Ruimte en grenzen rond seksualiteit. Praktijktoets omgaan met seksualiteit in de 24- uurs jeugdzorg Trajectum

Transcriptie

1 Ruimte en grenzen rond seksualiteit Praktijktoets omgaan met seksualiteit in de 24- uurs jeugdzorg Trajectum Inspectie jeugdzorg Utrecht, mei 2010

2 2 Inspectie jeugdzorg

3 Samenvatting Door op een goede manier aandacht te besteden aan het onderwerp seksualiteit kunnen jeugdzorginstellingen bijdragen aan de ontwikkeling van jongeren en aan het voorkómen van seksuele incidenten. Vanwege het belang dat de Inspectie jeugdzorg hecht aan dit onderwerp, vindt bij diverse instellingen praktijkonderzoek plaats als vervolg op een in 2008 uitgevoerd beleidsonderzoek. Voor de start van het nu uitgevoerde praktijkonderzoek is het beleid van Trajectum opnieuw geanalyseerd. In het praktijkonderzoek beoordeelt de inspectie de manier waarop instellingen omgaan met seksualiteit in leefgroepen voor minderjarigen. Het eindoordeel van de inspectie luidt dat de ruimte en grenzen die Trajectum jongeren biedt rond seksualiteit van matige kwaliteit is. Uit het uitgevoerde onderzoek blijkt dat Trajectum hard aan het werk is. Trajectum heeft echter nog niet alle voorgenomen acties uit het eigen verbeterplan van 2009 uitgevoerd. De inspectie is met name positief over hoe Trajectum de aandacht voor de thema s bejegening en de reactie op grensoverschrijdend seksueel gedrag heeft vormgegeven. De thema s seksualiteit, gedrag en ontwikkeling, preventie en deskundigheid behoeven nadere aandacht. Medewerkers voelen zich op dit moment niet deskundig genoeg op het gebied van de normale seksuele ontwikkeling van kinderen en hoe je daarover in gesprek gaat. Er ontbreekt beleid over het onderkennen, opsporen en beïnvloeden van risico factoren op seksueel grensoverschrijdend gedrag. De instelling heeft geen beleid over wat zij als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt. Er is wel zicht op verbetering omdat deskundigheidsbevordering voor dit jaar op de agenda staat. Op basis van het geactualiseerde beleidsonderzoek en het praktijkonderzoek verwacht de Inspectie jeugdzorg binnen 3 maanden een verbeterplan van Trajectum waarin onderstaande aanbevelingen zijn uitgewerkt. Thema Seksualiteit: Zorg voor voldoende deskundigheid van de medewerkers op het vlak van normale seksuele ontwikkeling van kinderen en seksueel grensoverschrijdend gedrag Agendeer met enige regelmaat het thema seksualiteit voor medewerkers en kinderen. Thema Preventie: Maak een inventarisatie van welke factoren mogelijk het risico op seksueel grensoverschrijdend gedrag op instellings- en groepsniveau beïnvloeden. Neem maatregelen om de geconstateerde risico s op te heffen of te beperken en pas hierop beleid en praktijk aan. 3

4 Vraag een verklaring omtrent het gedrag voor medewerkers die in dienst waren voor in voering van het opvragen van de verklaring. Thema Reactie: Maak een protocol betreffende seksueel misbruik tussen kinderen onderling. Beschrijf in het verbeterplan concreet hoe de verbeteringen geïmplementeerd zullen worden en maak per onderdeel inzichtelijk wanneer de verbeteringen operationeel zullen zijn. Aanbeveling aan de Provincie Utrecht: Zie toe op de uitvoering van het verbeterplan door Trajectum en stel daartoe een termijn. 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting...3 Hoofdstuk 1 Inleiding...7 Hoofdstuk 2 Waarom aandacht voor seksualiteit?...9 Hoofdstuk 3 Oordeel en onderbouwing Bejegening Seksualiteit, gedrag en ontwikkeling Preventie Reactie Deskundigheid Hoofdstuk 4 Eindoordeel en aanbevelingen Eindoordeel Aanbevelingen aan Trajectum Aanbeveling aan de Provincie Utrecht Bijlage 1 Toetsingskader Bijlage 2 Resultaten geactualiseerd beleidsonderzoek Trajectum

