Maaien, maaien en nog eens maaien

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF STICHTING WERKGROEP GRAUWE KIEKENDIEF jaargang 6, nummer 3 Even voorstellen Rémar Veldleeuwerik Loggers De Blauwestad Tussen het koren Oproep Van alles wat Maaien, maaien en nog eens maaien Door Ben Koks Voor modern natuurbeheer kun je tegenwoordig niet zonder een beetje klepelmaaier, cyclomaaier of weidebloter. Maandag 2 juli waren we in Flevoland en daar wist het Hoogheemraadschap Zuiderzeeland wel raad met nestjes kleine karekieten in rietkragen. Langs de A6 ging deze driedubbele machine in het speciale kiekendievencompensatiegebied (ambtenarenjargon waar Rob Bijlsma wel wat mee kan) pontificaal nestjes van bosrietzangers en grasmussen te lijf. Kregen de schaars aanwezige graspiepers in wegbermen de derde maaibuurt voor de kiezen en lagen de eerste akkerranden deels ook al in de prak. Wie een beetje nadenkt vraagt zich geregeld af waarom dit ogenschijnlijk zo Hollandse tafereeltje zich jaarlijks moet voltrekken. Goede bedoelingen ten spijt, in veel gevallen is karakterloos financieel-economisch gewin de leidraad. Dit kan dus echt niet meer. In nagenoeg alle gevallen ontbreken zinvolle onderbouwingen over het ecologisch hoe en waarom en kan zelfs de vraag worden opgeworpen wat dit alles landelijk kost. Wij zouden als Werkgroep Grauwe Kiekendief graag zien dat overheden, provincies in het bijzonder en semioverheden (Waterschappen bijv.) net als vroeger het heft weer in handen nemen. Om met heldere richtlijnen en beheeradviezen richting al die partijen die zo gedachteloos klepelen en maaien deze merkwaardige Hollandse netheidsmanie te stoppen. Wij willen onze ervaringen graag delen met provincies, terreinbeheerders en agrarische natuurverenigingen. Tienduizenden legsels van vaak talrijke, maar ook honderden legsels van soorten op de Rode Lijst verdienen een beter lot dan het kille staal van een klepelbak of voorbijrazende cyclomaaier. Harold van der Meer Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief, postbus 46, 9679 ZG, Scheemda Bezoekadres: Plattelandshuis Oost-Groningen, Nassaustraat 14, 9671 BW, Winschoten Design by Studio-Pgraphix

2 pagina 2 Even voorstellen... Rémar Erens Een Belg in Oost-Groningen..?? Ja, toch wel! Of je jezelf even kunt voorstellen? Is dat nog nodig? dacht ik even. Voor enkele medewerkers van de WGK niet meer, maar voor de meesten waarschijnlijk toch wel. Hieronder alvast wat meer achtergrondinfo. Uiteraard staat hier zeker niet alles in ;-) en omdat beelden meer zeggen dan woorden, heb ik er ook enkele foto s bij gezet. Samen met broer en zus. Het onderzoeksteam dat meedoet met het Quarry Life Award project Zie Naam: Leeftijd: Woonplaats: Studie: Rémar Erens 24 jaar Kanne (gemeente Riemst) België, in Belgisch Limburg, net onder Maastricht, op enkele 100 en meters van de Belgisch-Nederlandse grens Agro- en Biotechnologie, afstudeerrichting Groenmanagement, specialisatie Natuur- en bosbeheer, Professionele bachelor aan de Provinciale Hogeschool Limburg. Piet Munsterman, Saxifraga Wat ik bij jullie kom doen: voor mijn laatste jaar van de opleiding Groenmanagement dien ik een stage te lopen bij een professionele organisatie die activiteiten heeft die in lijn liggen met de opleiding. Uiteraard dacht ik direct aan de WGK en stelde dat voor aan ons Departement. Een goedkeuring volgde vrij snel. Gedurende de maand juli zal ik meedraaien met de werkgroep om zo in aanraking te komen met een zo divers mogelijk aanbod van onderwerpen. Connectie met de WGK: tja, het wereldje rond akkervogels en agrarisch natuurbeheer is in West-Europa niet zo bijzonder groot, vandaar dat je indien je met deze materie bezig bentelkaar vroeg of laat zeker en vast tegen het lijf loopt. Dat gebeurde dan ook een aantal jaar geleden op een of andere akkervogelsymposium. Toen ontmoetten wij (enkele vooraanstaande vrijwilligers die in Vlaanderen actief zijn op vlak van akkernatuur) de inmiddels internationaal bekende WGK. In die periode kwam een gerichte akkervogelbescherming in Vlaanderen steeds meer tot stand. Min of meer gelijktijdig ontstond ook de Werkgroep Grauwe Gors (WGG), een groep van vrijwilligers die zich focust op akkervogelbescherming en studie. Hierbij richt ze zich in het bijzonder op de grauwe gors. (

