Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak

Transcriptie

1 Beknopte biografieën Familiegeschiedenis Van Wieringen Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak Fons van Wieringen Den Haag December 2012

2 Cornelis Martinus was de zoon van Cornelis van Wieringen ( ) en Sara Johanna Smit ( ). Zij trouwden in 1813 in Stabroek (George Town) in Demarary. Demerary (Engels: Demerara) was tot 1814 een Nederlandse kolonie, thans Brits Guyana. Hun zoon Cornelis Martinus werd daar geboren. De familie keerde terug naar Nederland en kocht in 1820 in Bodegraven eene hofstede genaamt Rhijntogt benevens een bouwmanswoning, een zomerhuis waarin een karnemolen, een wagenschuur, twee hooybergen en verdere getimmerten op de Weijpoortspolder onder deze gemeente van Bodegraven zamen groot ofte verongelden voor zeven en twintig morgen en hondert roeden, zich strekkende uit de Rhijn over het jaagpad-hoog en lagen Rhijndijk. De koopsom bedraag Hollandsche guldens (NA Bodegraven, nots. Otto Nicolaas Tholen). Vlak voor zijn overlijden koopt Cornelis van Wieringen voor de somma van gulden een huisinge, erve en grond van ouds genaamd de Witte Lelie met kelder en kluis aan het water uitkomende mitsgaders annexe tuine en tuinkamer staande binnen Utrecht aan de Oostzijde van de Oude Gracht bij de Smeebrug (NA Utrecht, nots. Cornelis Johannes Nagtglas). Het huis lag aan de Oudegracht nr. 296 tussen de Weesbrug en de Smeebrug. Er bevindt zich nu nog een gebeeldhouwde witte lelie aan de werf als aandenken aan het huis. Van hun zes kinderen komen er twee in Nederlands-Indië terecht, naast Cornelis Martinus is dat Peter Marie van Wieringen ( ), hij overleed jong te Sinpang (Java). Cornelis Martinus van Wieringen is geboren in Demerara (Demarary) (Guyana) en overleden Banda op Hij trouwt te Banda Neira op met Beeltje Aleida (Alida) Pelepina Herrebrugh, geboren te Banda op en overleden te Banda op , zij is de dochter van Evert Herrebrugh, lid van de wees- en boedelkamer, 2 de luit. van de schutterij, perkenier van het specerijland Matalenko, perkenier van het specerijland Spantjebij, directielid diaconie- en kerkenfondsen, lid van de Raad van Justitie, en Geertruida Carolina Hartog. Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie (1866). Kinderen: 1. Cornelis Evert van Wieringen, geb. Banda Neira (Molukken) , ged. Banda Neira (dg. Adrianus Hartog en Geertruida Helena Jacoba Karouw Pinege wed. Lans), overl. Banda Neira ten huize van Evert Herrebrugh. 2. Cornelis Adrianus van Wieringen, geb/ged. Banda Neira / , volgt XIIIn Johanna Carolina Wilhelmina van Wieringen, geb/ged. Banda Neira 15-8/ (dg. William Albertus Camerling en Martina Kornelia Hartog), overl. Banda Neira Martinus Evert van Wieringen, geb/ged. Banda Neira / , volgt XIIIo. 5. Johannes van Wieringen, geb , overl. Banda Zijn geboorte staat niet in de regeringsalmanak. 6. Albert van Wieringen, volgt verm. XIIIp. 7. George van Wieringen, geb/ged. Banda Neira / (dg. Jakobus Hendrik Herrebrugh en Helena Henrietta Herrebrugh), particulier (1881,1882), wonende te Banda Neira (1881,1882), overl. Ternate (Molukken) , tr. Banda Neira Maria Carolina Theodorusz, geb/ged. Banda Neira / , wonende te Banda Neira (1873), overl. Banda , wed. van Adolf Alexander Versteegh, dr. van Pieter Johannes Theodorusz, perkenier, en Annatje Lambertina de Walsche, wed. van Adolf Alexander Versteegh. Volgens het grafschrift is 27 mei de geboortedag; haar geboorte wordt eerst in 1882 in de registers van de Burgerlijke Stand opgenomen. Zie: M. D. Etmans, De bevolking van Banda van 1818 tot 1920, Ferwerd 1998 (eigen uitgave). 1 Zie P.D. Meijer en A.M.L. van Wieringen (2005). Van Wieringen in Rijnland. Schoorl: Uitgeverij Pirola. pp. 131 e.v. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 2

3 We zullen van Cornelis Martinus de volgende aspecten behandelen: 1. Deelname aan de Tiendaagse Veldtocht tegen de opstandige Zuid-Nederlanders en drager Metalen Kruis (1832) 2. Als sergeant-majoor ( ) op het schip Willem I dat vastliep en doormidden brak op de koraalriffen van Lucipara 3. Zijn opklimming in het leger van luitenant tot kapitein. 2 de luitenant ( ), 1 ste luitenant ( ), kapitein ( ), kapitein militaire commandant te Ternate (1847) 4. In 1852 gepensioneerd bij besluit GG nr. 3 dd (pens. f 1200,-), gep. kapitein Infanterie O.I. Leger ( ), 5. Mede-eigenaar van het perk Boetong (Boeton) op Groot-Banda (1872) 6. Lid Raad van Justitie Ternate (1847), lid Raad van Justitie Banda ( , ) 7. Lid Plaatselijke Schoolcommissie ( ) 8. Ouderling ( ), lid kerkbouwcommissie (1864), 1. Deelname aan de Tiendaagse Veldtocht tegen de opstandige Zuid-Nederlanders en drager Metalen Kruis (1832) Op 7 januari 1831 trad hij in dienst als volontair bij de 9 de Afdeling Infanterie, 2 de bataillion. Hij werd op 1 september 1832 bevorderd tot korporaal en op 6 december 1832 tot fourier. Hij nam deel aan de veldtochten tijdens de opstand in België in 1831, 1832, 1833 en 1834 als manschap bij het mobiele leger. (NA, Naamindex Officieren KNIL, toegang , invnr. 390, nr. 30). Op 28 maart 1832 werd hem het Metalen Kruis toegekend. Fuselier Cornelis Martinus van Wieringen, pag. 131 ( ). Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 3

4 Nationaal Archief, Metalen kruizen en bronzen medailles, Toegang , Bestanddelen 76, 218, 313, 419, 3132, Het Metalen Kruis is een onderscheiding die werd toegekend aan zij die aan de Tiendaagse Veldtocht ten behoud van de Verenigde Nederlanden hadden deelgenomen. Het Metalen Kruis staat ook wel bekend als het Hasseltkruis. Het brons voor het kruis werd gehaald uit een tweetal veroverde kanonnen die buit waren genomen tijdens de Slag om Hasselt, een Nederlandse overwinning op 8 augustus Het werd ingesteld door Koning Willem I bij Koninklijk Besluit no. 70 van 12 september 1831 en uitgereikt aan allen die in het leger of de Koninklijke Marine aan de krijgsverrichtingen in de jaren 1830 en 1831 hebben deelgenomen. Het Metalen Kruis is een vierarmig bronzen kruis met een breedte van 29 millimeter. De voorzijde vertoont de gekroonde W in een krans bestaande uit een tak van eikenbladeren (links) en een tak van laurierbladen (rechts). De keerzijde heeft dezelfde krans, waarbinnen de jaartallen gegraveerd zijn. Op de armen van het kruis is de tekst TROUW AAN / KONING / EN / VADERLAND te lezen. Het lint is verdeeld in zes gelijke banen nassaublauw en oranje, beginnend aan de linkerzijde met een blauwe baan. Links het Metalen Kruis, rechts het Metalen Kruis voor Vrijwilligers. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 4

