Arrondissementsparket Den Haag

Transcriptie

1 Arrondissementsparket Den Haag Zaak : G. Wilders Parketnummer : 09/ Data : 16 en 17 november 2016

2 Inhoudsopgave 1.1 Een bijzondere zaak? Inhoudsopgave 1. Inleiding Een bijzondere zaak? Tenlastelegging Opbouw requisitoir Schets van de feiten De uitlating van 12 maart als het even kan ook eh wat minder Marokkanen Reacties op de uitlating van 12 maart Aangiften Bevraging door de media De speech van 19 maart De minder Marokkanen -speech op de avond van de verkiezingen Reacties op de speech van 19 maart Bevraging door de media Aangiften Het beledigende karakter en de impact daarvan Het ontstaan van angst- en onveiligheidsgevoelens Het over één kam scheren van een hele bevolkingsgroep Het zaaien van tweespalt tussen bevolkingsgroepen Dan gaan we dat regelen, bedreigend en onduidelijk Kopieergedrag: naroepen met minder, minder De impact van de uitlatingen op kinderen/jongeren Historisch beladen associaties Resultaten van het opsporingsonderzoek Verklaring Wilders Getuigenverklaringen Samenvatting Verdragsrecht en Grondwet Inleiding Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten Internationaal Verdrag inzake de Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie (IVUR) Achtergrond en verdragsverplichtingen Verhouding tot de vrijheid van meningsuiting IVUR-Comité en Algemene Aanbevelingen nrs. 15, 30 en Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Art. 10 EVRM Art. 14 EVRM en het Twaalfde protocol bij het EVRM Art. 17 EVRM Aanbeveling R(97)20 over hate speech

3 Inhoudsopgave 1.1 Een bijzondere zaak? 3.7 Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie Kaderbesluit 2008/913 betreffende de bestrijding van racisme en vreemdelingenhaat Grondwet Afronding Jurisprudentie Europese Hof voor de Rechten van de Mens Inleiding Algemeen toetsingskader art. 10 EVRM De vier criteria uit het Sunday Times-arrest Margin of appreciation Doorwerking IVUR in de jurisprudentie van het EHRM Overzicht van arresten De klassieker Handyside vs. VK over de vrijheid van meningsuiting Castells vs. Spanje en vervolgarresten (over politici die de autoriteiten bekritiseren) Overzicht van discriminatiezaken Jersild vs. Denemarken Norwood vs. VK Erbakan vs. Turkije Soulas vs. Frankrijk Féret vs. België Le Pen vs. Frankrijk Vejdeland vs. Zweden Perinçek vs. Zwitserland Arresten over de wijze waarop de uitlatingen zijn gedaan Het EHRM over de vrijheid van meningsuiting voor politici de grote lijn Samenvatting Vergelijking discriminatiegronden ras en godsdienst Inleiding en vraagstelling Het internationale recht Wetsgeschiedenis Jurisprudentie EHRM Hoge Raad Literatuur Samenvatting en conclusie Samenhang; Feit Inleiding Verschil tussen samenhang en context Reikwijdte van de samenhang Wilders I Latere jurisprudentie Beoordeling van de samenhang van de tenlastegelegde uitlatingen

4 Inhoudsopgave 1.1 Een bijzondere zaak? Kenbaarheid van de overige uitlatingen Aangevers over de overige uitlatingen Anderen over de overige uitlatingen Subsidiair standpunt Samenvatting van de samenhang Artikel 137c Sr (groepsbelediging) Inleiding Beschermd belang Algemeen Art. 137c Sr (oud); openbare orde weegt het zwaarst Art. 137c Sr (nieuw); IVUR: non-discriminatie weegt het zwaarst Wetswijziging 1992; negatieve beeldvorming weegt het zwaarst Samenvatting en conclusie Beperking en verruiming van art. 137c Sr Art. 137c Sr (oud) beschermt alle groepen maar alleen tegen formele belediging Art. 137c Sr (nieuw) beschermt een beperkt aantal groepen, zowel tegen formele belediging als tegen materiële belediging Beperking tot ras, godsdienst of levensovertuiging Uitbreiding tot materiële belediging Heeft art. 137c Sr ook een beperkte reikwijdte ten aanzien van ras? Het toetsingskader van art. 137c Sr: 3-stappen drie-stappen Onnodig grievend Onnodig grievend op inhoud Onnodig grievend door wanverhouding grievendheid en functionaliteit Onnodig grievend door toonzetting Onnodig grievend door aanzetten tot onverdraagzaamheid (Felter) Samenvatting Het begrip (on)verdraagzaamheid Inleiding (On)verdraagzaamheid in de wetsgeschiedenis (On)verdraagzaamheid in specifieke regelgeving (On)verdraagzaamheid in de jurisprudentie Samenvatting en conclusie Beoordeling Feit 1: de speech van 19 maart 2014, groepsbelediging Inleiding Openbaar en mondeling Opzettelijk Over een groep mensen Wegens Ras Ras in het IVUR en de nationale wetsgeschiedenis Ras in de jurisprudentie Omvat ras ook nationaliteit?

5 Inhoudsopgave 1.1 Een bijzondere zaak? Samenvatting en conclusie bestanddeel ras Beledigend De aard van uitlating bezien in samenhang met de overige tekst (stap 1) De context van het publiek debat (stap 2) Onnodig grievend (stap 3) Deelnemingsvorm Conclusie Artikel 137d Sr (aanzetten tot haat en discriminatie) Inleiding Beschermd belang Toetsingskader aanzetten tot discriminatie Beoordeling Feit 2: de speech van 19 maart 2014, aanzetten tot discriminatie Aanzetten tot Discriminatie De aard van uitlating bezien in samenhang met de overige tekst (stap 1) De context van het publiek debat (stap 2) Onnodig grievend (stap 3) Conclusie Beoordeling Feit 2: de speech van 19 maart 2014, aanzetten tot haat Haat Intrinsiek conflictueuze tweedeling Vonnis Wilders I en andere nieuwe inzichten Toetsingskader en beoordeling Conclusie Beoordeling feit 3 en 4: de uitlating op de markt van 12 maart Inleiding Feit 3: groepsbelediging Feit 4: aanzetten tot discriminatie en haat Strafbaarheid en strafeis Strafbaarheid feit en verdachte Strafmaatoverwegingen Ernst van de feiten Rekenschap achteraf Chilling effect op het publiek debat Straffen in andere zaken Wettelijk strafmaximum Strafeis

