Tabakspijpen van de opgraving Nieuwstad te Gorinchem

Transcriptie

1 Tabakspijpen van de opgraving Nieuwstad te Gorinchem Jan van Oostveen Binnen deze rapportage staan de tabakspijpen uit de opgraving Nieuwstad te Gorinchem, centraal. Deze opgraving is administratief bekend onder objectcode 3274 Het vooronderzoek Kleipijpen die bij he! vooronderzoek in een kleine beerton zijn gevonden (vondstnummer 38-15, en 38-17) kunnen gedateerd worden in de eerste helft van de 17"" eeuw'. Naast de nodige stelen zijn drie tabakspijpen aangetroffen waarbij he! hiel nog aanwezig was. Twee van deze exemplaren zijn gemerkt en kunnen in de tweede kwart van de 17 " eeuw gedateerd worden. Deze producten zijn in Gouda (cat. nr. 2) en mogelijk in Gorinchem/Arnsterdam (cat. nr. 3) vervaardigd. Daarnaast is een pijpenkop aangetroffen waaruit Engelse invloeden blijken (cat. nr. 1). Dit type ongemerkte en geglaasde exemplaren zijn met name uit de regie Rotterdam bekend. Debeerput Bij de beerput afkomstig van de opgraving Nieuwstad, zijn tenminste 39 tabakspijpen aangetroffen. De tabakspijpen kunnen grofweg in de periode gedateerd worden. Daarbij vall op dat he! overgrote deal van de producten rend he! eerste kwart van de 18"" eeuw gedateerd kan worden. De aangetroffen tabakspijpen zijn geproduceerd in Gorinchem en Gouda. Overduidelijke Gorinchemse tabakspijpen dragen als zijmerk de initialen IDH (cat. nr. 6 en 7) of SDH (cat. nr. 8). Tevens word! vermoed dat he! zijmerk de gekroonde IG' (cat. nr. 5) en de lobbenpijp (cat. nr. 21) in Gorinchem zijn geproduceerd. Naast deze gemerkte producten 1 Tevens is in daze bearput een majolicaborg aangetroffen (mbor-14) met op de spiegeleen cupido met pij/6n een bundel pijlen in voorraad. Datering Vermoed wordt dat het zijmark de gekroonde IG voor hat eerst door de Schoonhovense pijpenmaker Jan van Genderen is gszet. Nadat dft mark popu/arileil had gewonnen werd hat o.a. ook in Gorinchem gezst. zijn er een aantal tabakspijpen aangetroffen die heel geed in de pijpenmakerij van de Gorinchemer Jan Blij' zouden kunnen zijn geproduceerd (cat. nr. 22, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 41 en 42). Overduidelijke Goudse tabakspijpen zijn ook aangetroffen. Zo staat er op een steel van een ovo"ide pijp de naam van de Goudse pijpenmaker: Jacobus de Vogel (cat. nr. 4). Daarnaast is een steel van de bekende en vooral naar Duitsland en Scandinavia exporterende pijpenmaker Frans Verzijl (cat. nr. 43) aangetroffen. Bijzondere vermelding verdienen de tabakspijpen met he! merk de gekroonde wijnton (cat. nr B). Gezien he! feit dat tenminste 7 afzonderlijke exemplaren met dit merk zijn aangetroffen, mag aangenomen worden dat de gebruiker van deze beerput een voorkeur voor tabakspijpen met dit merk heeft gehad 4. Alhoewel dit merk in dit model ook in de pijpenstort van Jan Blij is aangetroffen', word! op basis van de uitstekende afgewerkte tabakspijpen uit deze beerput, aangenomen dat deze producten in Gouda zijn geproduceerd. Mogelijk wei een langstelige Gorinchemse tabakspijp draagt he! merk de molen (cat. nr. 19). Deze toewijzing aan een Gorinchemse pijpenmaker is gebaseerd op he! duidelijke afwijkende merk de molen. Als laatste nog iets over de kwalileit van de aangetroffen producten. Nader beschouwd heeft ordegrootte 1 op de 4 aangetroffen tabakspijpen een steellengte van 45 centimeter of meer gehad. De overige tabakspijpen hebben steellengten tussen de 20 en 25 em gehad en lijken van locale makelij te zijn. Op basis van deze constatering word! geconcludeerd dal de tabakspijpen een gemiddeld milieu uit het begin van de 18'" eeuw Iaten zien. Dit beeld strookt niet met de 3 De productsn uit de tabakspijpanmakarij van Jan Blfj staan beschreven en afgebeeld in: Meulan, J. van der, J.P. Brinkerink en P. von Hout, Tabakspijpennijvemeid in Gorinchem. Leidan. 4 In de beerput is een significante hoeveelheid glaswerk (drinkg/azen, wijnflessen e.d.) aangetroffen. Hierop is hat vermoeden gabasaerd dat da beerput mogalijk door ean wijnhandslaar is gebroikt. Het mark de wijnton zou dan sen logische keus van deze gabruiker zijn geweest. 5 Betr&ft &911 gerookt exemplaar uit de start van Jan B/ij. Jan van Oostveen Gorinchem...Nieuwstad v1_1 - Pagina 1 van 23 Versie 1.1