5 2. Als sergeant-majoor ( ) op het schip Willem I dat vastliep en doormidden brak op de rotsen van Lucipara Cornelis Martinus van Wieringen was als sergeant-majoor aanwezig op Zijner Majesteits stoomschip Willem I dat op vastliep op het koraalrif Lucipara in de buurt van Amboina. De 140 opvarenden hebben meer dan een maand op het koraalrif moeten verblijven alvorens ze gered werden. Op een klein gedeelte van het rif dat bij vloed droog bleef werd een kampement opgeslagen. De opvarenden leefden van de overgebleven proviand uit de resten van het schip en van gevangen schaaldieren en schildpadden. De 22-jarige sergeant-majoor Van Wieringen is de eerste van ondertekenaars van de volgende verklaring: De gezamenlijke onderofficieren en verdere manschappen der troepen en equipage gevoelen zich van ganscher harte gedrongen hunnen openlijken dank aan den Luitenant Kolonel de Stuers, gouverneur der Molukkos, te betuigen voor den aanleg en instelling van alles wat tot hunne redding, bescherming, behoud en verzorging heeft kunnen dienen, in den hagchelijken en diep smartelijken staat waarin wij ons bevonden hebben en hunnen verdere belangen aan ZHEDG vaderlijke zorg aan te bevelen. De avondbode : algemeen nieuwsblad voor staatkunde, handel, nijverheid, landbouw, kunsten, wetenschappen Zie Bijlage hierbij VERBAAL, van de geledene schipbreuk op de Lucipara's, met het stoomschip Willem de Iste, kommandant luitenant honorair Lammleth. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 5

6 De reede van Banda, 1889 Tresling & Co Amsterdam. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 6

7 3. Opklimming in het leger van luitenant tot kapitein. 2 de luitenant ( ), 1 ste luitenant ( ), kapitein ( ), kapitein militaire commandant te Ternate (1847) Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 7

8 Zijn militaire loopbaan zag er als volgt uit. In dienst getreden als volontair bij de 9 de afdeling 7 januari 1831 Infanterie Korporaal 1 september 1832 Fourier 6 december 1832 Sergeant majoor 1 mei 1835 Aangekomen bij het Algemeen Depot der Landmagt 2 juli 1836 I33 Aan boord van het schip Middelburg bestemd naar de 15 september 1836 Oost-Indie Aangekomen te Batavia en geplaatst bij het Algemeen 6 februari 1837 Depot 2 de luitenant bij hetzelve bij Besluit GG nr juli ste luitenant bij de 4 de Afdeling Algemeen Depot bij 28 april 1840 Besluit GG nr 1 Kapitein bij Besluit nr 1 3 november 1846 Overgeplaatst bij het 14 de Bat. Infanterie 10 september 1848 Overgeplaatst bij het 9 de Bat. Infanterie 13 juli 1849 Gepensioneerd bij Besluit GG nr 3 7 maart 1852 (f 1200,-) Decoraties Vereerd met het Metalen Kruis op 28 maart 1832/ Ontving op 7 maart 1852 het onderscheidingsteken voor langdurige Nederlandse dienst als officier. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 8

9 4. In 1852 gepensioneerd bij besluit GG (Gouverneur-Generaal) nr. 3 dd (pens. f 1200,-), gep. kapitein Infanterie O.I. Leger ( ) Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 9

10 (NA, Ministerie van Kolonien, , invnr. 7131). 7 maart 1852 Is goedgevonden en verstaan. Eerstelijk. Den kapitein der infanterie C.M. van Wieringen op zijn verzoek eervol uit Z.M. militaire dienst te ontslaan en hem wegens volbragte veertig jaren dienst te verleenen pensioen ten bedrage van 1200,- (een duizend twee honderdgulden) s jaars, betaalbaar te Banda. Ten tweede. Aan den rekestrant te kennen te geven dat niet kan worden getreden in zijn verzoek om langer in het genot van activiteitstractement te worden gesteld dan de reglementen zulks bepalen. Ten derde. Het militair departement te magtigen om aan den gepensioeneerden kapitein C.M. van Wieringen uit te reiken het onderscheidingsteeken voor langdurige Nederlandsche dienst als officier met het cijfer XV. Hij had in dienstjaren en was toen 38 jaar oud, in dienst getreden toen hij nog geen 17 jaar oud was, dat wil zeggen dat hij feitelijk bijna 20 dienstjaren had volbracht die allen dubbel telden. Hij had nog 31 jaar voor de boeg op een paradijselijk eiland als Banda met een inkomen van 1200 gulden per jaar dat is ongeveer Wat doet een iemand van 38 jaar vervolgens? Zijn jongste kind was 2 jaar. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 10

