haar ambities te realiseren en om een betrouwbare en professionele partner te zijn. In aanvulling op de overige relevante Nederlandse wet- en regelgeving, richtlijnen van toezichthouders en interne richtlijnen, wil APG inhoud geven aan de principes en de best practices van de Nederlandse Corporate Governance Code. Hoewel APG niet verplicht is om zich aan deze code te houden is, gezien de rol en verantwoordelijkheid van APG, gekozen voor vrijwillige toepassing van de Nederlandse Corporate Governance Code. In december 2016 is een herziene versie van de Corporate Governance Code gepubliceerd. De herziene code geldt met ingang van boekjaar Met ingang van dat jaar dient verantwoording te worden afgelegd over de best practices van de herziene code. In de loop van het jaar 2017 worden de maatregelen getroffen om zo veel als mogelijk te voldoen aan de relevante best practices van de herziene code. APG is een naar Nederlands recht opgerichte naamloze vennootschap met beperkte aansprakelijkheid. Het bedrijf heeft een two-tier bestuur dat bestaat uit een raad van bestuur en een raad van commissarissen. APG past het gemitigeerde structuurregime toe. Dit houdt in dat de algemene vergadering van aandeelhouders, niet de raad van commissarissen, de bestuurders benoemt en ontslaat. De raad van commissarissen van APG is belast met het toezicht op het beleid en de taakuitvoering van de raad van bestuur en staat deze bij met advies. De raad van commissarissen bestaat sinds november 2016 uit totaal zeven leden: Dick van Well is in 2016 toegetreden en Edith Snoeij is in 2016 door de aandeelhouders herbenoemd voor een nieuwe termijn van vier jaar. In de tweede helft van 2016 zijn de heren Maes van Lanschot (voorzitter) en Bart Le Blanc als lid van de raad van commissarissen van APG Asset Management en APG Treasury Center benoemd, die zich specifiek richt op het toezicht op asset management binnen APG. De raad van bestuur heeft als taak APG te besturen en daarmee de collectieve verantwoordelijkheid voor het realiseren van de doelstellingen en strategie van APG, alsook voor de resultaatontwikkeling en de maatschappelijke aspecten van de onderneming. Tevens is de raad van bestuur verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante wet- en regelgeving, het beheersen van de risico s en de financiering van de onderneming. 10 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

12 Risicoprofiel APG geeft hoge prioriteit aan risicobeheersing en hanteert een integraal risicomanagement-raamwerk om een integere en beheerste bedrijfsvoering te waarborgen en het management te ondersteunen bij het op een bewuste en verantwoorde manier beheersen en rapporteren van risico s. APG streeft ernaar om het risicokader dat voor de bedrijfsvoering wordt gehanteerd zoveel mogelijk te laten aansluiten op de relevante prudentiële regelgeving. Binnen dit risicokader onderkent APG financiële en niet-financiële risico s. Financiële risico s worden gedefinieerd als risico s die inherent zijn aan de beleggings- en verzekeringsportefeuille. Niet-financiële risico s worden onderverdeeld in operationele, strategische, compliance en verslaggevingsrisico s. In de Solvency II regelgeving staat de bepaling van de solvabiliteit van verzekeraars centraal. In de standaard methodiek van Solvency II is het uitgangspunt dat financiële en niet-financiële risico s leiden tot een vermogensbeslag. Voor APG is, gezien het feit dat APG buiten het verzekeringsbedrijf geen verzekeringsactiviteiten verricht, de bepaling van de vereiste solvabiliteit grotendeels gebaseerd op de vereiste solvabiliteit van het verzekeringsbedrijf. Naast de verzekeringsactiviteiten voert APG ook vermogensbeheeractiviteiten uit voor rekening en risico van zijn opdrachtgevers onder de vlag van APG Asset Management. Op de vermogensbeheeractiviteiten zoals die door APG Asset Management worden uitgevoerd zijn de Capital Requirements Regulation (CRR) en de Capital Requirements Directive IV (CRD IV) van toepassing. In de bepaling van de solvabiliteit die APG dient aan te houden is het kapitaalbeslag van APG Asset Management voortvloeiende uit