Monitoring van het gehalte aan keukenzout in diverse levensmiddelen

Transcriptie

1 Monitoring van het gehalte aan keukenzout in diverse levensmiddelen Factsheet Project ZD 64 Voedsel en Waren Autoriteit Warenklachtenlijn VWA: (8) info@vwa.nl Internet :

2 SAMENVATTING Eén van de aandachtspunten in de nota Gezonde Voeding van de ministeries van VWS en LNV is reductie van zout in levensmiddelen. Een te hoge zoutinneming vergroot namelijk het risico op het ontstaan van verhoogde bloeddruk en als gevolg daarvan cardiovasculaire ziekten. In Nederland heeft de levensmiddelenindustrie het initiatief genomen om het zoutgehalte in bewerkte levensmiddelen geleidelijk te verlagen. De VWA heeft in de periode juni tot en met november 29 in totaal 984 producten uit diverse productgroepen bemonsterd en daarvan het keukenzoutgehalte bepaald. Uit de analyses blijkt dat er grote verschillen zijn in zoutgehaltes van producten binnen dezelfde productsoort. Deze data lijken aan te geven dat er mogelijkheden bestaan om het zoutgehalte van producten te verlagen. De VWA zal de komende jaren het zoutgehalte van de in dit rapport vermelde levensmiddelen opnieuw bemonsteren en analyseren om te onderzoeken of het gemiddelde zoutgehalte vermindert. Pagina 2

3 INHOUD Samenvatting... 2 Inhoud... 3 Inleiding Doel Werkwijze Methode van bemonstering Monstervoorbewerking en analysemethode Resultaten en discussie Conclusie... 8 Bijlage I... 9 Bijlage II... 4 Pagina 3

4 INLEIDING In juli 28 hebben de ministeries van VWS en LNV de nota Gezonde voeding, van begin tot eind gepubliceerd. Deze nota beschrijft het beleid van VWS en LNV op het gebied van voeding en gezondheid. Eén van de aandachtspunten die uit deze nota naar voren komt is de reductie van het zoutgehalte in levensmiddelen. Een te hoge zoutinneming vergroot namelijk het risico op het ontstaan van verhoogde bloeddruk en als gevolg daarvan cardiovasculaire ziekten 2 3. In Nederland is de gemiddelde zoutinname van volwassenen ongeveer 9 gram per dag. Dit is anderhalf keer de hoeveelheid die de Gezondheidsraad 4 (GR) als maximum adviseert (6 gram per dag). Naar aanleiding van het advies van de GR wil VWS de zoutinname dan ook omlaag brengen van 9 gram per dag naar maximaal 6 gram per dag. Vooralsnog heeft VWS ervoor gekozen deze verlaging niet door middel van wetgeving af te dwingen maar twee sporen te kiezen. Enerzijds wil VWS de consument bereiken door middel van ondersteuning, stimulering en voorlichting via het project Goede Voeding van het Voedingscentrum. Anderzijds zijn afspraken met de industrie gemaakt over een stapsgewijze afname van het zoutgehalte in industrieel bereide producten. Op dit moment geldt alleen een wettelijke norm voor keukenzout in brood (Warenwetbesluit