HET VERLEDEN VAN KANAALDIJK 212

Transcriptie

1 HET VERLEDEN VAN KANAALDIJK 212 VAN WITTE VALCK TOT VERGULDE PAARD HUISTERP In het jaar 1297 werden de opstandige West-Friezen definitief door Graven van Holland verslagen in de slag bij Vrone. Het dorp Vrone werd met de grond gelijk gemaakt, de landerijen in beslag genomen en de bewoners verbannen naar de uiterst westelijke grens van het gebied, naar de Codicke, een deel van de Rekerdijk. Hierbij ontstond het dorp Koedijk. In het midden herberg de Witte Valck, kort na de herbouw in de 18 e eeuw (Detail tekening H. de Winter, 1744) Een van de eerst bewoonde gebieden aan de Koedijk zal rond de latere Kerkbuurt zijn geweest. De brand in 1997 van café-restaurant Het Vergulde Paard was dan ook een mooie gelegenheid voor de Archeologische Dienst van Alkmaar om hier een onderzoek naar te doen. Tijdens deze opgraving werden inderdaad overblijfselen aangetroffen uit deze vroegste geschiedenis van ons dorp en uit het rapport van deze Dienst blijkt dat het café op een natuurlijke verhoging in het landschap heeft gestaan, die extra verhoogd en geëgaliseerd was met verschillende lagen vette klei. Deze huisterp lag tegen de huidige Kanaaldijk aan. Aan de achterzijde (in het oosten) werd de terp begrensd door een noord-zuid georiënteerde sloot. In de oudste opvullagen van deze sloot is een grote hoeveelheid aardewerk uit de periode tussen ca en 1350 aangetroffen, waaronder een groot aantal (fragmenten van) handgevormde kogelpotten met borstelstreek-versiering, vroeg grijs- en roodbakkend draaischijfaardewerk van lokale makelij en steengoed uit Siegburg in Duitsland.

2 Enkele incidentele resten uitgezonderd, zijn sporen uit de tweede helft van de 14 e eeuw tot en met de 16 e eeuw vrijwel geheel verstoord door grondverzet in latere perioden. Uit de daaropvolgende perioden is meer bewaard gebleven. Wat er in deze periode op de huisterp heeft gestaan of wie er gewoond heeft is niet bekend. Wel is bekend dat in 1573, na het beleg van Alkmaar, de Spanjaarden voor hun vertrek twee dagen erg hebben huisgehouden in Koedijk en dat het dorp vrijwel met de grond Dit soort tegels werd bij de herbouw van de herberg gebruikt gelijk werd gemaakt. Met de bebouwing op deze huisterp zal dit dus niet anders zijn geweest. WOONHUIS VAN DE SCHOUT In het papieren archief van Koedijk wordt het huis op de woonterp op 31 januari 1582 voor de eerste maal genoemd. Jan Gerryts, schout van Koedijk, stelt dan bij een verkoop het huis en erf waar hij nu woont tot onderpand. Dit huis is belend met het huis van Tryn Jans, weduwe van Aernt Barholomeeusz ten zuiden en de Kerkelaan ten noorden. In 1584 woont hij hier nog steeds, maar in 1599 woont hij in een ander huis ten noorden van de Kerkelaan. HERBERG DE WITTE VALCK Op 30 mei 1596 wordt de naam Witte Valck voor de eerste maal genoemd. Jan Cornelis, alias Jan van Schagen, waard in deze herberg geeft een hypotheek op zijn huis en erf, waar de Witte Valck uithangt, belend met het huis van Tryn Jansdr. ten zuiden en de Kerkelaan ten noorden. Jan had ruim 300 gulden geleend van de brouwer van goede Delftse bieren, Lucas Christaens. Uiteraard was hij hierdoor verplicht zijn waren bij deze brouwerij te betrekken. Bij de archeologische opgraving is als oudste spoor van bebouwing een fundering van een bijna vierkant huis gevonden, daterend uit de late 16 e of vroege 17 e eeuw. Het gaat om een bakstenen fundering en bakstenen muren, wat opmerkelijk mag heten voor een dorpsherberg in een periode, waarin de meeste huizen nog uit hout waren opgetrokken. Dit zouden dus de resten betreffen van de eerste fase van herberg De Witte Valck en zouden dus van 1596 of iets eerder zijn. Kookgerei uit de herberg In 1598 wordt er een hypotheek op de herberg gevestigd ten behoeve van een schuld aan Pieter Jacobsz van Dyck, biersteker van de Halve Maen te Alkmaar. Het huis en erf, waar de Witte Valck uithangt belend nog steeds ten zuiden aan het huis van Tryn Jans en ten noorden aan de Kerkelaan.