6 1. Inleiding 1.1 Een bijzondere zaak? 1. Inleiding 1.1 Een bijzondere zaak? Dit strafproces kent een bijzonderheid die de basis van de rechtsstaat raakt. Dat komt omdat twee fundamentele waarden strijden om voorrang. Fundamentele waarden van onze vrije democratische samenleving. Het discriminatieverbod en de vrijheid van meningsuiting. Het belang van de vrijheid van meningsuiting is groot. Het is een van de essentiële fundamenten van onze democratische samenleving. En het is een basale voorwaarde voor de ontwikkeling van ieder mens. 1 Maar de vrijheid van meningsuiting is niet absoluut. De vrijheid van meningsuiting gaat gepaard met verplichtingen en verantwoordelijkheden. 2 Het belang van discriminatiebestrijding is eveneens groot. Iedere burger moet zich een volwaardig burger weten. Iedere burger moet gevrijwaard blijven van uitlatingen die hem als lid van een vermeend minderwaardige groep wegzetten. 3 Racisme en vreemdelingenhaat vormen een rechtstreekse schending van de beginselen van vrijheid, democratie en van de rechtsstaat. 4 Deze zaak is ook bijzonder door de grote maatschappelijke beroering na de minder Marokkanen -speech. Daarbij liepen de emoties soms hoog op. Het OM heeft daar oog voor. Maar laat het volgende duidelijk zijn. Er is in de rechtszaal maar één maatstaf voor de beoordeling van de strafbaarheid. En dat is het recht, net als in iedere andere zaak. Op basis van grondige bestudering van dat recht, de specifieke omstandigheden van deze zaak, en met gebruikmaking van alle expertise binnen het OM, is overgegaan tot vervolging. Niks meer en niks minder. De drijfveer van het OM ligt in het handhaven van de democratisch vastgestelde strafwet. Wij zijn gebonden aan de wet. Voor persoonlijke opvattingen is geen plaats. De wetgever heeft op goede gronden gekozen voor een actieve bescherming tegen discriminatie. In lijn 1 A.J. Nieuwenhuis, Over de grens van de vrijheid van meningsuiting (4 e druk), Nijmegen 2015, p. 307; EHRM 25 maart 1985, nr. 8734/79 (Barthold/Duitsland), r.o. 58, waarin wordt verwezen naar EHRM 7 december 1976, nr. 5493/72 (Handyside/VK). 2 In art. 10, lid 2 EVRM is bepaald dat de vrijheid van meningsuiting: plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, (en dat zij) kan worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van ( ) (onder meer) het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten ( ) (of) de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen. In art. 7 Grondwet is dat tot uitdrukking gebracht met de formule: behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. 3 College van procureurs-generaal, Aanwijzing discriminatie, 29 oktober 2007, Stcrt. 2007, Kaderbesluit 2008/913/JBZ van de Raad van 28 november 2008 betreffende de bestrijding van bepaalde vormen en uitingen van racisme en vreemdelingenhaat door middel van het strafrecht (PbEU 2008, L 328/55); zie dit requisitoir, onder

7 1. Inleiding 1.1 Een bijzondere zaak? met de woorden van Tweede Kamerlid mw.mr. Bakker-Nort, uitgesproken op 1 mei 1934: Nederland heeft een te schoone traditie van verdraagzaamheid jegens alle godsdiensten en rassen, dan dat wij deze door ( ) ophitsers zouden laten vernietigen. 5. Diezelfde wetgever heeft het VN-Rassenverdrag goedgekeurd, geratificeerd en omarmd. 6 Daarom is het OM, als staatsorgaan, verplicht tot strafrechtelijke bescherming tegen rassendiscriminatie. Het strafrecht biedt bij uitstek de mogelijkheid om mensen publiekelijk ter verantwoording te roepen en de strafrechtelijke norm te markeren. 7 Als Wilders of de deskundigen Cliteur en Zwart dit anders willen, moeten zij hun bezwaren niet in deze rechtszaal naar voren brengen, maar in de Staten-Generaal. Alleen de wetgever gaat over het bereik van de strafwet en de goedkeuring van verdragen. Zolang die niet zijn gewijzigd of opgezegd, is ook een politicus daaraan gebonden. 8 Sommigen beweren dat het proces Wilders vooral een podium zal geven. Het is niet aan het OM om dit soort factoren mee te wegen bij de vervolging. De Aanwijzing discriminatie van het College van procureurs-generaal is daarover duidelijk. Ik citeer: In geen geval is eventueel martelaarschap of uitbuiting van de forumfunctie een argument om dagvaarding achterwege te laten. 9 Het OM opereert in individuele strafzaken onafhankelijk van de politiek. Daarvoor bestaan sterke rechtsstatelijke argumenten. 10 Anderen vragen zich af wat de meerwaarde van dit proces nog is, tweeëneenhalf jaar na dato. Het antwoord op die vraag is simpel. Wilders wordt beschuldigd van groepsbelediging en aanzetten tot haat en discriminatie. Die feiten zijn strafbaar gesteld op grond van genoemd VN-Rassenverdrag. Een van de doelstellingen van dit Verdrag is discriminatoire politieke meningsvorming de kop in te drukken. Opdat feitelijke achterstelling wegens ras wordt voorkomen. 11 Het markeren van die fundamentele internationaalrechtelijke norm bevestigt het belang van deze strafzaak. 5 Handelingen II 1933/34, 58, p. 1831L. 6 Zie dit requisitoir, onder 3.4, 7.2.3, , 8.2, en College van procureurs-generaal, Aanwijzing discriminatie 29 oktober 2007, Stcrt. 2007, HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583, r.o : Enerzijds moet deze daadwerkelijk in staat zijn zaken van algemeen belang aan de orde te stellen. Ook als zijn uitlatingen kunnen kwetsen, choqueren of verontrusten. Anderzijds draagt een politicus de verantwoordelijkheid om uitlatingen te voorkomen die in strijd zijn met de wet en met de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat. 9 College van procureurs-generaal, Aanwijzing discriminatie 29 oktober 2007, Stcrt. 2007, Vgl. H. de Doelder, Het OM in positie, Arnhem 1988; H. de Doelder, Een politiek OM, TvP 2002, nr. 7/8, p. 4. De wet kent slechts één uitzondering: de bevoegdheid van de minister van Justitie om het OM op grond van art. 127 Wet RO een aanwijzing te geven. Zo n aanwijzing ontbreekt in deze zaak. 11 Zie dit requisitoir, onder

