O [TI. \iö6d6pige üitgàve. De plaats van de illustraties

Transcriptie

1 Funktioneel \'ormge\'en voor schrijvers O [T ~.. ~ ":: (/) (/J'_. e ;... o O 4. 26figuren aifijd linksom draaien Wordt een kolom door een koptekst of een ander soort tekst onderbroken (over twee of meer kolommen) dan vervolgt de tekst zich op de andere kolom. (4.25) Figuren offoto's die dwars op een pagina geplaatst moeten worden moetje altijd linksom draaien. Beter is het om draaiing van figuren en foto's te voorkomen. (4.26) Het kan voorkomen dat het aantal pagina's dat je moet hebben een veelvoud van vier moet zijn. Dit in verband met het drukken van meerdere pagina's tegelijk. (zie 'Van pagina's naar drukwerk') De laatste regel van een alinea die niet volloopt mag nooit boven aan een pagina geplaatst worden. Typografen noemen dit een hoerenjong. Als er een hoerenjong voorkomt, moet je de tekst inkorten of uitbreiden. De plaats van de illustraties karakter van een illustratie vorm van de illustratie Hieronder laten we zien hoe je de illustraties het beste tussen de tekst kunnen plaatsen. Bij het inpassen van de illustraties op het stramien maak je geen onderscheid tussen de verschillende soorten illustraties. Je moet de illustraties zien als blokjes met een zekere vonn en een zekere grijswaarde. Het inpassen van de illustraties doe je uiteraard aan de hand van het stramien. Het karakter van een illustratie kun je niet veranderen. Een houtsnede heeft nu eenmaal een ander karakter dan een aquarel. (4.27) De vonn va'2.de illustratie kun je eventueel wel aanpassen. Welke karakters en vonnen illustraties kunnen bezitten laten we zien aan de hand van een paar voorbeelden. (4.28) 70 \iö6d6pge üitgàve

2 Van losse onderdelen naar pagina's o savanne ~steppe o woestijn ~regenwoud lilllillj mediterraan _marine rzwaar, omsloten vlakken, omsloten vlakken, eilandvorm lijnen. omsloten lijnen, eilandvorm Jakarta, luchtig, omsloten sterk horizontaal karak1er sterk vertikaal karak1er luchtig, eilandvorm sterk diagonaal karak1er geen duidelijke vorm 4.28 enkele voorbeelden van de verschillende soorten karakter van illustraties :~.. " '..~. :. 71 Geografisch nstituut

3 jiiip Funktioneel vormgeven voor schrijvers Om illustraties in het stramien te plaatsen is het gemakkelijk als ze een haakse opbouw hebben. Veel illustratiemateriaal heeft een haakse opbouw van zichzelf, zoals foto's, kaarten en dergelijke. Voor illustraties die deze haakse opbouw niet bezitten heb je een denkbeeldig kader nodig om ze op het stramien in te kunnen passen. (zie ook 'Vlakverdeling') Bij sommige illustraties is het echter moeilijk om een denkbeeldig kader aan te brengen. Het is dan beter om het denkbeeldige kader feitelijk te maken. (4.29) grijs fond negatief kader 4.29 het denkbeeldige kader feitelijk maken Wees konsekwent in het verwerken van illustraties. Zorg ervoor dat je niet een illustratie met een omkadering plaatst naast een met een vrije vorm. (4.30) niet konsekwent konsekwent 4.30 het denkbeeldige kaderfeitelijk maken moet konsekwent gebeuren 72 voodopigë üitgá\ië