Meel en brood). Sinds juli 29 is de norm verlaagd van maximaal 2,5% keukenzout berekend op de droge stof naar 2, % keukenzout berekend op de droge stof. Volgens de Voedingsnota blijkt uit cijfers dat naar schatting meer dan 7% van de dagelijkse hoeveelheid zout die consumenten innemen afkomstig is van verwerkte producten. Om de zoutreductie in industrieel bereide levensmiddelen te bevorderen heeft de branchevereniging van de fabrikanten Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI) in 27 de Taskforce Zout in Levensmiddelen in het leven geroepen. Het Actieplan Zout in Levensmiddelen 5 (Actieplan) van de Taskforce bestaat uit verschillende fasen waarbij per sector doelstellingen worden opgesteld voor een geleidelijke reductie van het toegevoegde natriumchloride. Alle relevante branches die lid zijn van de FNLI hebben zich namelijk verbonden om een bepaalde vermindering van toegevoegd natriumchloride te willen behalen in 2. Per branche kan de doelstelling verschillen. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in het benoemen van 9 productgroepen, die gezamenlijk volgens de FNLI zullen leiden tot een zoutreductie in een breed pakket levensmiddelen. De FNLI heeft zich tot doel gesteld om begin 2 een gemiddelde vermindering van het zoutgehalte van 2% te hebben bewerkstelligd in bewerkte voedingsmiddelen die ressorteren onder het productenpakket in de participerende sectoren van de FNLI. De gemiddelde vermindering wordt gemeten ten opzichte van gegevens uit de Nevo tabel 26 van het Nederlandse Voedingsmiddelenbestand. Na 2 zal de FNLI doorgaan met het verminderen van de hoeveelheid toegevoegd natriumchloride in verwerkte levensmiddelen tot uiteindelijk een gemiddelde reductie van 2 tot 3% is bereikt. Om het zoutgehalte in levensmiddelen te monitoren bemonstert en analyseert de VWA vanaf 29 jaarlijks tien productgroepen levensmiddelen. Het gaat om de productgroepen brood, soep, kaas, kant-en-klaarmaaltijden, sauzen, chips&zoutjes, koek&banket, vleeswaren, conserven en (diepvries)snacks. Een aantal daarvan wordt ook genoemd in het Actieplan van de FNLI. Er is in deze rapportage geen rekening gehouden met de consumptiehoeveelheid van afzonderlijke producten. Zowel productgroepen die een grote bijdrage hebben aan de zoutinname (bijvoorbeeld brood- en vleeswaren) als productgroepen die slechts een geringe bijdrage leveren zijn in de bemonstering meegenomen. Zoals gesteld in de Voedingsnota is het voor het effect op de smaak van belang dat alle sectoren hun producten aanpassen. VWS en LNV, juli 28, Nota Voeding en Gezondheid Gezonde Voeding, van begin tot eind 2 Hoe ongezond is zout? 3 RIVM, 4 Gezondheidsraad, Richtlijnen Goede Voeding 26 5 FNLI 28, Actieplan Zout in Levensmiddelen Pagina 4