8 1. Inleiding 1.2 Tenlastelegging Het VN-Rassenverdrag verplicht lidstaten niet alleen om rassendiscriminatie strafbaar te stellen, maar ook om handhavend op te treden tegen overtreding van de strafwet. 12 In het vorige Wildersproces was primair sprake van geloofskritiek. Toen werd het OM door het gerechtshof gedwongen om tot vervolging over te gaan. Nu leggen wij deze zaak met volle overtuiging actief aan uw rechtbank voor. In deze zaak wordt een bevolkingsgroep collectief getroffen in wat voor die groep kenmerkend is: de Marokkaanse afkomst. Het verschil met Wilders I wordt treffend vertolkt door getuige AK. Moeder van 3 jonge kinderen en woonachtig in een dorp in Hollands-Midden. Zij zegt: (Wilders, ovj s) heeft vaker uitspraken gedaan over moslims en de Islam. Als hij deze uitspraken doet, raakt het je ook wel, maar minder dan als het gaat over mijn afkomst. Een afkomst bepaalt wie je bent. ( ) Zijn wens om te zorgen dat er minder (Marokkanen, ovj s) moeten komen ( ) gaat over je bestaan, alsof je er niet mag zijn. Dat gaat inderdaad heel diep. 13 Precies om deze redenen dienen racistische uitlatingen in de kiem te worden gesmoord. 14 Omdat het de menselijke waardigheid raakt tot in de kern. Het raakt het bestaansrecht. Dit citaat verwoordt heel beknopt de grondslag van ons requisitoir. 1.2 Tenlastelegging Het OM rekent Wilders twee uitlatingen aan. De eerste is de speech van 19 maart Wilders stelde met opgeheven vinger de volgende vraag: willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen? Daarop werd door het publiek enige tijd minder, minder gescandeerd. Ook werd luid geapplaudisseerd. Wilders sloot af met de tekst: Dan gaan we dat regelen. Deze uitlating is in feit 1 tenlastegelegd als groepsbelediging, en in feit 2 als aanzetten tot haat en discriminatie. De tweede tenlastegelegde uitlating betreft de opmerking op de markt in Loosduinen van 12 maart Ik citeer: Voor die mensen doen we het nu. Die stemmen nu op een veiliger en socialer ( ) stad met minder lasten. En als het even kan ook wat minder Marokkanen. Deze uitlating is in feit 3 tenlastegelegd als groepsbelediging, en in feit 4 als aanzetten tot haat en discriminatie. 12 Zie dit requisitoir, onder RC-verhoor, 30 juni 2016, onder Kamerstukken II 1933/34, 237, nr. 3, p. 4. 7

9 1. Inleiding 1.3 Opbouw requisitoir 1.3 Opbouw requisitoir De aard van de vrijheid van meningsuiting leidt ertoe dat zij in botsing kan komen met het strafrechtelijk discriminatieverbod. Hier is een spanningsverhouding tussen de grondrechten aanwezig. 15 Het is in concrete gevallen aan de rechtspraak om te bepalen welk grondrecht zwaarder weegt. Voor de wijze waarop hieraan in de rechtspraktijk inhoud wordt gegeven, wordt in dit requisitoir het juridisch kader aangereikt. Dat bestaat niet alleen uit de nationale strafwet, maar ook uit verdragsrecht, de Grondwet, jurisprudentie en wetenschappelijke literatuur. Net als in het requisitoir van Wilders I maakt het OM dankbaar gebruik van het proefschrift van Rosier. 16 Zijn werk bevat een diepgravende analyse van het VN- Rassenverdrag en de nationale wetsgeschiedenis. Daarnaast zullen wij veelvuldig citeren uit het werk van andere wetenschappers, waaronder: Janssens, Nieuwenhuis, Janssen, Van Noorloos, Mevis, Sackers, De Roos, Schutgens, Dommering en Lawson. Genoemde wetenschappers dragen in bijzonder kennis van de vrijheid van meningsuiting en het strafrechtelijk discriminatieverbod. Zij schreven hierover proefschriften 17, handboeken 18, gezaghebbende annotaties, rapporten en artikelen. Deze deskundigen onderscheiden zich door een grote kennis van het positieve recht. Het OM zal vandaag en morgen een definitief standpunt over deze zaak geven. Ons requisitoir is langer dan gebruikelijk. Dat heeft drie oorzaken. Ten eerste en boven alles vinden wij het belangrijk om zo transparant mogelijk te zijn. Om dat te bereiken, zullen wij onze standpunten vaak onderbouwen met citaten uit verschillende juridische bronnen. Wij realiseren ons dat wij de luisteraar daarmee ook op de proef stellen. De betreffende citaten liggen niet altijd gemakkelijk in het gehoor. Wij vragen daarvoor begrip. Juridische precisie moet nu eenmaal het zwaarst wegen. Wij hechten er aan om te laten zien dat de beoordeling van het OM berust op de stand van het recht. Om die reden laten wij de bronnen van dat recht zelf veelvuldig aan het woord. Ten tweede zijn de juridische deskundigen, die op verzoek van de verdediging zijn ingeschakeld, debet aan de lengte van ons requisitoir. Waar hun rapportages afwijken van het recht, zullen wij dat toelichten. 15 Kabinetsnota Grondrechten in een pluriforme samenleving, Kamerstukken II, 2003/04, , nr. 2, p Th. Rosier, Vrijheid van meningsuiting en discriminatie in Nederland en Amerika, Nijmegen E.H. Janssen, Faith in Public Debate. On Freedom of Expression, Hate Speech and Religion in France and the Netherland, (School of Human Rights Research Series, 68), Cambridge-Antwerpen-Portland 2015; L.A. van Noorloos, Hate Speech Revisited, A comparative and historical perspective on hate speech law in the Netherlands and England & Wales, (School of Human Rights Research Series, 45), Cambridge- Antwerpen-Portland A.J. Nieuwenhuis, Over de grens van de vrijheid van meningsuiting (4e druk), Nijmegen 2015; A.L.J. Janssens en A.J. Nieuwenhuis, Uitingsdelicten (3e druk), Deventer