6 6 Inspectie jeugdzorg

7 Hoofdstuk 1 Inleiding In 2007 en 2008 heeft de Inspectie jeugdzorg onderzoek gedaan naar de kwaliteit van het beleid dat de instellingen voor 24 uurs jeugdzorg hadden ontwikkeld op een aantal relevante thema s op het gebied van seksualiteit (bejegening, preventie en reactie en deskundigheidsbevordering) 1. Het betrof beleidsonderzoek bij alle residentiële instellingen gevolgd door een praktijkonderzoek bij 4 residentiële instellingen. Uit het beleidsonderzoek werd duidelijk dat een flink aantal instellingen een onvoldoende scoorde bij een of meer van de relevante thema s. Daarnaast bleek dat veel instellingen bezig waren beleid te ontwikkelen rond seksualiteit. Na de landelijke rapportage in hebben de provincies/stadsregio s een verbetertraject met de instellingen afgesproken voor wat betreft het beleid op de thema s die de inspectie als onvoldoende had beoordeeld. De provincie Utrecht heeft de inspectie gevraagd om vier van haar provinciale instellingen te onderzoeken. De inspectie jeugdzorg heeft in de periode januari tot maart 2010 onderzoek uitgevoerd bij de volgende vier instellingen in de provincie Utrecht: Trajectum Lijn 5/ Meerwijck De Rading CWZW Midden Nederland (voorheen UJL/OCG). In dit rapport beoordeelt de inspectie de manier waarop medewerkers van Trajectum omgaan met het onderwerp seksualiteit. Er zijn drie leefgroepen in het onderzoek betrokken. Onderzoek Voorafgaand aan het praktijkonderzoek is gevraagd naar het geactualiseerde beleid van Trajectum en dit is beoordeeld. Er heeft een gesprek plaatsgevonden met de locatiemanager over het beleid van Trajectum. Verder zijn de incidentenregistraties en een aantal cliëntendossiers geanalyseerd. Ook vonden gesprekken plaats met groepsleiders en een behandel coördinator. Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt het belang beschreven dat de inspectie hecht aan het onderwerp seksualiteit. Hoofdstuk drie bevat de beoordeling van de praktijk bij Trajectum en in hoofdstuk vier staan het eindoordeel en de aanbevelingen. In de bijlagen vindt u het toetsingskader (bijlage 1), en de resultaten van het geactualiseerde beleidsonderzoek Trajectum (bijlage 2). 1 Lammers, M. en Goes, A., Van incident tot fundament. Vormgeving en implementatie van beleid rond bejegening, seksualiteit en seksueel misbruik. Transact 2006 Transact is opgegaan in de nieuwe organisatie MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. 2 Rapport Inspectie jeugdzorg Ruimte en grenzen rond seksualiteit, beleid van instellingen voor 24-uurs jeugdzorg op het gebied van seksualiteit, september

8 8 Inspectie jeugdzorg

9 Hoofdstuk 2 Waarom aandacht voor seksualiteit? Seksualiteit is een wezenlijk onderdeel van de ontwikkeling van jeugdigen naar volwassenheid. Zeker wanneer er sprake is van 24-uurs opvang van minderjarige cliënten in een residentiële voorziening verdienen thema s als intimiteit en seksualiteit professionele aandacht. Kinderen worden immers niet alleen begeleid en behandeld in residentiële voorzieningen, zij wonen er ook, vaak voor langere tijd. Door op een goede manier aandacht te besteden aan het onderwerp seksualiteit kunnen instellingen bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen en het voorkómen van seksuele incidenten. Het is belangrijk dat in residentiële voorzieningen positieve omgangsvormen gelden, die duidelijkheid geven over mogelijkheden en grenzen. Kinderen in residentiële voorzieningen moeten in de eerste plaats fysiek veilig zijn, ook op het gebied van seksualiteit. Daarnaast hebben zij, afhankelijk van hun leeftijd en situatie, ondersteuning nodig bij hun ontwikkeling op het gebied van intimiteit en seksualiteit. Wat door jeugdigen én medewerkers normaal wordt gevonden op het gebied van seksualiteit is steeds aan verandering onderhevig. Veel meer dan vroeger speelt de beeldvorming in de media, waaronder internet, daarbij een rol. Voor wie zich bezighoudt met het begeleiden en behandelen van jeugdigen, is het belangrijk zich hiervan bewust te zijn. In jeugdzorginstellingen is het belangrijk dat medewerkers de kennis en vaardigheden hebben om jeugdigen in hun ontwikkeling te begeleiden en daarmee ook in hun seksuele ontwikkeling. Seksualiteit is voor veel medewerkers echter een lastig onderwerp. Hoe maak je het thema bespreekbaar en hoe voorkom je seksueel riskant gedrag? Durven kinderen op de groep uit te komen voor hun seksuele geaardheid en welke invloed hebben groepsleiders daarop? En, wat moeten medewerkers doen én laten bij vermoedens van seksueel grensoverschrijdend gedrag op de groep? Als medewerkers weten welke factoren binnen de leefgroep grensoverschrijdend gedrag beïnvloeden, kunnen ze hierop inspelen om ongewenst gedrag te voorkomen. Medewerkers verdienen dan ook duidelijke handvatten om risico s te kunnen inschatten en beheersen. Praktijkmodel seksualiteit De organisatie MOVISIE ontwikkelde na jarenlang onderzoek en praktijkervaring in diverse sectoren een praktijkmodel dat de relevante thema s op het gebied van seksualiteit en intimiteit in samenhang behandelt. In 2006 accepteerde de Inspectie voor de Gezondheidszorg het praktijkmodel van MOVISIE als veldnorm voor de sector verstandelijk gehandicapten. Vanwege de bruikbaarheid van het MOVISIE model in de beroepspraktijk, is het inspectieonderzoek gebaseerd op vijf thema s, die toegelicht worden op de volgende pagina. De vijf thema s van het model zijn zoals gebruikelijk vertaald in een toetsingskader (zie bijlage 1), dat duidelijk maakt wat de inspectie verwacht van instellingen. 9