5 Om de producten goed met elkaar te kunnen vergelijken worden per groep tien verschillende, nauwkeurig omschreven productsoorten in diverse retailkanalen bemonsterd. Hierbij zijn producten gekozen die reeds lang in de supermarkt verkrijgbaar zijn en waarvan verwacht kan worden dat ze ook in de toekomst nog verkrijgbaar zullen zijn. Door de zoutgehaltes van de producten binnen de productgroepen te bepalen kan een indruk verkregen worden van de spreiding van de hoeveelheid zout in de producten, en kan het gemiddelde zoutgehalte bepaald worden. In de toekomst zal de VWA het zoutgehalte van de productgroepen blijven meten. Op deze wijze kan een indruk verkregen worden of de geplande gemiddelde zoutreductie in de onderzochte levensmiddelen ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt. In deze rapportage worden zoutdata gepubliceerd van levensmiddelen die zijn bemonsterd in de periode van begin juni tot eind november 29. Pagina 5

6 2 DOEL Doel van het project is het meten van zoutgehaltes in de productgroepen brood, soep, kaas, kanten-klaarmaaltijden, sauzen, chips&zoutjes, koek&banket, vleeswaren, conserven en (diepvries)snacks, die bemonsterd zijn in de periode begin juni tot eind november 29. Deze data gelden als nulmeting voor de jaarlijkse monitoring van zoutgehaltes in deze productgroepen in de komende jaren. 3 WERKWIJZE De richtlijn voor bemonstering is om per productsoort soorten producten in diverse retailkanalen te bemonsteren. Zowel A-, C- als huismerken worden bemonsterd. Binnen productsoorten waar geen tien soorten beschikbaar zijn wordt volstaan met de beschikbare hoeveelheid producten. Wanneer meer dan producten verkrijgbaar zijn wordt een maximum van 5 gehanteerd. De producten worden vervolgens geanalyseerd op het gehalte aan chloride waarna het gehalte aan keukenzout wordt berekend Methode van bemonstering In de periode van begin juni tot eind november 29 zijn in totaal 984 voorverpakte levensmiddelen bemonsterd bij diverse landelijk opererende supermarkten in de regio Zuid van de VWA. Zowel A-merken als huis- en C-merken zijn bemonsterd. Alleen levensmiddelen die al langer op de markt zijn en dat waarschijnlijk zullen blijven kwamen in aanmerking voor bemonstering om te zorgen dat de producten onderling en bij toekomstige bemonsteringen goed met elkaar vergeleken kunnen worden. 3.2 Monstervoorbewerking en analysemethode Na aankomst in het laboratorium werden de monsters voorbewerkt en gehomogeniseerd. Vervolgens zijn de gemalen monsters geanalyseerd op het gehalte aan chloride7 waarna het gehalte aan zout (keukenzout) is berekend (in gewichtsprocenten). Droge soepen zijn volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking verdund. Stamppotten en nasi/bami zijn geanalyseerd zonder de losgeleverde bijproducten (bijvoorbeeld worst, ei). In het geval van conserven is het gehalte aan keukenzout bepaald in het deel dat normaal wordt geconsumeerd, dus zonder het meegeleverde vocht. Uitzonderingen zijn tomatenpuree en ragout, waarvan de gehele inhoud op zout werd geanalyseerd. Brood is volgens een aangepaste8 methode van de Warenwetregeling Methoden van onderzoek van brood gedroogd waarna het keukenzoutgehalte in de droge stof is bepaald. Vervolgens is het gehalte aan keukenzout in de droge stof omgerekend naar het keukenzoutgehalte voor het gehele brood. 6 Indien kaliumchloride op het etiket gedeclareerd stond, is het keukenzoutgehalte hiervoor gecorrigeerd. 7 CHE-WV26 De bepaling van het chloride gehalte in levensmiddelen met behulp van potentiometrische titratie 8 In plaats van het gemiddelde van ter plaatse vijf gewogen broden is het gewicht van één brood genomen als uitgangsmateriaal voor de analyse van het droge stofgehalte. Voor de berekening van het keukenzoutgehalte op het gehele brood zijn de drogestof gehaltes per productsoort gemiddeld. Pagina 6

7 4 RESULTATEN EN DISCUSSIE In figuur in bijlage I zijn relevante gegevens weergegeven voor de productgroep brood. Op de X- as staan de verschillende productsoorten vermeld met het aantal bemonsterde producten per soort (n). Het gemiddelde keukenzoutgehalte in gewichts% NaCl en de spreiding per soort is op de Y-as weergegeven. De balk geeft de spreiding aan per productsoort en de streep het gemiddelde per productsoort. In de figuren 2 tot en met zijn op dezelfde wijze de zoutgehalten voor de productgroepen soep, kaas, kant-en-klaarmaaltijden, sauzen, chips&zoutjes, koek&banket, vleeswaren, conserven en (diepvries)snacks te zien. In bijlage II staan dezelfde gegevens in tabelvorm. In elke tabel is het gemiddelde, maximale en minimale keukenzoutgehalte per productsoort weergegeven. De productsoorten zijn gerangschikt naar oplopend verschil tussen het minimaal en maximaal geanalyseerde keukenzoutgehalte binnen een productgroep. Binnen de onderzochte productsoorten zijn grote verschillen aan zoutgehaltes. Het meest in het oog springend hierbij is de productsoort Ketjap Manis waarbinnen de gemeten waarde varieert van,25% tot,45%. Andere voorbeelden van productsoorten waarbinnen grote variaties in zoutgehalte gevonden worden zijn saucijzenbroodjes, tomatenpuree en hamburgers. Deze data lijken aan te geven dat er mogelijkheden bestaan om het zoutgehalte van producten te verlagen. Daarentegen bevatten de bemonsterde producten Franse mosterd gemiddeld veel zout maar de spreiding binnen de productsoort is erg laag. Overigens blijken binnen productsoorten die gemiddeld weinig zout bevatten ook nog grote verschillen te kunnen optreden tussen de hoogst en laagst gemeten waarde. Een voorbeeld is het product ontbijtkoek met een zoutgehalte dat varieert van tot,5%. Pagina 7