11 Hij werd mede-eigenaar van het perk Boetong (Boeton) op Groot-Banda, lid van de Raad van Justitie, lid van de plaatselijke schoolcommissie en lid van het kerkbestuur. 5. Mede-eigenaar van het perk Boetong (Boeton) op Groot-Banda (1872) De VOC verdeelde, na hevige strijd met de Bandanezen, onder aanvoering van Jan Pietersz Coen ( de slachter van Banda ), in 1621 de Banda-eilanden in 68 percelen ( perken ) waarvoor Nederlandse planters, de perkeniers een vergunning kregen. Nootmuskaat was het belangrijkste produkt. De VOC heeft het monopolie op nootmuskaat gehad totdat de Fransen er einde 18 de eeuw in slaagden meegesmokkelde nootmuskaatzaailingen op Mauritius te planten. F.S. Gaastra, De geschiedenis van de VOC, Zutphen 2002, p. 72. De opzet van Jan Pieterszoon Coen, met een blanke hegemonie in de hoofdstad Batavia en op de Molukken, het produktiegebied der specerijen, lijkt geslaagd. Wel wijkt Banda of van het geijkte patroon in de kolonie. In Batavia en elders op sleutelposities heerste een kleine blanke toplaag, een vlottende bevolking van elkaar opvolgende generaties baren en oudgasten. Men kwam na zijn opleiding naar de kolonie, leefde een leven van besturen, planten of zich beschaafd vervelen, om tenslotte terug te keren naar Europa. En wie het niet haalde zakte af naar de kampong. Op Banda lag het anders. Hier geen komen en gaan, maar een blijven. Een blijven van perkeniers, die trots wijzen op hun voorvaderen die in de zeventiende eeuw de perken stichtten. Maar helemaal blank zijn ze niet, want het waren bijna alleen mannen die kwamen en bleven. De aanvoer van keurige christelijke dames uit het verre vaderland mislukte. In Batavia, en zeker in het afgelegen Banda. Generaties perkeniers huwden met inlandse vrouwen en perkeniersfamilies huwden onderling, waardoor een kaste van gemengden bloede ontstond. Een verindischte elite, gebonden aan de grond van Banda, maar cultureel en economisch gericht op Europa (Niek Mulder, pag 630). De perkeniers hebben op Banda een grote staat gevoerd. Indonesië heeft de perken na de onafhankelijkheid onteigend, sommigen zijn weer teruggeven aan de eigenaren. Van de Wall schrijft al in 1928 met weemoed over vergane grootheid en voortwoekerend verval: Arm vergeten stadje van ruines. (...) Aan de fraaie Societeitstraat, met een mooi uitzicht op het tegenover liggende eiland Lonthoir, liggen de comfortabele stadswoningen der perkeniers. Als zij in het stadje moesten zijn weerklonken hunne woningen van vrolijk gerucht. Thans zijn zij droevig verlaten, voor een spotprijs te huur of te koop. De vele bouwvallen zijn treurig om aan te zien. (...) Het is doodstil in het eens zo tierige stadje.' `In Banda's Bloeitijd, de tweede helft van de negentiende eeuw, stroomde het water door de slotgrachten en was het bewoonde kasteelgoed onderhouden. Thans ligt de ruine van het kasteel Nassau, het oudste bolwerk der Oost-Indische Compagnie in onzen Archipel, beroofd van alles wat waarde had, te wachten op het einde...' `Rij aan rij, slechts afgewisseld door het geboomte en de overblijfselen van hetgeen eens een tuinaanleg is geweest, liggen daar nu de ruines dier lustverblijven. In de tuinen ligt menig oud graf, waarvan de tijd de opschriften heefi uitgewischt (...) De graven zjn verworden tot simpele zandhopen, de huizen zjn ingestort, een enkele woning staat nog overeind, waggelt op hare fundamenten. De steenen aanlegsteigers met brede trappen, waar eens vrokk versierde prauwen meerden onder muziek en zang, beladen met een leutige menigte, die des avonds huiswaarts keerde, zijn bemost en gevaarlijk glibberig. Geen menschenvoet betrad ze meer in de laatste eeuw...' (pag 630). Niek Mulder (1991). De Laatste perkenier. Het vervallen paradijs van Banda. De Gids jrg 154 nr 8 pp Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 11

12 Opheffing van het monopolie der Bandasche specerijen? In de 19 de eeuw werd gediscussieerd over een mogelijke opheffing van het specerijmonopolie van Banda. Ter toelichting hiervan een artikel uit de Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie van Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 12

13 Eenige opmerkingen en toelichtingen op het stuk getiteld: «Iets over de belangen der perkeniers te Banda" en geteekend M. In de Soerabaijasche Courant van Zaturdag den 8sten December 1860 no. 19G komt onder de ingezonden stukken een artikel voor getiteld: Iets over de belangen der Perkeniers te Banda, waarin niet alleen op eene zeer aanmatigende wijze de handelingen der Regering ten aanzien der aan de Perkeniers te Banda verleende rentelooze voorschotten worden afgekeurd, maar waarin ook op eene honende wijze de zoodanigen der perkeniers, die zich niet met de inzigten van den anoniemen schrijver en zijne geestverwanten, omtrent de opheffing van het monopolie der Bandasche specerijen kunnen vereenigen, die dieper de zaak inzien en zich niet door hunne schoonschijnende woorden en gouden bergen in slaap willen laten wiegen, als lui en verspilziek worden uitgekreten. Voor een ieder, die met de zaak meer van nabij bekend is, zal wel de ongerijmdheid, die in dat gansche stuk doorstraalt, in het oog gevallen zijn, en wij zouden daarom ook liefst er over gezwegen hebhen, maar welligt kunnen er dezen en genen onder het publiek gevonden worden, die niet goed ingelicht met den waren stand van zaken, mogten meenen aan dat gesnap van den onbekenden schrijver eenige beteekenis van gewigt te moeten hechten en het is om deze redenen dat wij, onzes ondanks, er toe zijn overgegaan den laatstbedoeldcn eenige meerdere inlichtingen omtrent de door den onbekenden schrijver behandelde onderwerpen te doen toekomen en waarbij wij tevens de vrijheid nemen eenige opmerkingen te voegen. Ten einde te beter het voorgestelde doel te bereiken en te veelvuldige aanhalingen der tekstwoorden van den onbekenden schrijver te vermijden, zullen wij hem in zijne redeneringen op den voet volgen en punt voor punt zoo veel mogelijk toelichten. Die schrijver vangt aan met te zeggen:»de Regering verkeert in den waan de perkeniers op Banda geheel en al uit den nood te hebben geholpen met het verleenen van rentelooze voorschotten." Het zij ons vergund hierop aan te merken dat de Regering zeer zeker niet in den waan verkeert de perkeniers geheel en al uit den nood te hebben geholpen door het verleenen van rentelooze voorschotten, want niettegenstaande, dat er nog eene kleine verhooging gegeven is op de prijzen der specerijen, is reeds in Julij en tijdens het aanwezen van Z. E. den Gouverneur-Generaal alhier in December daaraanvolgende, opnieuw door een groot aantal perkeniers aangedrongen op vermeerdering van perkarbeiders en eene meerdere verhooging der specerijgelden dan de reeds toegekende, terwijl bovendien als schadeloosstelling voor geledene verliezen gratis verstrekking van rijst voor de perkarbeiders aan het Gouvernement is verzocht; een bewijs alzoo dat mogt de Regering aanvankelijk in dien waan verkeerd hebben, zij echter zulks niet meer was, toen de schrijver zijn artikeltje in de Soerabaijasche Courant liet plaatsen. Vervolgens zegt hij : «Het is echter niet regtstreeks aan het Gouvernement te wijten, dat de edelste bedoelingen door eene verkeerde toepassing het voorgestelde oogmerk niet bereiken." Het doel van het verleenen dier rentelooze voorschotten is geweest om de perkeniers, die onder een zwaren rentelast gebukt gingen daarvan te bevrijden; dat dit doel nu volkomen bereikt is, betwijfelen wij geenszins, want die perkeniers behoeven nu niet meer pl. m. F 'sjaars aan renten van hunne schulden te betalen. Dat het Gouvernement zich nu reeds daarover te beklagen zoude hebben, betwijfelen wij sterk, want al de perken zijn in de laatste jaren het een meer het ander minder in produktie vooruitgegaan, zooals later hieronder zal aangetoond worden; weshalve dus geen de minste vrees bestaat, dat die voorschotten niet op den bepaalden termijn in 's lands kas zullen terugkeeren. Welke andere edele bedoelingen overigens het daarmede voorgestelde oogmerk niet bereikt hebben, verzoeken wij den lezer zich daaromtrent bij den anoniemen schrijver te willen informeren, indien het hem lust daarmede bekend te worden, want wij kennen die niet.» Men mag minstens voor zeker aannemen dat men te Batavia niet met juistheid is ingelicht, welke menschen alleen met die voorschotten geholpen worden." Die rentelooze voorschotten zijn gegeven aan personen, wier perken of aandeelen in perken met hypotheken bezwaard waren; er is dus geen onderscheid gemaakt van personen, noch ook waaruit die schulden voortgesproten zijn; had het Gouvernement daarover in een onderzoek willen treden, dan was men mogelijk nog aan geen einde gekomen en de rentelooze voorschotten waren misschien nu nog niet verleend; het zou dus een koopje geweest zijn voor de verzoekers om die rentelooze voorschotten, waaronder zich bevonden drie medestanders van den anoniemen schrijver voor de opheffing van het monopoliestelsel der specerijen te Banda.»De perkeniers, die en door luiheid en door verspilzucht waren ten achteren geraakt, waarvan een persoon voor zijn hoofd alleen f noodig had, dat is 1/3 van het geheele rentelooze voorschot voor de Residentie, zagen zich nu voor eenigen tijd geholpen.'' Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 13