10 Bejegening Hoe willen we dat medewerkers en cliënten met elkaar omgaan in deze instelling? Seksualiteit Wat is onze instellingsvisie op seksueel gedrag en seksuele ontwikkeling? Preventie Wat kunnen we doen om in onze instelling seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkómen? Reactie Indien er sprake is van (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag, hoe gaan we daar dan mee om? gedrag/ontwikkeling Deskundigheid Over welke kennis en vaardigheden dienen onze medewerkers te beschikken en hoe houden we de deskundigheid op peil? 10

11 Hoofdstuk 3 Oordeel en onderbouwing In dit hoofdstuk geeft de inspectie haar oordeel over de kwaliteit van het beleid en de praktijk op de vijf relevante thema s bejegening, seksualiteit, preventie, reactie en deskundigheid. Eerst vindt u een oordeel over de kwaliteit van het beleid gevolgd door een beoordeling van de praktijk. Daaronder treft u de onderbouwing van beide oordelen. De resultaten van het beleidsonderzoek staan in bijlage Bejegening Oordeel Thema Oordeel bejegening 1. Kwaliteit beleid voldoende 2. Kwaliteit praktijk voldoende Onderbouwing Op het gebied van beleid bleek in het vorige beleidsonderzoek al dat Trajectum voldoende heeft vastgelegd over hoe zij wil dat medewerkers met elkaar en met de kinderen omgaan en hoe de kinderen onderling met elkaar behoren om te gaan. Ook in dit onderzoek is de inspectie positief over het beleid op het thema bejegening. Er is een gedragscode waarin helder wordt beschreven welk gedrag Trajectum van haar medewerkers verwacht met betrekking tot de bejegening van cliënten en collega s. In de praktijk blijkt dat er aandacht is voor de manier waarop groepsleiders met de kinderen en met elkaar omgaan. Er wordt ingespeeld op het individuele kind en zijn behoeften. Zo worden soms speciale afspraken met kinderen gemaakt, of wordt even tijd vrijgemaakt als een kind extra aandacht nodig heeft. Volgens Trajectum bestaat de doelgroep uit kinderen met vaak forse problematiek. Er komen ook regelmatig incidenten voor zoals ruzie onderling of gebruik van scheldwoorden. De groepsleiding grijpt hier altijd op in, gaat hierover het gesprek aan en maakt afspraken om herhaling te voorkomen. Er zijn op alle groepen gedragsregels die ook gehanteerd worden. De kinderen hebben de mogelijkheid deze regels ter discussie te stellen, soms worden ze op grond van de discussie aangepast. Ook het samenwerken in het team is een onderwerp dat veel ter sprake komt in de overlegsituaties. In sommige teams gaat dit goed, maar een aantal teams is recent vernieuwd en daar is behoefte om te werken aan teamvorming. 11