3 pagina 3 Even voorstellen... vervolg Rémar Erens Bezigheden in vrije tijd: natuurbeheer en studie (flora en fauna) in eigen streek (vooral op de Sint-Pietersberg), co-conservator van het Vlaamse deel van de Sint- Pietersberg, voorzitter Werkgroep Grauwe Gors, akkervogelinventarisaties en onderzoek in de Haspengouwse leemstreek, enkele sportieve activiteiten om conditie op niveau te houden Toch ook nog even meegegeven dat ik natuurlijk bijzonder verheugd en dankbaar ben de mogelijkheid te krijgen om bij de Werkgroep Grauwe Kiekendief een maand lang op basis van een stage te mogen meedraaien. Hierdoor zal ik ongetwijfeld heel wat kennis en ervaring opdoen, iets dat later hier in België -op vlak van agrarisch natuurbeheer- zeker en vast een meerwaarde zal betekenen. Hopelijk kan ik met mijn aanwezigheid de komende maand ook een serieuze steen bijdragen aan het bereiken van de doelstellingen van de WGK. Tot in het veld! Piet Munsterman, Saxifraga Oike Vlaanderen Een Vlaamse delegatie op bezoek in Oost-Groningen, voorjaar 2012

4 pagina 4 Veldleeuwerik akkerrand? Door Henk Jan Ottens en Marije Kuiper In het gebied tussen Nieuw Beerta en Ganzedijk ligt een van de hoogste dichtheden aan akkerranden van Oost-Groningen. Bijna 10% van de landbouwoppervlakte is hier als akkerrand in gebruik. Een interessant gebied om de effecten van akkerranden op verschillende soorten vogels te bekijken. Opvallend zijn bijvoorbeeld de hoge aantallen veldleeuweriken die hier hun keeltjes schor zingen; duidelijk meer dan in omringende gebieden waar geen randenbeheer plaatsvindt. Toch heeft een recente analyse een teleurstellend beeld laten zien: het aantal broedparen van de veldleeuwerik is in dit gebied met maar liefst 34% afgenomen tussen 2007 en Siegfried Woldhek Oike Vlaanderen Hoe is zo n sterke afname mogelijk in een gebied waar zoveel in agrarisch natuurbeheer wordt geïnvesteerd? Zouden akkerranden, met de huidige zaaimengsels en beheersvoorwaarden, misschien niet zo geschikt zijn voor de veldleeuwerik om voedsel in te zoeken? Het is bekend dat de veldleeuwerik niet houdt van al te hoge plantengroei, dus wellicht maakt deze vogel wel helemaal geen gebruik van akkerranden Ondanks het feit dat men zich in Nederland al twee decennia bezig houdt met agrarisch natuurbeheer, zijn dergelijke vragen nog nauwelijks onderzocht. Hoog tijd om eens na te gaan of de veldleeuwerik echt van akkerranden houdt! Lees verder