de CRR en CRD IV additioneel meegenomen. Buiten de risico s vanuit de bovengenoemde verzekerings- en vermogensbeheeractiviteiten (de pensioenuitvoeringsactiviteiten) is voor APG vanuit de Solvency II regelgeving voor APG slechts sprake van markt- en tegenpartijrisico. Deze risico s zijn beperkt. Het verzekeringsbedrijf heeft in 2016 de robuustheid van het businessplan getoetst aan de hand van ORSA stressscenario s. Deze stressscenario s zijn geselecteerd uit het risico-universum en kwantitatief gemaakt, deels met behulp van het ALM model. Zie hiervoor de toezichthoudersrapporten inzake solvabiliteit en financiële toestand 2016 van het leven- en schadebedrijf. De ORSA voor APG wordt voor de eerste keer in 2017 uitgevoerd. In sectie C is het risicoprofiel van APG behandeld aan de hand van de volgende risico s: verzekeringstechnische risico, marktrisico, tegenpartijrisico en operationeel risico. Sectie D bevat de toelichting op de Solvency II waarderingsgrondslagen en de verschillen in waardering tussen de jaarrekening en de Solvency II balans. In sectie E wordt nader ingegaan op het kapitaalbeheer van APG. 11 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

13 A. Activiteiten en prestaties A.1 Activiteiten APG verzorgt als financiële dienstverlener bestuursadvisering, asset management, pensioenadministratie, pensioencommunicatie, werkgeversdiensten en inkomensaanvullingen. APG werkt voor ongeveer werkgevers en verzorgt het pensioen voor één op de vijf gezinnen in Nederland (circa 4,5 miljoen deelnemers). Dit doet zij vanuit de merken: APG, Loyalis en Inadmin. APG voert deze diensten uit namens (pensioen)fondsen en werkgevers in de sectoren onderwijs, overheid, bouw, schoonmaak en glazenwassers, woningcorporaties, energie- en nutsbedrijven, sociale werkvoorziening en medisch specialisten. Voor de (pensioen)fondsen in deze sectoren beheert APG ultimo 2016 circa 440 miljard pensioenvermogen. Door het verzekeringsbedrijf worden in de pensioenmarkt inkomensaanvullingen aangeboden aan individuen. Door Inadmin worden administraties van beschikbare premieregelingen uitgevoerd voor Premie Pensioen Instellingen (PPI s), (ondernemings)pensioenfondsen, vermogensbeheerders en verzekeraars. APG heeft vestigingen in Heerlen, Amsterdam, Brussel, New York en Hong Kong. A Naam en juridische vorm van onderneming APG is opgericht op 29 februari 2008, ingeschreven in het handelsregister onder nummer en gevestigd op Oude Lindestraat 70, 6411 EJ te Heerlen. Internet: De aandelen van APG Groep zijn voor 92,2% in handen van Stichting Pensioenfonds ABP en voor 7,8% in handen van Stichting Sociaal Fonds Bouwnijverheid (Stichting SFB). Raad van bestuur drs. G. van Olphen RA: Voorzitter raad van bestuur (vanaf 9 maart 2016) mw. dr. A.G.Z. Kemna: Lid raad van bestuur / CFRO /van 1 januari 2016 tot en met 8 maart 2016 waarnemend voorzitter raad van bestuur drs. ir. M. Boerekamp RA: Lid van raad van bestuur / CEO APG Rechtenbeheer N.V. en APG Diensten B.V. drs. E. van Gelderen CFA FRM: Lid raad van bestuur / CEO APG Asset Management N.V. Op 9 maart 2016 is Gerard van Olphen gestart als voorzitter van de raad van bestuur van APG. Van 1 januari 2016 tot en met 8 maart is de portefeuille van de voorzitter waargenomen door de Chief Finance & Risk Officer, Angelien Kemna. Mark Boerekamp is per 15 februari 2017 teruggetreden als lid raad van bestuur van APG en als CEO APG Rechtenbeheer N.V. en APG Diensten B.V. Met ingang van 1 maart 2017 neemt Wim Henk Steenpoorte, op interim basis, de belangrijkste taken van Mark Boerekamp waar. Dit geschiedt onder de eindverantwoordelijkheid van Gerard van Olphen. Met ingang van 1 augustus 2017 zal Eduard van Gelderen aftreden als Chief Executive Officer (CEO) van APG Asset Management en lid van de raad van bestuur van APG. 12 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