12 3.2 Seksualiteit, gedrag en ontwikkeling Oordeel Thema Oordeel seksualiteit 1. Kwaliteit beleid matig 2. Kwaliteit praktijk matig Onderbouwing De instelling heeft het omgaan met seksualiteit als speerpunt op de agenda staan. Het is opgenomen in het verbeterplan van 2009 en staat ook benoemd in het opleidingsplan Trajectum beschikt niet over een visie op wat zij als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt. Zij wil de uitkomst van de pilot Stoplichtmethode van Rutgers- Nisso Groep hiervoor als input gebruiken. De start van dit project is echter uitgesteld van 2009 naar In de praktijk staan groepsleiders open voor gesprekken met kinderen over het thema seksualiteit en seksuele ontwikkeling, ze vinden dat dit bij de opvoeding hoort. De groepsleiders vinden wel dat ze onvoldoende handvatten hebben voor het aangaan van gesprekken over seksualiteit met de kinderen en ook met hun ouders. Niet alle groepsleiders kunnen makkelijk over het onderwerp seksualiteit praten. Medewerkers geven aan behoefte te hebben aan informatie over de normale seksuele ontwikkeling van kinderen en hoe je daarover in gesprek gaat. Omdat de instelling geen visie heeft op wat zij als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt, maken de groepsleiders hierin per leefgroep hun eigen keuzes. Zodra er sprake is van vragen op het gebied van seksuele ontwikkeling, weten de groepsleiders de behandelcoördinator wel te vinden. De behandelcoördinator is ervoor verantwoordelijk dat dit onderwerp regelmatig aan de orde komt, maar dat gebeurt op dit moment nog niet systematisch. Het gebeurt wel zodra er sprake is van een incident of wanneer de groepsleiding er om vraagt. 12

13 3.3 Preventie Oordeel Thema Oordeel preventie 1. Kwaliteit beleid matig 2. Kwaliteit praktijk matig Onderbouwing Trajectum heeft weinig in beleid vastgelegd op het gebied van preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Er is geen sprake van een risico-inventarisatie, waarin systematisch wordt gekeken naar risicofactoren en zonodig actie wordt ondernomen om de risico s te voorkomen of beperken. In mei 2009 is er bij de kinderen een Veiligheidsbarometer afgenomen om hun mening over veiligheid te vragen (het betrof een 0-meting). Daaruit kwam de wens van de kinderen naar voren om zich s nachts veiliger te voelen. Trajectum gaat dit jaar (2010) in Zeist nieuwbouw neerzetten. In de nieuwbouw wordt rekening gehouden met de wens van de kinderen. De slaapkamer voor de groepsleiders wordt in de nieuwe situatie boven centraal tussen de kamers van de kinderen geplaatst. Hierdoor kan de groepsleiding s nachts beter toezicht houden. In september 2009 heeft een themabijeenkomst plaatsgevonden, waarbij het Utrechts protocol kindermishandeling 3, basiskennis over signaleren en het oefenen van gesprekstechnieken op de agenda stonden. In april 2010 is een volgende themabijeenkomst gepland over omgaan met seksualiteit. De kennis die de groepsleiders in de praktijk hebben op het gebied van preventie is gebaseerd op hun opleiding of werkervaring. Over het algemeen zijn zij alert op signalen en bespreken ze signalen met een collega en met het team en de behandelcoördinator. Ook gaan ze het gesprek met het kind en de ouders aan over waargenomen signalen. De matige score op het gebied van preventie in de praktijk is met name het gevolg van het gebrek aan systematische aandacht voor risicofactoren die de kans beïnvloeden op seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een aantal groepsleiders kan wel risicofactoren noemen. De wijze van inrichting van de gebouwen op locatie Kinabu in Zeist bijvoorbeeld wordt onoverzichtelijk genoemd. Er zijn gebouwen waar de slaapkamer voor de groepsleider die s nachts dienst heeft beneden is en de kinderen boven slapen. Dat ervaren groepsleiders als een risico omdat zij s nachts weinig zicht hebben op de kinderen. Er zijn ook gebouwen waar de groepsleiding boven slaapt. Daar geeft de groepsleiding 3 Het Utrechts Protocol Kindermishandeling is een protocol van de werkgroep LAAK waarin veel Utrechtse jeugdzorgaanbieders participeren. Er staat in hoe instellingen hebben afgesproken om te gaan met (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag. 13

