Will Eisner, van de Spirit tot de grafische roman

Transcriptie

1 Van 17 september 2013 tot 2 maart 2014 In het Belgisch Stripcentrum Will Eisner, van de Spirit tot de grafische roman De Amerikaan Will Eisner ( ) wordt unaniem beschouwd als een van de grootmeesters van het stripverhaal uit de XXe eeuw. Hij werd voor het eerst bekend als bedenker van The Spirit (1940), een onrechtbestrijder in een blauw pak met vilthoed, bij wie de enige verwijzing qua kleding naar de iets daarvoor gecreëerde superhelden een klein oogmasker is. Maar de bekendheid van Will Eisner heeft in dezelfde mate te maken met de uitvinding van de term graphic novel (grafische roman), de vorm waarin hij zijn werk giet in de tweede helft van zijn leven en waarin hij het heeft over het leven in de stad, het leven als jood en in meer algemene zin over relaties tussen mensen. Deze tentoonstelling is gebaseerd op een uitzonderlijke collectie originele documenten en brengt op die manier hulde aan een van de grondleggers van het moderne stripverhaal. Curator: Paul Herman In samenwerking met Peter Janda Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Ambassade van de Verenigde Staten in België Belgisch Stripcentrum Zandstraat Brussel (België) Alle dagen open (behalve op maandag) van 10 tot 18 uur. Tel: +32 (0) visit@stripmuseum.be Persinfo: Willem De Graeve: willem.degraeve@stripmuseum.be (0) of login: comics + paswoord: smurfs

2 Will Eisner, van de Spirit tot de grafische roman Een tentoonstelling van het Belgisch Stripcentrum Curator: Paul Herman Scenografie: Jean Serneels Teksten: Paul Herman Vertalingen: Bureau Philotrans Correcties: Tine Anthoni, Dennis Mariën en JC De La Royère Beheer originelen : Nathalie Geirnaert en Dimitri Bogaert Grafische vormgeving: Pierre Saysouk Drukwerk: Sadocolor Realisatie: Jean Serneels, Stéphane Regnier en de ploeg van het BSC Communicatie: Willem De Graeve, Valérie Constant In samenwerking met Peter Janda Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Ambassade van de Verenigde Staten in België Het Belgisch Stripcentrum bedankt Brian Dick, Z.E. Howard Gutman en allen die hebben bijgedragen aan het succes van deze tentoonstelling.

3 BIOGRAFIE VAN WILL EISNER Geboren op 6 maart 1917 (Brooklyn - New York). Tijdens de grote depressie in de jaren 30 is hij krantenverkoper op straat. Hij loopt school aan de De Witt Clinton High School en daarna aan de Academie van Schone Kunsten in New York, waar hij afstudeert in Samen met Jerry Iger schrijft hij Sheena Queen of the Jungle. Ze richten de vereniging Universal Phoenix Features op waarin we auteurs vinden als Bob Kane, Jack Kirby, Lou Fine, Bob Powell : Doll Man, bij Quality Press. 2 juni 1940: verschijning van de zondagbijlage van het Weekly Comic Book met The Spirit, Lady Luck en Mr Mystic. Deze bijlage wordt al gauw The Spirit Section, een supplement bij de Chicago Tribune. 1942: Mobilisatie in het Amerikaanse leger. Lou Fine zorgt ervoor dat The Spirit doorloopt, op scenario s van Bill Woolfolk. 1945: Demobilisatie. Hij neemt de draad van The Spirit terug op, tot de publicatie ervan in oktober 1952 wordt stopgezet. 1947: The Spirit wordt in Argentinië gepubliceerd in Aventuras onder de naam Lince. 1948: The Spirit verschijnt in Spanje bij Publicaciones Ibero Americanas. 1950: eerste educatieve strip voor General Motors die het concept productiviteit aan de medewerkers moet uitleggen. De Koreaanse Oorlog. 1952: Eisner wordt redacteur en illustrator van PS, The Preventive Maintenance Monthly, een educatief magazine dat bestemd is voor het Amerikaanse legerpersoneel. 1972: Prijs voor zijn hele œuvre, uitgereikt door de Academy of Comic Book. Eerste contact met het Weekblad Tintin. Denis Kitchen wordt agent/uitgever van het werk van Will Eisner. 1973: Eerste publicatie van de Spirit in het Belgische Tintin/Kuifje op 8 mei.

