42 AACnotities april 2007

Transcriptie

1 C.L. Nyst, H. van Londen Inventariserend veldonderzoek in het plangebied De Zeskant, gemeente Heiloo (Noord- Holland) 42 AACnotities april 2007

2 Inventariserend veldonderzoek in het plangebied De Zeskant, gemeente Heiloo (Noord-Holland) opdrachtgever Smits Bouwbedrijf, Beverwijk auteurs drs. C.L. Nyst, dr. H. van Londen tekstredactie drs. M. Hissel illustraties drs. J. Slopsma Versie 2, definitief, april 2007 ISBN ISSN Amsterdam Archeologisch Centrum Universiteit van Amsterdam Turfdraagsterpad XT Amsterdam

3 inhoud 1 inleiding aanleiding onderzoeksdoelen en vragen onderzoekskader onderzoeksmethode leeswijzer 5 2 onderzoeksgebied ligging landschappelijke en aardwetenschappelijke context regionale archeologische context archeologische verwachting 7 3 onderzoeksmethode voorbereiding type onderzoek analyse en rapportage deponering 9 4 geologie en fysische geografie geologie en landschapsontwikkeling fysische geografie en bodemopbouw van het onderzoeksterrein 10 5 onderzoeksresultaten resultaten sporen en vondsten monsters evaluatie onderzoeksdoelen 15 6 conclusie beantwoording onderzoeksvragen conclusie 16 7 archeologische monumentenzorg algemeen waardering onderzoeksgebied conclusie met betrekking tot de archeologische monumentenzorg 18 literatuur 19 lijst van gebruikte afkortingen 20 bijlagen 21 1 KNA-waarderingstabel 21 2 Afbeeldingen van alle werkputten met een profielfoto 22

4 1 inleiding 1.1 aanleiding In opdracht van Smits bouwbedrijf hebben medewerkers van de Universiteit van Amsterdam in december 2006 een archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) verricht op bouwlocatie het Zeskant in Heiloo door middel van proefsleuven. In dit rapport worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd, voorzien van een waardering van de aangetroffen archeologische resten en een beleidsadvies voor vervolgmaatregelen in het kader van de archeologische monumentenzorg. In januari 2007 is voorafgaand aan het rapport alvast een voorlopig advies geformuleerd in de vorm van een briefrapport om de besluitvorming te faciliteren. Met voorliggend rapport volgt de definitieve verslaglegging. Tot enkele jaren geleden stonden op de locatie het Zeskant te Heiloo een bibliotheek en twee schoolgebouwen. De gebouwen hebben plaats moeten maken voor nieuwbouw waaronder appartementen. Tijdens de sloop van de oude bebouwing zijn tevens de funderingen verwijderd. De gemiddelde aanlegdiepte van de nieuwe funderingen is circa - 0,85 m NAP en er zullen palen geslagen worden. Incidenteel wordt er op grotere diepte gebouwd, zoals bij de liftput (circa - 1,25 m NAP) en bij eventuele grondverbetering ( -1,60 m NAP). Verder worden nieuwe kabeltrajecten en leidingen aangelegd. De werkzaamheden kunnen eventueel aanwezige, archeologische bodemsporen en vondsten aantasten. In de omgeving van de locatie zijn enkele archeologische vindplaatsen bekend. Zo ligt ten noorden van de locatie het Maalwater, waar in 2005 archeologisch onderzoek plaatsvond. 1 Daarbij werd een palenkrans uit de Vroege- IJzertijd aangetroffen. Op het volkstuinencomplex ten noordwesten van de Vennewatersweg is een drenkplaats uit de Midden-Bronstijd onderzocht. Gemeente Heiloo achtte het wenselijk dat voorafgaande aan de bouwwerkzaamheden archeologisch onderzoek zou worden uitgevoerd in het plangebied om aard, omvang kwaliteit en datering van eventuele archeologische resten te inventariseren. De onderzoeksopdracht heeft de gemeente verwoord in een zogenaamd Programma van Eisen. 2 Het onderzoek dient dan ook in samenhang met het Programma van Eisen begrepen te worden. Gemeente Heiloo Plaats Heiloo Toponiem Het Zeskant Kaartblad 19A Centrale RD-coördinaten Circa / Omvang plangebied circa m 2 (waarvan m 2 kavels) Oppervlakte proefsleuf 450 m 2 Aard huidige inrichting Braakliggend terrein Onderzoeksmeldingsnummer Opdrachtgever Smits bouwbedrijf Uitvoerder AAC/Projectenbureau van de Universiteit van Amsterdam Bevoegd Gezag Gemeente Heiloo Tabel 1 Administratieve gegevens van het onderzoeksterrein. 1 Lange/Sam Lange AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