14 aan wakker te worden van kinderen die uit hun kamer komen. Bij één van de kamers is een alarm gemonteerd dat afgaat als het kind uit zijn kamer komt. Dit omdat het kind vaak s nachts uit zijn kamer kwam. Er worden in de praktijk gedragsregels gehanteerd om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen, zoals afspraken wie bij elkaar op de kamer mogen spelen (geen jongen - meisje), hoe je je kleedt, wat je minimaal aan hebt op weg naar de douche. Bij het douchen wordt toezicht gehouden. De afspraken verschillen afhankelijk van de leeftijd van de kinderen in de leefgroep. De behandelcoördinatoren zijn zich bewust van de risico s van het samen plaatsen van sommige kinderen. Wanneer de problematiek en combinatie van kinderen tot problemen kan leiden, wordt er wel eens een kind op een andere groep geplaatst. De vertrouwenspersoon voor kinderen is bij iedereen bekend. Deze komt actief op alle groepen en dat wordt duidelijk aangekondigd. Er wordt ook gebruik van gemaakt. Ook voor de medewerkers is er een vertrouwenspersoon. Niet alle groepsleiders zijn hiervan op de hoogte. Als het nodig is bespreken zij zaken met de teamcoördinator. Sinds oktober 2008 wordt van nieuwe medewerkers een verklaring omtrent het gedrag (VOG) gevraagd. Van medewerkers die vóór 1 oktober 2008 in dienst waren, is niet alsnog een VOG opgevraagd. 3.4 Reactie Oordeel Thema Oordeel reactie 1. Kwaliteit beleid voldoende 2. Kwaliteit praktijk voldoende Onderbouwing Na het vorige beleidsonderzoek in 2008 heeft Trajectum een verbeterplan opgesteld. In dit verbeterplan heeft Trajectum aangekondigd dat zij in het najaar van 2009 een protocol zou opstellen betreffende seksueel misbruik tussen kinderen onderling. Hierin zou beschreven worden hoe te handelen in geval van (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen en de registratie van degelijke incidenten. De registratie is uitgewerkt, het inhoudelijke deel van het protocol is nog niet nader uitgewerkt. Voor het omgaan met vermoedens van seksueel grensoverschrijdend gedrag hanteert Trajectum het Utrechts Protocol Kindermishandeling. Dit protocol bevat een routekaart voor de te nemen 14

15 stappen en richt zich vooral op vermoedens van mishandeling of misbruik door een persoon van wie de jongere in een relatie van afhankelijkheid of onvrijheid staat (bijv. ouders, pleegouders, groepsleiding). Voor de groepsleiding is deze routekaart in pocketformaat uitgebracht. Op intranet is in het handboek ook een draaiboek terug te vinden over omgaan met vermoedens van seksueel misbruik. In de praktijk kennen de medewerkers het Utrechts Protocol Kindermishandeling en de routekaart. Zij weten ook dat alle (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag gemeld moeten worden. Een enkele groepsleider zegt nog behoefte te hebben aan meer instructie over wanneer het Utrechts protocol kindermishandeling moet worden toegepast. Veel incidenten doen zich echter niet voor, aldus de medewerkers. In de instelling zijn aandachtsfunctionarissen voor seksualiteit. Zij zijn beleidsondersteunend en verzorgen trainingen en consultatie voor alle beroepskrachten en behandelteams. De behandelcoördinatoren zijn op de hoogte van de rol en positie van deze functionarissen, maar dit geldt niet voor alle andere medewerkers. Er is een incidentenregistratiesysteem voor meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag opgezet. Deze meldingen worden ingevoerd in het systeem door de behandelcoördinatoren. De incidentenregistratie is vrij summier. De registratie wordt per kwartaal door de bestuurder geëvalueerd en op instellingsniveau bekeken op eventuele verbeterpunten. Deze verbeterpunten worden vervolgens in een verbeterplan opgenomen. Er wordt gewerkt volgens de PDCA cyclus. De groepsleiders bespreken elk geval van (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag in het team, met de gezinsbegeleider en de behandelcoördinator. Ze mailen een geval van (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag ook aan de teamcoördinator. In alle gevallen wordt ook met de ouders een gesprek gevoerd. In de groepsrapportage en in de individuele rapportage wordt het incident gerapporteerd evenals de gemaakte afspraken. Zonodig worden maatregelen genomen om herhaling te voorkomen. 3.5 Deskundigheid Oordeel Thema Oordeel deskundigheid 1. Kwaliteit beleid voldoende 2. Kwaliteit praktijk matig 15