2 hoeveelheid flessen en glazen die in deze beerput zijn aangetroffen. Revisie overzicht Versie Wijziging 0.1 Eerste concept versie 1.0 Tile I gewijzigd en toegespitst op locatie Nieuwstad. Tabakspijpen van vondstnummer en beschreven onder het vooronderzoek. 1.1 V 38 gekoppeld aan een kleine beerton. V46 gewijzigd in v4 Jan van Oostveen Gorinchem..._Nieuwstad v1_1 - Pagina 2 van 23 Versie 1.1

3 Catalogus Voor de beschrijving van de producten word! een uniforms systemaliek gehanleerd die gebaseerd is op de deductieve kenmerken van de kleipijp en die o.a. is gepubliceerde in Westerheem en de Pijpelogische Kring Nederland'. Op basis van deze kenmerken worden conclusies getrokken ten aanzien van de productiedatum, de productieplaats en de eventuele fabrikant van het product. De uniforme beschrijving is als volgt: ldentlflcatle 1a. lnventarisnummer 1 b. Beschrijving vindplaats Deduc1ieve kopkenmerken 2a. Model Beschrijving op hoofdmodel conform de definities van Duco, 198 2b. Zijmerk links I zijmerk rechts Beschrijving van het zijmerk aan de linkerzijde van de pijpenkop I beschrijving van het zijmerk aan de rechterzijde van de pijpenkop. De linker- en rechterzijde van de pijpenkop zijn de desbelreffende zijden zeals de roker deze ziet. 2c. Bijmerk links I bijmerk rechts Beschrijving van het bijmerk aan de linkerzijde van de pijpenkop I beschrijving van hel bijmerk aan de rechterzijde van de pijpenkop. (Hiel)merk Beschrijving van het makersmerk meestal geplaatst op het uitstekende deel, hel hiel, van de kleipijp. Oppervlaktebehandeling De eventuele oppervlaktebehandeling bijvoorbeeld middels een agaatsteen waardoor een geglaasd oppervlak ontstaat, word! beschreven. Behandeling kopopening Bijvoorbeeld de met een better afgewerkle scherpe randen van de kopopening. Afwerking ketelopening Hieronder kan bijvoorbeeld de hele of halve radering random de ketelopening worden beschreven. Overig Overige opmerkingen Deduc1ieve steelkenmerken Versiering De eventueel aanwezige steelversiering word! beschreven. Oppervlaktebehandeling De eventuele oppervlaktebehandeling mel een agaatsteen word! hieronder beschreven. Overig Overige opmerkingen Conclusies op basis van deduc1ieve kopkenmerken Datering Mogelijk productiecentrum Mogelijke pijpenmaker I atelier Overig Lileratuurverwijzing Een verwijzing naar soortgelijke producten uit de literatuur word! onder dil nummer gemaakt. 6 Oostveen, J. van en A. van Qostveen-Bonnema, KJeipijpen; een statistische analyse. In: Westerheem, 5oD jaargang, nummer 1, p Oostveen, J. van en A. van Oostveen, Oproep tot een nationale inventarisatie. In: Pijpelogische Kring Nsderland, 22st9jaargang, nummerbb, p Jan van Oostveen Gorinchem..._Nieuwstad v1_1 - Pagina 3 van 23 Versie 1.1

