Parochiekerken in Vlaanderen Problema1ek en parochiekerkenplannen

Transcriptie

1 Parochiekerken in Vlaanderen Problema1ek en parochiekerkenplannen

2

3 Wat is religieus erfgoed? RELIGIEUS ERFGOED: VER VAN MIJN BED OF KERK NOG IN HET MIDDEN?

4 Religieus erfgoed : afgeschreven of zorg voor de toekomst? Wat is religieus erfgoed?

18 Religieus erfgoed : afgeschreven of zorg voor de toekomst? Wat is religieus erfgoed? uit de biecht klappen de kerk in het midden houden water bij de wijn doen dat is niet koosjer

22 Religieus erfgoed : afgeschreven of zorg voor de toekomst? Religieus erfgoed is het geheel van cultuurui;ngen, materieel of immaterieel, roerend of onroerend, dat in een religieuze, godsdiens;ge of devo;onele context tot stand kwam of werd verworven, hiernaar verwijst of hiermee in verband staat.

23 Het kader: begrippen en wetgeving Parochiekerk? Kloosterkerk? Kerkfabriek?

24 Begrippenkader Parochie: Lokale gemeenschap van gelovigen Verbonden aan bepaald gebied (dorp, wijk, ) Territoriale bouwstenen van de bisdommen Gegroepeerd in parochiefederaees, dekenaten Parochiekerk: De kerk waar de lokale gemeenschap samenkomt voor viering en gebed Soms meerdere kerken voor één parochie: bijkerk, annexekerk, kapelanij, Eigenaar: gemeente of kerkfabriek (provincie voor kathedralen) > openbaar domein

25 Begrippenkader Kerkfabriek: Openbare instelling die de materiële middelen beheert voor uitoefening van de eredienst in de parochie Onderworpen aan gezag van kerkelijke en burgerlijke overheid > zie verder 1 op 1 relaee tussen kerkfabriek en parochie. Uitzondering: kathedrale kerken > niet noodzakelijk parochie, wel kerkfabriek In Vlaams Gewest: kerkfabrieken

26 Hoeveel parochiekerken? In het Vlaams Gewest (cijfers van ): 1786 parochies 1786 hoofdkerken van de parochie 5 kathedralen 129 bijgebouwen van de eredienst: 47 annexen 66 kapellen 15 kapelanijen 1 openbare bidplaats Totaal: 1920 gebouwen van de eredienst

27 Begrippenkader: andere kerken Klooster- of abdijkerk: Is privaat patrimonium: privaatrechtelijk beheerd restauraeepremie mogelijk voor beschermde klooster- of abdijkerken Sommige klooster- of abdijkerken zijn ook parochiekerk: zij worden in dat geval beheerd door een kerkfabriek Andere kerken / Kapellen: Kapellen in scholen, ziekenhuizen, rusthuizen, Privaatrechtelijk beheerd Heel wat schoolkapellen hebben funcee verloren en zijn intussen herbestemd bv als studiezaal, selle ruimte,

28 Juridisch kader Federale wetgeving: Erkenning erediensten (katholieke, protestantsevangelische, anglicaanse, orthodoxe, islamiesche en israëliesche) Erkenning van niet-confessionele levensbeschouwingen: vrijzinnigheid (sinds 1993). Aanvraag Boeddhisme lopende. Lonen en pensioenen van bedienaars erediensten en subsidiëring van de levensbeschouwingen Vrijstelling van bepaalde belasengen voor gebouwen eredienst

29 Juridisch kader: een beetje geschiedenis Franse revoluee 1791 (1795 voor onze regio): Scheiding tussen kerk en staat bezidngen van de kerk worden genaast Sommige kerken verkocht en herbestemd Concordaat Napoleon en Paus Pius VI 1801 Herstel van vrijheid van de eredienst Kerken overgedragen aan de gemeenten en ter beschikking gesteld voor eredienst (vruchtgebruik) Bezoldiging van de geestelijken door de staat Kerkfabrieken beheren kerken, financieringstekort is ten laste van gemeenten