10 1. Inleiding 1.3 Opbouw requisitoir Ten slotte is het ons opgevallen dat het OM het toepasselijk juridisch kader nog wel eens anders ziet dan de verdediging. Dit was bijvoorbeeld het geval bij het voeren van de preliminaire verweren. Ook deze omstandigheid noodzaakt tot het in kaart brengen van het gehele juridische krachtenveld. De opbouw van ons requisitoir bestaat uit tien hoofdstukken en ziet er als volgt uit. Na deze inleiding geven wij eerst een schets van de feiten (2.). Dan volgt een overzicht van de internationale en grondrechtelijke dimensie van deze zaak (3.). Vervolgens volgt een overzicht van de jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM); in dit hoofdstuk kunnen wij al enigszins vooruitblikken op de latere beoordeling (4.). Daarna staan wij stil bij het verschil tussen de discriminatiegronden ras en godsdienst (5.). In het volgende hoofdstuk met de titel Samenhang komen wij toe aan de eerste echte stap van de inhoudelijke beoordeling: wat is de reikwijdte van het bredere verband van de gewraakte uitlatingen? (6.). Voorts volgen drie hoofdstukken waarin de verdere beoordeling van de zaak plaatsvindt; dat gebeurt aan de hand van de bestanddelen uit de nationale strafbepalingen (7., 8. en 9.). Ten slotte zullen wij een strafeis formuleren (10.). Wij hebben er bewust voor gekozen om eerst de internationale dimensie van deze zaak te bespreken. Met name doordat het nationale recht wordt gevoed door hogere regelgeving en door jurisprudentie van het EHRM. Dat geldt in het bijzonder voor discriminatiezaken. Ons requisitoir is noodzakelijkerwijs lang en gedetailleerd. Met tussentijdse samenvattingen, verwijzingen naar het voorliggende dossier, en doorkijkjes naar de definitieve beoordeling, zullen wij pogen het grotere verband in beeld te houden. Deze opbouw heeft als voordeel dat wij bij de concluderende overwegingen vaak kunnen volstaan met verwijzingen naar het eerder besproken theoretisch kader. 9

11 2. Schets van de feiten 2.1 De uitlating van 12 maart Schets van de feiten Nu volgt eerst een beschrijving van de feiten. 2.1 De uitlating van 12 maart als het even kan ook eh wat minder Marokkanen Op woensdag 12 maart 2014 bezocht Wilders in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen de markt in het stadsdeel Loosduinen in Den Haag. De NOS was daarbij aanwezig en wijdde aan dit bezoek een uitzending. Op enig moment volgt een gezamenlijk interview met Wilders en De Jong, de PVVlijsttrekker in Den Haag. Ten slotte volgt een vraaggesprek met alleen Wilders. Deze deed daarin de volgende uitlating: Die mensen stemmen nu op een veiliger, een socialer en een nou ja in ieder geval een stad met minder lasten en als het even kan ook eh wat minder Marokkanen. 19 Deze uitlating leidde al snel tot felle reacties. Zowel bij het Landelijk Beraad Marokkanen, alsook in politieke kring. Verder deden twee Nederlanders, inwoners van Den Haag met een Marokkaanse afkomst, aangifte tegen Wilders. En ook in de media werd Wilders bij herhaling bevraagd over de betreffende uitlating. Onderstaand geven wij een korte opsomming van deze gebeurtenissen Reacties op de uitlating van 12 maart 2014 Het Landelijk Beraad Marokkanen reageerde als volgt: Niemand wilde het geloven, maar nu is het wel duidelijk geworden: Geert Wilders is een racist. 20 Op 12 maart 2014 zei Roemer dat hij is geschrokken van Wilders uitlating. Eerst sloot hij een religie uit, nu een hele bevolkingsgroep. Hij gaat hier duidelijk een grens over. Op 13 maart 2014 zei Van Haersma Buma op Radio 1 dat sprake was van discriminatie en dat Wilders hiermee te ver ging. In de Telegraaf van 14 maart 2014 stelde Timmermans dat de uitspraak mensen tegen elkaar opzet. Van Pechtold werd in diezelfde krant het volgende citaat opgetekend: De opmerkingen ( ) zijn discriminerend. Wilders is weer een stap verder gegaan door het nu niet meer over de islam te hebben maar over Marokkanen in het algemeen. Asscher noemde de uitlating in de Volkskrant van 14 maart 2014 schandalig omdat Wilders daarmee willens en wetens mensen wegzet Proces-verbaal, p Proces-verbaal, p Proces-verbaal, p. 215 b en c; de Telegraaf 14 maart 2014; de Volkskrant 14 maart 2014; 10

12 2. Schets van de feiten 2.1 De uitlating van 12 maart 2014 Tot zover enkele politieke reacties op Wilders uitspraak van 12 maart Aangiften Persoonlijker en daardoor indringender zijn de twee aangiften over deze uitspraak. De eerste aangifte werd gedaan op 14 maart 2014 bij bureau Jan Hendrikstraat in Den Haag. 22 In deze aangifte staat onder meer het volgende: Ik werk ( ) als manager arbeidsontwikkeling. Simpel gezegd, ik help mensen aan een baan. De mensen die ik in mijn werk tegenkom zijn van alle afkomsten, leeftijden en geslachten. Ik maak geen onderscheid in de mensen die ik wel of niet help. ( ) Ik heb al vaker uitspraken van Wilders gehoord of gezien, dus ik weet waar hij voor staat. Normaal doet het mij niet zo heel veel. Totdat ik de heer Wilders hoorde zeggen: ( ) en als het even kan ook wat minder Marokkanen. Op dat moment werd ik hevig geëmotioneerd, ik voelde mij verdrietig en kwaad tegelijk. ( ) Zou dit betekenen dat mijn kind niet in Den Haag mag wonen? Dan volgt een opmerking van de verbalisant: Ik zie dat de aangever zeer geëmotioneerd raakt en tranen in zijn ogen krijgt. Op 18 maart 2014 wordt opnieuw aangifte gedaan, nu bij bureau Laak in Den Haag. 23 In deze aangifte staat onder meer het volgende vermeld: Ik ben in Nederland geboren. ( ) Ik ben werkzaam op de markt Loosduinen. ( ) Ik ben daar nu 11 à 12 jaar werkzaam. ( ) Wilders was op woensdag 12 maart 2014 op de markt met zijn hele bemanning. Hij heeft hier ook de opmerkingen gemaakt voor op tv. ( ) Ik ben gaan kijken op uitzending gemist. ( ) Ik hoorde dat Wilders vertelde dat hij graag ziet dat Den Haag met minder Marokkanen is. Ik voel me hierdoor gediscrimineerd. Ik voel me gewoon gekrenkt. ( ) Ik voel me nu een derderangs burger. ( ) Er moet een grens zijn Bevraging door de media Als gezegd, werd Wilders na 12 maart 2014 ook door de media bevraagd over diens uitlating. De media wilden met name weten of Wilders doelde op alle Marokkanen of alleen op een specifieke groep Marokkanen, bijvoorbeeld criminele Marokkanen. Op deze vraag gaf Wilders twee verschillende antwoorden. De ene keer stelde hij dat hij alleen doelde op criminele Marokkanen en/of Marokkanen in een uitkeringssituatie. En de andere keer bracht hij geen nadere specificatie aan en sprak hij erover hoe geweldig het zou zijn wanneer er überhaupt minder Marokkanen zouden zijn. Criminaliteit en/of 22 Aangifte nr Aangifte nr