14 Hier is met den vinger aangewezen de perkenier en eigenaar van de perken Welvaren en Westklip ten eilande Ai gelegen, die de hoogste som aan voorschot heeft gekregen en die door den onbekenden schrijver onder de luiaards en verkwisters gerangschikt wordt, omdat hij geen voorstander is van de opheffing van het monopolie: het cijfer heeft die schrijver waarschijnlijk door een vergrootglas gezien, want werkelijk is het voorschot slechts geweest F 65,000. Voorts zij het ons vergund hieronder te laten volgen een overzigt van de door ieder der specerijperken sedert het jaar 1855 tot 1860 jaarlijks geoogste en aan geleverde foelie, waaruit de lezer zal ontwaren, dat de produktie van specerijen sedert het eerstgemelde jaar thans over het algemeen meer dan verdubbeld is. Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 14

15 6. Lid Raad van Justitie Ternate (1847), lid Raad van Justitie Banda ( , ) Op de eilanden bestond een zekere scheiding tussen rechtsprekende en bestuurlijke en regelgevende bevoegdheden krijgen. De rechtsprekende bevoegdheden lagen bij de Raad van Justitie. Cornelis Martinus was lid van Raad van Justitie op Ternate en op Banda. Javasche courant Nederlandsche staatscourant Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Nieuw Amsterdamsch handels- en effectenblad Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 15

16 7. Lid van de Plaatselijke Schoolkomissie te Banda ( ) Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Ouderling ( ), lid kerkbouwcommissie (1864) Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 16

17 Schutterij Banda Zijn kinderen waren wel actief in de plaatselijke schutterij, maar eerst zijn achterkleinzoon Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen ( ) werd weer kapitein in het leger. Zijn zoon Martinus Evert van Wieringen, geb/ged. Banda Neira / (dg. Anton Dekkers en Francina Elisabeth Herrebrugh), mede-eigenaar van het perk Boetong (1872), makelaar (1893, 1903), vanilleplanter ( ), overl. Bangil (Oost-Java) , tr. Banda Neira Isabella Charlotta Francina Johanna Lans, geb. Banda Neira , ged. Banda Neira , overl. Soerabaja , dr. van Hermanus Martinus Catharinus Lans, inlandse tolk, opziener, klerk kasadministratie, medeeigenaar perk Zevenbergen en Hersteller, landeigenaar, en Maria Frederika Christiana Lantzius Kinderen o.m. : 1. Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen, geb. Banda Neira Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 17

18 Zijn kleinzoon Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen, geb/ged. Banda Neira / , ingenieur, machinist suikerfabriek Tangoenan in Modjokerto (Oost-Java) (1903), technisch employé fabriek de Volharding in Soerabaja (Oost-Java) ( ), employé Bataafsche Petroleum Maatschappij in Priok (West- Java) (1934), overl. Vaassen , tr. (1) (echtsch.) Soerabaja (Oost-Java) Sophia Margaretha Elisabeth Versnel, geb. Soerabaja (Oost-Java) , overl (?), tr. (2) Soerabaja (Oost-Java) Sophie Henriette Wilhelmiene Schell, geb. Kediri (Oost-Java) , overl. Vaassen , dr. van Pieter François Schell en Sophia Elisabeth Sibilla Plijnaer. Kind 1 ste huwelijk: 1. Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen, geb. Tjandisewoe (afd. Klaten, res. Soerakarta, Midden- Java) Zijn achterkleinzoon Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen ( ) volgde de opleiding bij de KMA en werd eveneens kapitein in het leger. Zijn derde echtgenote (dr. Geertruida Anna Rauws) was 1 ste luitenant Vrouwenkorps K.N.I.L. Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen, geb. Tjandisewoe (afd. Klaten, res. Soerakarta, Midden-Java) , KMA, 2 de luit. bij het Nederlandsch Indische Leger (1921), 1 ste luit. (1923), kapt. Infanterie Staf KMG (1933), Onderscheidingsteken voor langdurige Nederlandse dienst als officier (1936), overl. Almelo , tr. (1) Amsterdam (echtsch. Batavia ) Helena Elisabeth Lipjes, geb. Rotterdam , woonde te Teteringen (1921), overl. Voorschoten , dr. van Johannes Lipjes, glashandelaar, en Luthera Veronica Elisabeth Scheurleer, tr. (2) Malang (Oost-Java) Dymphna Janke Gleysteen, geb. Makasser (Celebes) , overl. Semarang, kamp Sompok (Midden-Java) , begraven op het Nederlandse ereveld Kalibanteng in de gemeente Semarang, dr. van A. Gleysteen en..., tr. (3) Batavia (West-Java) Dr. Geertruida Anna Rauws, geb. Rotterdam , 1 ste luitenant Vrouwenkorps K.N.I.L. ( ), artspsychiater, overl. Den Haag , dr. van Johannes Rauws en Antje Gerarda Maria Laats. De Indische courant De Indische courant Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 18

19 Cornelis Hermanus Martinus van Wieringen werd op 17 november 1936 het onderscheidingsteken voor langdurige dienst als officier toegekend. Het Onderscheidingsteken voor Eervolle Langdurige Dienst als officier, doorgaans het Officierskruis genoemd, is een militaire onderscheiding die wordt uitgereikt aan officieren in de Nederlandse krijgsmacht die ten minste 15 jaar actief officier zijn. De onderscheiding werd op 19 november 1844 ingesteld door koning Willem II en wordt sindsdien uitgereikt op zijn verjaardag, 6 december. De koning bepaalt in het Koninklijk Besluit "dat het onderscheidingsteken bepaaldelijk bestemd (is) tot het beloonen van eenen eervollen langdurigen Nederlandschen effectieven diensttijd van officieren en daarmee gelijkgestelde personen behoorende tot het leger". Op de onderscheiding is het aantal dienstjaren in Romeinse cijfers vermeld, dat elke vijf jaar dient te worden vervangen: XV, XX, XXV, XXX, XXXV en XL. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 19

20 Het Nationaal Archief heeft interneringskaarten van Nederlandse krijgsgevangenen in Japanse interneringskampen online toegankelijk gemaakt. De persoonskaarten zijn in te zien via de website gahetna.nl. De archiefdienst heeft de kaarten online gezet op de dag dat in Nederland herdacht wordt dat Japan zesenzestig jaar geleden capituleerde. Met die capitulatie kwam er op 15 augustus 1945 een eind aan de oorlog in Nederlands-Indië. Op de gedigitaliseerde interneringskaarten staan persoonlijke gegevens van de krijgsgevangene, zoals naam, militaire rang, nummer van de krijgsgevangenschap, medische gegevens en eventueel datum van overlijden. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 20

