persberichten Niet alleen geld maakt het verschil Den Haag, 9 december 2014

Transcriptie

1 Rijnstraat 50 Postbus BD Den Haag T F Inlichtingen bij persberichten Den Haag, 9 december 2014 Niet alleen geld maakt het verschil Verschil in Nederland omvat meer dan de inkomens- en vermogensongelijkheid, die in de nasleep van de recessie de laatste maanden veel aandacht kreeg. In hoofdstuk 1 en 2 van het Sociaal en Cultureel Rapport (inleiding en theorie) wordt het kader van het rapport geschetst. Economisch kapitaal bestaat niet alleen uit inkomen en vermogen, maar ook uit onderwijskwalificaties en de beroepspositie. Wil men grip krijgen op maatschappelijke verschillen, dan moet daarnaast gekeken worden naar sociaal kapitaal (relaties en netwerken), cultureel kapitaal (taal, gedeelde voorkeuren, reputaties) en persoonskapitaal (gezondheid en aantrekkelijkheid). Het onderscheid tussen bevolkingsgroepen is groter als zij systematisch verschillen in die vier kapitaalvormen, en wanneer dat wordt bekrachtigd. Dat laatste gebeurt wanneer zij gescheiden leven, zich met de eigen groep identificeren, verschillen in hun waarden en opvattingen, en zich als groep organiseren. In dat geval kan men spreken over van elkaar afgescheiden sociale klassen. Tegen deze achtergrond behandelt het Sociaal en Cultureel Rapport 2014 verscheidene vragen. Is Nederland (nog) een meritocratie, waar de positie die men bereikt afhangt van talent, vaardigheden en inzet? Heeft Thomas Piketty gelijk, en bepaalt het financiële vermogen de levenskansen? Hoe belangrijk zijn iemands fysieke gezondheid, psychische gesteldheid en aantrekkelijkheid voor het vinden van werk en het aangaan van relaties? Verharden de politieke strijdpunten tussen bevolkingsgroepen zich, en hoe groot is de kloof tussen elite en bevolking? Dreigt er een age war tussen jongeren en ouderen? Wordt de segmentatie van autochtonen en migranten scherper? En last but not least: is er sprake van een tweedeling in Nederland, kent de samenleving meer lagen of segmenten, of doet het onderscheid naar opleiding, beroep, inkomen en dergelijke er in onze complexe samenleving misschien niet meer toe?

2 De enquête Verschil in Nederland Op deze vragen zoekt het Sociaal en Cultureel Rapport 2014 onder andere antwoord via een nieuwe enquête onder bijna Nederlanders. De steekproef is getrokken door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daarbij is ervoor gezorgd dat lage en hoge inkomensgroepen sterk vertegenwoordigd zijn. Uit de enquête blijkt onder meer dat Nederlanders vinden dat zij in een egalitaire samenleving leven. Op een schaal van 1 tot 10 plaatsen slechts weinigen zich helemaal aan de top of onderkant, de meeste mensen vinden zelf dat zij tot de hogere middengroep behoren. Slechts weinigen rekenen zich tot de invloedrijke mensen, of tot de mensen met veel geld. De ondervraagden zien vaak wrijving tussen autochtonen en migranten, en tussen de machtige Nederlanders en de rest (rond de 60%). Ook tussen religieuze groepen en tussen arm en rijk, en werkgevers en werknemers beschouwt een behoorlijke groep de relatie als conflictueus. De tegenstellingen tussen hoog- en laagopgeleiden, tussen jong en oud, en tussen zieke en gezonde burgers acht men minder vaak problematisch. Pagina 2 van 5

3 Politieke onvrede hangt samen met opleiding, beroep en leefstijl Mensen met een hoge opleiding, een hoog beroepsniveau en een luxe leefstijl kennen minder politieke onvrede dan mensen die dat niet hebben. Er is een sterke relatie tussen politieke onvrede en stemintenties. De onvrede is verreweg het grootst bij PVV-stemmers en het laagste bij mensen die stemmen op GroenLinks. Mensen met veel politieke onvrede hebben ook een sterkere voorkeur voor directe democratie én voor sterke leiders (van de groep met de grootste onvrede is 52% voor beide, van de groep met de minste onvrede 6%). Dat zijn enkele conclusies uit hoofdstuk 6 Het politiek-culturele verschil uit het Sociaal en Cultureel Rapport Politieke onvrede gaat samen met het zien van wrijving tussen groepen in de samenleving, met name tussen elite en de bevolking en tussen allochtonen en autochtonen. Politieke onvrede is ingebed in een algemener maatschappelijk onbehagen en verschilt sterk naar opleidingsniveau: hoger opgeleiden zijn veel tevredener met het politieke bedrijf dan lager opgeleiden. Dat hoger opgeleiden meer vertrouwen hebben in de politiek komt misschien ook doordat ze zien dat mensen zoals zijzelf ( ons soort mensen ) de touwtjes in handen hebben. De politieke verdeeldheid in de bevolking is sinds 1970 niet gegroeid. Euthanasie raakte breder geaccepteerd en autoritaire opvattingen (voor de doodstraf, voor sterke leiders en voor een traditionele rol van de vrouw) werden zeldzamer. Over de gehele bevolking bezien veranderde de steun voor inkomensnivellering niet, maar dat komt door twee ontwikkelingen die elkaar opheffen. Lager opgeleiden (een slinkende groep) werden vaker pro-nivellering, terwijl hoger opgeleiden (een groter wordende groep) dit vaker gingen afwijzen. Over een kwestie als Europa nam de verdeeldheid tussen lager en hoger opgeleiden de afgelopen 40 jaar toe. Het hoofdstuk Het politiek-culturele verschil uit het Sociaal en Cultureel Rapport is een uitbreiding van de verkenning Gescheiden Werelden die in oktober verscheen. In de enquête Verschil in Nederland (3000 respondenten) is mensen gevraagd naar hun mening ten aanzien van zes politieke strijdpunten en hun houding tegenover de politiek. Pagina 3 van 5