30 Juridisch kader: een beetje geschiedenis 1830: Belgische onahankelijkheid Principe van scheiding van kerk en staat Wetgeving met betrekking tot erkende erediensten overgenomen door nieuwe Belgische staat en bevesegd in eigen wetgeving 2001: Vijfde staatshervorming Lambermontakkoord: overdracht van bepaalde bevoegdheden van federale staat naar gewesten en gemeenschappen Daaronder: erkenning van lokale geloofsgemeenschappen en toezicht op werking van besturen van de eredienst Erkenning erediensten en levensbeschouwingen en vergoeding van bedienaars bliji federale bevoegdheid

31 Erkende erediensten en levensbeschouwingen in België Zes erkende erediensten: Vier met toezicht en financiering door gemeenten: Anglicaans IsraëliEsch Protestants-evangelisch Rooms-Katholiek Drie met toezicht en financiering door provincies: IslamiEsch Orthodox Rooms-katholieke Kathedralen Niet-confessionele levensbeschouwingen: Toezicht door de provincies: Vrijzinnigheid Aanvraag voor erkenning Boeddhisme is lopende

32 Juridisch kader Gewestelijk Vlaams decreet op materiële organisaee en werking van de erkende erediensten Omzedng van federale wetgeving in gewestelijk decreet Dateert van 2004, herzien in 2012 Kerkfabrieken: samenstelling, taken en bevoegdheden Centrale kerkbesturen RelaEe KF / CKB met gemeenten en provincies: toezicht > Hieruit volgt op provinciaal en gemeentelijk niveau: Verplichte materiële steun aan de erkende erediensten: Tussenkomst in tekort in de exploitaee Tussenkomst in investeringen voor onderhoud en restauraee van kerkgebouwen HuisvesEng bedienaars erediensten

33 Nog meer relevante wetgeving Onroerend Erfgoeddecreet (2013) en diverse uitvoeringsbesluiten (2014), in voege vanaf 1/1/2015 Vervangt huidige regelgeving: Monumentendecreet (1976), Archeologiedecreet (1993), Landschapszorgdecreet (1996) en wet uit 1931 op het behoud van monumenten en landschappen Regelt (o.m.) de premies voor restauraee en onderhoud aan de beschermde monumenten, dus ook aan parochiekerken, kapellen en kloosters Parochiekerkenplan (of kerkenbeleidsplan) is voorwaarde voor premie

34 Cijfers ivm bescherming parochiekerken 38% van de parochiekerken volledig beschermd Niet enkel oudste kerken, maar ook 19 de eeuwse kerken in neo-sejlen en 20 ste eeuwse modernisesche kerken 15% van de parochiekerken gedeeltelijk beschermd Bijvoorbeeld: waardevolle toren, koor, orgel Heel wat kerken (ook niet beschermde) deel van: Beschermd stads- of dorpsgezicht (16%) Beschermd landschap (4%)

35 Nog meer relevante wetgeving Decreet met betrekking tot de subsidiëring voor gebouwen van de eredienst (12 juli 2013) + Besluit van 20 december 2013 Geldt voor de niet-beschermde kerken: 62% van de kerken (waaronder sommige gedeeltelijk beschermd) Subsidies voor renovaee van kerkgebouwen Subsidie voor studies voor her- en nevenbestemming en voor investeringen voor nevenbestemming (niet voor herbestemming) Gemeentelijke beleidsvisie op parochiekerken (aoest van gemeente en van bisschop) voorwaarde voor subsidies

36 Wie is eigenaar van de Kloosters en abdijen: kerkgebouwen? Privaatrechtelijk geregeld Meestal vzw, hetzij van de plaatselijke gemeenschap, hetzij van overkoepelende orde Beslissen dus vrij autonoom over eventuele verkoop van het (onroerend) goed