21 C.H.M. van Wieringen (84), leider van de Duinenmarsen in Den Haag Gouvernement der Molukken, bestuurd door de gouverneur te Ambon Na de teruggave door de Engelsen waren alle oostelijke bezittingen van verenigd tot het Gouvernement der Molukken, bestuurd door een gouverneur te Ambon. In 1819 werd de residentie Timor en Onderhoorigheden hiervan afgescheiden, in 1824 de residentie Menado, in 1866 de residentie Ternate, terwijl het overige gebied in 1867 de naam residentie Amboina kreeg, bestuurd door een resident te Ambon. De residentie Amboina bestond uit 9 afdelingen (assistent-residenties), te weten: Banda (de Banda-eilanden, te weten Ay, Goenoeng Api, Lontor of Groot-Banda, Nailaka, Neida of Banda-Neira, Rosengain en Run; met Oost-Ceram, Ceram-Laoet en Goram), bestuurd door een assistent-resident te Banda Neira op Neira. Amboina is van de naam van een residentie, gelegen in de Molukken in de voormalige Nederlandse kolonie Nederlands-Indië. Amboina (het eiland Ambon), bestuurd door een controleur van het Binnenlands Bestuur (BB) te Ambon. Saparoea (de eilanden Haroekoe of Oma, Noesa-Laoet en Saparoea), bestuurd door een controleur BB te Saparoea op Saparoea. Aroe-, Kei-, Tenimber- en Zuidwester-eilanden, o.a. bestaande uit de Aroe-eilanden en Kei-eilanden, bestuurd door een controleur BB te Toeal op het eiland Noekoe-Tawoen, daarvoor te Dobo op het eiland Wamar van de Aroe-eilanden. Amahei (het zuidelijke deel van Midden-Ceram), bestuurd door een posthouder te Amahei op Ceram. Kairatoe (West-Ceram met de eilanden Boano, Kélang en Manipa), bestuurd door een posthouder te Kairatoe op Ceram. Kajéli (Amblaoe en het oostelijk deel van het eiland Boeroe), bestuurd door een posthouder te Kajéli op Boeroe. Masaréte (het westelijk deel van het eiland Boeroe), bestuurd door een posthouder te Masaréte op Boeroe. Wahaai (het noordelijk deel van Midden-Ceram), bestuurd door een luitenant-commandant te Wahaai op Ceram. Vanaf 1925 behoorde het gebied bestuurlijk tot het Gouvernement der Molukken, van residentie Molukken geheten, bestuurd door een gouverneur, resp. resident te Ambon. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 21

22 VERBAAL, van de geledene schipbreuk op de Lucipara's, met het stoomschip Willem de Iste, kommandant luitenant honorair Lammleth. Javasche courant Van Soerabaija had ik (François de Stuers 2, wnd gouverneur der Molukkos) de eer Uwer Excellentie kennis te geven, dat na mij aldaar nagenoeg eene maand te hebben opgehouden, uithoofde het stoomschip eenige herstellingen moest ondergaan, ik met mijn gezin, eenige andere passagiers en een detachement troepen, den 26sten April die plaats verlaten en mij naar mijne bestemming op reis begeven had. Hoewel gedurig de wind, en somwijlen de stroom, tegen hebbende, ondanks menig oponthoud waartoe de machinisten verpligt waren, om kleine herstellingen aan het stoomwerktuig te bewerkstelligen, was onze reis gunstig, want in den morgen van den aden Mei, hadden wij het Brandend-Eiland reeds in het zigt; dit was vrijdag, zoo dat het niet onmogelijk was, wij den volgenden dag 'savonds te Amboina hadden kunnen zijn. De Voorzienigheid beschikte hieromtrent anders, en wij moesten in stede van dien het ongeluk ondervinden, om in dien nacht, nagenoeg te half twee ure, op gemelde koraalbank schipbreuk te lijden. Door drie achtereenvolgende schokken, waardoor wij allen ontwaakten, werd ons die vreesselijke ramp aangekondigd! Wij liepen eene vaart van 5a 6 mijlen, 's nachts om 12 uren had de kommandant zijn bestek nog gemaakt en stuurde meer oostelijk dan hij den vorigen dag gedaan had, meenendc dat hem de stroomen veel westelijk hadden afgezet. Het stoomschip zat vast. Eene doodstilte heerschtte overal, doch alle hoop was niet verdwenen. Het gedruisch der schepraderen, welke achteruit werkten, mengde zich met het verdovend gedruisch der branding, welke wij van alle kanten rondom ons hoorden en flaauwelijk zien konden. Het achteruit werken der stoomboot en eenige andere middelen, om weder vlot te geraken, werden te vergeefs aangewend ; het stoomschip zat onbeweeglijk vast! Met ongeduld verbeidden wij in dezen kommervollen toestand, de eerste lichtstralen van den volgenden ochtend: de dag brak eindelijk aan en deed ons dien toestand in alle deszelfs ijsselijkheden kennen. Wij zagen voor ons eene uitgestrekte dorre koraalplaat, aan alle kanten door rotsen omgeven, waartegen de zee met geweld hare schuimende golven kwam breken. Een zeer klein plekje verder op de rots, op ongeveer een kwartier uur afstands van ons, scheen bij hoogwater droog te blijven. Ver in het verschiet teekende zich onduidelijk het geboomte van eenige eilandjes. De kommandant van het stoomschip, gebukt onder den ramp, die hem zelf en ons allen trof, en diep geroerd van zulk een kostbaar vaartuig verloren te zien, scheen voor het beramen en uitvoeren van krachtdadige beschikkingen, zoo als onze toestand dezelve vorderde, niet bekwaam; niet dat ik geloof, dat het elk ander zou hebben kunnen gelukken, het stoomschip weder vlot te krijgen of te redden, maar de meesten der opvarenden uit militairen bestaande, die het op reis niet te best gehad hadden, kon onze positie, elk oogenblik hagchelijker worden en alle hoop op behoud en redding, hoe flaauw die ook scheen, verloren gaan, zoo niet onder de troepen en zeelieden, de strengste order gehandhaafd werd. Ik verzekerde mij dat alle mijne dranken en die van den kapitein behoorlijk onder slot waren. Elk oogenblik kon het stoomschip verbrijzeld worden. Het was nieuwe maan, en dus spring-tij: de branding werd hevig. Tegen zes uren kwam mijne vrouw en al de kinderen met de bonne op het dek; eerst met het aanbreken van den dag had ik haar, met onzen noodlottigen toestand bekend gemaakt; zij was bedaard en gelaten. Om half zeven ging zij aan wal (indien een dor plekje op eene groote koraalplaat, aldus genoemd kan worden) met de bonne en de kinderen, benevens mevrouw Veekmans, hare twee kinderen en mevrouw van Spreeuwenburg. Met een gevoel dat niet te beschrijven is, volgde ik met mijne oogen de beweging dezer sloep; dezelve was weldra door het hevigste der branding heen, maar bleef nu ook op het rif vastzitten en werd vreesselijk heen en wedergestoten. Onze vier kinderen werden gedragen, mijne vijf maanden zwangere echtgenote, door een matroos geleid en hare oogen op hare kinderen gevestigd, moest nagenoeg een half uur tot onder de armen in het water en over eenen scherpen koraalgrond gaan, alvorens het droog plekje te kunnen bereiken. Het verlaten wrak van een inlandsch vaartuig was het eenigst en bedroevend gezigt, dat haren geest trof; waren de ongelukkigen van dat vaartuig gered geworden, of hadden zij hier hun graf gevonden... Met behulp van wat wrakhout en eenig zeildoek werd eene kleine tent of hut opgeslagen, om deze schipbreukelingen voor de warmte van den dag en de koelte van den nacht zoo mogelijk te behoeden. Dra dat deze schipbreukelingen geland waren, gingen de predikant Veekmans, de heer van Spreeuwenbnrg, met den officier van gezondheid Hollander en eenige soldaten, met wat zeildoek, benevens eene nog zeer jonge onder-officiers vrouw mede van boord. 2 François Vincent Henri Antoine ridder de Stuers (geb. 1792), trouwde jonkvrouw Adriana Jacqueline de Kock (geb. 1809). Het echtpaar kreeg acht kinderen waaronder Cornelia Govertha Elisa Lucipara, geboren op 19 augustus 1837 in Amboina. Als erkenning voor zijn leiderschap tijdens de vijf weken schipbreuk werd De Stuers bevorderd tot kolonel. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 22