14 Raad van commissarissen dr. L.J.C.M. Le Blanc: Voorzitter drs. P.J.A.M. Jongstra RA: Vice-voorzitter mw. E.L. Snoeij: Lid mr. M.J. van Lanschot: Lid mr. R.H.L.M. van Boxtel: Lid mw. drs. C.J.G. Zuiderwijk: Lid ing. D. van Well: Lid De raad van commissarissen bestaat sinds november 2016 uit totaal zeven leden: Dick van Well is in 2016 toegetreden tot de raad van commissarissen. Edith Snoeij is in 2016 door de aandeelhouders herbenoemd voor een nieuwe termijn van vier jaar. In het kader van de Solvency II richtlijnen beschikt APG over de volgende sleutelfuncties: Willis Tower Watson: Actuariële functie Verzekeringsbedrijf (tweede lijn) Mw. K.Bisschop: Group Risk Management & Compliance (tweede lijn) Dhr. J. Nijland: Group Internal Audit van APG (derde lijn) Volgens de DNB richtlijnen beschikt APG aanvullend over de volgende sleutelfuncties. Deze worden in dit rapport niet verder behandeld. Dit zijn de volgende functies: Dhr. R. Goudswaard: Legal & Tax Mw. R. Litjens a.i.: Group Human Resources A Naam en contactgegevens van de toezichthoudende autoriteit die verantwoordelijk is voor het financiële toezicht op de onderneming en groep Toezichthoudende autoriteit voor APG is De Nederlandsche Bank NV (DNB). Het contactadres van DNB is: De Nederlandsche Bank NV Westeinde ZN Amsterdam Telefoonnummer: info@dnb.nl A Naam en contactgegevens van de externe auditor van de onderneming KPMG Accountants NV treedt op als externe accountant van APG en diens dochtermaatschappijen. KPMG Accountants NV Postbus DB Amsterdam Telefoonnummer: +31 (0) APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

15 A.1.2 Groepsstructuur Onderstaand het organogram van de belangrijkste entiteiten van APG. Het blauwe kader betreft de entiteiten die volgens de Solvency II richtlijnen onder toezicht van DNB staan. De overige APG entiteiten zijn als deelneming in de consolidatie verantwoord. Voor APG Asset Management is de gereguleerde waarde van de CRR en CRD IV richtlijnen verantwoord. De andere deelnemingen zijn door middel van markt- en tegenpartijrisico in de berekening van het vereist kapitaal opgenomen. Organogram (verkort) Stichting ABP 92,14% Stichting SFB 7,84% APG Groep N.V. APG Rechtenbeheer N.V. 100% APG Diensten B.V. 100% APG Assetmanagement N.V. 100% Loyalis N.V. 100% APG Deelnemingen N.V. 100% APG Investments Asia Ltd. 100% Loyalis Schade N.V. 100% Inotime B.V. & Inovita B.V. 100% APG Asset Management US Inc. 100% Loyalis Leven N.V. 100% Inadmin N.V. 100% APG Service Partners B.V. 100% Campus Heerlen Management & Development B.V. 33,3% Campus Heerlen Huisvesting B.V. 50% 14 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

16 APG Rechtenbeheer APG Rechtenbeheer is verantwoordelijk voor de bestuursadvisering, pensioenadministratie en pensioencommunicatie voor de opdrachtgevende fondsen (pensioenfondsen, vut- en sociale fondsen) in de publieke en de private sector. APG Asset Management APG Asset Management is verantwoordelijk voor het asset management. APG is een lange termijn pensioengeldbelegger, daarbij hoort een duurzaam beleggingsbeleid. De uitvoering daarvan maakt integraal onderdeel uit van het asset management proces. APG Deelnemingen APG Deelnemingen richt zich op vernieuwing en aanvullende (werkgevers-)diensten met de entiteiten Inadmin en Innovita. De focus ligt daarbij op producten en diensten voor individuen en werkgevers. Belangrijke pijlers daarbij zijn innovatie-experimenten en schaalbaarheid van productoplossingen en platformen. Werkgeversdiensten wordt aangeboden vanuit APG Service Partners. Loyalis Het verzekeringsbedrijf Loyalis heeft een belangrijke rol in de aanvulling van pensioenen. Loyalis biedt verzekeringsoplossingen voor zowel werkgevers als werknemers in de sectoren die APG bedient en richt zich met het product ZZP Pensioen ook op zelfstandigen zonder personeel. APG Diensten APG Diensten fungeert als interne dienstverlener en is verantwoordelijk voor alle ICT-gerelateerde en facilitaire diensten. APG Groep APG Groep kent naast de raad van bestuur verschillende stafdiensten. A.1.3 De materiële branches van de onderneming en wezenlijke geografische gebieden waar zij haar bedrijf uitoefent APG voert de pensioenuitvoering en vermogensbeheer uit namens Nederlandse (pensioen)fondsen en werkgevers in de sectoren onderwijs, overheid, bouw, schoonmaak en glazenwassers, woningcorporaties, energie- en nutsbedrijven, sociale werkvoorziening en medisch specialisten. Door het verzekeringsbedrijf worden in de pensioenmarkt inkomensaanvullingen aangeboden aan individuen voor de Nederlandse markt. Door Inadmin worden administraties van beschikbare premieregelingen uitgevoerd voor Premie Pensioen Instellingen (PPI s), (ondernemings) pensioenfondsen, vermogensbeheerders en verzekeraars. APG heeft vestigingen in Heerlen, Amsterdam, Brussel, New York en Hong Kong. Hierdoor heeft APG ingangen in de kennis en expertise van de lokale markten waarin APG opereert. 15 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