16 Onderbouwing Op het gebied van beleid is het vergroten van deskundigheid van het personeel in het scholingsplan van 2009 opgenomen. De medewerkers zijn geschoold in inhoud en toepassing van het Utrechts Protocol Kindermishandeling. In het voorjaar van 2010 zal, zoals al eerder genoemd, een themabijeenkomst over seksualiteit plaatsvinden. Daarnaast wordt binnenkort een pilot gestart van de Stoplichtmethode. Het onderwerp omgaan met seksualiteit maakt geen deel uit van het inwerkprogramma, al komt het thema in de trainingen competentiegericht werken soms zijdelings aan de orde. De deskundigheid die de medewerkers in de praktijk bezitten op het gebied van omgaan met seksualiteit in de residentiële zorg hebben zij voor hun gevoel vooral opgedaan in hun opleiding of door eerdere werkervaring. Deskundigheid op het gebied van het herkennen van risicofactoren die de kans beïnvloeden op seksueel grensoverschrijdend gedrag ontbreekt bij een aantal medewerkers. De score matig op de kwaliteit in de praktijk heeft vooral te maken met het gegeven dat Trajectum nog niet voldoende deskundigheid in huis heeft. Als de opleidingsplannen in de praktijk vorm hebben gekregen, zal naar verwachting de deskundigheid bij met name de groepsleiders toenemen. De groepsleiders vragen bij elk incident ondersteuning bij de behandelcoördinator of de teamcoördinator. Ze maken gebruik van het Handboek op intranet. 16

17 Hoofdstuk 4 Eindoordeel en aanbevelingen 4.1 Eindoordeel Het eindoordeel van de inspectie luidt dat de ruimte en grenzen die Trajectum kinderen biedt rond seksualiteit van matige kwaliteit is. In de beoordeling weegt de uitvoering in de praktijk zwaarder dan de aanwezigheid van beleid. Het beleid kan er op papier goed uitzien, maar uiteindelijk gaat het om de manier waarop de medewerkers in de praktijk invulling geven aan de vijf thema s. Toelichting Uit het uitgevoerde onderzoek blijkt dat Trajectum hard aan het werk is. Trajectum heeft echter nog niet alle voorgenomen acties uit het eigen verbeterplan van 2009 uitgevoerd. De inspectie is met name positief over hoe Trajectum de aandacht voor de thema s bejegening en de reactie op grensoverschrijdend seksueel gedrag heeft vormgegeven. Trajectum heeft een heldere gedragscode en er is aandacht voor het individuele kind en zijn behoeften. Ook is het Utrechts protocol kindermishandeling inmiddels ingevoerd en bekend bij de medewerkers. Medewerkers weten dat zij seksueel grensoverschrijdend gedrag moeten melden. De thema s seksualiteit, gedrag en ontwikkeling, preventie en deskundigheid behoeven nadere aandacht. Medewerkers voelen zich op dit moment niet deskundig genoeg op het gebied van de normale seksuele ontwikkeling van kinderen en hoe je daarover in gesprek gaat. Er ontbreekt beleid over het onderkennen, opsporen en beïnvloeden van risico factoren op seksueel grensoverschrijdend gedrag. De instelling heeft geen beleid over wat zij als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt. Het bestaan van een vertrouwenspersoon voor medewerkers is niet bij iedereen bekend. Er is wel zicht op verbetering omdat deskundigheidsbevordering voor dit jaar op de agenda staat. 4.2 Aanbevelingen aan Trajectum Op basis van het geactualiseerde beleidsonderzoek en het praktijkonderzoek verwacht de Inspectie jeugdzorg binnen 3 maanden een verbeterplan van Trajectum waarin onderstaande aanbevelingen zijn uitgewerkt. Thema Seksualiteit: Zorg voor voldoende deskundigheid van de medewerkers op het vlak van normale seksuele ontwikkeling van kinderen en seksueel grensoverschrijdend gedrag 17

18 Agendeer met enige regelmaat het thema seksualiteit voor medewerkers en kinderen. Thema Preventie: Maak een inventarisatie van welke factoren mogelijk het risico op seksueel grensoverschrijdend gedrag op instellings- en groepsniveau beïnvloeden. Neem maatregelen om de geconstateerde risico s op te heffen of te beperken en pas hierop beleid en praktijk aan. Vraag een verklaring omtrent het gedrag voor medewerkers die in dienst waren voor in voering van het opvragen van de verklaring. Thema Reactie: Maak een protocol betreffende seksueel misbruik tussen kinderen onderling. Beschrijf in het verbeterplan concreet hoe de verbeteringen geïmplementeerd zullen worden en maak per onderdeel inzichtelijk wanneer de verbeteringen operationeel zullen zijn. 4.3 Aanbeveling aan de Provincie Utrecht Zie toe op de uitvoering van het verbeterplan door Trajectum en stel daartoe een termijn. 18