23 Ik was aanvankelijk aan boord gebleven. Ik werd onderrigt dat eenige militairen en zeelieden tot muiterij wilden overgaan, omdat zij geene redding mogelijk achtten, en zich niet onderwerpen wilden aan de sobere uitdeling van water, rijst en spek, die ik onmiddelijk bevolen had. Tot vreesselijke middelen van geweld, waartoe ik vast besloten was, behoefde ik gelukkiglijk niet over te gaan. Militairen en zeelieden vereenigde ik rondom mij op het dek. Ik sprak hen eenige woorden toe, vermaande hen ten ernstigste tot orde en gelatenheid, als wanneer redding mogelijk was, doch dat wij anders allen verloren waren. De kwalijk gezinden verwees ik tot de vrouwen en kinderen, die zonder water, zonder voedsel, zonder bescherming, op de koraalbank waren, en evenwel gelaten en vol hoop en vertrouwen bleven. Ik beloofde hen allen bekend te maken, met de beschikkingen, die ik, ter onzer redding, zoude aanwenden en verzocht hen vertrouwen in mij te stellen. Eene algemeene kreet van goedkeuring was het antwoord hetwelk daarop volgde. Ik spoedde mij van die goede stemming gebruik te maken, om mij met de teruggekeerde sloep naar de koraalplaat te begeven, en nam wat hard brood, gekookte rijst en drinkwater mede. De vloed, die intusschen meer was doorgekomen, maakte mijne togt derwaarts gevaarlijk, en zonder den arm van eenen sterk gespierden matroos, zoude ik het droog puntje bezwaarlijk bereikt hebben. Ik bragt van mijne levensmiddelen weinig over. Ik ontwaarde dat er twee plekjes droog bleven, en het mogelijk zijn konde, om daarop allen vereenigd, en tegen den vloed veilig te zijn. 's Namiddags keerde ik naar boord terug. Terzelfder tijd kwam de tweede stuurman van een togt terug, dien hij naar de hiervoren bedoelde eilanden had trachten te doen, doch daarin niet had kunnen slagen, uithoofde van de zware branding, dewelke hij van ver tegen die eilanden had gezien. Een moedigen ijverig officier, de 2de luitenant Rauws, met nog eenige onderofficieren en soldaten, beproefde 's nachts en den volgenden morgen, nog eenige levensmiddelen, aan de op het strand of op de koraalplaat zijnde schipbreukelingen aan te voeren. Een onderofficier, (de sergeant Vuurberg), zou daarbij het leven verloren hebben, zoo de korporaal Vlieger, hem niet gered hadde. Weinig of niets kon aangebragt worden ; de flesschen werden door de branding van de schouders der militairen weggeslagen. Tweemaal vier-en-twintig uren moesten mijne vrouw en kinderen zich dus zeer behelpen ; scherpe koraalsteenen waren hunne legersteden, en eenige krabben en zee oesters bij het vuur geschroeid, hun voedsel ; over dag aan eene brandende hitte, en somwijlen s nachts aan regen en wind blootgesteld. Later verkeerden wij allen nagenoeg in dien toestand zeven-en-dertig dagen. Zelden misschien waren schipbreukelingen in den toestand, waarin wij ons bevonden, en zelden misschien bleef hen zoo weinig hoop, zoo weinig mogelijkheid op redding over. Elk oogenblik kon het stoomschip verbrijzeld worden, en derhalve de hoop op het aanvoeren van eenige levensmiddelen verdwijnen; het kleine drooge punt op die koraal bank was dor, en als met scherpe koraalsteenen bevloerd; het bood geen de minste hulpmiddelen aan ; eenige schilpadden die men een paar dagen vond, verdwenen weldra; slechts een onzer twee sloepen was bruikbaar, maar kon weinig volk bevatten. De koraalplaat was allerwcge door eene vreesselijke branding omgeven, en werd zeker door alle schepen met zorg vermeden. Amboina kon met de variabele winden van de maand Mei, volgens het gevoelen van den kommandant, niet worden bereikt, en was 50 zeemijlen van ons verwijderd. Een Portugeesch etablissement was daarna het meest in onze nabyheid, en scheen door wind en stroom het meest genaakbaar te zijn. Geen rampspoed kan evenwel het vertrouwen en de hoop op redding van den sterveling benemen, die met kinderlijken ootmoed, op den Almagtigen blijft hoopen. Eene strenge handhaving der goede orde, naarbij een blindelings vertrouwen in een der deelgenooten van het ongeluk, en eene bedaarde gelatenheid in alles, wat zijne beradenheid hem ter redding van allen doet in het werk stellen, maken eene goede uitkomst mogelijk. Terwijl ik op middelen van redding bedacht was, werden intusschen alle provisien van onder uit het ruim naar boven, en vervolgens zoo veel mogelijk in de kajuit der campagne bijeengebragt. Zondagmorgen waren wij overeengekomen om met den eersten stuurman, eene sloep naar Amboina te zenden, ten einde aldaar onzen toestand te doen kennen, en hulp en redding te verzoeken; dezelve vertrok. Nagenoeg den ganschen dag zagen wij dezelve, onder sterke regen en windvlagen tegen hooge zeeën worstelen, zonder veel oostelijk te kunnen komen, hetgeen de kommandant evenwel als een volstrekt vereischte beschouwde, om het oogmerk te bereiken ; laat in den namiddag moest dezelve aan boord terugkeeren. 'smaandags werd voor het laatst nog eene proeve met het stoomvaartuig gedaan, men meende dat hetzelve raeds onbruikbaar was; dit bleek echter niet zoo te zijn ; maar deze laatste poging om vlot te komen, was zonder eenig goed gevolg. De zee was hoog en onstuimig, de branding sterk, de golven, die vreesseljjk hoog tegen het schip sloegen, drongen hetzelve zoo mogelijk meer op de rotsen, terwijl de stoom in eenen tegenovergestelden zin werkte, men was verpligt te stoppen, om het vaartuig, dat reeds veel geleden had, niet geheel uit deszelfs verband gerukt te zien. Ik liet onmiddelijk en met alle kracht de provisien van achteren naar voren brengen, omdat wij vreesden dat het schip door midden breken zou; dit was tegen den avond. Van nu af liet ik ook aanvang maken met het allengskens ontschepen der troepen en provisien. Ik had stellig verboden, dat van mijne goederen, noch van wien het zij, iets van boord mogt gaan, daar hierdoor niet dan wanorde te voorzien was en geene provisien op de rots zouden komen; deze operatie ging met onbeschrijfelijke moeite en met gevaren gepaard; 's avonds laat of 's nachts, nimmer over dag, Was het water laag of althans laag genoeg om er zonder levensgevaar door te kunnen komen. Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 23

