Vezels: het beste laxeermiddel

Transcriptie

1 CONSTIPATIE EN LAXEERMIDDELEN Vezels: het beste laxeermiddel Constipatie is meestal goedaardig en van voorbijgaande aard. Doorgaans volstaat een verbetering van eet- en leefgewoonten om de verstopping te verhelpen. Slechts in bepaalde gevallen kan men voor een korte periode grijpen naar laxeermiddelen. Het is niet gemakkelijk constipatie te definiëren: de frequentie, de consistentie en het volume van de stoelgang kunnen zeer sterk van individu tot individu variëren. Grofweg is een stoelgangfrequentie van 3 maal per dag tot 3 maal per week als normaal te beschouwen. Men kan van constipatie spreken als er een vermindering van de gewoonlijke frequentie optreedt (in ieder geval als men zich minder dan 3 keer per week ontlast) en als de ontlasting moeizaam verloopt. De oorzaken van constipatie Constipatie komt vaker voor bij vrouwen, bij bejaarden, tijdens de zwangerschap of vlak na de bevalling en bij personen die pas een operatie hebben ondergaan. Meerdere oorzaken kunnen aan de basis liggen. J Slechte leefgewoonten: voeding met te weinig vezels en te weinig water; gebrek aan lichaamsbeweging; herhaald onderdrukken van de behoefte om naar het toilet te gaan. De aanwezigheid van feces in het rectum veroorzaakt op den duur geen prikkel of reflex meer. J Gewijzigde eetgewoonten, bijvoorbeeld tijdens een reis. J Medische oorzaken: zwangerschap; geneesmiddelengebruik. Enkele geneesmiddelen die constipatie kunnen veroorzaken zijn: narcotica, niet-steroïdale ontstekingsremmers, ijzersupplementen, antispasmodica, sommige antidepressiva, een antiepilepticum (fenytoïne), antidiarreïca en, bij langdurig gebruik,... laxeermiddelen zelf; sommige ziekten of aandoeningen zoals het prikkelbare darmsyndroom (zie de vorige Test Gezondheid), aandoeningen van de dikke darm en het rectum (waaronder kanker), diabetes, problemen met de schildklier, de ziekte van Parkinson,... J Bij kinderen is constipatie meestal te wijten aan het onderdrukken van de behoefte om naar het toilet te gaan (omdat het kind dat bv. niet graag doet in een onbekende omgeving, of tengevolge van een ernstig emotioneel probleem, of nog vanwege anale kloofjes). J Bij bejaarden liggen meestal slechte eetgewoonten (meer bepaald te weinig drinken), een gebrek aan beweging of bedlegerigheid, en het geneesmiddelengebruik aan de basis van constipatie. 18

2 RAADPLEEG EEN ARTS INDIEN... de constipatie langer dan 3 weken duurt, ondanks de maatregelen die u nam om eraan te verhelpen; de constipatie hevig is of in hoge mate hinderlijk (krampen of pijn in de onderbuik); periodes van constipatie alterneren met periodes van diarree; u de aanwezigheid van bloed in uw stoelgang vaststelt; u op een onverklaarbare wijze gewicht of appetijt verliest; de constipatie gepaard gaat met complicaties zoals aambeien of anale kloven (kleine scheurtjes in het slijmvlies van de anus, bijvoorbeeld te wijten aan een te grote drukkracht tijdens de ontlasting). Remedies: vooral vezels... In de meeste gevallen is constipatie tijdelijk en is een specifieke medische behandeling overbodig; vaak is de aanpassing van de leef- en eetgewoonten voldoende als remedie. Het betreft de hulzen van graankorrels (tarwe, rijst,...), die tijdens de raffinage worden verwijderd. Zemelen worden in poedervorm verkocht. Men kan ze aan een hele reeks voedingsmiddelen toevoegen soep, puree, yoghurt, fruitsap, ontbijtgranen, enz. Ze zijn voor enkele euro's te koop in de supermarkt, de natuurwinkel en bij Kruidvat. Enkele merken: Céréal, Pharmaflor, Kousa, enz. Zemelen of andere vezels zijn ook verkrijgbaar in tablet en korrelvorm (Natuvit, Farmafiber, Citrucel, Fibrex, enz.), maar die zijn een stuk duurder dan zuivere zemelen. J Vezels kunnen in eerste instantie wel lichte hinder opleveren. Men heeft last van een opgeblazen gevoel, buikkrampen en winderigheid. Die effecten verdwijnen evenwel na enkele weken. Als ze te hinderlijk worden, beperk dan de aanvoer van vezels om dan geleidelijk aan de dosis weer te verhogen zodat het lichaam zich kan aanpassen. Drink voldoende water Het is belangrijk veel te drinken (in het bijzonder water) als men veel vezels eet: minstens 2 liter per dag. Vezels absorberen immers een grote hoeveelheid vocht, waardoor de fecaliën in volume toenemen en zacht blijven. De aanvoer van vocht vermeerderen zonder meer vezels te verbruiken, heeft geen effect; dat verhoogt enkel de hoeveelheid urine. 1. GEHALTE AAN VEZELS IN DE VOORNAAMSTE EETWAREN GROENTEN portie (g) vezels per portie (g) bereide spinazie erwtjes prinsessenbonen spruitjes aardappelen (3 normale grootte) BROOD volkorenbrood 35 (één snede) 3 bruin brood 35 (één snede) 2 wit brood 35 (één snede) 1 Eet meer vezels J Vezels zijn HET middel bij uitstek om constipatie te behandelen. Het zijn die elementen van fruit, groenten en graanproducten die niet door het lichaam worden verteerd. Ze belanden dus (vrijwel) intact in de fecaliën en doen het volume daarvan toenemen. Ze maken die ook minder hard, waardoor de ontlasting makkelijker wordt. J Een normaal voedingspatroon zou minstens 15 à 22 g vezels per 1000 kcal moeten aanvoeren. In het algemeen zijn vezels in onze voeding echter schaars. De eerste taak bestaat er dus in eetwaren in de voeding op te nemen die rijk zijn aan vezels: volkorenbrood in plaats van wit brood, droge vruchten, spinazie, enz.; zie tabel 1 hiernaast. J U kunt uw portie vezels ook opdrijven door een beetje zuivere zemelen aan uw voeding tot te voegen. Leef beter J Het is zeer belangrijk om een natuurlijk leefritme na te streven om een regelmatige ontlasting te hebben: verdring nooit de behoefte om naar het toilet te gaan, maar ga er dadelijk op in; probeer u elke dag op hetzelfde moment te ontlasten: bijvoorbeeld na het ontbijt, het moment waarop de behoefte daartoe meestal het grootst is. Ook al voelt u a priori niets, neem toch de gewoonte aan systematisch op het toilet te gaan op dat moment; neem rustig de tijd op het toilet; vermijd al te hoge drukkracht. J Lichaamsbeweging stimuleert de darmactiviteit en kan helpen bij het herstel van een normaal ontlastingsritme. U hoeft daarom nog niet intensief te gaan sporten. Een half uur wandelen per dag kan al effect hebben. PASTA, RIJST volkoren pasta s 125 (één bord) 9 traditionele pasta s 125 (één bord) 3 volwaardige rijst 50 (3 soeplepels) 3 witte rijst 50 (3 soeplepels) 1 FRUIT, NOTEN droge abrikozen 50 (een handvol) 12 droge vijgen 50 (een handvol) 9 droge pruimen 50 (een handvol) 8 amandelen 50 (een handvol) 7 noten 50 (een handvol) 5 sinaasappel/ 150 (één stuk) 4 appel/peer 19

3 Als u last hebt van constipatie, vervang dan eerst de geraffineerde eetwaren (witte rijst, gewone pasta, wit brood) door volwaardige producten, die een veel hoger gehalte aan vezels hebben....en, indien nodig, laxeermiddelen Laxeermiddelen worden in België massaal lees verkeerdelijk gebruikt. Dat enorme verbruik stoelt vooral op de veel verbreide maar totaal onjuiste idee dat iedereen minstens éénmaal per dag naar het toilet behoort te gaan. Wanneer nuttig? Nogmaals, in de meeste gevallen zijn laxeermiddelen nutteloos. Ze kunnen wel worden ingezet gedurende een korte periode als de constipatie aanhoudt ondanks de wijziging van leefen eetgewoonten. De arts kan laxeermiddelen ook