19 Bijlage 1 Toetsingskader Hieronder vindt u het toetsingskader dat het referentiekader voor het toezicht vormt. De eerste kolom bevat de onderzoeksthema s: bejegening, seksualiteit, preventie, reactie en deskundigheid. In de tweede kolom staan de criteria (wanneer is het goed); dit zijn de onderwerpen waar de inspectie een oordeel over uitspreekt. In de derde kolom staan de indicatoren; dit zijn aanwijzingen of een instelling voldoet aan de vereisten. De laatste kolom bevat de gebruikte informatiebronnen. Thema Criteria Indicatoren Bronnen A. Bejegening Er is beleid van voldoende kwaliteit over bejegening Het beleid: 1. bevat de positieve norm rond omgangsvormen 2. besteedt in gedragsregels aandacht aan bejegening a. tussen medewerkers onderling b. tussen medewerkers en minderjarigen c. tussen minderjarigen onderling Medewerkers 1. kennen de gedragsregels 2. handelen volgens de gedragsregels Schriftelijk beleid Het beleid over bejegening wordt in de praktijk uitgevoerd Interviews B. Seksualiteit Er is beleid van voldoende kwaliteit over seksualiteit Er is beleid over seksualiteit. Hierin is vastgelegd: 1. dat seksualiteit een aspect is van de ontwikkeling van een minderjarige 2. dat in de begeleiding wordt bijgedragen aan een gezonde seksuele ontwikkeling (d.w.z. passend bij leeftijd, ontwikkelfase en cultuur) 3. dat medewerkers dienen te beschikken over kennis van ontwikkelfasen in seksualiteit 4. wat de instelling als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt 5. dat het thema seksualiteit regelmatig wordt besproken met medewerkers 6. dat het thema seksualiteit regelmatig wordt besproken met minderjarigen 7. dat een verklaring omtrent het gedrag vereist is voor aanstelling van een medewerker Schriftelijk beleid Het beleid over seksualiteit wordt in de praktijk uitgevoerd Medewerkers: 1. handelen naar de ontwikkelingsfasen in seksualiteit 2. weten wat de instelling als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt 3. bespreken het thema seksualiteit a. onderling Interviews Dossiers 19

20 Thema Criteria Indicatoren Bronnen b. met minderjarigen 4. Van elke medewerker is een verklaring omtrent het gedrag aanwezig C. Preventie Er is preventiebeleid van voldoende kwaliteit In het beleid is vastgelegd: 1. wat de risico s kunnen zijn voor seksueel grensoverschrijdend gedrag 2. hoe medewerkers die risico s kunnen herkennen 3. hoe te handelen om de risico s te beïnvloeden 4. dat er een vertrouwenspersoon is a. voor minderjarigen b. voor medewerkers 5. hoe en wanneer deze vertrouwenspersoon toegankelijk is a. voor minderjarigen b. voor medewerkers Het management van de instelling 1. inventariseert systematisch en met regelmaat de risico s op seksueel grensoverschrijdend gedrag 2. De instelling neemt zonodig maatregelen op basis van de resultaten van de risicoinventarisatie Schriftelijk beleid Het preventiebeleid wordt in de praktijk uitgevoerd Interviews Dossiers De medewerkers 3. herkennen risico s op seksueel grensoverschrijdend gedrag op de leefgroep 4. handelen zo dat de risico s verminderen. 5. verzoeken het management zonodig om maatregelen om de risico s te beperken D. Reactie Er is reactiebeleid van voldoende kwaliteit Het beleid bevat in ieder geval de volgende elementen 1. een meldplicht voor medewerkers 2. hoe te handelen bij (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag door a. medewerkers b. minderjarigen 3. aandacht voor eerste opvang van a. slachtoffer(s) b. beschuldigde(n) 4. samenwerking met politie, justitie en andere instanties. 5. mogelijke maatregelen en sancties voor medewerkers 6. dat er een meldplicht voor medewerkers is 7. mogelijke maatregelen voor minderjarigen 8. (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag worden/wordt geregistreerd Schriftelijk beleid 20

21 Thema Criteria Indicatoren Bronnen 9. incidenten worden geëvalueerd a. op casusniveau b. op instellingsniveau Het reactiebeleid wordt in de praktijk uitgevoerd Het management 1. evalueert systematisch en met regelmaat de incidenten op het gebied van seksueel grensoverschrijdend gedrag. 2. neemt zo nodig maatregelen op basis van de resultaten Interviews Incidentenregistratie Dossiers Medewerkers 3. handelen volgens het (reactie)beleid bij (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag. 4. kennen de meldplicht voor medewerkers 5. nemen relevante informatie over cliënten met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag op in het cliëntendossier 6. evalueren incidenten in het team E. Deskundigheid Er is deskundigheidsbeleid op het gebied van bejegening en seksualiteit 1. In het beleid is vastgelegd dat medewerkers deskundigheid moeten hebben op het gebied van: a. seksuele ontwikkelingsfases en vaardigheden om ermee om te gaan ten aanzien van hun doelgroep b. herkennen van risicofactoren die de kans beïnvloeden op seksueel grensoverschrijdend gedrag door medewerkers of minderjarigen. Omgaan met (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag door medewerkers of minderjarigen. 2. In het beleid is vastgelegd hoe de deskundigheid van medewerkers op peil wordt gehouden Medewerkers 1. beschikken over kennis en vaardigheden ten aanzien van seksuele ontwikkelingsfases van hun doelgroep 2. herkennen risico s op het ontstaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag en kunnen daarmee omgaan 3. kunnen aangeven hoe zij hun deskundigheid op peil houden Schriftelijk beleid Het beleid over deskundigheid wordt in de praktijk uitgevoerd Interviews 21