5 1.2 onderzoeksdoelen en -vragen De nieuwe monumentenwet bepaalt dat de overheid zorgvuldig met het bodemarchief moet omgaan bij ontwikkelingen in het kader van de ruimtelijke ordening. Gemeenten dienen telkens een afweging te maken tussen behoud en ontwikkeling. De gemeente Heiloo stelt in het Programma van Eisen randvoorwaarden aan onderzoek om een dergelijke afweging te kunnen maken. Het onderzoek is dan ook gericht op het inventariseren van archeologische waarden zodat de gemeente invulling kan geven aan het selectiebeleid voor de archeologische monumentenzorg. Het onderzoek moet aan een landelijk geformuleerde standaard voldoen. In dit kader dienen vragen beantwoord te worden, zoals deze geformuleerd zijn in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 2.2) 3, ten aanzien van een waardestelling van de, op het terrein mogelijk aan te treffen, archeologische sporen en vondsten (zie bijlage 1). De vragen hebben betrekking op de belevingswaarde en de fysieke en inhoudelijke kwaliteit van de archeologische dataset. In aanvulling op de vraagstellingen met betrekking tot de waardering vraagt de gemeente in het Programma van Eisen antwoord te geven op de volgende specifieke vragen: Wat is de aard, omvang, kwaliteit en het ruimtelijke verloop van de archeologische sporen en sporenclusters? Uit welke periode dateren deze sporen en sporenclusters? En wanneer zijn de vindplaatsen weer in onbruik geraakt? Wat is de ruimtelijke relatie tussen de sporen en sporenclusters onderling en ten opzichte van de natuurlijke omgeving? Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? Wat is de relatie tussen de eventueel aan te treffen vindplaatsen en de reeds bekende vindplaatsen en vondstmeldingen uit de nabije omgeving? Hoe sluiten de sporen aan op de (historische) verkavelingpatronen van de vindplaats op de strandvlakte? Wat is de bodemopbouw en geologische opbouw van het plangebied? Hoe zag het oorspronkelijke reliëf eruit (dit in verband met duinvorming)? 1.3 onderzoekskader Het inventariserend veldonderzoek op het terrein het Zeskant zal worden ingepast in de bestaande kennis over de archeologische waarden in de regio. 4 Meer specifiek zal de informatie worden gekoppeld aan de onderzoeksresultaten van het hierboven al genoemde onderzoek op de locatie Maalwater. 1.4 onderzoeksmethode Voor het veldonderzoek zijn 11 proefsleuven gegraven variërend in lengte, maar allen met een breedte van 2 m. De richting van de proefsleuven was bepaald in het Programma van Eisen. Na afloop van het veldwerk zijn de vondsten gedetermineerd, is de waarde van sporen en vondsten bepaald conform Bijlage IV van de KNA, en zij n de gegevens digitaal verwerkt. 1.5 leeswijzer Het inleidende hoofdstuk waarvan deze leeswijzer de afsluiting is, bevat informatie over de aanleiding en onderzoekskaders van het project. In hoofdstuk twee is het onderzoeksgebied beschreven. De gehanteerde methoden en de geologie van het onderzoeksgebied worden respectievelijk in hoofdstuk drie en vier besproken. In hoofdstuk vijf komen de onderzoeksresultaten aan de orde. Tot slot bestaat hoofdstuk zes uit de conclusie en hoofdstuk 7 uit het advies ten aanzien van de omgang met de archeologische waarden op het omliggende terrein van het onderzoeksgebied. 3 De KNA kan geraadpleegd worden op het internet ( Voor de waarderingstabel, zie specificatie VS07. 4 Lange et al AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

6 2 onderzoeksgebied 2.1 ligging Het plangebied ligt aan de westkant van Heiloo aan de wegen Malevoort en Bosrank. Tijdens het onderzoek lag het terrein braak met uitzondering van het verlichte fietspad dat dwars over het terrein loopt. Fig. 1 Ligging van het onderzoeksterrein in Heiloo. Inzet: de ligging in Nederland. 2.2 landschappelijke en aardwetenschappelijke context Het plangebied ligt aan de westkant van de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar, op de overgang van de strandwalflank naar de lagergelegen strandvlakte. De strandwal is tussen 4300 en 3900 jaar geleden ontstaan en behoort tot de oudste bewoonbare bodems van de regio. De archeologische sporen en vondsten bevinden zich in relatief structuurloos (duin)zand. Een duidelijke cultuurlaag of een oud oppervlak is op de strandwal tot nu toe niet aangetroffen. Dit heeft te maken met natuurlijke processen zoals verstuiving en erosie. Ook de zandafgravingen op de strandwal hebben aan de aftopping van de oude geestgronden bijgedragen. De kennis over de inrichting van het landschap in deze westelijke zone van de strandwal is relatief beperkt. Archeobotanisch onderzoek heeft een betrekkelijk intensieve beweiding in de Late-Bronstijd op de flank van de strandwal aangetoond. 5 5 Van Haaster AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