3 In 1603 verkopen de erfgenamen van Jan van Schagen de herberg aan Allert Jansz. De Witte Valck was niet de enige herberg aan de Kerkelaan. Stond de Valck aan de zuidzuide van deze laan, herberg de Bonte Koe stond aan de noordzijde hiervan. Al in 1594 is er sprake van de Bonte Coe. Tot na 1641 heeft deze herberg gestaan op het huidige adres Kanaaldijk 211. Delen van drinkglazen en een wijnfles De eigenaren en waarden van de Witte Valck volgden elkaar op is Allert Jansz eigenaar en waard. Hij is getrouwd met Griet Jans 1625 Griet Jans, waardin in de Valck verkoopt deze aan Jan Fransz van Surck, schout van Koedijk. Griet Jans blijft de waardin in de herberg nieuwe eigenaar wordt Arien Jansz Noom 1638 waard in herberg De Witte Valck is Jacob Cornelisz Geus 1641 Willempje Jans, weduwe van Arien Jansz verkoopt het huis en erf waar de Witte Valck uithangt aan Jacob Cornelisz Geus en zijn vrouw Anna Pieters 1650 kennelijk is het eigendom van de herberg overgegaan aan de brouwerij, want in dit jaar verkoopt Hendrick Soomer, brouwer van de Boom te Alkmaar, herberg de Valck aan de waard van deze herberg Pieter Jansz Cleijn de verkoop wordt teruggedraaid en brouwerij de Boom te Alkmaar blijft dus eigenaar 1682 waard in de Witte Valck is Gerrit Cornelis 1717 de erven van Gerrit Cornelisz Waert verkopen de herberg daar de Witte Valck uithangt aan Lijsbeth Lammerts van Leeuwen, getrouwd met Jan Breeland voor 300 gulden HERBOUW VAN HERBERG DE VALCK In november 1725 verkoopt Jan Breeland de herberg voor 500 gulden aan Jacob Cornelisz Backer, alias Jacob Sluijs. Nu wordt echter vermeld huis en erf, zijnde een herberg daar de Witte Valck uit heeft gehangen en dat de huizinge tot mei 1726 ten laste zal blijven van de verkoper. De familie Backer zal tot 1798 met de Valck verbonden blijven. Jacob Cornelisz Backer was de zoon van de mr. chirurgijn Cornelis Backer in Koedijk. In 1725 overlijdt zijn vader en is Jacob één van de erfgenamen. Op 19 november 1725 wordt het ouderlijk huis verkocht aan zijn broer en mede-erfgenaam Claes Cornelisz Backer en op deze zelfde dag koopt Jacob herberg De Valck. Waarschijnlijk heeft deze waard de herberg tussen 1725 en 1741 laten slopen en herbouwen. Volgens de archeologen moet dit in het midden van de 18 e eeuw zijn geweest. De oude herberg werd vervangen door een iets bredere en langere herberg.

4 In 1741 verkoopt het echtpaar Jacob Sluijs ( of Backer) en Antje Rens het huis, stalling en erf, zijnde een herberg, vanouds genaamd de Valck, voor 1200 gulden aan Johannes van Dijk, koopman in wijnen te Alkmaar. Het huis is dus niet alleen sterk in waarde gestegen, er is ook een stalling bijgekomen. De herberg wordt verkocht onder voorwaarde dat verkoper zijn leven lang in het huis mag blijven wonen voor een jaarlijkse huur van 40 gulden. Hij is verplicht wijnen en sterke drank van de koper af te nemen. De herberg mag door koper niet zonder meer worden doorverkocht. Verkoper houdt het recht van terugkoop. De archeologen hebben ook twee 18 e -eeuwse afvalkuilen gevonden, waaruit honderden voorwerpen van aardewerk en glas zijn geborgen. Deze voorwerpen geven een goed beeld van deze Koedijker herberg in de 18 e -eeuws. Het kookgerei betreft hoofdzakelijk grote pannen van roodbakkend aardewerk, dat duidt op een herberg met een eenvoudige doch voedzame maaltijd op de kaart en dus op een minder draagkrachtige klantenkring. Gezien de platte bodem van de gevonden potten werd er kennelijk op een kacheloven in plaats van een open vuur gekookt. Deze kachels waren uitgevoerd met metalen ringen en afhankelijk van de grootte van de pot verwijderde men één of meer ringen. De potten zijn gezien de aanwezige krassen veel gebruikt. Ook werden delen van drinkglazen gevonden met een zogenaamde Silezische stam. Dit type drinkglas was gangbaar tot ongeveer het derde kwart van de 18 e eeuw. Opvallend is hierbij dat het glazen van een matige kwaliteit betreft. Ze zijn scheef en slecht afgewerkt. De herbergier vond deze kwaliteit kennelijk goed genoeg voor zijn klanten. Een gevonden wijnfles geldt als het meest gevonden type fles van Nederland uit deze periode. In de betere herberg werd de wijn meestal overgeheveld in een karaf. Of dit in de Witte Valck ook werd gedaan is maar de vraag. Er werd in de herberg ook mineraalwater gebruikt. Er werd een steengoed mineraalwaterfles gevonden. Water uit de put was over het algemeen niet te drinken en daarom importeerde men op grote schaal mineraalwater in dit soort flessen uit Duitsland of België. Het gevonden type fles ontstaat rond 1750 en behoud zijn vorm tot ver in de 19 e eeuw. Bij de herbouw van de herberg zijn kennelijk enkele tegeltjes gebroken. Fragmenten van niet gebruikte tegeltjes zijn gevonden onder de Theepot versierd met bloemen en een witte valk Fles voor mineraalwater uit Duitsland of België nieuwbouw en stammen dus kennelijk uit deze tijd. Op de tegeltjes staan boerentaferelen afgebeeld. Ook werd een theepot gevonden afkomstig uit het Engelse Staffordshire. Het gaat hier om een machinaal vervaardigde pot met handmatig aangebrachte versiering en het was duurder dan een gewone pot. De versiering bestaat uit witte bloemetjes en witte vogeltjes.