4 1974: Warren Publishing/Kitchen Sink lanceren het tijdschrift Spirit waarvan 41 nummers zouden verschijnen tot in tot 75: Publicatie van de Spirit in de bijlage bij Pep, een publicatie van Oberon in Nederland. 1975: Winnaar van de Grand Prix d Angoulême. 1976: Nederlandse uitgaven bij Semic Press. Vier maffe gidsen gepubliceerd bij Dargaud. 1977: Publicatie van zwart-witalbums in Frankrijk bij Humanoïdes Associés. 1978: Publicatie van zijn eerste grafische roman: A contract with God (Een contract met God). In het Frans gepubliceerd in de collectie Autodafé van Humanoïdes Associés in In 1990 door Arboris in het Nederlands gepubliceerd. 1983: Nieuwe albums in het Nederlands bij Blue Circle en daarna bij Arboris tot in In 1985 wordt bij Albin Michel L Appel de l espace (Life on another planet) gepubliceerd. 1984: De Franse editie van The Spirit door Fershid Bharucha voor de éditions Neptune en daarna voor Albin Michel. 1985: Big City wordt naar het Frans vertaald door Comics USA (Glénat) en naar het Nederlands door Arboris. 1988: Creatie van de Eisner Awards, die sindsdien ieder jaar worden uitgereikt in de Verenigde Staten. 1995: Franse uitgave van Comics and sequential art en Graphic Storytelling and visual narrative bij Vertige Graphic. 1999: Integrale uitgave van de vijf volumes van Big City bij Glénat. 2000: Last day in Vietnam. 2003: Fagin the Jew; verschillende bewerkingen van literaire romans. 2005: Overlijden op 3 januari in Lauderdale Lakes in Florida. Complot wordt uitgegeven bij Grasset. 2007: Lancering van de volledige heruitgave van de Spirit door DC. 25/12/2008: Release in de VSA van de film The Spirit in een bewerking van Frank Miller.

5 Will Eisner, zoon van een Oostenrijkse emigrant die decorschilder was bij het Yiddish Theater in New York, kende een moeilijke beginperiode, in een tijd waarin het woord crisis erg actueel was. Hij publiceert zijn eerste verhaal in de schoolkrant. Nog vóór hij 20 wordt ontdekt hij de wereld van de comics, een nieuwe narratieve kunst die een indrukwekkende lijst van helden voortbracht die tot vandaag actief blijven. Wanneer hij de kans krijgt zijn eigen superheld te ontwikkelen komt hij op de proppen met een personage dat afwijkt van de gebruikelijke normen in het genre. The Spirit draagt een discreet masker - omdat alle superhelden nu eenmaal gemaskerd zijn - maar hij heeft geen superkrachten. De detective in een blauw pak is veeleer een dandy die bovendien gevoelig blijkt voor vrouwelijk schoon. Het lijkt wel of hij niet erg geïnteresseerd is in de zaken die hij moet behandelen, maar hij werkt ze steeds goed af met een soort nonchalance die typerend is voor dit personage. Eisner creëert in feite een soort antiheld avant la lettre. Hij weigert zelfs te werken voor grote uitgevers als Marvel en DC. Het is dan ook logisch dat The Spirit relatief weinig succes heeft en dat de reeks in 1952 wordt stopgezet. Daarmee lijkt zijn geestelijke vader de wereld van het stripverhaal achter zich te laten. Hij wordt animator en tekenaar van PS, een magazine in pocketformaat dat als enige ambitie heeft praktische informatie te geven aan de Amerikaanse soldaten: het magazine legt bijvoorbeeld uit hoe je een wiel van een jeep moet vervangen of een transistor moet herstellen. Dat lijkt saaie kost, ware het niet dat de animator het geheel illustreert in zijn typische stijl, waarbij een aantal vrouwelijke personages het verhaal op een luchtige manier een pittige toets geven. De covers - in kleur - liggen in de lijn van de stijl van de meester die, ongetwijfeld ontgoocheld door het gebrek aan erkenning voor zijn lievelingsheld, gekozen heeft voor de meest comfortabele weg. Begin jaren 70 wordt The Spirit in de Verenigde Staten echter herontdekt en heruitgegeven. Eisner maakt opnieuw covers voor het maandblad The Spirit tabloid dat aan hem gewijd is en tekent een aantal voorpagina s voor de verhalen. In die tijd ontstaat er nieuwe interesse voor het stripverhaal. In de hele Westerse wereld zijn evoluties merkbaar. In de Verenigde Staten is de undergroundstrip opvallend aanwezig terwijl de Europese uitgevers openstaan voor meer volwassen stripverhalen, eerst in Italië en daarna op de rest van het continent. The Spirit tabloid krijgt een Spaanse versie en ook Franse uitgevers gaan zich op hun beurt voor dit personage interesseren. Michel Greg, hoofdredacteur van het weekblad Tintin en eminent stripkenner, beslist in 1973 de volledige avonturen in kleur te