5 pagina 5 Daarvoor hebben de auteurs van dit stukje met medewerking van studente Leontien Cenin in verschillende jaren 73 veldleeuweriknesten in de gaten gehouden, en precies genoteerd waar de oudervogels het voedsel voor hun jongen haalden. In totaal zijn zo de bestemmingen van maar liefst 1363 voedselvluchten genoteerd. Het bleek dat de veldleeuweriken in allerlei habitats voedsel haalden, van wintertarwe tot wegbermen en van akkerranden tot maïsvelden. Om echt te weten te komen welke habitats favoriet zijn en welke niet, is er een vergelijking gemaakt tussen het aantal bezoekjes aan een bepaald habitat, en de oppervlakte van dat habitat binnen de veldleeuwerikterritoria (zie figuur). Siegfried Woldhek Oike Vlaanderen Zonder twijfel bleken akkerranden favoriet nummer één te zijn voor voedselzoekende veldleeuweriken. Akkerranden maakten ongeveer 5% uit van de oppervlakte binnen alle veldleeuwerikterritoria, maar er gingen ruim zes keer zo veel voedselvluchten naartoe (32% van alle vluchten). Ook bermen en slootkanten werden graag bezocht om voedsel in te vinden, hoewel minder uitgesproken dan de akkerranden. Luzerne en grasland werden gemiddeld bezocht, ongeveer even vaak als je zou verwachten op basis van hun oppervlakte. Hierbij moet wel vermeld worden dat luzerne zeer populair is bij de veldleeuwerik om een nest in te maken, dus het oppervlaktepercentage binnen de veldleeuwerikterritoria (25%) is al ongeveer vijf keer zo groot als dat in de hele regio (4%). Maïs en wintertarwe tot slot werden het minst gewaardeerd. In het Oldambt is wintertarwe een belangrijk gewas, en de veldleeuwerik broedt er ook graag in, maar blijkt er niet vaak naar voedsel te zoeken. Lees verder

6 pagina 6 Interessant is ook dat akkerranden het hele broedseizoen lang favoriet bleven. Studies naar andere vogelsoorten zoals de geelgors toonden aan dat die aan het eind van het seizoen akkerranden begonnen te mijden vanwege de hoge plantengroei. Waarschijnlijk zorgt het beheer in Nederland, waarbij de helft van de akkerrand in de zomer eenmaal wordt gemaaid, ervoor dat de randen het hele seizoen lang aantrekkelijk blijven. De resultaten van ons onderzoek zijn dus aan de ene kant heel positief: veldleeuweriken maken dankbaar gebruik van akkerranden om hun jongen te voeden en doen dat het hele seizoen lang. Aan de andere kant is het verontrustend dat zelfs in een gebied met zoveel akkerranden de aantallen veldleeuweriken nog steeds sterk dalen. De oorzaak moet toch gezocht worden in de te lage overleving van met name jonge dieren, waarbij maaiwerkzaamheden veruit de belangrijkste doodsoorzaak zijn. Na het eerste legsel in wintertarwe wordt dit gewas te hoog en wijkt de veldleeuwerik voor een tweede legsel uit naar grasland of luzerne. In luzerne zijn de overlevingskansen nog redelijk goed, maar in grasland is de kans om een legsel groot te brengen nihil door de zeer frequente bewerking. Wil het agrarisch natuurbeheer voor een soort als de veldleeuwerik succesvol zijn, dan mogen maatregelen op perceelsniveau, die de vogel broedgelegenheid bieden als alternatief voor grasland, dus niet ontbreken. Maar wie weet hoe sterk de afname in broedparen geweest zou zijn zonder de akkerranden? Onze conclusie is dat veldleeuweriken inderdaad van akkerranden houden, maar liefde gaat niet alleen door de maag Siegfried Woldhek Oike Vlaanderen

7 pagina 7 Drie soorten kieken met UvA*-loggers! Door Almut Schlaich, Raymond Klaassen en Ben Koks Vorige week was zover. Nadat het dit voorjaar eindelijk lukte om in de omgeving van Delfzijl een bruine kiekendief te vangen, vingen we begin juli twee blauwe kiekendieven nabij Winschoten. Bruine kiekendief - De 2e kj bruine kiek man William heeft sinds zijn vangst inmiddels een imposante hoeveelheid datapunten verzameld. De komende weken gaan we proberen nog 1-3 bruine kiekendieven van een UvA-datalogger te voorzien. Vangen van volwassen bruine kieken valt niet mee en daarom des te meer vreugde dat dit op 10 mei wel is gelukt. Ben Koks Almut Schlaich en Raymond Klaassen zien de allereerste Nederlandse bruine kiekendief met logger vertrekken. Blauwe kiekendief - Nadat in 2010 de eerste blauwe kiekendieven sedert 1992 in de Oost- Groninger akkers kwamen broeden hadden we natuurlijk al bedacht dat het heel mooi zou zijn als we deze interessante soort vanaf de beginjaren in ons onderzoek met dataloggers zouden kunnen meenemen. De soort lijkt het redelijk goed te doen in het Europese akkerland (Frankrijk voorop met paar; mededeling Vincent Bretagnolle) en wij willen natuurlijk snappen of óók deze soort profiteert van de akkerranden, de natuurbraakpercelen en de winterveldjes. De UvA-loggers beschikken over de ultieme techniek om hierachter te komen en zo de vele mysteries rond deze roofpiet beetje bij beetje te ontrafelen. *Universiteit van Amsterdam Lees verder