5 Liet de herbergier zich bij de aankoop van deze theepot door dit witte valkje inspireren? En dan zijn er nog vele tabakspijpen gevonden. Trechtervormige pijpen en vroege ovoide pijpen uit de periode tot ongeveer 1760 en iets grotere ovoide pijpen uit de periode Het betreft hier een goedkoper soort pijpen. Opvallend is dat er slechts drie pijpmerken zijn Herberg De Valck aan de Kerkelaan in Koedijk in het einde van de 18 e eeuw (Detail tekening H. Tavenier, 1786) aangetroffen, namelijk de bril, de zesster en de gekroonde PP. Het is dus zeer goed mogelijk dat de herbergier zijn pijpen per gros aankocht. Een ander kenmerk is het aantal doorrokers onder de gevonden pijpen. Goed te zien is het zwarte uiterlijk van de doorrookte pijpenkop. Dit ontstaat door het lang gebruiken van de pijp. Ook na breuk van de steel werd de pijp nog verder gebruikt. Een goed voorbeeld van Koedijker zuinigheid! In 1764 verkoopt Anna Kleij, de weduwe van Jan Dijl herberg de Valck voor 550 gulden aan de toenmalige kastelein Cornelis Jacobsz Backer, zoon van de eerder genoemde Jacob Cornelisz Backer In 1798 verkoopt Antje Bakker, getrouwd met Teunis Visser en enige erfgename van haar vader Cornelis Backer het huis en erf, zijnde een herberg voor 550 gulden aan Jacob Kroon. HET VERGULDE PAARD Werd voor 1725 de naam Witte Valck en Valck afwisselend gebruikt, na dit jaar wordt meestal alleen Valck gebruikt. Na 1800 wordt voor het eerst de naam Vergulde Paard genoemd. Jacob Kroon was naast kastelein ook boer. Hij was naast de landmanswoning met herberg (thans kanaaldijk 212) ook eigenaar van de landmanswoning ten zuiden van de herberg (thans Kanaaldijk ) en had bij een telling in 1819, 28 runderen en 2 paarden.

6 Jacob Kroon blijft herbergier/kastelein in de Valck tot hij wordt opgevolgd door de timmerman Floris Roderwijn, die in 1839 bovendien eigenaar wordt. Waar moesten zich de herbergen, koffiehuizen, tapperijen, kroegen en wat dies meer zij in het begin van de 19 e eeuw aan houden? De zaken dienden precies de klok tien uren gesloten te zijn. Eventueel mogen zij met speciale schriftelijke toestemming van de burgemeester langer open zijn. Dit op straffe van twaalf gulden voor de bewoner(s) van het huis en drie gulden voor elke bezoeker. Gedurende de tijd van de openbare godsdienstoefening moeten de deuren van de zaken gesloten blijven. Op zon- en feestdagen mogen geen danspartijen, concerten en dergelijke worden georganiseerd zonder toestemming van het plaatselijk bestuur. De laatste twee op straffe van maximaal 25 gulden boete of maximaal drie dagen gevangenisstraf. Situatie ten zuiden van de Kerkelaan in 1821 Nr. 284 het Vergulde Paard van Jacob Kroon Nr. 283 de landmanswoning van Jacob Kroon Nr. 285 het oude raadhuisje met de school Achtersloot met wik tussen nr. 283 en 285 In deel II gaan wij verder met de periode vanaf 1830 Cor Visser Met dank aan de medewerkers van de Archeologische Dienst Alkmaar Bronnen o.a. Rapport van Arch. Dienst Alkmaar Opgraving Het Vergulde Paard te Koedijk, 1998