17 A.2 Prestaties op het gebied van verzekering Het totale resultaat uit verzekeringsactiviteiten over 2016 wordt onderstaand weergegeven. Dit betreffen alleen de resultaten van het verzekeringsbedrijf. Andere APG entiteiten voeren geen verzekeringsactiviteiten uit. Resultaten van verzekeringsbedrijf ( 1.000) Verdiende premies eigen rekening Opbrengsten uit beleggingen Totaal baten Uitkeringen voor eigen rekening Wijziging technische voorziening Bedrijfskosten Beleggingslasten Totaal lasten Resultaat technische rekening levensverzekering Overige baten en lasten Resultaat uit gewone bedrijfsvoering Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsvoering Netto resultaat Overig totaalresultaat Totaal resultaat A.2.1 Algehele verzekeringstechnische resultaat Verzekeringspremies ( 254 miljoen) De omzet van het verzekeringsbedrijf steeg met 1 miljoen naar 254 miljoen. Belangrijkste reden hiervoor is de verdere groei van onze arbeidsongeschiktheidsportefeuille, zowel voor werknemers- als werkgeversproducten. Opbrengsten uit beleggingen ( 179 miljoen) De opbrengsten uit beleggingen zijn ten opzichte van 2015 met 157 miljoen toegenomen. Met name de waardemutaties (+ 163 miljoen) heeft deze toename veroorzaakt. Zie ook hoofdstuk A3. 16 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

18 Uitkeringen ( 251 miljoen) Uitkeringen zijn ten opzichte van 2015 met 49 miljoen gedaald, met name door de lagere Levensloopuitkeringen die in 2015 fiscaal nog werden gefaciliteerd met behulp van een stimulans in de vorm van een verminderde belasting bij opnemen (en in 2016 niet meer). Wijziging technische voorzieningen eigen rekening ( 56 miljoen) De reguliere mutaties in de voorzieningen van het verzekeringsbedrijf (toevoeging premies ter grootte van 233 miljoen en onttrekking van uitkeringen ad 218 miljoen) worden voor een deel gecompenseerd door een dotatie als gevolg van de rentedaling op de kapitaalmarkt met gemiddeld 50 basispunten. Het effect hiervan bedraagt 130 miljoen. Het vrijvallen van verplichtingen uit oude tekenjaren ( 28 miljoen) alsmede vrijval van kosten, afkoop en expiratie zijn de overige belangrijkste effecten. Bedrijfskosten ( 68 miljoen) De bedrijfskosten van het verzekeringsbedrijf zijn ten opzichte van 2015 met 6 miljoen gestegen. De belangrijkste oorzaak hiervan is dat met ingang van 2016 het verzekeringsbedrijf geen herverzekeringscontracten meer kent voor de levenactiviteiten. Hierdoor vervalt de winstdeling die volgens de voorgeschreven indeling op de kosten in mindering gebracht dienen te worden. Daarnaast zijn in 2016 aanvullende kosten voor reorganisatiedoeleinden gemaakt. A.3 Prestaties op het gebied van beleggingen APG voert geen beleggingsactiviteiten voor eigen rekening en risico uit. De beleggingsopbrengsten van het verzekeringsbedrijf zijn als volgt opgebouwd. Voor een nadere detaillering van de prestaties op het gebied van beleggingen verwijzen wij naar de SFCR van het leven- en schadebedrijf. Opbrengsten uit beleggingen ( 1.000) Dividenden Rente Waardemutaties Overige resultaten Totaal Beleggingsopbrengsten De beleggingsopbrengsten van het verzekeringsbedrijf over 2016 bedroegen 179 miljoen, verdeeld naar 166 miljoen voor eigen rekening en risico (inclusief polishouder met garantie) en 13 miljoen ten behoeve van de polishouders zonder garanties. Het ten opzichte van 2015 verbeterde beleggingsresultaat is met name het gevolg van de gedaalde kapitaalmarktrente in Dit heeft geleid tot een substantiële stijging van de beleggingsopbrengsten van 100 miljoen. De overige stijgingen is te danken aan de gestegen waarderingen van de onroerendgoedfondsen. 17 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