4 persbericht Elite in Nederland op afstand en van minder betekenis De rol van de elite in Nederland als voortrekker in de samenleving is steeds kleiner aan het worden. De elite is op afstand geraakt en tegelijk opener geworden. Met name de politiek- bestuurlijke elite is het mikpunt van maatschappelijke onvrede. Burgers schrijven ongewenste ontwikkelingen in ons land zeer vaak toe aan de elite. Volgens hen verschanst de elite zich in het eigen milieu en dient vooral het eigenbelang. De adel is vooral in de economische elite nog oververtegenwoordigd. Het traditionele old boys network lijkt daar echter te verzwakken: het aandeel bestuurders van buitenlandse herkomst in grote bedrijven stijgt door de internationalisering, en er wordt vaker gezocht naar kandidaten buiten eigen kring. Dat staat in hoofdstuk 7 De eenzame elite van het Sociaal en Cultureel Rapport 2014 dat vandaag is verschenen. De elite in Nederland, zoals in dit hoofdstuk beschreven, wordt vooral gekenmerkt door politici en economische machtigen: de zogenaamde power elite, die vooral bestaat uit hoogopgeleide, oudere en autochtone mannen. Afkomst uit de adel of het patriciaat is niet meer noodzakelijk om toe te treden tot de elite, een hoge opleiding is wel een voorwaarde. In de huidige elite zijn naast mensen die toonaangevend zijn in de economie en wetenschap ook academici uit veelal de ambtelijke wereld vertegenwoordigd. Sporters, presentatoren en toonaangevende personen uit de kunst en cultuur worden door de bevolking duidelijk minder vaak als onderdeel van de elite gezien. Het overgrote deel van de Nederlanders (85%) die vinden dat het met ons land de verkeerde kant opgaat, schrijft dat toe aan de elite. Van de mensen die vinden dat het met Nederland de goede kant opgaat, zegt 75% dat dit komt door de rol van de elite. Maatschappelijk optimisme en pessimisme hangen sterk samen met hoe men denkt over de rol van de elite. De elite krijgt daarin vooral steun van een (kleine) groep optimisten. Pagina 4 van 5

5 Het hoofdstuk over de elite in Nederland is gebaseerd op vragen die gesteld zijn in de enquête Verschil in Nederland (3000 respondenten). Daarnaast zijn gesprekken gehouden met kenners van de elite. Zij zien ook grote problemen bij de machtselite, deels door eigen schuld: We hebben de plank op allerlei fronten volledig misgeslagen. (Herman Wijffels, ex-rabobank en ex-sociaal-economische Raad). Ook zou er sprake kunnen zijn van een kennisprobleem, doordat wetenschappelijke inzichten bij de machtselite beperkt meespelen: Vakelites in Nederland verdwijnen onder een bestuurslaag van generalisten. [...] Spinozawetenschappers worden nooit geraadpleegd in Den Haag. (Hans Clevers, president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen). Noot voor de redactie, niet voor publicatie: Het Sociaal en Cultureel Rapport 2014 wordt tijdens De week van het verschil in delen uitgebracht, als PDF-bestand op Vandaag, dinsdag 9 december, verschijnen hoofdstuk 1 Inleiding, hoofdstuk 2 Visies op verschil, hoofdstuk 6 Het politiek-culturele verschil en hoofdstuk 7 De eenzame elite. Woensdag 10 december verschijnen hoofdstuk 5 Aantrekkelijk gezond, sociale verschillen in fysiek, mentaal en esthetisch kapitaal en hoofdstuk 8 Jong versus oud?. Donderdag 11 december verschijnen hoofdstuk 3 Een ideaal met een keerzijde? (meritocratisering), hoofdstuk 4 Kapitale tegenstellingen? De maatschappelijke betekenis van financiële ongelijkheid en hoofdstuk 9 Segmentatie langs etnische grenzen. Vrijdag 12 december verschijnen hoofdstuk 10 Nederland in meervoud (segmentatie) en hoofdstuk 11 Slotbeschouwing. Het gehele rapport is dan ook in boekvorm beschikbaar. Verschil in Nederland Sociaal en Cultureel Rapport 2014,, Mérove Gijsberts en Jeroen Boelhouwer (red.), Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, december 2014, ISBN , prijs: 31,50. De gehele publicatie is vanaf 12 december verkrijgbaar bij de (internet)boekhandel en te bestellen of te downloaden via Voor algemene vragen: (voorlichter SCP, ; ) Voor inhoudelijke vragen: (redacteur SCR, ; ) Pagina 5 van 5