7 2.3 regionale archeologische context De strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar kent een lange bewoningsgeschiedenis. Een factor die van invloed was op de keuze voor bewoning is de verhouding tussen de hoge, droge delen van het landschap en de natte gronden in de nabijheid. De locaties die het aantrekkelijkst waren om te bewonen en gewassen op te verbouwen, zijn de top en flanken van de strandwal. Rituele deposities wijken af van dit patroon. Deze, met name die uit de Bronstijd, IJzertijd en Romeinse tijd, worden juist veelal teruggevonden in de nattere delen van het landschap. 6 Aan de hand van vondstmeldingen weten we dat er al vanaf het Laat-Neolithicum bewoning op de strandwal mogelijk was. De oudste sporen die tot op heden bekend zijn, stammen echter uit de Midden-Bronstijd. Een voorbeeld hiervan is een drenkplaats gelegen op de westflank van de strandwal, op het volkstuinencomplex aan de Vennewatersweg. Sporen van landbouw uit de Bronstijd komen aan de andere kant van de strandwal voor, namelijk aan de Oosterzijweg. Het archeologische onderzoek in het nabijgelegen plangebied Maalwater heeft een rituele palenkrans uit de Vroege-IJzertijd aan het licht gebracht. 2.4 archeologische verwachting Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) heeft het plangebied een lage tot gemiddelde archeologische verwachting. 7 Per periode ziet de archeologische verwachting voor het onderzoeksterrein er als volgt uit: De archeologische verwachting voor de Steentijd is onbekend. Vindplaatsen uit deze periode laten zich moeilijk lokaliseren. Er is een houten voorwerp gevonden op circa 500 m afstand van de onderzoekslocatie, ter te van de Pastoor van Muyenweg/Ewisweg. Het betreft een voorwerp uit het Laat-Neolithicum, gedateerd met behulp van 14 C-onderzoek. 8 De archeologische verwachting voor de Bronstijd is op basis van het verwachtingsmodel gemiddeld. Ten zuiden van het onderzoeksterrein (volkstuinencomplex Vennewatersweg) is een drenkplaats aan het licht gekomen die op grond van aardewerk aan de Bronstijd wordt toegeschreven. Sporen uit de Bronstijd elders binnen de gemeentegrenzen van Heiloo zijn op een dieper niveau aangetroffen. Een voorbeeld hiervan is de locatie aan de Werkendelslaan (oostelijke strandwalflank), alwaar circa 2 m onder het maaiveld, in de bovenste laag van een veenpakket, sporen van bewoning zijn aangetroffen. 9 Op basis van verschillende vindplaatsen in de nabijheid en vanwege de ligging van het terrein op de strandwalflank/strandvlakte is de verwachting voor de IJzertijd en Romeinse tijd gemiddeld. Op een afstand van circa m zijn tijdens recent onderzoek vondsten en sporen uit deze periode opgegraven. 10 Op de hogere delen van de strandwal is tevens een woonplaats uit de Romeinse tijd aangetroffen aan de Holleweg, ten oosten van de locatie het Zeskant. 11 De archeologische verwachting voor zowel de Vroege- als de Late-Middeleeuwen is gemiddeld. Dit is vooral gebaseerd op de geologische, geomorfologische en bodemkundige. De locatie is niet gelegen in de nabijheid van een middeleeuws (of ouder) wegennet op de strandwal. 12 Sporen uit de Nieuwe tijd kunnen op het hele terrein verwacht worden. De diepere sporen zullen naar verwachting van goede kwaliteit zijn; ondiepere sporen zullen deels in de bouwvoor opgenomen zijn. 6 Lange/Sam 2007; Kok in prep. 7 Provincie Noord-Holland Mondelinge mededeling Stichting voor Regionale Archeologie Baduhenna. 9 Van Haaster Van Rooijen/De Koning 2006; een onderzoeksrapport van Archol BV door Hamburg is in voorbereiding. 11 De Ridder Oostendorp AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