aanraden in speciale gevallen, bijvoorbeeld om te hoge drukkracht te vermijden (bij bejaarden, in geval van aambeien, hartaandoeningen of buikbreuk) of om de darm leeg te maken vóór een operatie of onderzoek (bv. onderzoek van de dikke darm). Wat er ook van zij, het gebruik van laxeermiddelen moet de uitzondering blijven en steeds beperkt zijn in de tijd. De dosering moet tot het strikte minimum worden herleid. Verschillende types Het ontbreekt alvast niet aan mogelijkheden als een laxeermiddel moet worden ingezet. Deze middelen kunnen in verschillende groepen worden onderverdeeld, volgens hun werking; zie de fiches hiernaast. Tabel 2 op blz. 22 geeft een overzicht van de meest aanvaarde laxeermiddelen. Geneesmiddel of niet? Opgelet: naast laxeermiddelen die als geneesmiddel in de apotheek worden verkocht, zijn er een hele reeks niet als geneesmiddel geregistreerde laxeermiddelen, die te koop zijn in de apotheek, dieet- of natuurvoedingswinkels, ja zelfs in de supermarkt. Zowel de actieve stof van de geneesmiddelen als die van de andere middelen is vaak van plantaardige oorsprong. Het verschil tussen beide types is desalniettemin belangrijk. Geneesmiddelen worden farmaceutisch gecontroleerd (zuiverheid van de grondstoffen, constante samenstelling, stabiliteit van het product...) en moeten een bijsluiter bevatten waarop contraindicaties en nevenwerkingen staan vermeld. Niet als geneesmiddel geregistreerde producten moeten niet aan die vereisten beantwoorden. Zo ontstaan wantoestanden waarbij een actieve stof die bij de apotheker als geneesmiddel wordt verkocht, met alle waarschuwingen van dien, in de tegenoverliggende winkel als natuurproduct wordt gesleten en daar dus als absoluut ongevaarlijk wordt aangeprezen. Daarbij komt nog dat dergelijke "natuur"producten niet verwijzen naar constipatie (zoals geneesmiddelen dat natuurlijk wel doen), maar algemene vermeldingen bevatten zoals "verbetert de darmtransit", "voor een regelmatige stoelgang", enz. Deze producten moeten evenwel beschouwd worden als echte laxeermiddelen. Ze mogen niet te pas en te onpas worden ingenomen. Let op! Producten met laxerende werking die worden verkocht in natuurvoedingswinkels, supermarkten en zelfs in apotheken zijn niet onschadelijk. 20

4 ZWELMIDDELEN: DE MILDE LAXATIVA J Deze producten, waaronder zowel natuurlijke (lijnzaad, ispaghul,...) als kunstmatige stoffen, werken net zoals vezels: ze verhogen het volume en het vochtgehalte van de feces en versnellen de transit door de dikke darm. Ze worden beschouwd als milder en veiliger dan de andere soorten van laxeermiddelen omdat hun werking het meest lijkt op het normale fysiologische mechanisme. J Ze werken relatief traag: pas na 24 uur, soms zelfs pas na 3 dagen. J Als men een zwelmiddel inneemt, dan is het belangrijk een groot glas water te drinken en minstens 1,5 à 2 liter per dag te drinken. J Mogelijke, maar zeldzame neveneffecten zijn: winderigheid, buikpijn, een allergische reactie (vooral bij producten op basis van sterculia gom). Ook kan een interactie optreden met andere geneesmiddelen of een verstopping van het darmkanaal, dat laatste als de persoon in kwestie onvoldoende drinkt bij de inname van het middel of last heeft van bepaalde maag- of darmaandoeningen (vernauwingen of verklevingen van de darmen, maagzweren). Enkele namen (al dan niet geneesmiddelen): Arkogelulen Ispaghul of Mucivital, Céréal lijnzaad, Colofiber, Elusanes Phytofibre, Fybogel, Normacol, Spagulax Mucilage. CONTACTLAXATIVA: ENKEL VOOR EEN KORTE KUUR J Dit soort laxeermiddelen wordt het meest gebruikt en, helaas, ook het meest misbruikt. J Ze werken rechtstreeks in op de