8 pagina 8 Vervolg: Drie soorten kieken met UvA-loggers! Met het vangen van het mannetje Focko en het wijfje Simone beleefden wij in de eerste week van juli een nieuw hoogtepunt in een toch al boeiend veldseizoen. Na het werk van Wim Schipper (eind jaren zestig, begin jaren zeventig) is er feitelijk geen fatsoenlijke habitatstudie meer gedaan naar deze Rode Lijstsoort in ons land. De terugkomst van de Blauwe kiekendief als broedvogel in de Oldambster akkers kan een begin zijn van een succesvolle revival in Nederland. Kennisvergaring zal altijd de kurk blijven waarop ons beschermingswerk drijft. We hopen het de blauwe kiekendieven in Oost- Groningen net zo naar de zin te kunnen maken als de grauwe kiekendieven. Ben Koks Ben Koks Raymond Klaassen en Kees van Scharenburg kijken geboeid naar het pas gevangen mannetje blauwe kiekendief. Lees verder

9 pagina 9 Vervolg: Drie soorten kieken met UvA-loggers! Ben Koks Christiaan Both, Almut Schlaich en Simone van der Sijs vergapen zich aan de schoonheid van dit vrouwtje blauw. In de volgende nieuwsbrief laten we jullie zeker een mooi Google-plaatje met datapunten zien, en verwachten wij dat we inhoudelijk interessante informatie met de trouwe lezers van deze nieuwsbrief kunnen delen. Een bezoek waard is de site van de Universiteit van Amsterdam over het Bird Tracking System: Dankzij onze 'ipad-biologe Almut Schlaich blijkt dataloggervogel "Pieter" nu een ware kampioen geworden met meer dan GPS-punten!

10 pagina 10 De Blauwestad heeft wel wat Door Jeroen Helmers Mijn naam is Jeroen Helmers en ben woonachtig in de Blauwestad. Voordat ik in de Blauwestad kwam wonen had ik nog niet veel op met vogels. Windsurfen en fotograferen waren m n hobby s. Het viel me wel op dat er hier allemaal vreemde vogels zag die ik niet kende en nog nooit gezien had. Ik heb toen eens een poging ondernomen om ze op de gevoelige plaat vast te leggen. Dat viel me zwaar tegen, bijna elke foto was mislukt. Naarmate de tijd vorderde kreeg ik meer kennis van de vogels en hun familie en meer stuur over m n fotoapparatuur. Het was december 2011 toen ik wel een hele grote vogel over het meer zag zweven een volwassen Zeearend, geweldig en nog beeldvullend weten vast te leggen ook. De zoektocht naar en vooral het fotograferen van met name roofvogels was geboren. Een erg lastige soort om goed op de foto te krijgen. Jeroen Helmers Jeroen Helmers Vaak rij ik s avond als het licht op z n mooist is door het gebied en kom in deze periode vaak hetzelfde mannetje grauwe kiekendief tegen. Eerst met wingtag en nu zoals Ben me wist te melden met een logger. Het is moeilijk om de grauwe kiekendief goed op de foto te krijgen. De foto s zijn me nog niet naar de zin, maar dat gaat me binnenkort lukken. Op jacht naar een mooie plaat van de grauwe kiekendief Jeroen Helmers Lees verder

11 pagina 11 Aanvullende informatie: Op 20 juni zijn het mannetje met wingtag en zijn vrouwtje gevangen en van dataloggers voorzien. Ze zijn vernoemd naar de boer en zijn vrouw: Jan Gerard en Jannie. Zoals uit het voorgaande stukje al bleek had dit mannetje een voorkeur voor de Blauwestad. Het onderstaande kaartje laat de verzamelde loggerpunten van 20 tot en met 24 juni zien, en wat voor een voorkeur! In vergelijking met andere grauwekiekendiefmannen heeft deze man een kleine homerange (activiteitsgebied). Op 25 juni hebben we het nest van dit paartje in wintergerst beschermd. Daarin zaten twee jongen, de oudste was toen rond de acht dagen oud.