8 3 onderzoeksmethode Het onderzoek viel in verschillende delen uiteen: de voorbereiding van het veldwerk, het veldwerk zelf, de analyse en rapportage en ten slotte de deponering van vondsten en bijbehorende documentatie. Alle werkzaamheden zijn uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 2.2). Fig. 2 Ligging van de proefsleuven in het plangebied. 3.1 voorbereiding Op het terrein zijn 11 proefsleuven gegraven, zowel in noordzuidelijke als oostwestelijke richting, volgens de opgegeven positie in het Programma van Eisen. In afwijking op het ontwerp in het Programma van Eisen zijn de sleuven onderbroken en daarom is er minder opengetrokken dan voorgeschreven. Dit punt was echter voorafgaand aan het veldwerk bekend. De aanpassing is het gevolg van de bestaande bomen waartussen gemanoeuvreerd moest worden, de bekabeling en zware verstoringen, waardoor delen noodgedwongen overgeslagen zijn. De hoop was om zo meer tijd over te houden voor intacte gedeeltes van het terrein, maar deze zijn niet aangetroffen. De putten hebben een variabele diepte die gerelateerd is aan de geologische lagenopbouw. De locatie ligt in de overgangszone van de strandwalflank naar de strandwalvlakte. De onderkant van de putten is telkens aangelegd onder de top van het strandvlaktezand (laag) of strandflankzand (). De diepte van de putten varieert AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

9 daarom tussen 0,60 en -1,20 m NAP. Ter controle is per werkput een diep kijkgat aangelegd om de samenstelling van het zandpakket te volgen op grotere diepte. De diepe putten liepen in de loop van het onderzoek vol met grondwater. Dit was, naast het aspect van veiligheid, reden om de putten snel dicht te gooien; alle putten zijn op de dag van aanleg weer dichtgegooid. 3.2 type onderzoek Op 14 en 15 december 2006 vond het veldonderzoek plaats volgens de planning. De eerste werkput lag in oostwestelijke richting en diende onderbroken te worden door een bomenrij (fig. 2). De werkputten 2 tot en met 4 zijn in het verlengde van werkput 1 aangelegd. In alle werkputten is één vlak gedocumenteerd. De vlakken zijn telkens plaatselijk verdiept om de lagen onder het vlak te onderzoeken op eventuele sporen of andere cultuurlagen. De diepte van de putten werd bepaald door drie aspecten: De te van lagen waar redelijkerwijs archeologische resten verwacht werden; De diepte van de ontwikkeling (tussen - 0,85 m en 1,25 m NAP); Het opkomende grondwater. Op het aangelegde vlak tekenden zich slechts sporadisch sporen af en deze bevatten nauwelijks vondsten. De werkputten 5, 6 en 7 lagen in noordzuidelijke richting. Ook in deze putten waren duidelijk verstoringen aanwezig. Werkput 6 is door de ernstige verstoring niet nader onderzocht. De werkputten 8 tot en met 11 hadden weer een oostwestelijke oriëntatie. Van iedere werkput is een profielkolom getekend om de stratigrafische opbouw van lagen te documenteren. 3.3 analyse en rapportage De uitwerking na het veldwerk omvatte de analyse van de opgravingsgegevens aan de hand van de vooraf geformuleerde vraagstellingen. Gezien de slechte conserveringstoestand van het terrein waren de gegevens en daarmee de analyse beperkt. De veldtekeningen zijn gevectoriseerd in MapInfo en vondst- en spoorgegevens zijn opgeslagen in een database (in -.mdf format). De resultaten zijn verwerkt in dit rapport. Op basis van deze analyse is een advies ten behoeve van de archeologische monumentenzorg geformuleerd. 3.4 deponering Na goedkeuring van het rapport door het bevoegd gezag zullen het vondstmateriaal en de verzamelde data worden overgedragen aan het Provinciaal Depot Noord-Holland te Wormer. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

10 4 geologie en fysische geografie 4.1 geologie en landschapsontwikkeling West-Nederland heeft altijd onder invloed gestaan van de zee. Tussen circa 6000 en 4000 voor Chr. trad er, als gevolg van de smelting van de ijskappen, een snelle stijging van de zeespiegel op. Hierdoor werden onder meer de lage delen van het land van West-Nederland overspoeld door de Noordzee. Er ontstond een landschap van getijdebekkens. Vanaf circa 4000 voor Chr. nam de snelheid van de zeespiegelstijging af, waardoor geleidelijk strandwallen met lage duinen konden ontstaan, die de openingen van de zeegaten grotendeels afsloten. De gebieden tussen de strandwallen, de strandvlakten, konden via de zeegaten nog steeds met zeewater worden overspoeld, maar vaker stond het water hier stil, waardoor natte, moerasachtige gebieden ontstonden. Rond het begin van de jaartelling waren de zeegaten vrijwel helemaal afgesloten en kon in de voormalig overspoelde gebieden kustveen ontstaan (zie fig. 3). 4.2 fysische geografie en bodemopbouw van het onderzoeksterrein Het onderzoeksterrein ligt op de overgang van een oude strandwalvlakte naar de strandwalflank. De strandwalvlakte loopt door tot het grondgebied van de gemeente Egmond. Na de vorming van de strandwal van Egmond, vóór 1000 voor Chr., verlandde de vlakte steeds, maar het bleef een nat gebied dat op gezette tijden overspoeld werd met zeewater. Via een aantal noordzuid georiënteerde geulen stond de vlakte in verbinding met het Oer-IJ-estuarium ten zuidoosten ervan. Toen in de eeuwen voor het begin van de jaartelling het zeegat bij Castricum steeds meer dichtslibde, kon op de strandwalvlakte veenvorming ontstaan. Rond 900 na Chr. was vrijwel de gehele vlakte bedekt met veen. Aan het eind van de Vroege-Middeleeuwen begon men hier met veenontginning. Een gevolg hiervan was de sterke afwatering van het gebied, waardoor het veen oxideerde en het maaiveld geleidelijk daalde. In de Late-Middeleeuwen was de vlakte weer vrijwel veenloos en werd er over het hele gebied een laag van zware pikklei afgezet. Om de geologische opbouw in kaart te brengen, is in elke werkput een profielkolom gedocumenteerd (zie fig. 4 en bijlage 2). Aan de hand van deze profielbeschrijvingen wordt hieronder de bodemopbouw besproken. Het maaiveld ligt op circa + 0,25 m NAP. Alle lagen in het profiel hebben een spoornummer gekregen, dat vanaf het maaiveld van boven naar beneden is genummerd. De bovengrond (S1 en S2) omvat de bouwvoor en recente verstoringen daaronder. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

11 Legenda De kaarten geven de volgende perioden weer: A 2500 voor Chr. (Neolithicum Vroege-Bronstijd) B 1000 voor Chr. (Midden-Bronstijd - Midden-IJzertijd) C 100 na Chr. (Late-IJzertijd Vroege-Middeleeuwen) D 900 na Chr. (Middeleeuwen) Fig. 3 Het Oer-IJ estuarium in vier perioden (zie ook volgende pagina). AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

12 AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

13 Fig. 4 De bodemopbouw met spoornummers en datering in werkput 8. S1 bouwvoor/heden; S2 recent ophogingspakket met puin; S3 veraard veenpakket (IJzertijd/ Vroege-Middeleeuwen); S4 strandzand en wash-over gebieden (Steentijd/Bronstijd). De profielkolommen in de werkputten lieten slechts sporadisch een niet-verstoorde bodemopbouw zien. Figuur 4 toont het meest intacte profiel. De dikte van de bouwvoor varieert. Daaronder kon een geroerde puinlaag worden gedocumenteerd. Opvallend was de geleidelijk oplopende laag strandzand (S4). Die laag veranderde ook van samenstelling. In werkput 1 lag S4 relatief laag en was afgedekt door veen. S4 bestond uit schelpen en grof zand, hetgeen duidelijk wijst op een mariene afzetting. Dezelfde laag lag in werkput 4 relatief en was niet door veen afgedekt. De samenstelling van het zandpakket verschilt en is meer fijnkorrelig. De verschillen kunnen verklaard worden door de ligging van het terrein op de strandwalflank. De gelaagdheid laat een graduele overgang zien naar de strandwal ten oosten van de onderzoekslocatie, midden in Heiloo. De veenlaag (S3) was niet in alle profielen aanwezig; in de werkputten 5 en 7 was de laag afgetopt. Dit betekent dat de verstoring door bouwactiviteiten tot aan de bronstijdlaag het terrein grotendeels onleesbaar hebben gemaakt. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

14 5 onderzoeksresultaten 5.1 resultaten De bodem bleek over het gehele terrein ernstig verstoord te zijn. De verstoring door bouwactiviteiten waaronder ook zeer recente is zodanig dat er geen sporen en vondsten waargenomen zijn met uitzondering van een 19/20e eeuwse afvaldump in de werkputten 10 en 11. De verstoring komt over het gehele terrein voor en heeft de oorspronkelijke gelaagdheid vervangen door een bonte verzameling ophogingspakketten en puin. De bewoningsresten uit de IJzertijd, Romeinse tijd, Middeleeuwen en Nieuwe tijd, die mogelijk in het plangebied hebben gelegen, zijn vergraven. Uit deze perioden zijn dan ook geen sporen gevonden. De niveaus voor de oudere perioden, te weten de Steentijd en de Bronstijd, zijn wel aangetroffen. Het strandvlaktezand (S4) en het daarop gelegen veen (S3) vormen het eerste ongestoorde niveau. Meestal was de top van het veenpakket beschadigd door de eerdere bouw- en sloopactiviteiten. Slechts op één locatie in werkput 8 is een iets completere bodemopbouw aangetroffen (fig. 4). Op de verwachte niveaus zijn geen waarnemingen van sporen of oude oppervlaktes gedaan. 5.2 sporen en vondsten In de proefsleuven zijn 6 sporen aangetroffen, waarvan mogelijk één van oudere datum. Het betreft een greppeltje in werkput 3. Bij de afwerking van het spoor zijn geen vondsten aangetroffen. De overige sporen zijn recente verstoringen door de aanleg van bekabeling en leidingen of natuurlijke stroompjes in de strandvlakte. Een recente afvalstort is aangetroffen in de werkputten 10 en 11 (S16). Deze stort dateert uit de 19/20e eeuw en bevatte veel glas, aardewerk, wat leer en kunststof (fig. 5). Deze vondsten worden niet verder geanalyseerd. Fig. 5 Selectie van de 19/20e eeuwse vondsten. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

15 5.3 monsters Tijdens het veldwerk zijn geen monsters genomen, omdat daartoe geen aanleiding was. 5.4 evaluatie onderzoeksdoelen Het voornaamste doel van het inventariserend veldonderzoek is het vaststellen van de aan- dan wel afwezigheid van archeologische waarden op het onderzoeksterrein. In het kader van de archeologische monumentenzorg is bij het eventueel aantreffen van sporen en vondsten gelet op de aard, omvang, kwaliteit en ouderdom daarvan. Door ernstige verstoringen bleken archeologische resten niet meer aanwezig te zijn op het terrein. De 19/20e eeuwse vondsten uit de werkputten 10 en 11 dragen niet bij aan de archeologische kennis van het terrein of de omgeving. De archeologische waardering van de locatie is dan ook nihil (zie bijlage 1). AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

16 6 conclusie 6.1 beantwoording onderzoeksvragen In het Programma van Eisen en het draaiboek zijn voorafgaand aan het IVO vragen geformuleerd. Alleen de laatste onderzoeksvraag naar bodemopbouw en reliëf kan beantwoord worden. Figuur 5 geeft de meest complete stratigrafie weer. Het veenpakket (S3) vertoonde verspreid over het terrein variatie in voorkomen die het gevolg is van bodemprocessen (oxidatie). Op de diepere gedeelten van het terrein (werkput 1 en 8) bevatte het veen nog organisch materiaal. De hogere delen ervan waren geheel veraard, het niveau was herkenbaar als een bruine zandlaag. De onderliggende laag (zand van de strandwalvlakte en strandwalflank) heeft een duidelijk reliëf. Het strandvlaktezand was in werkput 1 grofkorrelig met schelpresten en werd gaandeweg, richting werkput 4 fijnzandig. Ook lag dat zandpakket in oostelijke richting hoger (werkput 3 en 4). De stijging wijst op de overgang van de strandvlakte naar de flank van de strandwal die van noord naar zuid door het huidige Heiloo ligt. 6.2 conclusie Aan de hand van de resultaten van het IVO in het plangebied De Zeskant is geconcludeerd dat het gehele terrein verstoord is door recente ophogingen, funderingen en andere bodemberoering. Mogelijke cultuurniveaus (S3 en top van S4) waren in potentie aanwezig, maar bevatte geen archeologische resten, mogelijk omdat de top van S3 geraakt is door de verstoring. Er zijn geen noemenswaardige archeologische sporen aangetroffen. Het terrein kan zonder verder archeologisch onderzoek bouwrijp worden gemaakt. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

17 7 archeologische monumentenzorg 7.1 algemeen Het grondbeginsel van de archeologische monumentenzorg is het streven naar behoud van het archeologische bodemarchief door middel van bescherming en duurzaam beheer. Behoud van waardevolle vindplaatsen in situ is één van de kernpunten. Wanneer archeologische resten bedreigd worden vanwege voorgenomen of geplande bodemingrepen, dan moet onderzoek gedaan worden om de eventueel aanwezige archeologische vindplaatsen op dat terrein in kaart te brengen en gegevens te verzamelen over aard, omvang, kwaliteit en ouderdom. Aan de hand van de verzamelde gegevens wordt een vindplaats gewaardeerd en op basis van de waardestelling kan een (selectie)advies opgesteld worden over hoe om te gaan met de aangetroffen archeologische waarden. Het bevoegd gezag, in dit geval de gemeente, maakt de selectie door een waardevolle vindplaats al dan niet behoudenswaardig te verklaren. Hierop kan vervolgens besloten worden de betreffende archeologische vindplaats(en) ofwel in te passen in de ontwikkelingsplannen van een gebied ofwel het behoud van de archeologische vindplaats ex situ te realiseren door middel van een gravend onderzoek. Het waarderen van een vindplaats gebeurt aan de hand van de geldende specificaties uit het handboek Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). Met het KNA-waarderingssysteem 13 kan de waarde van een vindplaats gekwantificeerd worden en uitgedrukt worden in een score; de te van de score vormt het waardeoordeel van de vindplaats. Er wordt onderscheid gemaakt in drie verschillende waarden: de belevingswaarde, de fysieke kwaliteit en de inhoudelijke kwaliteit van de vindplaats. De eerste stap in het proces van waarderen is de vaststelling van de belevingswaarde. Hierbij gaat het om de zichtbaarheid en de schoonheid van een vindplaats, alsook om de levende herinnering aan het verleden, die aan een vindplaats verbonden kan zijn (bijvoorbeeld in de vorm van historische gebeurtenissen of sagen en legenden). Wanneer aan een vindplaats een belevingswaarde wordt toegekend, wordt deze in de meeste gevallen als behoudenswaardig beschouwd, omdat dit in Nederland relatief zeldzaam is. Als de belevingswaarde van een vindplaats nihil is, wordt deze vervolgens gewaardeerd op zijn fysieke en inhoudelijke kwaliteit. Bij de beoordeling van de fysieke kwaliteit wordt gelet op de gaafheid van de sporen, de stabiliteit van de fysieke omgeving, en op het criterium van de conserveringstoestand van het vondstmateriaal. Voor de inhoudelijke kwaliteit van een vindplaats wordt onderscheid gemaakt in vier criteria, te weten zeldzaamheid, informatiewaarde, ensemblewaarde en representativiteit van de vindplaats. Op de verschillende criteria kan laag (1 punt), middelmatig (2 punten) of (3 punten) gescoord worden (met uitzondering van representativiteit waarvoor geen score is). De behoudenswaardigheid van een vindplaats is niet alleen afhankelijk van de te van de score, maar ook van de combinatie van de scoretoekenning per kwaliteitscategorie. Zo is een vindplaats behoudenswaardig als deze op de fysieke kwaliteit minimaal 5 punten én op de inhoudelijke kwaliteit minimaal 7 punten scoort. Wanneer op de fysieke kwaliteit ten minste 5 punten gescoord worden, maar op de inhoudelijke kwaliteit minder dan 7 punten, dan is de vindplaats toch behoudenswaardig als het criterium representativiteit van toepassing is. Als een vindplaats op de fysieke kwaliteit minder dan 5 punten scoort, is deze in principe niet behoudenswaardig. Wanneer echter een vindplaats op de fysieke kwaliteit 4 punten of minder scoort, máár bij de inhoudelijke kwaliteit aan ten minste één criterium het maximum van 3 punten toegekend wordt, dan is de vindplaats toch behoudenswaardig. 13 Versie 2.2, februari 2005, Specificatie waarderen (VS07). AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

18 7.2 waardering onderzoeksgebied Voor het onderzoeksgebied is een scoretabel ingevuld (bijlage 1). Daarbij zijn de criteria gebruikt, zoals voorgeschreven in de KNA, versie 2.2. De waardering van het terrein is gebaseerd op de volgende waarderingsaspecten: 1) De belevingswaarde De belevingswaarde van het terrein - wat betreft schoonheid en herinneringswaarde - is laag. 2) De fysieke kwaliteit Onder de fysieke kwaliteit vallen de criteria gaafheid (van sporen en vondsten) en conservering. Om hieraan een score te geven voor het gehele onderzoeksgebied zal moeten worden uitgegaan van de fysieke kwaliteit van de sporen, vondsten en pollen. Er zijn nauwelijks sporen gevonden. De sporen die zijn aangetroffen konden zelden gedateerd worden of aan een bepaalde vorm van landgebruik worden verbonden. Aangezien er geen strooivondsten zijn gedaan, is de score op mobilia in situ, ruimtelijke relatie tussen mobilia onderling en de ruimtelijke relatie tussen mobilia en sporen laag. De conservering van artefacten en organisch materiaal is, voor zover kon worden aangetoond, vrij goed. De score voor de conservering van pollen kan niet worden benoemd, omdat monstername niet relevant was. De totaalscore van het gehele onderzoeksterrein op fysieke kwaliteit moet laag worden genoemd. 3) De inhoudelijke kwaliteit Het feit dat uit de profielen bleek dat het strandzand naar het oosten in te toenam, duidt op de ligging op de strandwalflank. Deze informatie draagt bij aan de kennis over de precieze ligging en het verloop van de strandwal van Limmen-Heiloo-Alkmaar. 7.3 conclusie met betrekking tot de archeologische monumentenzorg Ten aanzien van de archeologische monumentenzorg brengen wij een negatief advies uit over behoud in situ. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

19 literatuur Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland, website (chw.noord-holland.nl/kaart.asp [ ]). Haaster H. van, 1997: Paleo-ecologische onderzoek aan een dobbe uit de Late Bronstijd aan de Vlooiendijk in Heiloo, Zaandam (BIAXiaal 47). Haaster H. van, 2003: Paleobotanisch onderzoek naar de vegetatieontwikkeling aan de oostrand van de strandwal bij Heiloo tussen ca v. Chr., Zaandam (BIAXiaal 171). Rooijen van, E./J. de Koning 2006: 1000 jaar wonen langs de Heerenweg. De opgraving op het Stationsplein te Heiloo, Zaandijk (Hollandia reeks 119). Kok, M.S.M. in prep.: The homecoming of religious practice, (proefschrift), Universiteit van Amsterdam. Lange, S./L.A. Sam, 2007: Archeologisch onderzoek naar een rituele palencirkel uit de Late-Bronstijd op de strandvlakte ten westen van Heiloo (plangebied Maalwater, gemeente Heiloo, Noord-Holland), Amsterdam (AACnotities 46). Lange, S., 2006: Programma van Eisen voor een inventariserend veldonderzoek in het plangebied Het Zeskant, Gemeente Heiloo (Noord-Holland). Amsterdam (AACnotities 36). Lange, S./E.A. Besselsen/H. van Londen, 2004: Het Oer-IJ estuarium. Archeologische kennisinventarisatie (AKI), Amsterdam (AACpublicaties 12). Oostendorp, H.E. 1987: Heiloo. Geschiedenis en verklaring van de straatnamen. Provincie Noord-Holland 2005: Beleving en verbeelding door culturele planologie, twee jaar integratie van kunst en ruimtelijke inrichting in de provincie Noord-Holland. Haarlem. Ridder, T. de, 1995: Oudste bewoning. Het archeologische verhaal over de vroegste bewoners, in Heiloo voor en na Willibrord, Heiloo. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

20 Lijst van gebruikte afkortingen AAC AMZ ARCHIS IKAW IVO KNA NAP PvE RD-net Amsterdams Archeologisch Centrum Archeologische Monumentenzorg Archeologisch Informatiesysteem Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden Inventariserend veldonderzoek Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie Normaal Amsterdams Peil Programma van Eisen Rijksdriehoekstelsel (stelsel van punten in Nederland waarvan de coördinaten van het landelijk meetnetwerk bekend zijn) RACM UvA Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten Universiteit van Amsterdam AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

21 bijlage 1 KNA-waarderingstabel waarden criteria parameters antwoord score beleving schoonheid zichtbaarheid vanaf het maaiveld als landschapselement vorm en structuur relatie met omgeving herinneringswaarde verbondenheid met feitelijke historische gebeurtenis n.v.t. associatie met toegeschreven kwaliteit of betekenis n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 0 0 aanwezigheid sporen ja gaafheid sporen ruimtelijke gaafheid stratigrafie intact fysieke kwaliteit gaafheid mobilia in situ ruimtelijke relatie tussen mobilia onderling ruimtelijke relatie tussen mobilia en sporen middel middel middel 0 aanwezigheid antropogeen biochemisch residu laag stabiliteit van de natuurlijke omgeving conservering conservering artefacten (metaal/overig) conservering organisch materiaal middel middel 0 zeldzaamheid bijzonder in vergelijking tot het aantal vergelijkbare monumenten (complextypen) van goede fysieke kwaliteit uit dezelfde perioden binnen dezelfde archeoregio waarvan de aanwezigheid is vastgesteld laag nvt idem, op basis van een recente en specifieke verwachtingskaart inhoudelijke kwaliteit informatiewaarde ensemblewaarde bijzonder in vergelijking tot opgraving/onderzoek van vergelijkbare monumenten binnen dezelfde archeoregio (minder/meer dan 5 jaar geleden; volledig/partieel) bijdrage aan recent en systematisch onderzoek in de betreffende archeoregio bijdrage aan recent en systematisch onderzoek van de betreffende archeologische periode passend binnen vastgesteld onderzoeksprogramma van universitair instituut, RACM of anderen synchrone context (voorkomen van monumenten uit dezelfde periode binnen de microregio) diachrone context (voorkomen van monumenten uit opeenvolgende perioden binnen de microregio) landschappelijke context (fysisch- en historisch-geografische gaafheid van het contemporaine landschap) aanwezigheid van contemporaine organische sedimenten in de directe omgeving middel 2 0 representativiteit kenmerkendheid voor een bepaald gebied en/of periode het aantal vergelijkbare monumenten van goede fysieke kwaliteit uit dezelfde periode binnen dezelfde archeoregio waarvan de aanwezigheid is vastgesteld en waarvan behoud is gegarandeerd idem, op basis van een recente en specifieke verwachtingskaart laag laag AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

22 bijlage 2 Afbeeldingen van alle werkputten met een profielfoto. AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

23 AACnotities 42. Versie 2, definitief, april

24