4 Van losse onderdelen naar pagina's verkleinen uniform beeld juiste formaat Specifieke eisen aan illustraties llustraties kun je het beste op een groter formaat tekenen en later naar het goede formaat verkleinen. Dit heeft als voordeel dat je wat gemakkelijker kunt werken. Na verkleining vallen kleine oneffenheden weg. Je moet wel rekening houden met de minimale dikte van lijnen, de fijnheid van de rasters (zie 'Van pagina's naar drukwerk') en de afmeting van de bijschriften. Het is moeilijk om hier een goede maat voor aan te geven omdat dit geheel afhankelijk is van de kwaliteit drukwerk en het te gebruiken papier. Overleg hierover met de grafisch vakman.. Om een uniform beeld te krijgen moet je ervoor zorgen dat de illustraties allemaal met de zelfde faktor verkleind kunnen worden. Hiertoe teken je de orginelen op een standaard formaat, b. v. 1,25 maal zo groot, zodat ze allemaal met de zelfde faktor, hier 0,80, fotografisch teruggebracht worden naar het juiste formaat. Als je dit niet doet, en de tekeningen met verschillende vergrotings-faktoren op het goede formaat brengt dan zullen de afdrukken allemaal verschillende lijndiktes, tekstgrootten en rasters bezitten. (4.31).. ".'. --,;-.~ -- _!o.o... ~~... ="... ~Mu<,..., _"',...,..~.9' illustraties die niet met dezelfde vergrotingsfaktor zijn gereproduceerd Daarnaast moet je in zo'n geval van alle tekeningen apart uitrekenen met welke faktor ze verkleind moeten worden. Dat is veel extra werk. Het is het gemakkelijkst als je het stramien van je schetsontwerp vergroot met de gewenste faktor. Bij het tekenen van een illustratie kun je dan de goede afmeting eenvoudig terugvinden. Om illustraties op het juiste formaat te vergroten bestaan er verschillende mogelijkheden: Hetfotokopiëer-apparaat: op sommige kopiëer-apparaten kun je traploos vergroten of verkleinen. De marge van de vergrotingsfaktor ligt meestal tussen 1,27 en 0, Geografisch nstituut

5 FunkTioneel vorll/gel'en \'001' schrijvers De optische pantograaf: dit is een apparaat dat je je het beste als grote kamera kunt voorstellen. Het orgineel wordt op een modellenbord geplaatst. Via een lens wordt het op een glasplaat geprojekteerd. Als je op deze glasplaat een vel transparant papier legt wordt het geprojekteerde beeld zichtbaar en kan het overgetrokken worden. Vergroten of verkleinen komt tot stand door de afstand tussen lens, model en glasplaat te veranderen. (4.32) 4.32 optische pantograaf. :. ;.. 74 titel van een illustratie Defotograaf: als de tekeningen erg ingewikkeld zijn, kost het teveel tijd om ze op de optische pantograaf te tekenen. Als het kopiëer-apparaat ook geen uitkomst biedt, dan kun je de fotograaf inschakelen om een tussenvergroting te maken. De titel van een illustratie komt meestal boven of onder de figuur te staan. Onder de titel kun je eventueel nog een ondertitel plaaten. De titel moet zo kort mogelijk zijn en alleen de essentie van de figuur weergeven. De titel bestaat uit drie elementen: de inhoud van de figuur, de plaats waar het zich afspeelt en het tijdstip waarop het zich afspeelt. (wat, waar, wanneer) Als de titel te lang wordt kun je minder belangrijke elementen in een noot onder de illustratie plaatsen. Voor de vlakverdeling van illustraties gelden de zelfde normen als voor een vlakverdelingin het algemeen. Probeer de illustratie ook in....:. -.:.: iïo6d6plgeüitgäiïe"