4 Het vooronderzoek Cabdogusnummer 1. 1a. Vondatnummer b. Gorinehem; Nieuwatad , beerton 2a. Dubbelconi&eh Geglaaad Gebolterd Gehele rader1ng random ketelopenlng Catalogusnummer 2. 1a. Vondstnummer b. Gorinehem; Nieuwstad , beerton 2a. Dubbelcanl&eh IC binnen bladeren Gouda Cabdogusnummer 3. 1a. Vondatnummer b. Gorlnehem; Nleuwatad 32745, beerton 2a. Dubbelconi&eh 2c. + Vijfbladiue roos Gorlnehem of Amsterdam? Foto pljp 8Chaal1:1 0 Werkgroep Ardleologle gemeente Gorlnc:hem Foto pijp niet op schaal 0 Werk.groep Ardleologie gemeente Gorinc:hem Foto pljp nlet op schaal 0 Werkgroep Ardleologle gemeente Gorlnc:hem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 - Pagina 4 van 23 Ven1ie 1.1

5 Debeerput Catalogusnummer 1 b. Gorinchem; Nieuwstad a. Ovo"ide 2b. -l- 2c. Gouds wapenschild + S I Gouds wapenschild + s 75 gekroond Geglaasd Gehele radering random ketelopening "1. DEVO" Geglaasd Gouda Jacobus de Vogel Foto pijp schaal 1:1 Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Catalogusnummer 1 b. Gorinchem; Nieuwstad a. Ovo"ide 2b. IG gekroond I - 2c. -l- Radering voorzijde ketelopening Naad met kam afgewerkt Gorinchem Foto pijp schaal 1:1 Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Jan van Oostveen Gorinchem_Nieuwstad v1_1 - Pagina 5 van 23 Versie 1.1

6 Cabdoguanumrner I. 1 b. Gorinc:hem; Nieuwstad Trechter 2b. IDH/- Geen radering rondom ketelopening Gor1nc:hem Jan de Hoog 0 Werkgroep Arctleologie gameente Gorinchem Foto pljp schaal1:1 Cabdoguanumrner 1a. S68v45 1 b. Gorincham; Niauwstad Tredrter 2b. IDH gekroond /- Geen radering rondom ketelopening Gorinchem Jan de Hoog 0 Werkgroep An:tleologle gemeente Gortnc:hem Foto pijp schaal1:1 Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 6 van 23 Ven1ie 1.1

7 Cabdogusnummer 8. 2a. Ovoide 2b. SOH gekroond omgeving door 2 Ieeuwen /- Ongegl688d Geen radering rondom kelelopening 17~1790 Gor1nehem Christoffel de Hoog Cabdogusnummer I. 1 b. Gor1nehem; Nleuwatad Ovoide 2c. Gouds wapensc:hikl/ c:irkel met punten Koning David of krijgsman Geglaasd Gehele rader1ng rondom ketelopenlng Geglaasd Gouda Jacobus Boa? 0 Weri<Qroep Ard'leologie gemeente Gorind'Jem Foto pljp achaal1:1 0 Weri<Qroep Ard'leologie gemeente Gorind'Jem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 7 van 23 Ven1ie 1.1

8 Cabdogusnummer 10. Haan Geglaaad Gehele radering rondom ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan Geglaaad 167~1690 Gouda Servaee Maurttsz. Bouvart pijp nlet op achaal 0 Werkgroep Archeologle gemeente Gortnchem Cabdogusnummer 11. Foto pijp schaal 1:1 2a. Trachtar 2b. + Sabelg~nd Geglaaad Gehele radenng rondom ketelopenlng 1~1720 Gouda Wlllem Jor1sz Montfoort 0 Werlq;jroep Archeologie gemeente Gorinchem Cabllogusnummer 12. Foto pijp schaal1:1 1 b. Gorinehem: Nieuwstad Trechtsr Wijnton gakroond Geglaaad Gehele radering rondom k&telopening 172~1740 Gouda Gerrit Bouman 0 Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 8 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