13 2. Schets van de feiten 2.1 De uitlating van 12 maart 2014 uitkeringsafhankelijkheid werden dan opgevoerd als reden om te pleiten voor minder Marokkanen in het algemeen. 24 Het gaat hier om een principieel onderscheid. 25 Bij het eerste antwoord staat gedrag nog centraal, namelijk crimineel gedrag en uitkeringsafhankelijkheid. Bij het tweede antwoord staat daarentegen een complete bevolkingsgroep centraal. Een complete bevolkingsgroep die in een negatief daglicht wordt geplaatst. Enerzijds door uit te dragen dat het geweldig zou zijn als deze bevolkingsgroep zou krimpen, en anderzijds doordat het gedrag van individuele personen binnen die bevolkingsgroep wordt toegeschreven aan de gehele bevolkingsgroep. 24 Op 13 maart 2014 sprak RTL Nieuws met Wilders. In dat gesprek kwam het volgende aan de orde: Journalist: U heeft het wel even op scherp gezet gister he? Wilders: ( ) weet u, wat zou het mooi zijn als wij in Nederland ( ) inderdaad minder Marokkanen zouden krijgen. ( ) Marokkanen zijn 5 keer vaker crimineel dan Nederlanders, ze zitten 7 keer vaker in de bijstand ( ). En als we nou zouden beginnen met die tienduizenden criminele Marokkanen het Nederlandse paspoort af te pakken en morgen het land uit te knikkeren. ( ) Journalist: Maar heeft u het dan over criminele Marokkanen of ook over de Marokkaan die gewoon een winkeltje heeft en die zijn best doet ( ) Wilders: Ik heb het natuurlijk over de criminele Marokkanen, de Marokkanen die in een uitkeringssituatie zitten, die de boel onveilig maken, die roofovervallen plegen, waar nogmaals heel veel mensen heel veel last van hebben. (Proces-verbaal, p. 16 e.v.) Op 14 maart 2014 gaf Wilders een interview aan de NOS. Tijdens dit interview deed hij onder andere de volgende uitspraken: Journalist: Meneer Wilders, wie moet er nu eigenlijk het land uit? Wilders: Marokkanen die zich schuldig maken aan criminaliteit, uitkeringsafhankelijkheid, ik heb dat eerder bij u gezegd, hoe minder Marokkanen in Nederland of Den Haag hoe beter, en dan gaat het natuurlijk over de mensen die veel meer oververtegenwoordigd zijn in bijvoorbeeld de criminaliteit. ( ) Journalist: U drukt zich nu heel precies uit, het gaat om criminele Marokkanen, maar uw opmerking aanvankelijk was, hoe minder Marokkanen hoe beter. Waar ligt nou het onderscheid? Wilders: Precies wat ik u net zei. Ik heb gezegd wat ik vind, dat zeg ik nu nog steeds, en daar zit geen millimeter verschil tussen. Journalist: Ja, kortom, criminele Marokkanen moeten het land uit. Dat is een oud standpunt van de PVV. Wilders: Hoe minder Marokkanen in Nederland, hoe beter Journalist: Maar dat is weer wat algemener. Wilders: Ja, ik ga toch echt over mijn eigen antwoorden ( ) ik blijf bij mijn eigen opmerking. Hoe minder Marokkanen in Nederland hoe beter, en dat zeg ik omdat ze zwaar oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteit, in de uitkeringsafhankelijkheid. (Proces-verbaal, p. 19 e.v.) Op 14 maart 2014 geeft Wilders een interview aan TV West. Tijdens dit interview deed hij onder meer de volgende uitspraken: Journalist: U heeft ( ) eergister op de Haagse markt nogal veel beroering veroorzaakt door te zeggen, wat minder Marokkanen in Den Haag. Staat u ( ) nog achter die uitspraak? Wilders: Ja, alleen nog maar meer. Journalist: Waarom meer? Wilders: Wat zou het geweldig zijn, minder Marokkanen in Nederland en ook in Den Haag. U moet weten ( ) Marokkanen ( ) zitten niet alleen 7 keer vaker in de bijstand dan autochtonen, maar ze zijn ook 5 keer crimineler. ( ) Vaak hebben ze een dubbele nationaliteit. Dus ik vind, als je dan echt een misdrijf pleegt, dan zou je toch mensen ( ) terug kunnen sturen ( ) naar Marokko. Dat zou geweldig zijn ( ) Journalist: Maar het gaat over een klein aantal, of een klein percentage. Bent u dan niet bang dat u een hele bevolkingsgroep over één kam scheert? Wilders: Nee, daar ben ik niet bang voor. Want dat doe ik namelijk niet. Journalist: U zegt Marokkanen. Wilders: Ja, minder Marokkanen zou geweldig zijn, en ik leg ook uit waarom. (Proces-verbaal, p. 22 e.v.) 25 Zie verder dit requisitoir, onder