6 publiceren in het beroemde weekblad. Ook Kuifje de Nederlandstalige versie van Tintin - en Junior (Ons Volkske) publiceren deze serie, die mijlenver afstaat van het Frans-Belgische stripverhaal uit die tijd. 2. WIE IS DE SPIRIT? Zoals iedere superheld heeft de Spirit zijn eigen identiteit. Ex-politieagent Denis Colt maakte deel uit van het misdaadbestrijdingsteam van commissaris Dolan. In de eerste episode al komt onze nieuwe held om in een explosie, in zijn strijd tegen de Cobra, zijn grootste vijand. Hij wordt met veel luister begraven in Wildwood, het kerkhof van Central-City. Dat zegt althans de legende. Het spreekt vanzelf dat de Spirit niet echt dood is, hij wil alleen in stilte kunnen verder werken. Ieder jaar gaat commissaris Eustache P. Dolan bloemen leggen op het graf van zijn voormalige collega en dat bezoek wordt telkens gevolgd door een stevig etentje met de zogenaamd overledene! De Spirit beschikt dus over een laboratorium in een graf. Eisner was dol op Frankenstein, die hij in zijn jeugd gelezen had. En daarmee zet de auteur de toon: hij trekt zich niet al te veel aan van de normen die in die tijd gelden. Een handvol intimi zit mee in het complot: Dolan en zijn dochter Ellen, de klassieke blonde schone en de jonge zwarte Ebony White wiens rol in de loop van de serie zou evolueren. Ook hier neemt Eisner sterk positie in: hij maakt van de gewiekste assistent een kleurling, en dat in een tijd waarin Amerika nog sterk neigt naar segregatie. Meestal tellen de verhalen zeven pagina s, waarvan de eerste een grote illustratie is met het logo van de reeks, evoluerend volgens de verbeelding van de tekenaar. Voor Eisner speelt zijn antiheld niet noodzakelijk de hoofdrol in het verhaal dat hem overspoelt. Soms komt hij gewoon niet voor in een episode of is hij slechts toeschouwer. Door dat anticonformisme is de Spirit een belangrijke serie in de geschiedenis van de comic. Hij heeft uiteraard niet het enorme succes van een Superman of een Batman, waardoor Eisner de reeks opgaf en een lucratieve, stabiele baan verkoos. Maar de psychologie van zijn personage, zijn ongeïnteresseerde houding maken hem onvergetelijk. Diegenen die even dachten dat Eisner het stripverhaal definitief zou opgeven kenden hem niet goed. Na jarenlang gewerkt te hebben in de educatieve strips en door de cursussen die hij daarna zou geven komt hij ertoe zichzelf in vraag te stellen. Als de ontwikkeling van de undergroundstrip in de Verenigde Staten zich doorzet is hij onmiddellijk geïnteresseerd, ook al geeft hij toe dat hij de behandelde onderwerpen, zoals drugs, niet altijd op prijs stelt. Maar hij herkent de vernieuwing en het in vraag stellen van het establishment in deze beweging die hem vreemd zou kunnen lijken. Vanaf de jaren 70 begrijpt hij dat het publiek niet monolithisch is en dat er

7 verschillende doelgroepen zijn voor de vele verschillende soorten stripverhalen. Dat lijkt vandaag de dag de logica zelve, maar meer dan veertig jaar geleden was dat helemaal niet het geval EN TOEN KWAM DE GRAFISCHE ROMAN Wanneer hij de laatste hand legt aan A contract with God, is Will Eisner 60 jaar. Hij heeft een solide carrière achter de rug en erkenning, die inderdaad laat gekomen is, voor zijn grootste held, in alle landen met een ontwikkelde stripcultuur. Hij voelt zich dus perfect vrij om projecten uit te werken die anderen uit louter commerciële overwegingen opgegeven zouden hebben. Will Eisner geeft geen zier om het aantal pagina s van zijn verhaal, laat zijn held niet systematisch in de kijker lopen om ervoor te zorgen dat zijn werk een eenduidige rode draad heeft, hij werkt liever in zwart-wit dan in kleur en kiest ten slotte vaak pessimistische of moraliserende onderwerpen. Aan het eind van de jaren 70 besluit hij dus zijn eigen verhaal te vertellen en zich in zijn verste herinneringen te verdiepen, zoals iedereen die tijdens zijn laatste levensjaren in het reine wil komen met zichzelf. Gelukkig resten hem op dat moment nog meer dan twintig jaar om zijn verhalen in een rustig tempo te vertellen: de