8 5 CONCLUSIE Uit dit onderzoek blijkt dat er grote verschillen zijn in zoutgehaltes van producten binnen dezelfde productsoort. Deze data lijken aan te geven dat er mogelijkheden bestaan om het zoutgehalte van producten te verlagen. De VWA zal de komende jaren het zoutgehalte van de in dit rapport vermelde levensmiddelen opnieuw analyseren om te onderzoeken of het gemiddelde zoutgehalte vermindert. Pagina 8

9 BIJLAGE I Het gemiddelde en de spreiding van keukenzoutgehaltes per productgroep en productsoort. Voor alle figuren geldt dat n het aantal onderzochte producten per productgroep is. Figuur Keukenzoutgehaltes van de productgroep voorverpakt brood in gewichts% NaCl 2,8,6,4,2,8,6,4,2 Krentenbollen (n = 9) Bruine bollen (n = 8) Bruinbrood volkoren (n = 9) Bruinbrood tarwe (n = 9) Bruinbrood meergranen (n = 8) Witte kadetjes (n = 8) Witbrood Tijger (n = 9) Witbrood Casino (n = 7) Stokbrood wit (n = 5) Roggebrood (n = 8) Figuur 2 Keukenzoutgehaltes van de productgroep soep in gewichts% NaCl,6,4,2,8,6,4,2 Tomatensoep zak (n = 9) Tomatensoep pakje (poeder) (n = 4) Tomatensoep blik (n = 2) Kippensoep pakje (poeder) (n = ) Kippensoep blik (n = ) Groentesoep blik (n = 7) Goulashsoep blik (n = 9) Erwtensoep blik (n = 3) Champignonsoep pakje (poeder) (n = 2) Champignonsoep blik (n = 8) Pagina 9

10 Figuur 3 Keukenzoutgehaltes van de productgroep kaas in gewichts% NaCl 3,5 3 2,5 2,5,5 Kaas 48+ Jong (n = 2) Kaas 48+ Belegen (n = 4) Kaas 3+ Komijn (n = 5) Kaas 2+ en 3+ Jong belegen (n = 7) Brie (n = 2) Smeerkaas 48+ (n = ) Roomkaas (n = 2) Kaas 48+ Oud (n = ) Kaas 48+ Jong Komijn (n = 8) Kaas 48+ Jong belegen (n = 5) Figuur 4 Keukenzoutgehaltes van de productgroep kant-en-klaarmaaltijden in gewichts% NaCl 2,8,6,4,2,8,6,4,2 Pizza Salami (n = ) Pizza Margarita (n = 5) Pizza Hawaii (n = ) Nasi (n = ) Macaroni bolognese (n = 6) Lasagne bolognese (n = 8) Hutspot (n = 6) Boerenkool stamppot (n = 7) Bami (n = ) Pizza Tonno (n = 6) Pagina

11 Figuur 5 Keukenzoutgehaltes van de productgroep sauzen in gewichts% NaCl Mayonaise (n = 2) Ketjap Manis (n = 2) Gezeefde tomaten (n = 2) Fritessaus (n = ) Franse mosterd (n = 7) Curry (n = 2) Tomatenketchup (n = 2) Slasaus naturel (n = ) Whiskysaus (n = 2) Figuur 6 Keukenzoutgehaltes van de productgroep chips&zoutjes in gewichts% NaCl 4,5 4 3,5 3 2,5 2,5,5 Tortilla chips (n = 5) Toast naturel (n = 6) Ribbel chips (n = 2) Krokante knabbel (n = 6) Kroepoek (n = ) Gezouten pistachenoten (n = 3) Gezouten cashewnoten (n = ) Chips paprika (n = 3) Chips naturel (n = 2) Pagina