14 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 Daarmee geeft Wilders een dubbele boodschap af: het ene moment doet hij water bij de wijn, het andere moment herhaalt hij onversneden zijn eerdere boodschap. Over één ding is hij wel duidelijk: hij neemt zijn uitlating van 12 maart 2014 niet terug. 2.2 De speech van 19 maart 2014 In de middag van 19 maart 2014 informeerde het OM de PVV-fractie dat er aangifte was gedaan tegen Wilders. En dat het ANP daarover desgevraagd was geïnformeerd. Enkele minuten later bracht het ANP hierover twee persberichten uit onder de kop Particulier doet aangifte tegen Wilders De minder Marokkanen -speech op de avond van de verkiezingen In de avond van 19 maart 2014 hield de PVV een verkiezingsbijeenkomst in een café in Den Haag. Het betrof een besloten bijeenkomst voor de PVV-aanhang en voor de media. 26 Voor de media was een apart vak ingeruimd. 27 In het café stonden ten minste zes cameraploegen opgesteld. 28 En op het spreekgestoelte stond een batterij aan opnamemicrofoons van de landelijke en lokale media. 29 Omstreeks half 10 arriveerde Wilders. Hij maakte samen met De Jong en Bosma zijn entree. Dit onder luid applaus van het publiek en begeleid door de soundtrack van Rocky III. 30 Daarna volgde de bekende minder Marokkanen -speech. Maar voordat ik ga, zou ik van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen. Drie vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord, die onze partij, de PVV, definiëren. En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie? (hierop roept het publiek herhaaldelijk Minder! en er wordt geklapt) En de tweede, de tweede vraag is, misschien nog belangrijker, willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid? (hierop roept het publiek herhaaldelijk Minder! en er wordt geklapt) En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D 66 officieren die je een proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie, willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen? Vervolgens scandeert het publiek zestien maal Minder! Er wordt daarbij ook geapplaudisseerd. 26 Proces-verbaal, p. 297, p. 422 en Proces-verbaal, p. 312 en p Proces-verbaal, p. 417 en Proces-verbaal, p. 417 en Proces-verbaal, p. 320 en interview 19 maart 2014 (NOS) op bijlage I van het dossier. 13

15 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 Daarna sluit Wilders af met de tekst: Nah, dan gaan we dat regelen. Gevolgd door gelach bij het publiek en een grijns bij Wilders Reacties op de speech van 19 maart 2014 Dit keer was de beroering groter dan na de uitlatingen van 12 maart Niet alleen politieke opponenten of mensen met een band met de Marokkaanse gemeenschap reageerden verbolgen. Ook vanuit de journalistiek, de Joodse gemeenschap, het College voor de Rechten van de Mens, de wetenschap, het voltallige kabinet en de eigen PVVgelederen werd afkeurend en soms met afgrijzen gereageerd. Daarbij werden beladen historische vergelijkingen niet geschuwd. Ter illustratie van de reacties op Wilders speech volgt onderstaand een allerminst uitputtende opsomming. Eerste reacties Het RTL Nieuws kopte ruim één uur na de speech het volgende: Woedende reacties na woorden Wilders. 32 In de nacht van 19 op 20 maart 2014 had de Facebook-site Ik doe aangifte tegen Wilders al meer dan likes. 33 In de ochtend van 20 maart 2014 riep het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders op Radio 1 op om aangifte te doen. Deze oproep werd vrijwel direct verspreid door andere media. De NOS berichtte verder dat op de sociale media veelvuldig historische vergelijkingen werden gemaakt. 34 Van andere aard was de tegenactie op Twitter waarbij Nederlanders van Marokkaanse afkomst onder de hashtag #born here een foto plaatsten met hun Nederlandse paspoort. 35 Reacties vanuit de journalistiek Ook de internationale media, waaronder The Washington Post, Fox News, Al Jazeera, The Guardian, The Economist, Reuters, Le Monde, El País, De Morgen en De Standaard berichtten de volgende dag over de betreffende speech. Het Duitse persbureau DPA vergeleek het optreden met dat van de nazi-minister van propaganda. 36 De hoofdredacteur van De Morgen stelde dat de oproep tot minder Marokkanen moeilijk anders kon worden geïnterpreteerd dan als een appel tot deportatie. Dit is niet langer een mening, maar aanzetten tot haat, aldus het hoofdredactioneel commentaar. 37 Ook volgens 31 Proces-verbaal, p. 30 e.v. en speech 19 maart 2014 (NOS) op bijlage I van het dossier Zie onze brief van 5 juni 2015 aan de rechter-commissaris, bijlage IV

16 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 de hoofdredacteur van het NRC riep de speech een verwerpelijke sfeer tot deportatie op. 38 De adjunct-hoofdredacteur van het RTL Nieuws schreef op 20 maart 2014 in een open brief aan Wilders onder meer het volgende: Je bent écht een grens overgegaan. ( ) Willens en wetens de oudste retorische truc ter wereld toepassen ( ) Vind je het gek dat het historische vergelijkingen regent? Nee, natuurlijk niet ( ) je lokte ze weloverwogen uit. ( ) Herinneringen aan deportatie. 39 Reactie vanuit de Joodse gemeenschap In een persbericht van 20 maart 2014 stelde het Centraal Joods Overleg dat het met afschuw kennis heeft genomen van Wilders speech. 40 Reacties vanuit de juridische wereld Ook vanuit de juridische wereld werd gereageerd. Op 21 maart 2014 gaf het College voor de Rechten van de Mens de volgende verklaring uit: Geschokt is er gereageerd op de uitspraken die Wilders gisteren deed ( ) Het College voor de Rechten van de Mens vindt dit pure discriminatie. Deze uitspraken zetten aan tot haat ( ). De overheid moet haar burgers beschermen en te allen tijde voorkomen dat zij zich bedreigd voelen ( ) Maatschappelijke uitsluiting van een gehele bevolkingsgroep en de oproep daartoe ( ) is een mensenrechtenschending. De belofte dat er minder Marokkanen komen is een regelrechte bedreiging. 41 Emeritus hoogleraar strafrecht De Roos stelde zich op het volgende standpunt: Deze uitspraken van Wilders gaan verder dan die waarvoor hij eerder is vervolgd. Destijds richtte hij zich tegen de koran en de islam ( ) dit keer richtte hij zich tot een volle zaal die hij minder Marokkanen laat scanderen. Dat is behoorlijk opruiend. Dat gaat over een groep mensen op basis van hun etniciteit. Dat is haat zaaien om hun Marokkaan-zijn, dus op racistische gronden. 42 Van oud-vice president van de Raad van State, Tjeenk Willink, werd het volgende citaat genoteerd: Er is een eenvoudige regel om de vrijheid van meningsuiting te controleren als er een bevolkingsgroep genoemd wordt. Als je die bevolkingsgroep vervangt door een andere of door gehandicapten of homoseksuelen, is het dan acceptabel?