22 22 Inspectie jeugdzorg

23 Bijlage 2 Resultaten geactualiseerd beleidsonderzoek Trajectum Het praktijkonderzoek bij Trajectum vormt een vervolg op eerder beleidsonderzoek bij alle residentiële jeugdzorginstellingen 4. Om u een volledig beeld te geven van de stand van zaken bij Trajectum, staan hieronder de resultaten van het geactualiseerde beleidsonderzoek bij deze instelling. Elk thema is onderverdeeld in een aantal indicatoren, die een aanwijzing geven hoe het is gesteld met de kwaliteit. De indicatoren die van bijzonder belang zijn, zijn dikgedrukt in het overzicht. De score staat voor voldoende, de ± voor matig en de voor onvoldoende. Thema Indicatoren Indicator Score Oordeel over de kwaliteit van het beleid A. Bejegening Het beleid: 1. bevat de positieve norm rond omgangsvormen 2. besteedt in gedragsregels aandacht aan bejegening tussen medewerkers onderling 3. besteedt in gedragsregels aandacht aan bejegening tussen medewerkers en minderjarigen 4. besteedt in gedragsregels aandacht aan bejegening tussen minderjarigen onderling. B. Seksualiteit, gedrag/ontwikkeling Er is beleid over seksualiteit. Hierin is vastgelegd: 1. dat seksualiteit een aspect is van de ontwikkeling van een minderjarige 2. dat in de begeleiding wordt bijgedragen aan een gezonde seksuele ontwikkeling 3. dat medewerkers dienen te beschikken over kennis van ontwikkelingsfasen in seksualiteit 4. wat de instelling als seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwt 5. dat het thema seksualiteit regelmatig wordt besproken met medewerkers en minderjarigen 6. dat een verklaring omtrent het gedrag vereist is voor aanstelling van een medewerker - ± ± 4 Inspectie jeugdzorg, Ruimte en grenzen rond seksualiteit. Beleid van instellingen voor 24-uurs jeugdzorg op het gebied van seksualiteit. 23

24 Thema Indicatoren Indicator Score Oordeel over de kwaliteit van het beleid C. Preventie In het preventiebeleid is vastgelegd: 1. Wat risico s kunnen zijn voor seksueel grensoverschrijdend gedrag 2. Hoe medewerkers die risico s kunnen herkennen 3. Hoe te handelen om de risico s te beïnvloeden 4. dat er een vertrouwenspersoon is voor medewerkers 5. hoe en wanneer deze vertrouwenspersoon toegankelijk is 6. dat er een vertrouwenspersoon is voor minderjarigen 7. hoe en wanneer deze vertrouwenspersoon toegankelijk is ± D. Reactie In dit beleid is vastgelegd: 1. a. hoe te handelen bij (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag door medewerkers of door minderjarigen b. met in ieder geval aandacht voor eerste opvang van slachtoffer(s) en beschuldigde(n) 2. samenwerking met politie, justitie en andere instanties. 3. dat (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag worden/wordt geregistreerd 4. dat er een meldplicht voor medewerkers is 5. mogelijke maatregelen en sancties voor a. medewerkers en b. minderjarigen 6. dat incidenten geëvalueerd worden. - - E. Deskundigheid In het beleid is vastgelegd dat medewerkers worden geschoold op het gebied van: 1. seksuele ontwikkelingsfases en vaardigheden om ermee om te gaan ten aanzien van hun doelgroep 2. herkennen van risicofactoren die de kans beïnvloeden op seksueel grensoverschrijdend gedrag door medewerkers of minderjarigen 3. omgaan met (vermoedens van) seksueel grensoverschrijdend gedrag door medewerkers of minderjarigen 4. In het beleid is vastgelegd hoe de deskundigheid van medewerkers op peil wordt gehouden. - ± 24