37 Wie is eigenaar van de kerkgebouwen? Parochiekerken Publiekrechtelijk geregeld Historische toelicheng: Zie Concordaat Napoleon-Paus (1801): niet-verkochte genaeonaliseerde gebouwen voor de eredienst worden ter beschikking gesteld van kerkelijke overheid. Kerkelijke overheid beschikt over vruchtgebruik. Kerken van voor 1810 Gemeente / Provincie is in principe eigenaar Kerken na ca. 1810: situaee verschilt Gemeente Kerkfabriek Privé-instanEe, bv. klooster of abdij

38 Problema1ek ivm parochiekerken Dalende parecipaee zondagsmis : 1970: 30 % > 2012: 5 % maar : bepaalde kerkelijke rituele vieringen blijven belangrijk Dalend en vergrijzend priesterbestand : 1960: > 2009: (- 65 %) (B) maar : groeiend aantal parochieassistenten en diakens Minder intensief gebruik van de kerken Kerken worden te groot voor geloofsgemeenschap Bijgevolg > lasten kerkfabriek sejgen, eigen inkomsten dalen, tekorten op gemeentelijke begroeng groeien, polieek draagvlak neemt af

39 Staan parochiekerken leeg? Bevraging parochiekerken van het CRKC nuanceert dit Enige cijfers uit de bevraging ( )

40 Gebruik voor de eredienst

41 Open buiten de uren van de eredienst

42 Delicaat proces binnen de kerk EvoluEe naar een andere kerkorganisaee: proces in beweging en op eigen ritme Veranderende rol van de pastores Engagement van leken voor nieuwe taken Welke rol spelen de kerkgebouwen daarin? Einddoel proces: middelen (waaronder gebruik kerkgebouwen) afstemmen op pastorale noden Evenwicht vinden tussen veranderend pastoraal gebruik, zorg voor patrimonium, lange termijn denken in termen van erfgoed

43 Delicaat proces binnen de kerk Dit proces is in alle Bisdommen vanaf 2011 aangezet Lokaal wordt op het niveau van de gemeente een pastoraal of dekenaal plan opgesteld ToekomsEg gebruik van de parochiekerken is een element van het pastoraal plan Proces loopt nog in alle Bisdommen

44 Conceptnota: wat vraagt minister Bourgeois? Op lokaal niveau in samenspraak met Bisschoppelijke overheden lange termijnvisie over toekomst van parochiekerken op grondgebied van de gemeente uioekenen: Parochiekerkenplan Kerkfabriek moet op basis van deze visie meerjarenplan onderhandelen met gemeentebestuur

45 WAT volgens nota Bourgeois Langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op grondgebied van de gemeente Uitgewerkt per gemeente Geei aan: welke parochiekerken maximaal de huidige bestemming behouden welke kerken in aanmerking komen voor nevenbestemming welke kerken in aanmerking komen voor herbestemming voor welke parochiekerken sloop en de realisaee van een nieuwe ontwikkeling mogelijk of gewenst is

46 INHOUD volgens nota Bourgeois Moet basisgegevens omvaoen betreffende: de parochiekerken als gebouw, met onder meer de cultuurhistorische waarde, de architecturale mogelijkheden, de bouwfysische toestand, de mogelijkheid tot comparementering, ; de parochiekerk in zijn ruimtelijke omgeving; het actuele gebruik en de funcee van de parochiekerk; mogelijke interesse van andere actoren.

47 PROCEDURE volgens nota Bourgeois Dialoog tussen direct betrokkenen: gemeentebestuur, kerkraden en centraal kerkbestuur, bisschoppelijke overheid andere lokale actoren zoals socio-culturele verenigingen kunnen betrokken worden Centraal Kerkbestuur neemt bij voorkeur regierol op van het lokaal overleg

48 VORM Document goedgekeurd door gemeente en bisschop Agentschap Binnenlands Bestuur: > aoest van gemeente en van bisschop over lange termijn gebruik van betrokken kerk volstaat Agentschap Onroerend Erfgoed: > gemeenteraadsbesluit met plan voor alle kerken