17 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 ( ) Jouw recht van meningsuiting mag de ander niet beperken in zijn recht om niet gediscrimineerd te worden. 43 Onder de titel Of vervolgen of een kopvoddentaks schreef Rosier het volgende opiniestuk: Het lijkt me buiten kijf te staan dat Wilders ( ) het strafrechtelijk verbod heeft overtreden op het doen van beledigende uitlatingen over een groep mensen wegens hun ras (art. 137c Sr). Ik zie niet hoe de mikpunten van zijn uitlatingen deze anders kunnen begrijpen dan als een tot hen gerichte boodschap dat zij louter vanwege hun Marokkaan-zijn niet volledig meetellen ( ) Als er één categorie uitlatingen is die art. 137c bedoelt te bestrijden, dan is het dit soort uitlatingen. ( ) Uiteraard beroept Wilders zich op de vrijheid van meningsuiting. Maar hij heeft geen schijn van kans. Het Europese Hof voor de Rechten van de mens heeft meerdere malen duidelijk gemaakt dat de vrijheid van meningsuiting niet is bedoeld om uitlatingen te beschermen, die mensen te kennen geven dat ze het niet verdienen als gelijke te worden behandeld. 44 Reacties vanuit de politiek Er volgden ook politieke reacties. Schokkend (Van Haersma Buma), misselijkmakend (Zijlstra), je reinste discriminatie (Pechtold), wat Wilders gisteren deed, was ophitsen; dat is weer het overschrijden van een lijn (Van Dam), aldus enkele fractievoorzitters en een toenmalig Kamerlid. 45 Na afloop van de ministerraad op 21 maart 2014 legde vicepremier Asscher de volgende verklaring af: Ik heb met walging naar de beelden gekeken ( ). Het vormt een triest hoofdstuk in onze politieke geschiedenis. Met het uitlokken van zijn aanhang om minder! minder! te scanderen wordt willens en wetens een groep Nederlanders weggezet en worden mensen tegen elkaar opgezet. Ik begrijp dus ook goed dat daar met verbijstering naar is gekeken, hier in Nederland maar ook in het buitenland. ( ) beelden van een café vol schreeuwende mensen die roepen dat je eruit moet. ( ) Mensen moeten weten dat de rechtsstaat ze beschermt. De rechtsstaat in Nederland garandeert voor iedereen dat je behandeld wordt op grond van wat je doet, dat je behandeld wordt als individu en nooit als lid van een groep 46 Reacties vanuit de PVV Als gezegd, leidde de speech ook tot kritiek binnen de eigen gelederen van Wilders. Zo stapte Kamerlid Van Vliet de volgende dag uit de fractie. Hij motiveerde zijn vertrek als volgt: 43 Herman Tjeenk Willink: grondwet!, De Posthoorn 26 maart 2014, p Th. Rosier, Of vervolgen, of een voddenkoptaks, de Volkskrant 22 maart 2014, p maart

18 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 Eerst ging het over islamitische uitwassen. Toen ging het over criminelen en nu gaat het over een hele groep. Het is een glijdende schaal. Dit is de druppel die de emmer doet overlopen. 47 Op 21 maart 2014 keerden nog eens drie PVV ers de partij de rug toe: Stassen, Van Klaveren en Van der Helm, destijds respectievelijk lid van het Europees parlement, de Tweede Kamer en de Haagse gemeenteraad. De dagen daarna vertrokken nog eens vijf Statenleden bij de PVV. 48 Steun voor de speech Er was overigens ook steun voor Wilders speech. Zo reageerde PVV-Kamerlid Graus verbaasd op het vertrek van Van Vliet: Ik begrijp er niets van. In ons programma staat al vanaf het begin een stop op massa-immigratie. Daar is hij (Van Vliet, ovj s) toch ook mee akkoord gegaan. ( ) Ik ga met de dag meer vertrouwen in dieren dan in mensen krijgen 49 Wilders kreeg tevens bijval van Filip Dewinter: Ik hoop dat Wilders zijn uitspraken herhaalt, zei hij. Hij zegt gewoon wat veel Nederlanders denken, en door zijn tegenstanders kan dat als racistisch worden beschouwd., aldus de voorman van het Vlaams Belang Bevraging door de media Na afloop van zijn speech op 19 maart 2014 gaf Wilders diezelfde avond een interview aan een verslaggever van de NOS. In dat interview deelde Wilders desgevraagd mee hoe hij tot minder Marokkanen wilde komen. Namelijk door beperking van de immigratie, door vrijwillige remigratie en door het uitzetten van criminele Marokkanen. 51 Op 22 maart 2014 hield Wilders een persconferentie, waarbij hij opnieuw aangaf op welke drie manieren hij tot minder Marokkanen wilde komen. Tijdens deze persconferentie ontstond het volgende vraaggesprek tussen een journalist en Wilders: Journalist: Maar meneer Wilders, waarom gaat u dan op een podium staan roepen minder Marokkanen. Wilders: Omdat ik dat vind. Journalist: En u geeft later een toelichting wat u bedoelt, maar op dat podium bent u niet zo genuanceerd Proces-verbaal, p. 32 e.v. Dat standpunt herhaalde Wilders op 20 maart 2014 tegenover de media (Proces-verbaal, p. 34 e.v.). 17