slijmvliezen in onze ingewanden. Ze verhogen de spiercontracties in de darmen en bevorderen de opstapeling van water en elektrolyten (natrium, kalium,...) in de dikke darm. Ze mogen enkel gedurende een zo kort mogelijke periode worden gebruikt. J Ze werken al 6 à 12 uur na inname. J Ze kunnen een reeks neveneffecten teweegbrengen zoals krampen of pijn in de onderbuik, diarree of allergische reacties. Misbruik kan uitdroging en spierzwakte veroorzaken. J Antrachinonderivaten, één van de twee categorieën van contactlaxativa, zijn afkomstig van senna, cascara, frangula, rabarber en aloë. De twee laatste moeten worden vermeden want ze zijn te agressief. Antrachinonderivaten kunnen de urine rood of bruin kleuren; ze moeten worden vermeden tijdens de zwangerschap en het zogen omdat het product in de moedermelk wordt opgenomen. J Difenylmethaanderivaten zijn evenmin aan te bevelen tijdens de zwangerschap. Enkele namen (al dan niet geneesmiddelen) Antrachinonderivaten: Arkogelulen Sennavrucht of Vuilboom, Cascalax, Darlin, Prunasine, Senokot, Sundown Stoelgang, Transix. Difenylmethaanderivaten: Bisaphar, Carters, Dulcolax, Fructines, Guttalax, Henafurine, Laxoberon, Mucinum, Nosik- Lax, Picolaxine, Pilules de Vichy, Purgo-pil, Wylaxine. OSMOTISCHE LAXATIVA: MILD Deze laxeermiddelen houden het water vast in de darmen en vergemakkelijken op die manier de beweging van de fecaliën. J Sommige osmotische laxativa (de zouthoudende) bevatten zouten en zijn zeer agressief. Het gebruik daarvan mag enkel als de arts het toedient in bepaalde specifieke gevallen, bijvoorbeeld om de darmen te ledigen vóór een medisch onderzoek of een operatie, om darmparasieten te verwijderen, of nog in geval van hevige constipatie. Enkele namen: Colopeg, Delpeg, Endopeg, Precosol, Transipeg, Movicol,... (die twee laatste zijn meer bepaald te gebruiken bij hevige constipatie). J Osmotische laxativa zonder zouten (lactulose, lactitol en sorbitol) zijn veel milder. Ze beginnen pas na 1 à 3 dagen te werken en de neveneffecten zijn schaars en meestal van voorbijgaande aard (winderigheid, buikkrampen). Lactulose is geschikt voor zwangere vrouwen en zuigelingen. Sorbitol mag eveneens tijdens de zwangerschap worden ingenomen en lactitol mag vanaf de leeftijd van 1 jaar worden toegediend. De drie stoffen kunnen eveneens worden gebruikt door bedlegerige mensen. Enkele namen van laxativa zonder zouten: Lactulose: Bifiteral, Certalac, Duphalac, Lactulose, Lactuphar. Lactitol: Importal, Normolaxil, Portolac. Sorbitol: Sorbitol Delalande ANDERE LAXATIVA Er bestaan nog andere soorten laxativa: emollientia (die de fecaliën verzachten) en lavementen moeten worden voorbehouden voor specifieke aandoeningen en moeten door de arts worden toegediend. De traditionele zetpillen met glycerine werken zeer snel (30 minuten), maar ze mogen niet te langdurig noch te vaak worden gebruikt, want dan kan de anus geïrriteerd raken. Tot slot moeten nog twee soorten van laxativa worden vermeden: glijmiddelen (op basis van paraffine-olie) vanwege hun neveneffecten: irritatie van het rectum, tekort aan bepaalde vetoplosbare vitaminen, luchtwegaandoeningen; associaties: het risico op ongewenste effecten stijgt naarmate meer actieve stoffen worden ingenomen. Er is bovendien geen reden om aan te nemen dat mengsels van verschillende laxativa efficiënter zouden zijn dan één actieve stof. Enkele TE MIJDEN associaties: Agiolax, Alti-Lax, Depuratif des Alpes, Equilibrance, Eucarbon, Fuca, Fytostar transit, Grains De Vals, Grünwalder, Laxaplan, Lax-O-San, Normacol Plus, Normacol Antispasmodisch, Ortilax, Ortis: vruchten en vezels, Ortisan, Spagulax K, Spagulax sorbitol. 21

