Processen en effecten van herindeling

Transcriptie

1 Dr. Michiel Herweijer Drs. Rien Fraanje Ir. Rachel Beerepoot Met medewerking van: Mr. Anne van Assenbergh Bram Brouwer Msc. Drs. Hessel Heins Processen en effecten van herindeling Hoe beoordelen raadsleden, gemeenteambtenaren en bestuurders uit Zuid-Holland zeven recente herindelingen? kluwer 200

2 ISBN Kluwer, Alphen aan den Rijn Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, in fotokopie of anderszins zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet 112 j, besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB). Correspondentie inzake overneming of reproductie richten aan: Kluwer, Postbus 4, 2400 MA Alphen aan den Rijn.

3 Inhoud Inleiding 1.1 Herindelen is van alle tijden 1.2 Onderzoeksopzet 1.3 Begrippenkader: proces van herindeling 1.4 Opzet boek Eerder onderzoek 2.1 Procesevaluaties of productevaluaties 2.2 Proces van herindeling 2.3 Effecten van herindeling 2.4 Doelbereiking 2.5 Conclusie Processen 3.1 Wettelijk kader 3.2 Vier casestudies en de enquête onder 123 ervaringsdeskundigen De aanloop 4.1 Inleiding 4.2 Probleemsignalering 4.3 Probleemidentificatie 4.4 Probleemverkenning 4.5 Beoordeling van voorfase 4.6 Wie zet stempel op de voorfase? 4.7 Conclusie De besluitvorming 5.1 Inleiding 5.2 Voldoet het herindelingsadvies aan de eisen?

4 Boordeling proces van besluitvorming Wie zet zijn stempel op de besluitvorming? Conclusie De implementatie 6.1 Inleiding 6.2 Voorbereiding in de op te heffen gemeenten 6.5 Wie zet stempel op fase van implementatie? 6.6 Conclusie Doelbereiking en voortschrijdend inzicht 7.1 Tevreden over proces of product? 7.2 Het kan verkeren 7.3 Succes en falen 7.4 Conclusie Effecten 8.1 Inleiding 8.2 Zeven fusiegemeenten 8.3 Attributie en waardering 8.4 Uniformiteit of variëteit 8.5 Conclusie Burgers en bestuur.1 Inleiding.2 Relatie met burgers en bedrijven.3 Opkomst bij raadsverkiezingen.4 Bronscheiding.5 Dorpsraden en loketfuncties.6 Conclusie Raad en college 10.1 Inleiding 10.2 Wat is er volgens onze informanten veranderd? 10.3 Conclusie

5 11 Organisatie en bestuurskracht 11.1 Inleiding 11.2 Structuur en functioneren ambtelijk apparaat 11.3 Oordeel over effectiviteit en financiële positie 11.4 Conclusie Interne en externe samenhang 12.1 Inleiding 12.2 Heeft de fusiegemeente een eigen identiteit? 12.3 Positie van fusiegemeente in regio 12.4 Conclusie Proces en effect 13.1 Inleiding 13.2 Invloed burgers 13.3 De schaal van de herindelingsvoorstellen 13.4 Genereert een tijdige implementatie al het halve effect? 13.5 Schaal van fusiegemeente en saldo van positieve en negatieve effecten 13.6 Samenvatting Literatuur Bijlage 1 Verantwoording van de respons op de digitale procesenquête Bijlage 2 Verantwoording van de respons op de digitale effectenenquête Over de auteurs Dankwoord

6

7 1 Inleiding 1.1 Herindelen is van alle tijden In de loop der jaren is het dominante beeld van de ideale omvang van een gemeente verschoven. In 160 telt een Nederlandse gemeente gemiddeld inwoners. Een halve eeuw later is het gemiddelde inwonertal drie keer zo groot. Aan het begin van de vorige eeuw telt 82 procent van de Nederlandse gemeenten nog minder dan vijfduizend inwoners. In 2006 heeft nog maar twee procent van de gemeenten minder dan vijfduizend inwoners. De afgelopen eeuw is het aantal gemeenten gehalveerd. De onderstaande cijfers uit 100 en 2006 (tabel 1.1) laat zien dat het profiel van de Nederlandse gemeente grondig veranderd is. Tabel 1.1 Omvang gemeenten in 100 en Omvang gemeente < inwoners inwoners inwoners inwoners inwoners > inwoners Totaal Aantal gemeenten Percentage 82% 16% 1% 0,4% 0,2% 0,2% 100% Aantal gemeenten Percentage 2% 44% 3% % 5% 1% 100% Bij de toename van het aantal inwoners per gemeente speelt de bevolkingsgroei een rol. Maar de daling van het aantal gemeenten dus de fusie van gemeenten biedt een veel belangrijkere verklaring. 2 Terwijl tabel 1.1 toont dat er reeds een forse schaalvergroting in het lokaal bestuur heeft plaatsgevonden, is het debat over verdere schaalvergroting nog niet verstomd. In 2006 doen Eenhoorn & Rozenberg in opdracht van de minister van Binnenlandse Zaken onderzoek naar de gewenste omvang van gemeenten in de Randstad. Zij komen tot een ondergrens van twintigduizend inwoners, maar voegen daar 1 Gegevens afkomstig uit Staat van het Bestuur 2006, p. 10. Peildatum is 1 januari Nederland telde toen 458 gemeenten. Door nieuwe herindelingen is dat aantal inmiddels verder gedaald. 2 Ministerie van BZK 2006a, p..