19 Rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkte winsten of verliezen Er zijn in de verslagperiode geen winsten of verliezen rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt die betrekking hebben op beleggingsresultaten. Beleggingslasten De beleggingslasten ten bedrage van 4 miljoen (2015: 4,1 miljoen) betreffen voornamelijk de beheer- en bewaarkosten van de beleggingsportefeuille. Verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is een integraal onderdeel van de beleggingsfilosofie en het beleggingsproces. Het verzekeringsbedrijf heeft het beleid verantwoord beleggen in 2016 geactualiseerd. Het beleid van de vermogensbeheerders is geïntegreerd in het beleid verantwoord beleggen. Het verzekeringsbedrijf draagt verantwoord beleggen actief uit om op die manier een duurzaam bedrijfsbeleid te bevorderen. A.4 Prestaties op overig gebied APG heeft significante overige opbrengsten uit diensten aan derden door APG entiteiten die niet in Solvency II consolidatie zijn betrokken. Deze entiteiten zijn als deelneming verantwoord in de Solvency II balans. Onderstaande tabel geeft de opbrengsten uit diensten aan derden weer. Opbrengsten diensten aan derden ( 1.000) Vermogensbeheer Pensioenbeheer Totaal De bedrijfslasten voor APG geconsolideerd kunnen als volgt worden gespecificeerd: Bedrijfslasten ( 1.000) Mutatie voorziening verzekeringsverplichtingen Uitkeringen Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten Personeelskosten Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Overige bedrijfskosten Totaal Voor een nadere toelichting op deze cijfers wordt verwezen naar het jaarverslag 2016 van APG. 18 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

20 A.5 Overige informatie Overige materiële informatie over de resultaten van APG is niet van toepassing. 19 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

21 B. Bestuurssysteem B.1 Algemene informatie over het bestuurssysteem APG is een niet beursgenoteerde onderneming en is daarom niet verplicht om zich te houden aan de Nederlandse Corporate Governance Code. Om transparant te zijn richting alle stakeholders voldoet APG, indien relevant, aan de Nederlandse Corporate Governance Code. Herziene code Corporate Governance In december 2016 is een herziene versie van de corporate governance code gepubliceerd door de Monitoring Commissie Corporate Governance Code (hierna herziene code). De herziene code geldt met ingang van boekjaar Met ingang van dat jaar dient verantwoording te worden afgelegd over de best practices van de herziene code. APG heeft een verschillen analyse gemaakt in hoeverre de vennootschap en de groepsonderdelen voldoen aan de principes en best practices van de herziene code. In de loop van het jaar 2017 zullen de maatregelen getroffen worden om te voldoen aan de relevante best practices van de herziene code. B.1.1 Beschrijving bestuurssysteem APG is een naar Nederlands recht opgerichte naamloze vennootschap met beperkte aansprakelijkheid. Het bedrijf heeft een two-tier bestuur dat bestaat uit een raad van bestuur en een raad van commissarissen. APG past het gemitigeerde structuurregime toe. Dit houdt in dat de algemene vergadering van aandeelhouders, niet de raad van commissarissen, de bestuurders benoemt en ontslaat. Aandeelhouders APG heeft twee aandeelhouders: de Stichting ABP (92,16 procent van de aandelen) en de Stichting SFB (7,84 procent van de aandelen). In 2016 zijn de aandeelhouders met name geraadpleegd over aanstaande benoemingen van bestuurders en commissarissen, de herijking van de strategie van APG en de benoeming van een nieuwe externe accountant. Raad van commissarissen De raad van commissarissen van APG is belast met het toezicht op het beleid en de taakuitvoering van de raad van bestuur en staat de raad van bestuur bij met advies. De raad van commissarissen richt zich bij de invulling van zijn taken naar het belang van de vennootschap en de daarmee verbonden onderneming. De raad