9 Catalogusnummer b. Gorinchem; Nieuwstad Wijnton gekroond Geglaasd Gehele radering random ketelopening Gouda Gerrit Bouman Foto pijp schaal 1:1 Catalogusnummer 1 1 b. Gorinchem; Nieuwstad Wijnton gekroond Geglaasd Gehele radering random ketelopening Gouda Gerrit Bouman Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Foto pijp schaal 1:1 Jan van Oostveen Gorinchem_Nieuwstad v1_1 - Pagina 9 van 23 Versie 1.1

10 Cabdogusnummer b. 568v45 Gorinehem; Nieuwatad Wljnton gekroond Geglaaad Gehele radering rondom ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan Geglaaad 172~1740 Gouda Gerrtt Bouman 0 Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Cabdogusnummer 18. Foto pljp achaal1:1 WUnton gekroond Geglaaad Gehele radering rondom ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan Geglaasd 17~1740 Gouda Gerrtt Bouman o Werkgroep Archeologle gemeente Gorlnchem Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 10 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

11 Cabdogusnummer 1 Wljnton gekroond Geglaaad Gehele radering rondom ketelopening 172~1740 Gouda Gerrtt Bouman 0 Werkgroep Ard'Jeologia gemeente Gorind'lem Cabdogusnummer Trachter 2b. Stip/- Wijnton gekroond Geglaasd Gehele radering rondom ketelopenlng 17~1740 Gouda Gerrtt Bouman 0 Werkgroep Archeologle gemeente Gortnd'lem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 11 van 23 Ven1ia 1.1

12 Cabdogusnummer 11. 2a. Ovoide Molen Geglaaad Gehele radering rondom ketelopening 17~1800 Gor1nehem? Catllogu nummer b. Gor1nehem; Nleuwatad Trectrter? Geglaasd Gehele radering rondom ketelopening Gorinehem? 0 Weri<'groep An:heologie gemeente Gorinchem 0 Werkgroep An:heologie gemeente Gorinchem Foto pijp schaal1:1 Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 12 van 23 Ven1ie 1.1

13 Cabdogusnummer 21. 2a. Rondbodem Geen radering rondom kelelopening 17~1800 Gor1nehem 0 Werkgroep Archeologle gemeente Gortnchem Cabdoguanummer 22. Foto pljp achaal1:1 1 b. Gorinchem; Nieuwstad a. Trectrter 2b. Zevenpuntige roos I zevenpuntige roos Ongeglaaed Radering voorzijde ketelopening Ongaglaasd 17~1725 Gor1nehern 0 Werkgroep Archeologie gerneente Gorinchem Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 13 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

14 Catalogusnummer b. Gorlnchem; Nieuwstad a. Dubbelconisch 21. Geen radering random ketelopening Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Foto pijp scheal1:1 Catalogusnummar 2 1 b. Gorlnchem; Nieuwstad Radering voorzijde ketelopening Gorinchem? Werkgroep Archeologie gemeente Gorinchem Foto pijp schaal1 :1 Jan van Oostveen Gorinchem...Nieuwstad v1_1 - Pagina 14 van 23 Versie 1.1

15 Cabdogusnummer 2 2c. stip/- Radering voorzijde ketelopening 17~1730 Gor1nehem? Catalogusnummer 28. 1a. 1 b. 588v45 Gorinehem; Nieuwstad b. Trectrter -/- 2c. stlp/- Radering voorzijde ketelopening 17~1730 Gorinehem? 0 Werkgroep Ardleologle gemeente Gortnchem Foto pijp sc:haal1:1 0 Werl<Qroep Ardleologie gemeente Gorinchem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 15 van 23 Ven1ie 1.1

16 Cabdogusnummer 2 2c. stip I slip Radering voorzijde ketelopening 17~1730 Gor1nehem? 0 Werkgroep Ardleologle gemeente Gorlndlem Cabdoguanummer b. Gorinehem; Nieuwstad a. Trectrter 2c. stlp I Stlp 38. Radering voorzijde ketelopening 17~1730 Gorinehem? 0 Weri<groep Ardleologie gemeente Gorindlem Foto pijp sehaal1:1 Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 16 van 23 Ven1ie 1.1

17 Cabdogusnummer 29. Geen radering rondom kelelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan 0 Wflrl(groep An:heologie gemeente Gorinchem 17~1730 Gor1nehem? Catalogusnummer 30. Foto pijp schaal 1:1 1 b. Gorinehem; Nieuwstad a. Treclrter Gebolterd Radering voorzijde ketelopening Radertngen afgezoomd met parelrandan 17~1730 Gorinchem? 0 Werlq;jroep An:heologie gemeente Gorinchem Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 17 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