5 2. MEEST AANVAARDBARE LAXEERMIDDELEN: SYNTHESE Zwelmiddelen Contactlaxeermiddelen Osmotische niet zouthoudende laxativa Werking Gebruik bij zwangerschap langzaam: 1 à 3 dagen snel: 6 à 12 u langzaam: 1 à 3 dagen OK te vermijden lactulose, sorbitol: OK Gebruik bij baby's en kinderen men is in het algemeen van oordeel dat men ze niet vóór de leeftijd van 12 jaar moet toedienen Difenylmethaan: vanaf 1-2 jaar voor de vloeibare, vanaf 3-4 jaar voor de tabletten. Antrachinon: cascara: vanaf 3 jaar; senna: vanaf 10 jaar lactulose : OK voor zuigelingen lactitol : vanaf 1 jaar Nevenwerkingen flatulentie, pijn in de onderbuik, allergische reactie verschillende (zie tekst) flatulentie, buikkrampen Voorzorgsmaatregelen bij gebruik - voldoende drinken - te mijden door bedlegerigen en mensen met een aandoening van het darmkanaal - voldoende drinken - zo kort mogelijk gebruik voldoende drinken Gebruik te beperken J We kunnen het niet genoeg herhalen: langdurig en frequent gebruik van laxeermiddelen is nefast. Mensen die last hebben van constipatie of denken dat te hebben gaan ervan uit dat ze een laxeermiddel moeten nemen om de afvalstoffen die in hun lichaam vastzitten, te elimineren. Nadat ze op die manier hun darmen hebben leeggemaakt, is het soms enkele dagen wachten vóór ze weer de behoefte voelen om zich te ontlasten. Wie op dat moment denkt dat 1 keer per dag ontlasten het minimum is, neemt echter weer een laxeermiddel en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Uiteindelijk gaat de natuurlijke ontlastingsreflex verloren en wordt de persoon in kwestie verslaafd aan laxeermiddelen. Misbruik van deze middelen kan trouwens een reeks andere problemen met zich meebrengen: verlies van vloeistof en elektrolyten (natrium, kalium,...), diarree, allergie en anatomische vervormingen van de dikke darm. Laxeermiddelen kunnen ook de werking van andere geneesmiddelen verstoren. J Men mag overigens zeker niet geloven dat laxativa doen vermageren. Ze verwijderen enkel water en etensresten terwijl men om gewicht te verliezen lichaamsvet moet verliezen; we komen daar in het volgende nummer op terug, als we de producten onderzoeken die ons in dieetwinkels werden aangesmeerd. Even samenvatten J Als u minder dan éénmaal per dag naar het toilet gaat, betekent dat nog niet dat u geconstipeerd bent. En ook al bent u wél geconstipeerd, dan is het meestal nog niet nodig om een laxeermiddel te nemen. Verhoog eerst uw dagelijkse portie vezels en drink veel. Dwing uzelf tot goede gewoonten inzake ontlasting en neem genoeg lichaamsbeweging. J Het gebruik van een laxeermiddel is enkel verantwoord in enkele bijzondere gevallen (om een te sterke drukkracht te vermijden bij personen met aambeien, enz.). Zwelmiddelen zijn de beste keuze, als aanvulling op de bovenvermelde maatregelen. Werken die niet voldoende of gaat het om kinderen, dan kunt u een contactlaxeermiddel of een osmotisch laxeermiddel zonder zout gebruiken. J In elk geval: vermijd langdurig en frequent gebruik van laxeermiddelen; koop nooit een laxeermiddel waarin verschillende actieve stoffen zitten (u vindt een zwarte lijst van die associaties op blz. 21); let op als u al andere geneesmiddelen neemt of als u lijdt aan een ziekte van het verteringskanaal of aan een andere ziekte (diabetes, nierinsufficiëntie,...): bepaalde soorten van laxativa kunnen dan zeer te ontraden zijn voor u. J Tot slot nog even melden dat "natuurlijke", niet als geneesmiddel geregistreerde producten niet minder schadelijk zijn dan geneesmiddelen. Ze kunnen evenzeer bijwerkingen hebben, ook al vindt u ze in gewone winkels. A. Lievens en I. Nauwelaers 22