van commissarissen houdt toezicht op de uitvoering van het algemene beloningsbeleid van APG en doet voorstellen ter vaststelling (door de algemene vergadering van de vennootschap) van het algemene bezoldigingsbeleid voor de bezoldiging van de raad van bestuur en de bezoldiging van de individuele leden van de raad van bestuur, met inachtneming van de beginselen voor een beheerst beloningsbeleid zoals vastgelegd in vigerende wet- en regelgeving ter zake. Daarnaast vervult de raad van commissarissen een sleutelrol als het gaat om de benoeming en ontslag van bestuurders en (eigen) commissarissen. De formele bevoegdheid tot benoeming en ontslag ligt bij de aandeelhouders, maar de raad van commissarissen vervult in de voorbereiding voor deze benoemingen een belangrijke rol. De raad van commissarissen heeft drie commissies: de audit- en riskcommissie, de remuneratie- en selectiecommissie en de corporate governance commissie. In 2016 was er ook de commissie AMTC ( commissie APG Asset Management en APG Treasury Center ) die zich specifiek richtte op het toezicht op asset management binnen APG en een voorloper was van de in 2016 geïnstalleerde raad van commissarissen van APG Asset Management (eis van de toezichthouder onder de 20 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

22 AIFMD vergunningsaanvraag) en invulling gaf aan de raad van commissarissen van APG Treasury Center. Voorafgaand hieraan zijn de statuten van APG Asset Management gewijzigd. Raad van bestuur De raad van bestuur heeft als taak APG te besturen en daarmee de collectieve verantwoordelijkheid voor het realiseren van de doelstellingen en strategie van APG, alsook voor de resultaatontwikkeling en de maatschappelijke aspecten van de onderneming. Tevens is de raad van bestuur verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante wet- en regelgeving, het beheersen van de risico s en de financiering van de onderneming. Directie dochters APG De raad van bestuur delegeert bevoegdheden aan de directies van de dochterondernemingen: APG Rechtenbeheer NV, APG Diensten BV, APG Asset Management NV, Loyalis NV en APG Deelnemingen NV. De taakstelling en sturing van de directies door de raad van bestuur vindt plaats door beleid- en kaderstelling vanuit de raad van bestuur, die hierbij wordt ondersteund door de stafafdelingen welke in APG Groep NV zijn gepositioneerd. Binnen de dochters is er een verdere gedelegeerde bevoegdheid vanuit de directie naar het lijnmanagement. Councils en commissies raad van bestuur APG heeft commissies van functionele aard ingesteld, over de bedrijfsonderdelen heen, voor de uitvoering van taken die aan een lid van de raad van bestuur zijn toebedeeld. Er zijn vier van dergelijke Councils, te weten: de Finance & Risk Council, de Human Resources Council, de Information Technology Council en de Strategische Klanten Council. De belangrijkste werkzaamheden van een Council zijn het voorbereiden van de besluitvorming van de raad van bestuur en het bewaken van coherentie in de besluitvorming over de bedrijfsonderdelen heen. Behalve door de Councils wordt de raad van bestuur voor risicobeheersing en sturing bijgestaan door het risicocomité: het groeps -risicocomité van de diverse risicocomités in de bedrijfsonderdelen. Dit groepscomité bestaat uit de leden van de raad van bestuur en de directeuren van Group Risk en Compliance, Group Internal Audit en de CFRO van Loyalis en vergadert minimaal vier keer per jaar. De reden dat Loyalis als enige dochteronderneming deelneemt in de groepscomité heeft te maken met het feit dat Loyalis een aparte status heeft ten opzichte van de andere dochterondernemingen van APG. Loyalis heeft te maken met financiële risico s die niet gelden voor de andere APG dochterondernemingen. Sleutelfuncties APG beschikt over een compliancefunctie, risicomanagement functie en actuariële functie. Samen met de interne audit functie behoren deze functies tot de zogenaamde sleutelfuncties van APG. Compliancefunctie De compliancefunctie heeft onder andere tot taak te monitoren dat de bedrijfsvoering van APG in lijn is met de geldende wet- en regelgeving. 21 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