18 Cabdogusnummer 31. Radering voorzijde ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan Weri(groep Ardleologle gemeente Gortnchem Gor1nehem? Catalogusnumrner 32. Foto pljp &ehaal 1:1 1 b. Gor1nehem; Nleuwatad Trachter 2b. -l- Radertng voorzude ketelopenlng Gor1nehem? 0 Weri(groep Ardleologle gemeente Gortnchem Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 18 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

19 Cabdogusnummer 33. Radering voorzijde ketelopening Raderingen afgezoomd met tandan 17~1730 Gor1nehem? 0 Werkgroep Arctleologle gemeente Gortnchem Cabdogusnummer M. 1 b. Gor1nehem; Nleuwtltad Trechter Radering voorzijde ketelopening Raderingen afgezoomd met tanden 17~1730 Gor1nehem? 0 Werkgroep Ardleologie gemeente Gorinchem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 19 van 23 Ven1ie 1.1

20 Cabdogusnummer 3 Radering voorzijde ketelopening Ongerookt exemplaar 1~1720 Gor1nehem Catalogusnummer 34 1a. 1 b. 588v45 Gorinehem; Nieuwstad b. Trectrter -/- Radering voorzijde ketelopening Gorinehem Catalogusnummer b. 568v45 Gorinehem; Nieuwstad a. Trachtar Radertng voorzgde ketelopenlng Gor1nehem 0 Weril'groep An:heologie gemaente Gorindlem Foto pijp sc:haal1:1 0 Werkgroep An:heologie gerneente Gorindlem Foto pijp schaal1:1 0 Werkgroep Ardleologie gemaente Gorindlem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 20 van 23 Ven1ie 1.1

21 Cabdogusnummer 38. Ongegl688d Radering voorzijde ketelopening 1~1720 Gor1nehem Cabdogusnummer H. 1a. 588v Trachtar 2b. + Ongegl688d GeboHerd Raderlng voorzgde ketelopenlng Gor1nehem Cat.logusnumrner.CO. 1a. 588v45 1 b. Gorinehem; Nieuwstad b. Trachtar -/- 2c. Halve maan I atlp Ongegl688d Radering voorzijde ketelopening Gorinehem 0 Werkgroep Ardleologie gameente Gorinc:hem Foto pljp achaal1:1 0 Wetkgroep Ardleologie gemeente Gorinc:hem Foto pijp sehaal1:1 0 Werkgroep Ardleologle gemeente Gorlnc:hem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 21 van 23 Ven1ie 1.1

22 Cabdogusnummer41. Radering voorzijde ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan 17~1730 Gor1nehem? 0 Werkgroep Ardleologle gemeente GortnctJem Cabdogusnummer.U. Radering voorzijde ketelopening Raderingen afgezoomd met parelrandan 17~ Werkgroep Ardleologie gemeente Gorinchem Gor1nehem? Cl Jan van Oostveen Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 22 van 23 hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl Ven1ie 1.1

23 Cabdogusnummer 43. 2a. 2b. 2c. Raderingen afgezoomd met parelrandan 17~1730 Gor1nehem? Catalogusnummer 41. 1a. 588v45 1 b. Gorinchem; Nieuwstad b. 2c. Radertngen afgezoomd met parelrandan Ongeglaaad 17~1730 Catalogusnummer 4 1a. 588v45 1 b. Gor1nchem; Nleuwafad b. 38. "F.VERZYL"riN GOUDA" Geglaaad 3e Gouda Fntns Verzijl Foto pijp nlet op achaal 0 Werkgroep An:heologie gemeente Gorind'lem Foto pijp niet op schaal 0 Weril'groep An:heologie gemeente Gorind'lem Foto pijp niet op schaal 0 Werkgroep An:heologle gemeente Gortnd'lem Cl Jan van Oostveen hlw:/jwww.p4al!.nl/-k!ejpjjplklajpjjpl - Gorlnchent..Nieuwstad v1_1 Pagina 23 van 23 Ven1ie 1.1