8 verhalen van Brooklyn, van de mensen die hij in de loop van zijn bestaan gekend heeft: het onzichtbare volkje zoals hij hen zelf noemt, met zijn schaarse momenten van geluk en zijn diep leed. Hij is een bewonderaar van Dickens en de romans van de Maupassant; dat zijn voor hem literaire referenties - naast andere uiteraard. Wat het grafische aspect van zijn werk betreft geeft hij toe veel opgestoken te hebben tijdens de jaren dat hij stripverhalen doceerde. Uit nieuwsgierigheid interesseerde hij zich voor de etsers uit het begin van de 20e eeuw, bij wie hij soms een verwantschap vond tussen verhaal en illustratie. In zijn boek Graphic storytelling and visual narrative drukt hij bijvoorbeeld zijn bewondering uit voor de Belgische graveur Frans Masereel die hij bestempelt als pionier van een nieuw genre in de vertelkunst. In zijn boek reproduceert hij de reeks van 63 tekeningen van Die Sonne, dat in 1927 in Duitsland gepubliceerd werd. Hetzelfde geldt voor de Duitser Otto Nückel, die 200 tekeningen levert voor Destiny, dat in 1930 in de Verenigde Staten gepubliceerd was. En uiteraard steekt hij zijn bewondering niet weg voor Terry and the Pirates van Milton Caniff, dat in 1934 gepubliceerd werd toen hij zelf nog maar net zijn debuut gemaakt had. Die eeuwige nieuwsgierigheid maakt van hem de man door wie het stripverhaal als medium het meest in vraag zou worden gesteld. 4. HET JUDAÏSME VOLGENS EISNER In A contract with God (Een contract met God) gooit de geestelijke vader van The Spirit zich zonder vangnet op een nieuwe vertelvorm. In de inleiding van de eerste editie vertelt hij sober over de beginjaren van zijn carrière in de wereld van de comics, met daarna vijfentwintig jaar meer pragmatische ervaringen in het educatieve stripverhaal en het onderwijs. Hij vindt het tijd om daar de nodige lessen uit te trekken en dat levert deze eerste beeldroman op, waar nog een hele reeks andere op zullen volgen. Zijn keuze valt op 1929, de tijd van zijn jeugd, in een sombere, arme New Yorkse wijk, een herinnering aan de tijd dat hij kranten verkocht, voor hij naar de Academy ging. Zelden telt een pagina meer dan vijf vakjes, vaak zijn het één of twee illustraties die elkaar opvolgen in nieuwe verhalen die soms wreed, zwaarmoedig en steeds bijtend zijn. Over een joodse miljonair die raad vraagt aan de rabbijnen om met God zelf over zijn contracten met Hem te discussiëren, dromen van een nieuwe start... maar het verpletterende lot maakt een einde aan dit delirium. En zo gaat Eisner door met de beschrijving van deze kleine wereld die hij tijdens de depressie hard heeft zien knokken.

9 In 1986 vervolgt hij in New York. Life in the Big City in vijf volumes zijn zeer persoonlijk bezoek aan New York met zijn grote joodse gemeenschap. Je voelt zijn medeleven, maar ook een heldere kijk op deze uitzichtloze levens. The Dreamer is aangename lectuur over de herinneringen van de tekenaar aan het milieu van het ontluikende comic book, met ontmoetingen zoals die met Jack Kirby. Vele van deze creatieve geesten behoorden tot de joodse gemeenschap. In zijn laatste levensjaren neemt hij nog de familiekwesties onder de loep bij rijke New Yorkse huwelijken. In 2003 herleest hij op zijn manier Oliver Twist van Dickens en herneemt het personage van Fagin, een beschouwing over het misdrijf een boeventronie te hebben. En ten slotte een project waar hij reeds lang over nadacht: een beeldroman schrijven over de geheime geschiedenis van de 'Protocollen van de wijzen van Zion' - een pamflet dat in de 19e eeuw werd geschreven door de Russische geheime diensten en dat verkeerdelijk aan de Joden werd toegeschreven om hen in diskrediet te brengen. Ondanks het feit dat deze tekst geregeld aangeklaagd werd, worden deze 'Protocollen' nog steeds gebruikt om de Joden aan te vallen. Het heet The Plot en zou in 2005 verschijnen, een paar maanden na de dood van Will Eisner. Dit laatste opus is demonstratiever en legt niet de sociale accenten die we vinden in de meeste andere romans van de meester. Het blijft niettemin zijn testament en een getuige van zijn verlangen naar de waarheid.

10 Het Belgisch Stripcentrum Het Belgisch Stripcentrum? In het land van de Smurfen en van Kuifje, kunnen bezoekers er genieten van verschillende permanente tentoonstellingen, opgeluisterd met prachtige originele tekeningen en unieke objecten. Er zijn ook meerdere tijdelijke tentoonstellingen tegelijk. Maar het Stripcentrum, dat zijn ook de oude Waucquez warenhuizen, een parel van de Art Nouveau van de grootmeester Victor Horta (1906). Foto: Daniel Fouss/BSC Belgisch Stripcentrum, Zandstraat Brussel (België) Alle dagen open (behalve op maandag) van 10 tot 18 uur. Tel: +32 (0) Persinformatie : Willem De Graeve, willem.degraeve@stripmuseum.be, tel.: +32 (0) Beeldmateriaal : login: comics + paswoord: smurfs