23 Risicomanagementfunctie De risicomanagement functie heeft tot taak er op toe te zien dat de operationele en financiële risico s adequaat worden beheerst. De risicomanagement functie vervult een rol van het bevorderen en challengen van effectief risicomanagement binnen de organisatie, het verschaffen van risicomanagement kaders en richtlijnen, methoden en technieken, het ondersteunen van de raad van bestuur en directies bij de uitvoering van de kaders en het nemen van afgewogen beslissingen. Actuariële functie Binnen APG zijn de eigen actuariële risico s geïdentificeerd binnen het verzekeringsbedrijf. Om die reden is de actuariële functie bij het verzekeringsbedrijf belegd. De tweedelijns activiteiten zijn uitbesteed aan Willis Towers Watson. Interne auditfunctie De interne auditfunctie is apart gepositioneerd bij de Group Internal Audit (GIA) afdeling bij APG. Deze beoordeelt of de interne beheersmaatregelen in opzet, bestaan en werking effectief zijn. Zij ziet onder meer toe op de kwaliteit en effectiviteit van het functioneren van governance, risicobeheer en procesbeheersing en rapporteert daarover aan de directies van de APG business units, de raad van bestuur en het ARC (audit- en riskcommissie). De opdracht daarvoor wordt vastgelegd in het jaarlijks op te maken auditplan. Meer informatie over de manier waarop corporate governance binnen APG is ingericht, is te vinden op B.1.2 Materiële veranderingen in het governancesysteem tijdens de rapportageperiode In de rapportageperiode hebben zich geen materiële aanpassingen in het governancesysteem voltrokken. B.1.3 Beloningsbeleid voor het bestuurlijke, beleidsbepalende of toezichthoudende orgaan en werknemers APG en haar dochterondernemingen vallen onder diverse wet- en regelgeving op het gebied van beheerst belonen. APG volgt daarnaast de best practices van de Nederlandse Corporate Governance Code op het gebied van beheerst belonen. Onderstaande paragraaf is tevens vermeld op: APG beoogt een zorgvuldig en beheerst beloningsbeleid te hanteren dat past bij de strategie, risicobereidheid, doelstellingen en kernwaarden van APG. Het APG beloningsbeleid is gericht op een juiste balans tussen de korte en de lange termijnbelangen van APG en vooral ook op die van de stakeholders zoals de opdrachtgevers van APG en hun deelnemers. De raad van bestuur alsmede het grootste deel van de APG medewerkers binnen en buiten cao komt niet in aanmerking voor variabele beloning. Uitsluitend voor specifieke functies binnen APG Asset Management is de variabele beloning in 2016 nog gehandhaafd. 22 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

24 Over het boekjaar 2016 is aan zes (2015: drie) medewerkers binnen APG Asset Management en haar buitenlandse dochterondernemingen een totale beloning toegekend van 1 miljoen of meer. Al deze medewerkers zijn werkzaam buiten Nederland. Bij de bepaling van de totale beloning zijn zowel financiële en niet-financiële voordelen meegenomen die direct, dan wel indirect, aan medewerkers worden toegekend. Dat betekent dat naast vast salaris en variabele beloning ook overige personele lasten zijn meegenomen in de totale beloning. Het aantal medewerkers dat in enig jaar een totale beloning heeft van 1 miljoen of meer, is onderhevig aan ontwikkelingen in wisselkoersen. APG beschikt over een remuneratie- en selectiecommissie. Deze bereidt, binnen haar taakgebied, de besluitvorming van de raad van commissarissen voor. De remuneratie- en selectiecommissie heeft in ieder geval de volgende taken op het vlak van het beloningsbeleid: a. Het doen van een voorstel aan de raad van commissarissen betreffende het te voeren algemene bezoldigingsbeleid voor de bezoldiging van de leden van de raad van bestuur, met inachtneming van de beginselen voor een beheerst bezoldigingsbeleid. b. Het doen van een voorstel inzake de bezoldiging van de individuele leden van de raad van bestuur aan de raad van commissarissen. c. Het opmaken van een remuneratierapport. Governance beloningsbeleid De verantwoordelijkheid voor het toepassen van voorschriften inzake beheerst