12 pagina 12 Tussen het koren Door Harold van der Meer Als geboren Groninger, maar al ruim 40 jaar woonachtig op de Utrechtse Heuvelrug, is het als thuiskomen wanneer ik weer de Groninger klei aan mijn laarzen voel zuigen. Ook dat was zo n zes jaar geleden een reden om mij aan te melden als vrijwilliger bij deze werkgroep. Dit natuurlijk naast mijn voorliefde voor roofvogels en de wil om iets te kunnen doen om wat natuurlijke elementen te behouden in dit overbevolkte landje. Zo trok ik op 25 juni jl. met Ben en Madeleine naar de omgeving Scheemda om daar een mogelijk nest van een Blauwe kiekendief in wintertarwe te beschermen. Gewapend met beschermingsmaterialen kon het nest na uitlopen door Ben op aanwijzingen van de schrijver van dit stukje, voorzien worden van een kooi. Dit kippenhok is van boven natuurlijk open, zodat de jongen (vier stuks) wel gevoerd kunnen worden en later kunnen uitvliegen. Een week later was ik in de gelegenheid om vanuit een schuiltentje op respectabele afstand van het nest te gaan fotograferen. De vrouw des huizes was hier in eerste instantie niet van gediend, maar na enige tijd was ze er van overtuigd dat er kennelijk geen gevaar in school en nam ze weer plaats op de rand van de beschermingskooi. Genietende van deze schone dame, werden mijn oren ook nog eens gestreeld door roepende kwartels en zingende veldleeuweriken. De Blauwe dame kon zich gelukkig prijzen met de locatie en een geweldige man. Vanaf aankomst bij de akker tot vertrek (totaal heb ik bijna 8 uur in een tentje van 80 bij 80cm gezeten) zijn er vijf prooien aangedragen. Drie daarvan waren muizen en twee waren vogels. De prooioverdracht (PO) was steeds, zij het op afstand, goed te zien. Het blijft een spektakel. Het mannetje vloog na de PO direct weer weg op zoek naar de volgende buit. Harold van der Meer Bijzonderheden uit het logboek: uur: tentje staat en vrouw vliegt klagende over mij maar gaat na 10 minuten toch op de kooirand zitten om af en toe weer op te vliegen om mij toch nader te onderzoeken. Na een uurtje besluit ze dat het goed is uur: PO. Man brengt muis, vliegt al kijkend (zonder te kekkeren) over de tent en gaat weer jagen uur: man Grauwe kiek komt over nest met vrouw Blauwe op de kooirand vliegen. Ze kijken elkaar aan en er gebeurt niets! Vrouw blijft zitten en man vliegt door uur: Bruine kiek-vrouw in zicht! Alarmcode rood. Blauwe vrouw gaat er als een speer heen en een geweldig luchtgevecht speelt zich voor mijn ogen af. Bruine vertrekt en Blauwe gaat weer op kooirand zitten uur: ik zakte door mijn stoeltje uur: laatste PO en vrouw brengt muis naar nest. Na de laatste foto s op mijn knieën gemaakt te hebben, de boel afgebroken. De vrouw vliegt weer klagend op maar als ik bij de auto ben zit ze, nog wat scheldwoorden naroepend, al weer op de kooirand.

