Kleursymfonieën. cultuur

Transcriptie

1 cultuur Kleursymfonieën Het Grand Palais in Parijs wijdt een grootse overzichtstentoonstelling aan Claude Monet, de grootmeester van het impressionisme. Naast de gebruikelijke landschappen zijn er ook portretten en interieurstukken. Door Adrie van Griensven pagina 18, Het Financieele Dagblad Bijlage

2 pagina 19, Het Financieele Dagblad Bijlage De figuren te midden van de klaprozen in Les Coquelicots a Argenteuil (1873), zouden wel eens de vrouw en de zoon van Monet kunnen zijn.

3 In de herfst naar Parijs om impressionisten te zien Een onweerstaanbaar vooruitzicht door de prachtexpositie van Claude Monet ( ), de grondlegger van het impressionisme. Zijn doeken tintelen van kleur, licht en leven. De stranden in Normandië, zoals in Trouville met luxehotels en modieuze badgasten. De oevers van de Seine, waar de Parijse beau monde zich ontspant, picknickt of lui wegkijkt naar zeilwedstrijden. En zijn mediterrane landschappen waarvoor ik een nieuw palet nodig heb van diamanten en edelstenen, zoals Monet schreef. Monet dwingt je tot stilstaan bij zijn stillevens, portretten en weelderig bloeiende tuinen. En je verwondert je hoe over zijn gedurfd snelle penseelstreken, van dichtbij op het abstracte af, van een afstand samenvloeien tot een perfect beeld. Monet, baanbreker in palet en toets, geldt als de meest poëtische impressionist. Hemel van azuur Het zijn ongerepte landschappen en vaak gelukkige momenten, die hij vastlegde voor ze onontkoombaar zouden verdwijnen. Ze stemmen blijmoedig, maar hebben een wat weemoedige ondertoon, soms. Neem Terrasse à Saint-Adresse uit Vanaf een terras vol geraniums, gladiolen en boorden Oost-Indische kers wordt genoten van de wijde blik over de kabbelende baai met in de verte zeiljachten en stoomschepen onder een hemel van azuur. Of Les coquelicots: een glooiend veld waar een vrouw met een kind door het hoog opgeschoten gras met honderden bloeiende klaprozen waadt wie wil daar niet Monets vrouw Camille en hun zoontje Jean in herkennen? Het zijn situaties en gebeurtenissen die nog steeds onvervalste emoties opwekken. Dat doen de schilderijen van Monet, stuk voor stuk. Het was geen louter nostalgie die Monet dreef zijn immense oeuvre op te bouwen. De met stoomwolken gevulde stations bedoelde hij als een lofzang op het moderne leven. Zijn ruwe zeeën waren tegelijkertijd een ode aan de vissersbevolking. Ontzag voor de ongenaakbare elementen spreekt uit de winterlandschappen die hij in de strenge winter van maakte van het verwoestende kruien van ijs op een rivier. Monet was vooral volbloed modernist. In zijn beroemde reeksen tovert het licht op verschillende momenten van de dag steeds andere kleuren op de hooimijten op het veld, op de portalen van de kathedraal van Rouen, en de in mist gehulde parlementsgebouwen langs de Theems in Londen. De indringende reeksen maken je bewust van het verstrijken van de tijd. Maar Monets artisticiteit is ongeëvenaard in het enorme project waar hij vanaf 1883 zijn ziel en zaligheid in legde: het schilderen van zijn tuinen in Giverny en de door hem zelf aangelegde vijvers met waterlelies. Tot zijn dood werkte hij hieraan en bediende hij zich van een onuitputtelijk palet vol kleurharmonieën. Het was zijn levenswerk. Vaak vergeleken met de romancyclus Op zoek naar de verloren tijd van tijdgenoot Marcel Proust en de sfeermuziek van Debussy. Links: Claude Monet, Autoportrait ; rechtsboven: Terrasse à Sainte-Adresse (1867). Vanaf een terras vol bloemen en planten zien we in de verte stoomboten en zeiljachten onder een hemel van azuur; rechts: Meule, effet de neige, le matin (1891); daarnaast: La falaise à Dieppe (1882). Het werd tijd Monet is Frankrijks belangrijkste landschapschilder en meer dan een eeuw onverminderd populair, wereldwijd. Al tijdens zijn leven kwamen mensen uit de Verenigde Staten en Japan op bezoek. In 1980 kreeg hij ook in het Grand Palais in Parijs zijn grootste overzicht tot dan toe. Er hingen ruim 120 werken. Nu, dertig jaar later, is er opnieuw een retrospectieve, uitgebreider en exclusief voor Parijs. Het werd er eenvoudig tijd voor, verduidelijkt Sylvie Patin, een van de vijf tentoonstellingsmakers. Het is een eerbewijs. De afgelopen jaren waren er kleine exposities, wij tonen in dit overpagina 20, Het Financieele Dagblad Bijlage

4 Reprise in Parijs Na dertig jaar opent het Grand Palais wederom zijn deuren voor een nieuw eerbewijs aan Claude Monet. T/m 24 januari 2011, Monet, in het Grand Palais, 3 Avenue du Général Eisenhower, Parijs. Dinsdag gesloten. Zie ook: Boven: Claude Monet, Femmes au jardin, een voorbeeld van een schilderij waarmee de tentoonstellingsmakers Monet, de gevierde landschapsschilder, ook tonen als schilder van mensen. Het schilderij maakt deel uit van een serie portretten en interieurstukken die ook in Parijs te zien zijn. pagina 21, Het Financieele Dagblad Bijlage

5 Monet in het Grand Palais is aangenaam ruim van opzet. Logisch. We verwachten 6000 à bezoekers per dag, legt ontwerper Hubert le Gall zijn presentatie uit. Het was mijn opdracht Monet te brengen als kunstenaar van het moderne leven, die een groot man werd. Daarom is voor een chronologisch-thematische compositie gekozen in de vorm van een wandeling door de tijd. Met een golvend verlopend parcours en bij alle openheid soms afgeschermde hoekjes. De schilderijen moeten zelf hun verhaal vertellen. In deze thematische opzet kregen de reeksen de ruimte. Van elke serie zijn er meerdere voorbeelden gekozen, wat het geheel juist zinvol maakt. Er zijn vijf (van de in totaal twaalf) hooimijten, weergegeven in verschillende jaargetijden ook de winter of momenten van de dag, vanuit veranderd perspectief. Eenzelfde aantal zie je van de kathedraal in Rouen, in wisselende licht- en weersomstandigheden. Een nog schitterender blik leveren de acht Londense gezichten met bruggen over de Theems en parlementsgebouwen op. De schilder bezocht Londen in 1899 en de twee jaren daarop. Vanuit zijn kamer in het Savoy bezag hij de fascinerende effecten van de mist of van de zon in de mist. Mist die zich, gemengd met de roetuitstoot van huizen en fabrieksschoorstenen, vooral in de winter spectaculair voordoet. Monets mist heeft wel honderd kleuren. Minder bekend zijn de reeksen met rijen populieren. Het ging hem om het effect van het waaien van de wind. De meester van de subtiele kleursymfonieën legde ook Venetië op indrukwekkende wijze vast. Maar het meest dromerig is de reeks zich in het water spiegelende bomen paars, blauw, roze aan de oever van een bocht in een zijarm van de Seine vlakbij Giverny. Beginnend met nevelvlagen boven het water, dan nog minder scherp, totdat uiteindelijk van een landschap nauwelijks nog sprake is. Het is balanceren tussen suggestie en louter kleurervaring, al lost het afgebeelde nooit helemaal op. Dé tuinen De laatste zaal is gewijd aan Monets tuinen van Giverny. Hier hangen de bloeiende irissen en de klimmende blauwe regens, de vijvers met waterlelies, rood en paars bloeiende en witte, al dan niet met het Japanse bruggetje erboven. De indringende kleuren en de schetsmatige halen en snelle toets doen het woord lyrisch als vanzelf naar boven komen. Het maakt het voor de toeschouwer des te moeilijker zich voor te stellen dat de virtuoos Monet erg langzaam werkte en zich er geregeld over beklaagde dat het hem niet lukte om het licht, de kleuren en de sfeer van het gekozen moment in verf te vangen. In deze kleurexplosies en het snel schetsmatige van zijn laatste werk ziet men Monet als een voorloper van het abstract expressionisme. Monets beroemdste reeks Les Nymphéas, de waterlelies met de weerspiegeling van de treurwilgen in het water, schonk hij aan de Franse staat. Deze wandschilderingen bevinden zich, naar de wens van Monet, in daarvoor ingerichte zalen in de Orangerie, vlakbij het Louvre en het Grand Palais. Claude Monet, Glycines (1917/1920). De reeksen van Claude Monet: van hooimijten tot waterlelies zicht de hele Monet in al zijn verscheidenheid en soms tegenstrijdige ontwikkelingen. In de catalogus zijn alle recente onderzoeken verwerkt: zijn techniek, die spontaan lijkt, maar zeer bestudeerd is. De invloed van Watteau, van Courbet en de plein-airschilders van Barbizon, en later Whistler en Turner, die hij leerde waarderen tijdens zijn verblijven in Engeland. Er hangen circa 170 schilderijen, vier maanden lang. Monets oeuvre omvat 2000 werken. Na een eerste selectie waren het er nog 400. Het moeilijkste was volgens Patin het laten afvallen van al die andere, ook prachtige doeken. Jammer dat een belangrijk werk als Impression, soleil levant naamgever van het impressionisme ontbreekt. Dit doek hang in het nabij gelegen Musée Marmottan. Het Grand Palais is er niet in geslaagd dit sleutelwerk in bruikleen te krijgen. Musée Marmottan, dat veel Monets bezit uit een schenking van de zoon van de beroemde schilder, organiseert vanaf 6 oktober zijn eigen Monet-tentoonstelling, getiteld Claude Monet, son musée. Portretten Patin en de zijnen zijn er bijzonder mee verguld dat men Monet in het Grand Palais ook goed kan tonen als schilder van mensen. Ze wijst op een aantal portretten en interieurstukken. Op Femme au jardin (Vrouw in een tuin) en het uit particulier bezit verkregen Adolphe Monet lisant dans un jardin, met Monets vader lezend in de schaduw van een paar bomen in een tuin. En dan het metershoge, slechts deels afgemaakte Le déjeuner sur l herbe (De picknick in de natuur) met een gezelschap heren en elegante dames in hun kleurige crinolinejurken en parasols rond een stralend wit laken met pastei, wijnen en andere lekkernijen. Hoe het had moeten worden, toont kleine schetsmatige versie uit het Poesjkin Museum in Moskou. Je zou zo willen aanschuiven. Claude Monet, fragment van het schilderij Déjeuner sur l herbe (1865). pagina 23, Het Financieele Dagblad Bijlage