6 Van losse onderdelen naar pagina's een denkbeeldig kader op te zetten, rekening houdend met alle randinformatie. Op deze wijze is de illustratie makkelijk tussen de tekst te plaatsen. (4.33) Hieronder bespreken we een aantal vormen van illustraties, diagrammen, kaarten en foto' s. OPSCHRFT , ondertitel : 4.34 ook een klein figuur kan duidelijk zijn goed Dlegenda Dlegenda Dlegenda four legenda0 legenda0 legenda plaats van de tekst t.o. v. het legendablokje diagrammen Het is raadzaam om een diagram eerst in potlood op mm-papier uit te tekenen en pas daarna in inkt te zetten. Zet alle op- en bijschriften en cijfers in deze schetstekening. Op deze wijze kun de ruimte die het diagram straks gaat innemen goed inschatten. Maak een diagram niet groter dan nodig is. Duidelijkheid is niet afhankelijk van de grootte van de figuur, wel van de opzet en de technische beperkingen. (4.34) De legenda moet je altijd zo kiezen dat belangrijkste elementen het eerst komen, daarna de minder belangrijke. Alles wat in het diagram voorkomt moet in de legenda verklaart worden. De legendablokjes teken je bij voorkeur in een lengte-breedte-verhouding van 1: 2 met een tussenruimte van één of twee mmo De verklarende tekst plaats je achter de blokjes. (4.35) ọ 10km ~--~--~ 10km O...-===-_~==o_1_00km 4.37 methoden om'een schaalstok te tekenen kaarten Wat bij diagrammen geldt voor optisch lijnen, legenda blokjes, bronnen etc. gaat ook op voor kaarten. Bij kaarten zijn er echter nog wat meer onderdelen waar we de aandacht op willen vestigen. (4.36) Wat in een kaart nooit mag ontbreken is de schaalaanduiding. De schaal is de verhouding tussen de afstand van één cm in de kaart en de afstand in werkelijkheid. Als je een kaart fotografisch gaan verkleinen dan verandert de schaal. Je moet dan de nieuwe schaal berekenen. Als je dat vergeet, dan staat er een onjuist schaalgetal op de kaart vermeld. Om dit te voorkomen kun je beter een schaalstokje tekenen. Kies de lengte van de schaalstok zodanig, dat je er gemakkelijk afstanden mee kunt meten. Dus geen schaalstokken van maar van of (4.37) 75 Geografisch nstituut

7 Flln/.:lionee/ 'ormgel'en voor schrijvers OPSCHRFT ondertitel : : ~c=- : : / legenda () : ~ ~ Bron = _. OPSCHRFT , ondertitel i,, legenda _ 4.36 denkbeeldig kader om een kaart om de randinformatie te plaatsen, ~ noord! noord N, r 4.38 methoden om een noordpijl te tekenen Voorzie de kaarten van een noordpijl. Alleen als de kaart noord-gericht is, is het niet noodzakelijk deze noordpijl aan te brengen. Een noordpijl is geen blikvanger, hou deze daarom eenvoudig. (4.38) (zie voor uitgebreide informatie het boek 'Diagram en kaart' van c.l. Wieland) foto's Foto's kunnen niet zonder meer tussen de tekst geplaatst worden maar moeten eerst verrasterd worden (zie 'Van pagina's naar drukwerk'). Bij het verrasteren van een foto wordt hetkontrastervan minder. H()Jd daarmee rekening als je een foto kiest. Foto's met weinig kontrast zijn dus niet geschikt. (4.39) 4.39 foto' s met weinig kontrast zijn niet geschikt voor reproduktie 4.41 met behulp van een passe-partout kun je een foto vrijstaand maken 76 Bij het reproduceren van foto's ontstaan door verschillende oorzaken kleine verschillen in de formaten. Als je geen kader om de foto wilt plaatsen is het raadzaam om de foto een fraktie groter af te laten drukken dan het uiteindelijke formaat. Bij het monteren kun je de foto's op het goede formaat snijden zodat deze exakt op het stramien passen. Foto's met een heldere lucht vertonen dikwijls na het verrasteren niet meer een haakse opbouw. (4.40) Het verschil tussen de lucht en het papier valt weg. n zo'n geval kunjeeen kader om de foto plaatsen om de haakse opbouw te behouden. Als je een kader om de foto's wilt plaatsen dan kun je dat doen op de afgesneden foto. Je moet wel enige tekenervaring bezitten om precies op de snijrand van het papier een lijn te kunnen trekken. Als je dat te moeilijk vindt, dan kun je ook een passe-partout van wit papier maken dat je op de te verrasteren foto monteert. Na de reprografische bewerking zal de afbeelding dan vrij op het papier komen te staan. Het is dan eenvoudig om hierop een kader te tekenen. (4.41) Als de foto tevens verkleind wordt moet je het passe-partout op het juiste formaat aanpassen. :.,' 'vooriopigeuitgáve"