24 Ik plaatste de militairen op 30 passen afstands van elkander, van het schip af tot nabij ons magazijntje, en liet op die wijze van den eenen op den anderen eenig goed overdragen; al wat te zwaar was, ging verloren, doordien de meeste menschen tusschen de rotsen struikelden, omsloegen en hunnen beenen kwetsten. Ik zelf ging gestadig door een man geleid, de rij op en af, om het volk moed in te spreken ; meer dan een goed uur kon echter niet gewerkt worden, dan waren zij dood af; op die wijze hebben wij gedurende verscheidene nachten eenige levensmiddelen aangevoerd, maar allengskens werd het moeijelijker, om dat de menschen moedeloos werden, hunne schoenen meest al hadden verloren, en hunne beenen erg gekwetst hadden. Zonder de moedige inspanning van den heer van Spreeuwenburg, van den conducteur Derks, van den sergeant Visaan, van den fuselier Demurer en eenige anderen, zouden -wij aanvankelijk weinig levensmiddelen en water gekregen hebben; later waren ons de inlandsche matrozen van veel dienst, deze waagden het soms, om nog bij dag, bij vallend water, al zwemmende een en ander aan te voeren, de militairen zond ik alsdan zoo nabij de branding om het aangebragte aan te nemen en verder te vervoeren. Wij hebben opgemerkt dat het laag water overdag, altoos 5 of 10 voeten ongeveer met het laag tij van den nacht verschilde ; want wat zou het anders niet een geluk geweest zijn,in dien wij bij dag eenig goed van boord hadden kunnen halen, dit mogt ons nooit gelukken, dit moest altoos 's avonds laat of bij nacht plaats hebben. Op die wijze gelukte het mij een klein magazijntje te vormen ; evenwel kwam er veel goed onbruikbaar aan, omdat het door het zeewater gesleept had moeten worden ; de voornaamste behoeften als: rijst, brood, aardappelen, arak en genever, ontbraken ons, maar daarentegen hadden wij voornamelijk van mijne provisien en van de partikuliere provisien van den kapitein, veel wijn, hammen, worst, bier, twee vaten meel, likeuren, boter, suiker, thee en diergelijken kunnen bijeenbrengen. Het kostte mij veel moeite, om aan elk een te doen begrijpen, dat wij alles bij een, en lot gezamenlijke uitdeeling houden moesten; liever zou elkeen zonder doorzigt voor zich zelf wat mede genomen hebben ; de gevolgen daarvan zouden vreesselijk zijn geweest. Ik beproefde vertrouwen in den soldaat te stellen en eene wacht van hen bij het magazijntje te laten; doch gebrek lijdende, resisteerden zij niet, en gingen zich in den drank te buiten; van dit oogenblik af hielden de passagiers 's nachts wacht, om de twee uren losten zij elkander af; de Predikant Veekmans, geliefde wel de eerste wacht te betrekken; hij aan wien natuurlijk alle militaire gestrengheid zeer vreemd moest wezen, onderwierp zich aan alles met gelatenheid en hij was mij steeds zoo behulpzaam als zijne sukkelende gezondheid dit slechts eenigzins toeliet; en van nu werd ook een menagemeester aangesteld; deze was de conducteur Torreman, aan hem werd gegeven wat wij dagelijks uitdeden konden. Zoo lang wij het geluk hadden schilpadden te vinden, het geen slechts korte dagen duurde, hadden wij eene tamelijke goede soep van half zoet en half zout water, later werd het eten ellendig; slechts ruim 10 a 12 pond rijst, mogt ik voor 140 monden uitdeden, met een ham of wat zout vleesch, ongeveer 10 pond. Jenever en arak was er nagenoeg niet, zoo dat ik in den beginne weinig water hebbende, 2a 3 maal daags, een teugje wijn als oorlam gaf, met een teugje water. Was het zeer warm en had ik van den vroeger gevallen regenwater kunnen verzamelen, zoo deelde ik water met wijn gemengd, of naar verkiezing der schipbreukelingen, drie maal daags water alleen, uit: elkeen kwam volgens eene naamlijst, zijnen oorlam drinken, vrouwen en kinderen daarvan niet uitgesloten. In den beginne verzocht ik zelf mevrouw de Stuers, mede present te zijn; zij kwam met de kinderen, die zich vrijmoedig tusschen de militairen en zeelieden drongen ons tweejarig dochtertje, gedragen op den arm van eenen soldaat, ontving, even als alle anderen, het drinkwater. Dit een en ander was mogelijk de grond tot eerbied en ontzag voor de vrouwen, alsmede van regel en orde, waarin ik het geluk had, alle schipbreukelingen te onderwerpen, daar bij gebreke van dien, het leven van niemand meer zeker was, en ofschoon het plekje koraalgrond der passagiers slechts 8 a10 passen van dat der troepenverwijderd was, nimmer veroorloofde zich eenig militair of matroos op ons plekje te komen, of hij meldde zich beleefd aan, als het was om het een of ander te verzoeken of om stukjes van afgerookte sigaren op te zoeken. Na vruchteloos op den 7den Mei te hebben beproefd eene sloep naar Amboina te zenden, had ik sedert onophoudelijk met den kommandant Lammleth overwogen, wat al het beste zoude kunnen worden aangewend, om onzen toestand altans ergens te doen kennen, want gelukte ons zulks niet, konden wij ons voor verloren houden; immers, waar of wanneer zoude men op het denkbeeld hebben kunnen komen, dat wij schipbreuk geleden hadden, waar zou men ons gaan opzoeken! wanneer zou men ons op dit ellendig, laag, nagenoeg ongenaakbaar punt ontdekken? Horsburgh Directorij (Horsburgh Directory was het standaardwerk voor de oosterse navigatie in de eerste helft van de 19e eeuw FvW) werd nogmaals met aandacht door mij ingezien, en wij besloten onze beste sloep (wij hadden er slechts twee; de andere was zwak) naar Delhi te zenden, want had dezelve het geluk aldaar aan te komen, het geen wind en stroom scheen te moeten begunstigen, konden wij hopen door een der zuid-walvischvangers gered te worden, of dat van daar door dezelfde sloep of een ingehuurd inlandsch vaartuig, onze positie op Bima of op Java spoedig konde worden bekend gemaakt. Het scheepsvolk en de militairen, die ik op het dek bij een liet komen, onze voornemens mededeelende, en met de kaart in de hand de zaak beduidende, waren hiermede in hun schik en verzochten dat ik zelf zoude medegaan, zooveel vertrouwen stelde elk een in den goeden uitslag van dezen togt. Ik besloot den luitenant Rauws te zenden, omdat Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 24

25 ik voor de goede orde op het rif meer noodig was, en mijne vrouw daar en boven vast besloten had mij niet alleen te zullen laten vertrekken. Ten einde aan deze onderneming eene zoo veel mogelijk goede uitkomst te verzekeren, alzoo het mij bekend was, dat op Delhi, zonder geld niet veel te verrigten zoude zijn, stelde ik aan de passagiers voor, om den luitenant Rauws en den lsten stuurman Muller van geld te voorzien. Onmiddelijk droeg elk een het zijne daartoe bij. Ik aan goud ƒ100, aan bankpapier ƒ1,200 dominee Veekmans aan banknoten en zilver ƒ 100, de heer ingenieur van der Dussen ƒ100, aan goud, de heer van Spreeuwenburg aan banknoten zilver ƒ170, aan harde specie ƒ 64; de officier van gezondheid 3de klasse Hollander ƒ 25, aan bankpapier, en ook mevrouw de Stuers eene snoer fijne paarlen en drie juweele ringen. De kapitein Lammleth heeft mij gezegd ook nog eenig geld te hebben medegegeven. Aan den portugeeschen gezaghebber, schreef ik eenen franschen en engelschen brief, om hem onzen toestand bekend te maken, en gaf hem te kennen dat, bij indien de mede gegevene middelen niet toereikend mogten zijn, mijn Gouvernement te Batavia zeer zeker ruimschoots de kosten vergoeden zoude, die ter onzer redding aangewend mogten worden. Een aller gunstigst weder verzelde onze sloep, en de volgende dagen waren naar onze berekening ook nog gunstig genoeg, om te kunnen hopen, dat de sloep den 15 a 16 te Delhi zoude kunnen wezen. De ijver welke de luitenant Rauws en de lste stuurman Muller voor die onderneming aan den dag legden is aller prijzenswaardigst; Helaas! wij weten tot onze smart nog niet, welk lot aan deze sloep en de braven, welke daarmede zijn vertrokken ten deele is geworden. Lang nadat de schipbreukelingen Ambon bereikt hadden en gouverneur De Stuers het gezag over Ambon had aanvaard, wordt hier verteld, hoe het de sloep met zijn bemanning was gegaan: Op de avond van 11 Mei op de hoogte van het eiland Wetter, werden zij door Mangandanese roversprauwen omsingeld en van alles beroofd. De rovers delibereerden of zij de gevangenen ombrengen of naar Manilla zouden voeren om als slaven te worden verkocht. Toen door de Europese bemanning een goede beloning in het vooruitzicht werd gesteld, bleven zij in leven, totdat de luitenant Rauws en de Europese matroos aan de monding van de Bima aan land werden gezet, en werden de stuurman Muller en de stuurmansleerling als gijzelaars achtergehouden. Dank zij de bemoeiingen van de civiel gezaghebber te Bima en de sultan aldaar kwam het losgeld binnen en werd de 19e mei afgeleverd. De Europeanen werden vrijgelaten, de vier Javanen niet. Hoe wisselvallig moesten niet deze eerste, ter onzer redding aangewende middelen beschouwd worden! Niemand meer dan ik was daarvan overtuigd, hoezeer ik er niets van liet blijken, en ik was daarom op andere middelen bedacht. In de eerste plaats verzocht ik den kommandant, kleine vlotjes te vervaardigen, daarop eene soort van mast goed vast te maken, waaraan ik een stuk Nederlandsche vlag had doen hechten en onder dezelve eene goed digt gekurkte flesch had laten hangen, waarin een in het Maleisch en Hollandse, geschreven briefje was besloten, onzen toestand bekend makende, en aan inlandsche met ons bevriende hoofden of zelfs aan roovers bijstand verzoekende of onzen toestand te doen kennen aan het meest nabij zijnde Nederlandsche etablissement, waarvoor eene belooning werd toegezegd. Toen eenmaal geene schildpadden meer gevangen werden, die ons gedurende eenige dagen tot voedsel hadden gestrekt, was het volk neerslagtig : van de sobere en zoo scherp toegediende uitdeelingen uit mijnen kleinen voorraad, werd aan het levensonderhoud slechts ten halve voldaan; elkeen was derhalve bedacht, om meer voedsel te zoeken; bij het vallen van het water ging dan ook al wat nog slechts schoenen of met touwen aan een gebonden zolen aan de voeten had, om wat op te sporen. Allengskens werd dan ook een en ander aangebragt, en met zeewater en een weinig boter, die ik verstrekken konde, bereid: men vond groote zeeoesters, krabben, zwarte tripang en enkele keeren wat zeepaling, die zich onder rotsklompen verscholen hield. De oesters werden het meest gevangen, en door de soldaten nog al met smaak gegeten, hoewel dezelve aanvankelijk diarrhé en bij anderen hevige kolijken veroorzaakten; velen hadden er een wezenlijken afkeer van: ik had getracht om er soep van te laten kook en, maar de reuk was voor allen walgend. Bij het opsporen van middelen tot onderhoud, is mij dikmaals gebleken, dat de soldaat die eene inlandsche vrouw bij zich had, er verre weg het beste aan toe was : wanneer deze zijne beenen gekwetst of door hitte, ongemakken en ongenoegzaam voedsel afgemat en moedeloos op de harde koraalplaat nederliggende, den moed ontzonken was, om voor zich zelf te zorgen, ontzagen die arme vrouwen geene moeite, hoe groot, om aan den soldaat iets aan te brengen. Zij waren soms lang vóór dat een eenig soldaat het nog wagen durfde bij maanlicht of vóór het aanbreken van den dag reeds tot aan de armen in het water met lange stokken, en kwamen nimmer terug zonder eenigen buit en zonder dan zelf nog eenige verpozing te nemen, werd eerst het opgespoorde toebereid, en aan den soldaat toegediend, voor zich zelve altoos zeer weinig besparende; de natuurlijke sobrieteit van den inlander maakte deze in 't algemeen oneindig geschikter dan de Europeanen, om kommer, ellende en gebrek door te staan. Ik had besloten dat onze nog overblijvende sloep tot een of ander einde moest gebruikt worden, want als reddings middel was ons dezelve geheel onnoodig, daar slechts 6 a 8 man er in konden zijn. Met het aanbouwen van een platbooms vaartuig was ik sedert eenige dagen bedacht: ik had daarmede verscheidene oogmerken. Eerstelijk om de hoop op redding meer bij de schipbreukelingen te onderhouden, en hen alzoo meer en meer aan orde te onderwerpen en om dat ik Cornelis Martinus van Wieringen ( ), stamvader van de Indische tak 25