49 Parochiekerkenplan is WEL: Visie- en beleidsdocument Komt in overleg tussen kerkelijke verantwoordelijken, kerkbesturen en gemeente tot stand DuurEjd te bepalen door de betrokken parejen Zo breed mogelijk gedragen in de gemeente NIET: Plan met concrete uitgewerkte neven- of herbestemmingen voor kerken die minder of niet meer zullen gebruikt worden voor de eredienst Eenzijdig document van gemeente of van kerkelijke overheid

50 Stappenplan voor het opstellen van Parochiekerkenplan Stappenplan gebaseerd op: Conceptnota Bourgeois (2011) Decretale vereisten om subsidies te bekomen voor beschermde en niet-beschermde kerken Pilootprojecten CRKC: Westhoek, Gent, Zwalm, IOK Stappenplannen bisdommen Doel: parochiekerkenplan opstellen. ImplementaEe van het plan hoort niet tot de opdracht.

51 FASE 1 OPSTELLEN VAN PASTORAAL OF DEKENAAL PLAN

52 Pastoraal of dekenaal plan Beleidsnota van de pastorale ploeg over de organisaee van de pastorale aceviteiten in het dekenaat, pastorale eenheid, federaee, Daaruit afgeleid: welke rol spelen de kerken in dit beleid? Welke kerken zijn waarvoor nodig? Volledig of gedeeltelijk? Welke kerken zijn niet nodig en kunnen een andere bestemming krijgen?

53 Werkwijze Varieert per Bisdom Elk bisdom beschikt hiervoor over eigen stappenplannen en begeleidende documenten > zie: hop://crkc.be/visie-en-stappenplannenbisdommen

54 Conclusies: beleidsdocument Conclusies worden neergeschreven in een dekenaal of pastoraal plan Dit plan vormt de basis voor de verdere stappen in het opstellen van een parochiekerkenplan

55 FASE 2 DIALOOG MET DE GEMEENTELIJKE OVERHEID

56 Oprichten stuurgroep en werkgroepen Stuurgroep Werkgroep van de kerkelijke instanees Werkgroep van de burgerlijke overheid

57 Samenstelling en begeleiding Stuurgroep = vertegenwoordiging uit de werkgroepen van rep. kerkelijke instanees en burgerlijke overheid (zie verder) Deze stuurgroep wordt best begeleid door een deskundige (vrijwilliger of betaalde kracht). De intercommunales kunnen deze rol op zich nemen (zie WVI, IOK). Deze begeleider staat in voor: Procesbegeleiding als neutrale moderator Waken over doorloop van het traject LogisEeke ondersteuning Deskundigheidsbewaking

58 Werkgroep van de Kerkelijke instan1es Samenstelling: vertegenwoordigers van Hogere kerkelijke overheid (vicaris, afgevaardigde van de bisschop in CKB, deken) Pastoresploeg, parochieteams Kerkfabrieken, CKB > Leden hebben bij voorkeur complementaire expereses (financieel, technisch, juridisch enz.)

59 Werkgroep van de burgerlijke overheid Samenstelling: Beleid: burgemeester, schepenen van erediensten, patrimonium, financiën Ambtenaren: patrimonium, erfgoed, communicaee, financiën OpEoneel: vertegenwoordigers van alle fracees van de gemeenteraad Vertegenwoordigers van het socio-cultureel werkveld (bv afgevaardigde van cultuurraad, erfgoedraad, )

60 FASE 3 OPMAAK INVENTARISSEN EN STANDPUNT STUURGROEP BEPALEN

61 Opmaak inventarissen Pastorale of dekenale inventaris: Geei aan welke gebouwen in de toekomst in gebruik blijven voor de eredienst, afgeleid uit het pastoraal/dekenaal plan Mogelijke seleceecriteria: spreiding, pastorale kernen, aard/architectuur van het gebouw, toekomstmogelijkheden Deze inventaris wordt aan de Stuurgroep gerapporteerd