12 Figuur 7 Keukenzoutgehaltes van de productgroep koek&banket in gewichts% NaCl 2,5 2,5,5 Ontbijtkoek (n = ) Gevulde koek (n = 4) Eierkoek (n = 8) Cake (n = 3) Tompouce (n = 7) Stroopwafel (n = 9) Sprits (n = ) Speculaas (n = ) Saucijzenbroodje (n = ) Volkorenbiscuit (n = 6) Figuur 8 Keukenzoutgehaltes van de productgroep vleeswaren in gewichts% NaCl 4,5 4 3,5 3 2,5 2,5,5 Ontbijtspek (n = 9) Leverworst (n = ) Leverkaas (n = 8) Knakworsten (n = 5) Kalkoenfilet (n = 7) Gelderse rookworst (n = ) Casselerrib (n = 9) Salami (n = ) Schouderham (n = 9) Pagina 2

13 Figuur 9 Keukenzoutgehaltes van de productgroep conserven in gewichts% NaCl,8,6,4,2,8,6,4,2 Erwten (n = 3) Bruine bonen (n = ) Kippenragout (n = ) Wortelen (n = ) Tonijn in water (n = 8) Tomatenpuree (n = 2) Sperziebonen (n = 6) Rode kool met appeltjes (n = ) Figuur Keukenzoutgehaltes van de productgroep diepvries/snacks in gewichts% NaCl 3 2,5 2,5,5 Hamburger (n = 2) Frikandel (n = 2) Bladerdeeg (n = 4) Bapao (n = 3) Kipnugget (n = 5) Loempia (n = 2) Rundvleeskroket (n = 2) Vissticks (n = 7) Pagina 3

14 BIJLAGE II Het gemiddelde (gem), minimum (min), maximum (max) en het verschil tussen minimum en maximum (de absolute spreiding?) van keukenzoutgehaltes per productgroep en productsoort. Voor alle tabellen geldt dat n het aantal onderzochte producten per productsoort is. De productsoorten zijn gerangschikt naar oplopende absolute spreiding in keukenzoutgehalte. Tabel Keukenzoutgehaltes van de productgroep voorverpakt brood (in gewichts% NaCl) Bruinbrood volkoren 9,29,26,33,7 Witbrood Casino 7,33,3,38,7 Bruinbrood meergranen 8,3,25,38,3 Witbrood Tijger 9,37,3,43,3 Bruinbrood tarwe 9,3,23,39,5 Roggebrood 8,8,94,6,22 Stokbrood wit 5,6,46,74,28 Krentenbollen 9,9,78,,32 Witte kadetjes 8,43,32,67,35 Bruine bollen 8,25,89,35,46 9 Tabel 2 Keukenzoutgehaltes van de productgroep soep (in gewichts % NaCl) Erwtensoep blik 3,78,7,93,23 Groentesoep blik 7,79,67,94,27 Kippensoep blik,8,7,7,37 Champignonsoep pakje (poeder) Kippensoep pakje (poeder) 2,99,85,23,38,8,57,5,48 Tomatensoep blik 2,86,65,2,55 Champignonsoep blik 8,63,52,2,6 Tomatensoep zak 9,9,53,7,64 Tomatensoep pakje (poeder) 4,87,64,5,86 Goulashsoep blik 9,89,5,5,99 5 Pagina 4