8 Van losse onderdelen naar pagina's 4.41 een haakse opbouw kan hersteld worden door een kader 4.42 photo-finder Een goed hulpmiddel om een beelduitsnede te bepalen is de zogenaamde photo-finder. (4.42) Hiermee kun je een goed beeld van de uitsnede krijgen. Photo-finders zijn in de winkel te koop. Je kunt er ook zelf een snijden uit een stevig stuk karton of papier. Vervolgens moet je aan de reprograaf duidelijk maken welk gedeelte je vergroot ofverkleind wilt hebben. Dit kunje met een viltstift op de reeds gemaakte afdruk aangeven. Als je de foto niet wilt beschadigen 77 Geografisch nstituut

9 Funktioneel \'ormge\'en \'oor schrij\'ers dan kun je een kopie van de foto maken of er een stukje transparant papier over plakken. Hierop kun je dan aangeven welk gedeelte er vergroot dient te worden. Voor de verhoudingen van de uitsnede pas je op de kopie of het transparant de diagonaalmethode toe. (zie 'Berekenen van formaten') Wat doe je met de lege ruimten? 4.43 toepassing van een stoppertje stoppertjes Het komt regelmatig voor dat er lege ruimten op een pagina overblijven. Om deze lege plekken op te vullen kun je ervoor zorgen dat je wat illustraties in voorraad hebt die onafhankelijk van de tekst ingevoegd kunnen worden. Hierbij kun je denken aan cartoons, pentekeningen, logo's, e.d. Deze opvul-illustraties heten stoppertjes. Hierbij geldt: éénmaal is storend, meerdere malen geeft regelmaat. (4.43) vaste afstandt= smokkelen Als de tekst aan de onderkant van een kolom niet gelijk met een naastliggende kolom eindigt dan moetje wat 'smokkelen' met de witruimten tussen de hoofdstukken. Dit valt minder op dan een verspringende onderkant van de tekst. (4.44) De afstand tussen de kop en de tekst eronder mag je niet veranderen. Deze vormen een vast geheel. (4.45) variabele afstand [ - == 4.45 afstand iussen kop en tekst mag niet veranderd worden...' 'smokkelen' met de witruimte valt minder op dan een verspringende onderkant Je kunt lege ruimten ook opvullen door het stramien te benadrukken met een lijn. (4.46) Wees hiermee wel voorzichtig. Er onstaat al gauw 4.46 stramien benadrukken een streperig geheel. 78

10 Van losse onderdelen naar pagina's Afwijken van het stramien Om een vlakverdeling wat minder saai te maken kun je best een paar maal van het stramien afwijken. Ofen hoe je dit kunt doen hangt afvan de aard van het boekwerk. Een proefschrift vraagt om een strakkere vormgeving dan een brochure over sportaktiviteiten. We laten een paar voorbeelden zien. (4.47) -..-?' - ~'\\..\~ O\~ -.".";.; een hoek akcentueren illustraties schuin plaatsen tekst schuin plaatsen zetspiegel schuin plaatsen illustratie in tekst uitsparen 4.47 voorbeelden hoe het stramien doorbroken kan worden foto's af laten lopen (als dit technisch mogelijk is) Ook hier geldt weer: éénmaal is storend, meerdere malen geeft regelmaat. Als je een foto tot de rand van de pagina wilt laten lopen, moet je vooraf even met de drukker overleggen of dat kan, in verband met de aangrijpingspunten van de machines. (zie 'Van pagina's naar drukwerk') 'Zorg voor: Regelmaat in denkbeeldige lijnen (het stramien) Regelmaat in witruimten Regelmaat in formaten van figuren Regelmaat in het doorbreken van het stramien 79 Geografisch nstituut