62 Opmaak inventarissen Gemeente stelt inventaris op van de gebouwen, zoals voorgesteld in nota Bourgeois: Parochiekerken als gebouw, o.m. eigendomssituaee, erfgoedwaarde, bouwkundige toestand Parochiekerken in hun ruimtelijke omgeving Actueel gebruik Belangstelling van andere actoren Hulpmiddelen: inventaris CRKC, rapporten Monumentenwacht, richtlijnen Vlaamse Bisschoppen, model van kerkenfiche CRKC Resultaat: een kerkenportret van elk van de kerken Resultaat wordt gerapporteerd aan de stuurgroep

63 Sterkte-zwakte analyse door stuurgroep Op basis van de kerkenportreoen wordt met de stuurgroep een sterkte-zwakte analyse van elk van de kerken gemaakt. Startpunt is het toekomseg gebruik zoals voorgesteld in het dekenaal/pastoraal plan: Welke sterkten of zwakten hebben de kerken? Welke mogelijkheden hebben de kerken voor een eventueel ander gebruik?

64 Gemeenschappelijk standpunt Op basis van dekenaal/pastoraal plan, kerkenportreoen en sterkte-zwakte analyse, zoekt de Stuurgroep naar een gemeenschappelijk standpunt Uitschrijven van het ontwerp Parochiekerkenplan op basis van gemeenschappelijk standpunt Hulpmiddelen: sjabloon parochiekerkenplan CRKC, sjablonen opgesteld door sommige bisdommen, modellen van goedgekeurde parochiekerkenplannen van andere gemeenten (via CRKC)

65 FASE 4 CONSULTATIERONDE VAN HET ONTWERP VAN PAROCHIEKERKENPLAN

66 Consulta1e van het brede publiek Voorstelling van ontwerp Parochiekerkenplan Ejdens een Open Avond voor de hele gemeenten of per deelgemeente Aandacht voor goede communicaee: uitnodiging, presentaee enz. Mogelijkheid voorzien tot feedback vanwege publiek

67 Verwerking feedback en redac1e defini1ef ontwerp Stuurgroep bespreekt feedback en past desgewenst het ontwerp aan Stuurgroep keurt definieef ontwerp goed

68 FASE 5 GOEDKEURING DOOR BISSCHOP EN GEMEENTERAAD

69 Goedkeuring van het Parochiekerkenplan Ondertekening van het Parochiekerkenplan voor principieel akkoord door resp. burgerlijke (burgemeester, verantwoordelijke schepen, secretaris) en kerkelijke (vertegenwoordiger van de bisschop, voorzioer CKB) instanees Bisschop hecht als vervolgens zijn goedkeuring aan het definieeve ondertekende ontwerp Vervolgens wordt het Parochiekerkenplan voorgelegd aan de Gemeenteraad en volgt een gemeenteraadsbesluit.

70 Na goedkeuring plan OPVOLGING VAN HET PAROCHIEKERKENPLAN

71 Uitvoering van het plan Best gefaseerde aanpak: niet alles gelijk aanpakken Starten met een kerk waarvoor al concrete mogelijkheden voorliggen Mogelijkheid tot subsidie van studies (ontwerpend onderzoek) voor neven- of herbestemming: zie Projectbureau Herbestemming Kerken Aandacht voor kwaliteitsvolle ingrepen: niet knutselen

72 Bijsturing plan Plan is in principe niet voor bepaalde duur Bijsturing kan gebeuren op basis van veranderende realiteit: Wijziging in de pastorale noden en in de funcees van de kerkgebouwen Vaststelling van nood aan publieke ruimte waarvoor een bepaalde kerk een oplossing zou kunnen bieden Bijsturing gebeurt in goed overleg tussen kerkelijke en burgerlijke verantwwoordelijken

73 Contact CRKC Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur Abdij van Park Heverlee mail: jan.jaspers@crkc.be Jonas.danckers@crkc.be Tel: