Henk Mangnus. Kortom. Duitse grammatica. Walvaboek

Transcriptie

1 Henk Mangnus Kortom Duitse grammatica Walvaboek

2 INHOUD 1 De naamvallen 3 2 Het lidwoord en de andere bepalende woorden 4 3 Het werkwoord 6 4 Het voornaamwoord 14 5 Het voorzetsel 16 6 Het telwoord 21 7 Het bijvoeglijk naamwoord 23 8 Het zelfstandig naamwoord 27 Register 31 Eerste druk, vierde oplage 2009 uitgeverij Walvaboek, Holten, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912j het Besluit 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN

3 3 1 DE NAAMVALLEN Een zin bestaat uit zinsdelen. Elk zinsdeel heeft een bepaalde functie. Bijvoorbeeld in de zin De man eet een appel. is de man onderwerp en een appel lijdend voorwerp. Het onderwerp verricht de handeling. Het lijdend voorwerp is het zinsdeel waarop de handeling is gericht. Een hulpmiddel om het onderwerp en het lijdend voorwerp te vinden is de vervangproef. Meestal kunnen we het onderwerp door hij/zij en het lijdend voorwerp door hem/haar vervangen. Afhankelijk van de functie staat een zinsdeel in een bepaalde naamval. Eerste naamval Onderwerp: De vogel zingt. Der Vogel singt. (Het onderwerp is te vervangen door hij of zij.) Naamwoordelijk deel van het gezegde: Jörgen is mijn vriend. Jörgen ist mein Freund. (Na de koppelwerkwoorden zijn, worden, blijven.) Tweede naamval Verband tussen twee zelfstandige naamwoorden: Das Auto des Vaters. In het Nederlands omschrijving met van. Oude restvormen: de heer des huizes, in naam der wet enz. Derde naamval Meewerkend voorwerp: Hij geeft zijn vrouw bloemen. Er schenkt seiner Frau Blumen. (Meewerkend voorwerp te vervangen door aan/voor hem of haar.) Vierde naamval Lijdend voorwerp: Ik neem de bus. Ich nehme den Bus. (Lijdend voorwerp te vervangen door hem of haar.) Tijdsbepaling zonder voorzetsel: Wij blijven een maand. Wir bleiben einen Monat. Zie ook blz. 13.

4 4 2 HET LIDWOORD EN DE ANDERE BEPALENDE WOORDEN Het bepaald lidwoord Verbuiging van der N mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud 1e der Mann die Frau das Kind die Kinder 2e des Mannes der Frau des Kindes der Kinder 3e dem Mann der Frau dem Kind den Kindern 4e den Mann die Frau das Kind die Kinder Als der (die, das) worden verbogen: dies- deze, die, dit solch- zulk, zo n jed- ieder welch- welk manch- sommig, menig all- alle Samen met der zijn dit de woorden van de zogenaamde der-groep. Voorbeeld verbuiging van dies- N mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud 1e dieser Mann diese Frau dieses Kind diese Kinder 2e dieses Mannes dieser Frau dieses Kindes dieser Kinder 3e diesem Mann dieser Frau diesem Kind diesen Kindern 4e diesen Mann diese Frau dieses Kind diese Kinder In de tweede naamval enkelvoud krijgen mannelijke en onzijdige zelfstandige naamwoorden es of s; es of s hangt af van de uitspraak. Als het zelfstandig naamwoord eindigt op een sisklank ( s, ß, x, z of sch) wordt steeds es gebruikt. Als de laatste lettergreep toonloos is, wordt s gebruikt. In de derde naamval meervoud krijgt het zelfstandig naamwoord een n, behalve wanneer het meervoud eindigt op een n of s.

5 5 HET LIDWOORD Het onbepaald lidwoord Verbuiging van ein N mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud 1e ein Mann eine Frau ein Kind keine Kinder 2e eines Mannes einer Frau eines Kindes keiner Kinder 3e einem Mann einer Frau einem Kind keinen Kindern 4 e einen Mann eine Frau ein Kind keine Kinder Als ein worden verbogen: kein geen mein mijn unser ons dein jouw euer jullie sein zijn ihr hun ihr haar Ihr uw sein zijn Samen met ein zijn dit de woorden van de zogenaamde ein-groep. Voorbeeld verbuiging van mein N mannelijk vrouwelijk onzijdig meervoud 1e mein Mann meine Frau mein Kind meine Kinder 2e meines Mannes Meiner Frau meines Kindes meiner Kinder 3e meinem Mann meiner Frau meinem Kind meinen Kindern 4e meinen Mann meine Frau mein Kind meine Kinder

6 6 3 HET WERKWOORD Zwakke en sterke werkwoorden sagen hoffen warten kommen 1) 1) 2) 1) onvoltooid ich sage hoffe warte komme tegenw. du sagst hoffst wartest kommst tijd er/sie/es sagt hofft wartet kommt wir sagen hoffen warten kommen ihr sagt hofft wartet kommt sie sagen hoffen warten kommen Sie sagen hoffen warten kommen onvoltooid ich sagte 1) hoffte 1) wartete 2) kam 3) verleden du sagtest hofftest wartetest kamst tijd er/sie/es sagte hoffte wartete kam wir sagten hofften warteten kamen ihr sagtet hofftet wartetet kamt sie sagten hofften warteten kamen Sie sagten hofften warteten kamen volt. deelw. 4) gesagt gehofft gewartet gekommen gebiedende sag(e) hoff(e) wart(e) komm wijs sagt hofft wartet kommt sagen Sie hoffen Sie warten Sie kommen Sie 1) Hoofdregel (stam + uitgangen) 2) Net als warten: a de werkwoorden met een stam op d of t, b atmen, öffnen, rechnen, regnen, begegnen, zeichnen 3) Sterke werkwoorden hebben in de eerste en derde persoon enkelvoud van de verleden tijd geen uitgang. 4) Het gebruik van ge- bij het voltooid deelwoord komt overeen met het Nederlands. De zwakke werkwoorden eindigen altijd op een t. Afwijkend van het Nederlands: de werkwoorden op ieren hebben geen ge-: informiert, regiert enz.

7 7 HET WERKWOORD helfen sehen lesen fahren kennen 5) 6) 7) 8) 9) helfe sehe lese fahre kenne hilfst siehst liest fährst kennst hilft sieht liest fährt kennt helfen sehen lesen fahren kennen helft seht lest fahrt kennt helfen sehen lesen fahren kennen helfen sehen lesen fahren kennen half sah las fuhr kannte halfst sahst last fuhrst kanntest half sah las fuhr kannte halfen sahen lasen fuhren kannten halft saht last fuhrt kanntet halfen sahen lasen fuhren kannten halfen sahen lasen fuhren kannten geholfen gesehen gelesen gefahren gekannt hilf sieh lies fahr kenn(e) helft seht lest fahrt kennt helfen Sie sehen Sie lesen Sie fahren Sie kennen Sie 5) Net als helfen: essen, sprechen, treffen, vergessen, geben, nehmen (du isst, er isst, iss enz.) 6) Net als sehen: lesen, geschehen (du liest, er liest, lies usw.) 7) t in plaats van st na stam op s, -ß, -z (du reist, du genießt, du tanzt) 8) Net als fahren: anfangen, fallen, halten, lassen, laufen, tragen (du fängst an, er fängt an) 9) Net als kennen: bringen brachte gebracht / denken dachte gedacht / nennen nannte genannt / senden sandte gesandt / rennen rannte gerannt

8 8 HET WERKWOORD Onregelmatige werkwoorden haben sein werden werden hebben zijn worden zullen onvoltooid ich habe bin werde werde tegenw. du hast bist wirst wirst tijd er/sie/es hat ist wird wird wir haben sind werden werden ihr habt seid werdet werdet sie haben sind werden werden Sie haben sind werden werden onvoltooid ich hatte war wurde würde verleden du hattest warst wurdest würdest tijd er/sie/es hatte war wurde würde wir hatten waren wurden würden ihr hattet wart wurdet würdet sie hatten waren wurden würden Sie hatten waren wurden würden voltooid gehabt gewesen geworden* deelwoord worden** gebiedende hab(e) sei werde wijs habt seid werdet haben Sie seien Sie werden Sie * geworden na een zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord. In het Nederlands staat er dan geworden: Er ist Bäcker geworden. Sie ist glücklich geworden. ** worden staat na een voltooid deelwoord in de lijdende zin, als de handeling wordt uitgedrukt. In het Nederlands ontbreekt het volt. deelwoord van worden. Het kan erbij gedacht worden: Sie ist vom Vater belohnt worden.

9 9 HET WERKWOORD dürfen können mögen müssen sollen wollen wissen mogen kunnen graag moeten moeten willen weten hebben behoren darf kann mag muss soll will weiß darfst kannst magst musst sollst willst weißt darf kann mag muss soll will weiß dürfen können mögen müssen sollen wollen wissen dürft könnt mögt müsst sollt wollt wisst dürfen können mögen müssen sollen wollen wissen dürfen können mögen müssen sollen wollen wissen durfte konnte mochte musste sollte wollte wusste durftest konntest mochtest musstest solltest wolltest wusstest durfte konnte mochte musste sollte wollte wusste durften konnten mochten mussten sollten wollten wussten durftet konntet mochtet musstet solltet wolltet wusstet durften konnten mochten mussten sollten wollten wussten durften konnten mochten mussten sollten wollten wussten gedurft gekonnt gemocht gemusst gesollt gewollt gewusst