19 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 Wilders: ( ) Ik spreek op dat podium de mensen toe ( ) in de zaal. En als ( ) ik de vraag stel of men meer of minder Marokkanen wil, dan is dat met de manier waarop ( ) wij (dat) willen. Wat in ons verkiezingsprogramma al heel lang staat Aangiften Op 20 maart 2014 bleek dat er op grote schaal aangifte werd gedaan. Er was al snel sprake van vele tientallen aangiften, verspreid over het hele land. 53 Er werd aangifte gedaan door allochtonen en autochtonen, door jong en oud, en door man en vrouw. Een deel van de aangiften is uitvoerig beargumenteerd, een deel beperkt en een deel niet of nauwelijks. Verder bevat een aantal aangiften een uitgebreide juridische motivering. Onder de aangevers bevinden zich ook verschillende organisaties, zoals het Landelijk Beraad Marokkanen en Radar, het Anti Discriminatie Bureau van de regio s Rotterdam, Zuid-Holland-Zuid en Brabant. De verdediging heeft eerder getracht een karikatuur te maken van de aangiften in deze zaak. Zo heeft de verdediging met een vergrootglas gezocht naar aangevers op gevorderde of zelfs zeer gevorderde leeftijd. Ook selecteerde de verdediging aangiften die niet of slechts beperkt waren gemotiveerd. Dat heeft geleid tot 15 getuigenverhoren bij de RC, waarbij een paar getuigen door de mand viel. Dat enkele van deze eerste generatie immigranten niet precies weten hoe de juridische hazen lopen, was voorspelbaar. Op de eerste zittingsdag in deze zaak wezen wij al op de eenzijdige selectie die de verdediging had gemaakt. Een selectie die zich slecht laat rijmen met de mantra van de verdediging dat deze zaak een wetenschappelijke benadering verdient. De verdediging stelde daarop dat zij bewust had gekozen voor mensen van Marokkaanse afkomst met de meeste levenservaring. Wat daar ook van zij, inmiddels zijn 20 extra getuigen gehoord. Deze zijn op bevel van uw rechtbank a-select gekozen uit de aangiften. Dit heeft een verrijking van het dossier opgeleverd. Ruim twee jaar na dato klinkt in deze verklaringen nog de schok na, die destijds door de samenleving ging. Wij hechten eraan alsnog een goed beeld van de aangiften zelf te geven. Bij de bestudering daarvan vallen duidelijke gemeenschappelijke thema s op. Thema s die veelvuldig terugkeren. Wij hebben er uiteindelijk twaalf onderscheiden. Onderstaand geven wij aan de hand van citaten uit de aangiften per thema tien voorbeelden: drie in de spreektekst en zeven in de voetnoten. Hiermee is overigens allerminst sprake van een uitputtende opsomming. 52 Proces-verbaal, p In Den Haag, Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Almere, Zaandam, Eindhoven etc.; zie onze brief van 5 juni 2015 aan de rechter-commissaris, bijlage I. 18

20 2. Schets van de feiten 2.2 De speech van 19 maart 2014 Acht thema s zullen wij nu bespreken. Vier thema s komen later aan bod, te weten: ophitsen van het publiek, interactie met het publiek, gebruik van retorica 54 en niet welkom zijn in Nederland. 55 Het eerste thema dat wij nu bespreken betreft: Het beledigende karakter en de impact daarvan : Ik voelde mij gekwetst omdat hij mij ( ) als Marokkaan aanviel. ( ) Toen ik later naar bed ging, bleven zijn woorden bij mij hangen. ( ) Ik voelde dat Wilders met zijn woorden de Marokkaanse gemeenschap trachtte te beschadigen. Dat wij rommel zijn. Dat hij de straten wilde schoonvegen. 204: Ik ben in Nederland geboren en opgegroeid. ( ) Ik (ben) diep beledigd omdat hij minder van mijn soort mensen wil. Met mijn soort mensen bedoel ik Nederlands met een Marokkaanse achtergrond. Je wilt alleen minder van iets, wat slecht is, en niet wat goed is. Wilders geeft mij het gevoel dat ik niets waard ben. 399: Ik ben in Nederland naar school geweest, heb hier gestudeerd en ik droom zelfs in het Nederlands. Wat moet ik nog meer doen ( ). Ik ben naar mijn gevoel een echte Nederlander. Misschien dat daarom de uitspraken van Wilders zo kwetsend voor mij zijn. 54 Zie dit requisitoir, onder Zie dit requisitoir, onder : Ik doe aangifte omdat een groep uitgesloten wordt van de rest van de gemeenschap. Dat is voor mij discriminatie, we worden anders behandeld en beledigd. Ik ben zelf van Marokkaanse afkomst. Deze uitlatingen kwetsen mij. Ik ben Nederlander en ik zou ook graag zo behandeld willen worden. 1047: Ik heb mij altijd Nederlandse gevoeld, totdat hij deze uitspraken deed, en dat heeft mij bijzonder gekwetst. Door de uitspraken heeft Wilders mij het gevoel gegeven minderwaardig te zijn, en minderwaardig behandeld te kunnen worden. 1069: Ik voel mij gediscrimineerd, beledigd en vernederd. ( ) Ik voel mij in een hoek gedrukt. 1714: Zijn uitlatingen stuitend en beledigd zijn voor Marokkanen als bevolkingsgroep. Er wordt een hele groep Nederlanders bij het vuilnis gezet in een ontwikkeling waarbij Wilders steeds verder gaat in zijn discriminatie. Onze samenleving bestaat uit tal van groeperingen van verschillende afkomst, achtergrond en met verschillende opvattingen. Dat is, naast een feit, van grote waarde. 3839: Ik vind dit allemaal enorm kwetsend. Het doet mij pijn om mijn familie hier in Nederland te zien, hard werkend, maar door deze uitspraken weggezet als minderwaardige minderheidsgroep. Ik voel mij 100% Nederlands maar nu ik dit heb meegemaakt voel ik me afgewezen. Ik heb het gevoel dat ik het land uit moet. Men ziet mij toch als allochtoon. Daarom voel ik mij verantwoordelijk om deze aangifte te moeten doen voor mij maar ook voor de andere die in dezelfde positie zitten 3906: Mijn schoonvader is hier gekomen als gastarbeider. Mijn vader heeft meegeholpen met opbouwen van Nederland. Ik vind de uitspraken van Wilders daarom zeer kwetsend om te horen. De uitspraken voelen aan als: 'stank voor dank'. Ik maak mij ook ernstige zorgen over de toekomst van jeugd van tegenwoordig door dit soort uitspraken. De uitspraken die Wilders heeft gedaan zijn niet goed voor de Nederlandse samenleving, vrede is voor iedereen. 4661: Ik wens graag aangifte te doen ( ) omdat ik mij voornamelijk emotioneel geraakt voel door de woorden van de heer Wilders. Ik ben een geboren en getogen Amsterdammer, en heb tijdens mijn opvoeding meegekregen, dat ik kan zijn wie ik wil zijn ( ). Met de uitspraken van de heer Wilders ( ) kreeg ik het gevoel dat hij mij dit probeerde af te pakken ( ) Wilders heeft zich vaker uitgelaten over de bevolkingsgroep waartoe ik ook behoor ( ), maar nooit heeft dit zoveel impact gehad. 19