belonen ligt bij de raad van bestuur van APG. Jaarlijks beoordeelt een toetsingscommissie van APG of het gevoerde beloningsbeleid de juiste werking heeft, conform wet- en regelgeving is, aanpassing behoeft en of de geïdentificeerde risico s worden beheerst. Het verzekeringsbedrijf en vermogensbeheerder van APG hebben een eigen toetsingscommissie. De toetsingscommissies zijn ingesteld ter ondersteuning van de raad van bestuur en de remuneratiecommissie. Binnen de commissies werken de controlefuncties HR, Risk Management, Legal en Compliance actief samen bij het ontwerp, toezicht en monitoring van het beloningsbeleid. De interne accountant is geen lid van deze commissies en voert periodiek onafhankelijk onderzoek uit naar het ontwerp, de invoering en de toepassing van het beloningsbeleid. Identified staff Het beloningsbeleid van APG ziet toe op de vereiste voorwaarden geldend voor medewerkers die een materiële invloed kunnen hebben op het risicoprofiel van APG dan wel een onderdeel van APG. De volgende groepen medewerkers zijn aangewezen als Identified Staff : leden van de raad van bestuur; lijn- en stafdirecteuren direct rapporterend aan de raad van bestuur; leidinggevenden in een controlefunctie; overige medewerkers die op grond van de aard en inhoud van de werkzaamheden een materiële invloed hebben op het risicoprofiel van de organisatie. 23 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016

25 B.2 Informatie over deskundigheid- en betrouwbaarheid De raad van bestuur van APG bestaat uit een voorzitter, Chief Financial & Risk Officer, Chief Operations Officer en een Chief Investment Officer. Dit zijn de dagelijkse beleidsbepalers van APG en de dochtermaatschappijen. De deskundigheid en betrouwbaarheid van de afzonderlijke raad van bestuursleden wordt door de DNB getoetst. In de functieomschrijvingen van de raad van bestuur functies zijn duidelijke en hoge deskundigheidseisen opgenomen. APG stelt de volgende eisen ten aanzien van vakbekwaamheid, kennis en deskundigheid aan de leden van de raad van bestuur: sterke persoonlijkheid met focus op kwaliteit en resultaat, oog voor commerciële en marketing doelstellingen, stelt klantbelang centraal en is een uitgesproken teamspeler; heeft een afgeronde academische of soortgelijke opleiding, aangevuld met relevante opleidingen/ervaring op het gebied van management en personeelszaken, pensioen, verzekeringen, financiën en financiële markten; heeft aantoonbare resultaten neergezet in een zware leidinggevende rol binnen de financiële dienstverlening; is complementair aan het team van de raad van bestuur; kan naar buiten optreden, communicatief sterk; is in staat klanten en personeel aan zich te binden; is bekend met de verschillende posities van de stakeholders; kent de maatschappelijke posities (van onder andere sociale partners); heeft kennis van de wijze waarop de nationale toezichthouders (bijv. DNB) functioneren; kent de politieke besluitvormingsprocessen; beschikt over sterk bindend vermogen; heeft een pragmatische instelling. Met permanente educatie worden kennis en vaardigheden up to date gehouden. Door de remuneratie- en selectiecommissie worden de leden van de raad van bestuur beoordeeld. Geconstateerde onregelmatigheden worden aan de DNB gemeld. Introductieprogramma en doorlopende training raad van commissarissen Elk lid van de raad van commissarissen volgt ter voorbereiding aan de toetsing door de toezichthouder(s) en/of na zijn benoeming een door de vennootschap samengesteld introductieprogramma, waarin onder andere aandacht wordt besteed aan: algemene financiële, sociale, pensioen(uitvoerings)gerelateerde en juridische zaken; de financiële verslaggeving door de vennootschap; specifieke aspecten die eigen zijn aan de vennootschap en haar ondernemingsactiviteiten; de verantwoordelijkheden van de leden van de raad van commissarissen. De raad van commissarissen beoordeelt jaarlijks op welke onderdelen leden van de raad van commissarissen gedurende hun benoemingsperiode behoefte hebben aan nadere training of opleiding. 24 APG Groep N.V. Verslag Inzake de solvabiliteit van de financiele toestand 2016