15 Tabel 3 Keukenzoutgehaltes van de productgroep kaas (in gewichts% NaCl) Kaas 3+ Komijn 5 2,,962,3,35 Roomkaas 2,26,79,48,69 Kaas 48+ Jong Komijn 8 2,8,52,42,92 Brie 2,5,22,7,95 Kaas 48+ Jong 2,88,42,35,95 Kaas 48+ Oud 2,6 2,243,22,98 Kaas 48+ Jong belegen 5,98,482,53,5 Kaas 2+ en 3+ Jong belegen 7,96,252,3,6 Smeerkaas 48+,46,74,93,9 Kaas 48+ Belegen 4 2,7,632,85,22 7 Tabel 4 Keukenzoutgehaltes van de productgroep kant-en-klaarmaaltijden (in gewichts% NaCl) Pizza Margarita 5,24,,37,26 Hutspot 6,64,48,8,33 Bami,24,6,49,43 Lasagne bolognese 8,,76,25,49 Macaroni bolognese 6,87,6,,5 Pizza Tonno 6,9,98,5,53 Boerenkool stamppot 7,69,36,93,57 Pizza Hawaii,2,87,47,6 Pizza Salami,47,2,8,6 Nasi,2,73,35,62 8 Tabel 5 Keukenzoutgehaltes van de productgroep sauzen (in gewichts% NaCl) Slasaus naturel,5,24,66,42 Gezeefde tomaten 2,38,3,6,47 Mayonaise 2,83,59,6,57 Fritessaus,35,9,8,6 Curry 2,52,2 2,2,82 Franse mosterd 7 3,53 3,7 4,9,92 Satésaus 3,44,9 2,2,93 Whiskysaus 2,23,88 2,9,2 Tomatenketchup 2,97,4 3,3,9 Ketjap Manis 2 5,68,25,4 5 4,2 Pagina 5

16 Tabel 6 Keukenzoutgehaltes van de productgroep chips&zoutjes (in gewichts% NaCl) Tortilla chips 5,99,85,23,38 Ribbel chips 2,65,4,79,39 Krokante knabbel 6 3,65 3,35 3,84,49 Gezouten cashewnoten,6,28,82,54 Chips naturel 2,55,26,8,55 Gezouten pinda s 4,77,5,25,74 Toast naturel 6,9,36 2,2,84 Kroepoek 2,32,93 2,98,5 Chips paprika 3 2,,65 2,76, Gezouten pistachenoten 3,6,8 2,5,35 3 Tabel 7 Keukenzoutgehaltes van de productgroep koek&banket (in gewichts% NaCl) Eierkoek 8,24,8,35,7 Ontbijtkoek,9,4,28,24 Volkorenbiscuit 6,77,69,93,24 Gevulde koek 4,39,25,5,26 Stroopwafel 9,38,29,59,3 Tompouce 7,33,6,47,3 Cake 3,6,33,7,38 Speculaas,37,24,7,47 Sprits,52,25,76,5 Saucijzenbroodje,94,29 2,38,9 Tabel 8 Keukenzoutgehaltes van de productgroep vleeswaren (in gewichts% NaCl) Roompaté 8,75,56,93,37 Kalkoenfilet 7,97,67 2,3,46 Leverworst,86,6 2,9,48 Knakworsten 5,93,68 2,8,5 Leverkaas 8 2,,8 2,4,6 Schouderham 9 2,,76 2,44,68 Gelderse rookworst,75,7 2,24,7 Salami 3,42 2,82 3,95,3 Casselerrib 9,83,2 2,44,24 Ontbijtspek 9 3,6 2,28 3,83,55 96 Pagina 6

17 Tabel 9 Keukenzoutgehaltes van de productgroep conserven (in gewichts% NaCl) Wortelen,49,35,56,2 Kippenragout,4,94,2,26 Bruine bonen,75,6,92,3 Erwten 3,54,3,75,45 Maïs 5,57,4,92,52 Sperziebonen 6,66,39,94,55 Rode kool met appeltjes,7,46,,64 Tonijn in water 8,9,8,53,72 Tomatenpuree 2,73,3,,8 4 Tabel Keukenzoutgehaltes van de productgroep diepvries/snacks (in gewichts% NaCl) Bladerdeeg 4,78,67,93,26 Kipnugget 5,6,95,32,37 Kaassouflés 7,49,25,66,4 Bapao 3,2,86,33,47 Vissticks 7,4,88,35,47 Varkenssaté,35,7,57,5 Loempia 2,24,97,49,52 Rundvleeskroket 2,3,98,5,52 Frikandel 2 2,3,72 2,55,83 Hamburger 2,69,2 2,9,7 85 Pagina 7