13 pagina 13 Oproep Veldmuizen en ons veldexperiment in de Vriescheloërvennen Door Almut Schlaich Dankzij de noeste en vooral volhardende arbeid van onze bachelorstudenten Sylvia de Vries en Jolien Morren hebben we dit jaar weer een belangrijke stap kunnen zetten in ons onderzoek naar de relatie tussen het habitatgebruik van onze kiekendieven en hun belangrijkste prooi: de veldmuis (Microtis arvalis). We hebben een speciale methode ontwikkeld zodat we ook ruimtelijk patronen op perceelsniveau inzichtelijk kunnen maken. Door de dataloggervogels weten we immers exact hoe onze vogels het landschap gebruiken. Siegfried Woldhek Dit grasperceel aan de Blijhamsterweg is minutieus door Sylvia en Jolien geteld (de zwarte punten). De groene punten zijn de gps-posities van loggervogel Pieter, die daar na het maaien aan het jagen was. De essentie van onze methode is dat er iedere twintig meter in van tevoren bepaalde raaien - binnen een vierkant frame van één vierkante meter alle actieve en niet-actieve muizenholletjes en belopen runway s worden geteld en op een formulier genoteerd. Van alle gemeten punten wordt een waypoint in een GPS gemaakt. Het is belangrijk werk voor onze habitatstudie met dataloggers, en samen met de MAS-tellingen (Meetnet Agrarische Soorten) kunnen wij daarmee een prima inschatting geven van het gemeten voedselaanbod in combinatie met het habitatgebruik van Circus pygargus. Lees verder

14 pagina 14 Loggervogel Marc laat heel mooi zien hoe hij op de dagen na het maaien van het veldexperiment in de Vriescheloërvennen het gebied gebruikt om te jagen. Om een lang verhaal kort te maken (we komen hier later natuurlijk uitgebreid op terug): WE HEBBEN JULLIE HULP NODIG! Hulp bij het tellen van muizenholletjes en runway s. Vooral in de tweede helft van juli en de dagen ná het maaien van onze experimentele velden tussen Vriescheloo en Blijham gaan we pieken. We hopen dat we samen met onze studenten en een paar volhardende vrijwilligers daar belangrijke gegevens kunnen verzamelen. Siegfried Woldhek Oike Vlaanderen Zin en tijd om een bijdrage te leveren aan ons onderzoek? Voor aanmelden en vragen graag contact opnemen met of tel Ben Koks Collega Popko Wiersma en student Mark Meulman krijgen uitleg over de systematiek van een gangbare GPS.

15 pagina 15 Van alles wat Waarnemingen *Op 13 mei 2012 kregen we deze mooie foto binnen via de mail, afkomstig van Gerard Sterk met de vraag of wij konden bevestigen dat hij een 2e kj mannetje steppekiekendief op de foto had gezet? Het was de eerste melding van dit mannetje en nog steeds verblijft deze vogel in het mooie en het interessante Lofar-gebied in Drenthe. Gaan we het meemaken dat er in de toekomst *Tijdens het bijhouden van alle waarnemingen van grauwe kiekendieven kom je waarnemingen met bijzondere opmerkingen tegen André Eijkenaar

16 pagina 16 Van alles wat Mijn roofvogels. Van Rob Bijlsma. Al meer dan veertig jaar klimt Rob Bijlsma in boomtoppen om roofvogels te bestuderen. Hij begon daarmee in de late jaren zestig, tijdens het diepste dieptepunt voor roofvogels in een grondig vergiftigde wereld. Nú zijn ze alomtegenwoordig, zelfs tot in hartje stad. Hoe valt dat te rijmen met de afname van belangrijke prooisoorten en met landschappelijke veranderingen van ongekende omvang? Rob Bijlsma ziet patronen, hij snapt wat er aan de hand is op grond van geduldige observaties en metingen. Een roofvogel wordt op die manier een individu dat dagelijks beslissingen neemt. En hoe uitstekend kunnen ze dat, óók als de omstandigheden ongewis zijn. Mijn roofvogels is het verslag van een gepassioneerde zoektocht naar de leefwereld van roofvogels, geschraagd met terzijdes, langlopend onderzoek in binnen- en buitenland, jeugdige overmoed, ongevraagde meningen, cijfers en kennis van anderen. (bron: uitgeverij Atlas) Oproep Hulp gevraagd bij het bemensen van een informatiestand op de Markt van Melk en Honing, zaterdag 4 augustus op de Grote Brink te Zuidlaren. De markt is open van uur tot uur. We hebben hulp nodig bij het geven van informatie en bij het inrichten en opruimen van de kraam. André Eijkenaar Zin in een gezellige dag op een zeer gevarieerde markt? Een dagdeel kan natuurlijk ook. Aanmelden kan bij Madeleine Postma: madeleine.postma@grauwekiekendief.nl of Voor meer info over de markt: