Circulatieproeven en de levensduur van f 100-bankbiljetten
|
|
- Joachim Meijer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De orijn, december 1980, pag. 4 5 Gedigitaliseerd november 2006 Circulatieproeven en de levensduur van f 100-bankbiljetten dr ir P. Koeze 1 Nummerlezen Sinds begin 1975 worden de bankbiljetten, die bij de Nederlandsche Bank terugkomen uit de circulatie, machinaal gesorteerd. Voor die tijd werden de biljetten met de hand gesorteerd. In De orijn van maart 1979 [1] heb ik verteld dat de sorteermachines tijdens het sorteren nagemaakte bankbiljetten kunnen herkennen en dat één van de middelen daartoe het lezen van de nummers is. De nummers van alle gesorteerde biljetten worden gelezen, gecontroleerd en vastgelegd met behulp van moderne elektronica. Behalve voor het herkennen van nagemaakte biljetten kunnen we de nummers ook gebruiken om de levensduur van de biljetten te meten. Dit blijkt een zeer interessante zaak te zijn, zowel vanuit technisch als vanuit bedrijfseconomisch gezichtspunt. We gaan als volgt te werk. 2 Circulatieproef en levensduur In een bepaalde week wordt een aantal proefseries van nieuwe bankbiljetten uitgegeven. Deze nieuwe biljetten gaan circuleren, vervuilen en komen na verloop van kortere of langere tijd weer terug bij de Bank tussen de biljetten uit andere series. Alle biljetten worden dan op de sorteermachines gesorteerd in schone en vuile biljetten, waarbij hun nummers worden gelezen. De biljetten uit de proefseries zijn te herkennen aan hun nummers en per week wordt geteld hoeveel er zijn teruggekomen. De vuile biljetten worden vernietigd en de schone weer uitgegeven. Zo gaat dat door tot uiteindelijk, na lange tijd, alle biljetten uit de proefseries zijn vernietigd omdat zij vuil zijn geworden. Met de per week getelde aantallen uit de proefseries kunnen we de gemiddelde levensduur berekenen. 3 Experimentele soorten bankbiljetten Het is niet nodig zo n circulatieproef te beperken tot één soort biljetten. Als meerdere soorten biljetten tegelijkertijd worden uitgegeven, kunnen we 1
2 de gemiddelde levensduur van de soorten onderling vergelijken. Dit opent natuurlijk interessante mogelijkheden om experimentele soorten biljetten te beproeven en te trachten de gemiddelde levensduur door allerlei technische ingrepen te verlengen. Omdat er zo veel biljetten in omloop zijn (momenteel circa 300 miljoen stuks) leidt een kleine verlenging van de gemiddelde levensduur al gauw tot grote besparingen in de papier- en drukkosten. 4 Uniek in de wereld Wij zijn de enige bank ter wereld, die de biljetnummers leest. Daarom zijn wij ook de enige bank die dit soort proeven kan uitvoeren. Alle andere centrale banken kunnen wel een globale berekening van de gemiddelde levensduur per coupure maken, maar zij kunnen niet meerdere soorten biljetten vergelijken. Enkele banken, en ook wij vroeger, hebben wel geprobeerd met behulp van steekproeven dergelijke resultaten te krijgen, maar erg nauwkeurig en betrouwbaar waren de resultaten niet. Nu hebben wij een veel betrouwbaarder methode, die vele centrale banken ons benijden. 5 Vlashoudend en vlasloos papier Nadat de sorteermachine operationeel werden, in februari 1975, zijn wij al snel in juli 1975 met de eerste circulatieproef begonnen. De resultaten van deze proef zijn ruim een jaar geleden gepubliceerd in een vaktijdschrift [2]. Wij hoefden indertijd niet te zoeken naar een onderwerp voor de eerste proef, want de noodzaak om het oppervlaktewater schoon te houden dwong onze papierfabriek Van Houtum & Palm te Ugchelen de papiersamenstelling te veranderen. In De orijn van september 1979 [3] en oktober 1979 [4] heeft dipl.-ing. Jac. van Houtum verteld over de papierfabricage en de papiersamenstelling. In 1975 bestond het papier nog uit circa 85% katoen en circa 15% vlas. Het vlas verontreinigde het oppervlaktewater te sterk met kleine vlasvezeltjes. Daarom moest het verdwijnen uit het papier of het afvalwater moest worden ge lterd. De eerste mogelijkheid leek uit het oogpunt van kosten het meest aantrekkelijk. Het vlas weglaten uit het papier ging echter niet zo maar, want het zat erin om het papier sterker te maken tegen inscheuren. Het werkte ongeveer als de bewapening van beton. 6 Proefpartij zonder vlas Om het vlas weg te kunnen laten moest eerst een sterkere papiersoort worden ontwikkeld in het laboratorium van Van Houtum & Palm. In 1975 dacht het laboratorium dat zij waren geslaagd. In een laboratorium is het echter niet goed mogelijk het gedrag van papier in de circulatie te voorspellen. De enige betrouwbare methode is het papier werkelijk in circulatie brengen. 2
3 Figuur 1: Aantal ingetrokken biljetten uitgezet tegen de circulatietijd; verticaal: (aantal ingetrokken biljetten)/(aantal uitgegeven biljetten); horizontaal: circulatietijd in weken. Dus maakte Van Houtum & Palm een proefpartij papier zonder vlas met het watermerk Vlag van de f 100, bedrukte Enschedé het en brachten wij de biljetten in juli 1975 in circulatie tezamen met biljetten op papier met vlas ter vergelijking. 7 Meteen resultaat Al heel snel bleek dat Van Houtum & Palm meer dan geslaagd was. Na ongeveer tien weken circulatie werd al duidelijk dat het papier zonder vlas dankzij chemische toevoegingen juist veel langer meeging dan het papier met vlas. Dit is te zien in guur 1 overgenomen uit publicatie [2]. Langs de horizontale as staat uitgezet de circulatietijd in weken en langs de verticale as het totale aantal ingetrokken vuile biljetten van beide papiersoorten. In de publicatie heb ik gerapporteerd over de eerste 125 weken, maar we hebben de proef voortgezet gedurende 230 weken. Uit de metingen heb ik berekend dat papier met vlas een gemiddelde levensduur van circa 150 weken had en papier zonder vlas van circa 196 weken. Bij de overgang van papier met vlas op papier zonder vlas zouden we daardoor niet alleen de waterverontreiniging verminderen, maar ook nog eens circa 23% kunnen besparen op het bankbiljettenverbruik. Als deze besparing voor alle coupures gelijk zou zijn, zou dit neerkomen op circa f 7 miljoen per jaar. Een geslaagde ontwikkeling 3
4 dus. Met ingang van 1 januari 1977 zijn we dan ook overgegaan op papier zonder vlas. 8 Verdere circulatieproeven volgen Dit was de eerste circulatieproef waarvan we dachten dat de cijfers redelijk betrouwbaar waren. Bovendien waren we intussen gestart met een tweede circulatieproef en op dit ogenblik staan er nog meer op ons Programma van Onderzoek. Het leek de moeite waard meer aandacht te besteden aan de interpretatie en te trachten een algemeen wiskundig model te ontwerpen, waarmee alle mogelijke circulatieproeven zouden kunnen worden uitgerekend. 9 Wet van Gresham niet geldig Nu is een bankbiljet een technologisch produkt, net zoals auto s, koelkasten, vliegtuigen en dergelijke. Er is een tak van de techniek die zich speciaal bezig houdt met de kwaliteit en de levensduur van producten. Met statistische methoden uit dit vakgebied zijn de cijfers verder geanalyseerd. Het opmerkelijkste resultaat is dat oude, versleten biljetten niet eerder uit de circulatie blijken terug te komen dan nieuwe biljetten. Dit is zo opmerkelijk omdat wij in de Bank altijd gedacht hebben dat het publiek uit een gevoel voor netheid oude biljetten eerder afstoot dan nieuwe. (Sommigen noemen dit de Wet van Gresham.) Ik kan in de cijfers daarvoor geen bewijs vinden. Alle biljetten blijken gemiddeld even lang in de circulatie te blijven of zij nu nieuw of versleten zijn. Omdat het altijd mogelijk is dat de ene technische of wetenschappelijke methode nauwkeuriger resultaten oplevert dan de andere, heeft de Studiedienst hun econometrische methoden gebruikt voor een tweede analyse van dezelfde cijfers. Hun publicatie is intussen gereed gekomen. Referenties [1] Baak, B. van; De levenscyclus van een bankbiljet. Van de Wieg tot het Graf. Deel I, De orijn maart [2] Koeze, P.; An accurate statistical estimation of the lifelength of f100- banknotes. A circulation trial with two qualities of currency paper, International Statistical Review 47 (1979) (3) Ook verschenen in de serie De Nederlandsche Bank, Overdrukkenreeks, Overdruk nr
5 [3] Baak, B. van; De levenscyclus van een bankbiljet. Van de Wieg tot het Graf. Deel III, De orijn september [4] Baak, B. van; De levenscyclus van een bankbiljet. Van de Wieg tot het Graf. Vervolg van Deel III, De orijn oktober Noot Dit artikel verscheen in De orijn, een blad voor medewerkers van De Nederlandsche Bank, dat ook aan belangstellenden buiten de Bank werd toegestuurd. Het bevat een uitleg zonder wiskundige formules van een technisch artikel dat eerder verscheen in de International Statistical Review, jaargang 47 (1979), nummer 3, pagina s Voor deze digitale versie werden de paragrafen voorzien van kopjes. Overigens volgt deze digitale versie, samengesteld in november 2006, de originele tekst behoudens enkele kleine verbeteringen. Dr ir Peter Koeze was in 1980 afdelingsdirecteur van de Afdeling Bankbiljetten-Technische ontwikkeling van De Nederlandsche Bank N.V. te Amsterdam en is in 2004 gepensioneerd als directie-adviseur. p.koeze@pkoeze.nl Lijst van publicaties: Curriculum vitae: De Nederlandsche Bank N.V. Postbus AB Amsterdam Website: 5
VOELTEKENS VOOR BLINDEN
VOELTEKENS VOOR BLINDEN dr. ir. P. Koeze De Nederlandsche Bank N.V., Amsterdam 21 januari 1982 Gedigitaliseerd september 2006 1 Inleiding De Nederlandsche Bank was de eerste centrale bank die voeltekens
Nadere informatieTECHNIEK EN VORMGEVING VAN DE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN
TECHNIEK EN VORMGEVING VAN DE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN P. Koeze De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 1986 Gedigitaliseerd november 2006 Wat is een bankbiljet? Een bankbiljet is een industriëel product.
Nadere informatieVan vier naar twintig echtheidskenmerken
De orijn, december 1986, pag. 8 10 Gedigitaliseerd december 2006 Echt of namaak? Van vier naar twintig echtheidskenmerken H.A.M. de Heij en P. Koeze (Afdeling Bankbiljetten technische ontwikkeling) De
Nadere informatieDE TECHNISCHE BEVEILIGING VAN WAARDEPAPIEREN
1 oktober 1992 (gedigitaliseerd oktober 2006) DE TECHNISCHE BEVEILIGING VAN WAARDEPAPIEREN Peter Koeze, De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam Dames en heren, Ik stel het erg op prijs vanmiddag de gelegenheid
Nadere informatieMarktonderzoek en ontwer
Marktonderzoek en ontwer Bij de produktontwikkeling van bankbiljetten moet men rekening houden met een aantal bijzondere kenmerken, zoals de vaak grote oplage (massaproduktie ), uitsluiten van namaak en
Nadere informatieBANKBILJETTENSORTEERMACHINES
BANKBILJETTENSORTEERMACHINES Dr. Ir. P. Koeze, directie-adviseur, De Nederlandsche Bank NV. De Nederlandsche Bank ontvangt elke werkdag ongeveer 4 miljoen bankbiljetten, dat zijn er elk jaar ongeveer 1
Nadere informatieHet eerste bankbiljet van een nieuwe serie, de f25 / model 1989
Het eerste bankbiljet van een nieuwe serie, de f25 / model 1989 dr. ir. Peter Koeze De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 15 juli 1990 Gedigitaliseerd oktober 2006 1 Inleiding Op 27 maart 1990 heeft de Nederlandsche
Nadere informatieTECHNIEK EN VORMGEVING VAN DE NIEUWSTE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN
TECHNIEK EN VORMGEVING VAN DE NIEUWSTE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN P. Koeze November 1988 Gedigitaliseerd september 2006 Wat is een bankbiljet? Een modern bankbiljet is een hoogontwikkeld, industrieel produkt
Nadere informatieWaardering en kennis van Nederlandse bankbiljetten
9 mei 1989 (gedigitaliseerd oktober 2006) Waardering en kennis van Nederlandse bankbiljetten ir H.A.M. de Heij en dr ir P. Koeze 1 Inleiding Wanneer iemand een postzegel van 75 cent koopt, kan aan het
Nadere informatieRussische papiergeld in WW-I (1914 1917) Door John Laureijsen
Russische papiergeld in WW-I (1914 1917) Door Inleiding Op 1 augustus 1914 vielen Russische troepen Oost Pruisen binnen en was de eerste wereldoorlog niet meer tegen te houden. De tsaren hadden de kosten
Nadere informatiePapiergeld van Duits Oost Afrika
Papiergeld van Duits Oost Afrika In de 19 e eeuw waren het handelaren van de Duitse Hanzesteden die de eerst contacten legden in het gebied dat nu Tanzania, Rwanda en Burundi heet. In het bijzonder de
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1 (nieuwe stijl)
wiskunde A1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen; het examen bestaat uit
Nadere informatieGelet op artikel 6, vierde lid, 9, vierde lid, 13, zesde lid, 18, tweede lid en 19, tweede lid, van de Wet verplichte beroepspensioenregeling;
(Tekst geldend op: 04-02-2011) Regeling van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 19 december 2006, nr. AV/PB/2006/102511a, tot Vaststelling van regels met betrekking tot de verplichtstelling
Nadere informatiePolitiezone Vlas Kortrijk-Kuurne-Lendelede
Politiezone Vlas Kortrijk-Kuurne-Lendelede Politiezone VLAS Kortrijk - Kuurne - Lendelede Dienst criminaliteitspreventie Hoe echte biljetten herkennen? Voelen Kijken Kantelen Controleren Welke hulpmiddelen
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2001 652 Besluit van 6 december 2001, houdende vaststelling van regels met betrekking tot verwisseling en intrekking van bankbiljetten door De Nederlandsche
Nadere informatieBOUWVERGUNNINGEN VERNIETIGBAAR OP TERMIJN (VOT)
BOUWVERGUNNINGEN VERNIETIGBAAR OP TERMIJN (VOT) 1906-1988 DOOR N. FRIEDEL EN W. van t HOF SCHIEDAM INHOUDSOPGAVE INLEIDING EN VERANTWOORDING... 3 INVENTARIS... 4 1. Bouwvergunningen VOT 1906-1954; geborgen
Nadere informatieNummer Toegang: 2.25.70.30 t/m 33
Nummer Toegang: 2.25.70.30 t/m 33 Inventaris van het archief van De Nederlandsche Bank N.V., Archief van de bankbiljettensector: afdelingen Technische ontwikkeling, Bankbiljettenverwerking, Bankbiljettendistributie,
Nadere informatiehttp://www.economiepagina.com - Alle nuttige economielinks bij elkaar!
Opgave 1 Gulden (ƒ) wordt euro ( ) Geld is een (1) aanvaard ruilmiddel. De maatschappelijke geldhoeveelheid in Nederland bestaat uit munten, bankbiljetten en (2). De komende jaren worden de functies van
Nadere informatieLos de volgende vergelijkingen op. Rond eventueel af op 2 decimalen.
Oefeningen voor SE3 T4 Vergelijkingen oplossen Los de volgende vergelijkingen op. Rond eventueel af op 2 decimalen. 1 7x 10 = 5x + 2 2 5x + 3 = 2x + 9 3 x 2 = 25 4 2x 2 288 = 0 Inklemmen In de figuur rechts,
Nadere informatieStatistiek is zo saai nog niet! Een integratie van theorie en praktijk Manfred te Grotenhuis
Docentendag Arnhem, 19 maart 2013 Statistiek is zo saai nog niet! Een integratie van theorie en praktijk Manfred te Grotenhuis Statistiek is zo saai nog niet: de boeken 2 Basiscursus SPSS Hoe is het ontstaan?
Nadere informatieEindexamen wiskunde A1 vwo 2004-II
APK Auto s moeten elk jaar gekeurd worden. Deze wettelijk verplichte keuring wordt APK, Algemene Periodieke Keuring, genoemd en wordt uitgevoerd door garagebedrijven. Om na te gaan of de garagebedrijven
Nadere informatieCorrectiemodel. Vergelijkingen oplossen. x = 12 1punt. x = 0,86 1punt. x = 25 = 5 1punt. x = 144 = 12 1punt
Correctiemodel T4 Deze tussentoets bestaat uit 23 onderdelen. Geef bij elke odracht een duidelijke uitleg of berekening. Je mag een rekenmachine gebruiken. Veel succes! Vergelijkingen olossen Los de volgende
Nadere informatieVAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt.
VAARDIGHEDEN EXCEL Excel is een programma met veel mogelijkheden om meetresultaten te verwerken, maar het was oorspronkelijk een programma voor boekhouders. Dat betekent dat we ons soms in bochten moeten
Nadere informatieNOM op weg naar het bereik van totale mediamerken
NOM op weg naar het bereik van totale mediamerken September 2015 De grens tussen de traditionele media print, televisie en radio is in de afgelopen jaren steeds meer aan het vervagen. Digitale activiteiten
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 12. In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 vrijdag 1 juni totale examentijd 3,5 uur wiskunde A1,2 Compex Vragen 1 tot en met 12 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij dit
Nadere informatieExamen HAVO en VHBO. Wiskunde B
Wiskunde B Examen HAVO en VHBO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Vooropleiding Hoger Beroeps Onderwijs HAVO Tijdvak 1 VHBO Tijdvak 2 Woensdag 26 mei 13.30 16.30 uur 19 99 Dit examen bestaat uit 15 vragen.
Nadere informatieExamen VWO. Wiskunde A1 (nieuwe stijl)
Wiskunde A1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 13.30 16.30 uur 20 03 Voor dit examen zijn maximaal 84 punten te behalen; het examen bestaat uit
Nadere informatieOPENBAAR EIND RAPPORT
Project titel WiFi II JIP (wave impacts on fixed wind turbines II joint industry project) Project nummer : TEW0314003 (MARIN ref 28845) Versie : Versie 1 31032017 Project coördinator : Project partners
Nadere informatieBataviastad. Parkeeronderzoek Parkeerdrukmeting en inzittenden telling
Bataviastad Parkeeronderzoek 21 Parkeerdrukmeting en inzittenden telling Bataviastad, Parkeeronderzoek 21 Parkeerdrukmeting en inzittenden telling Datum 7 juli 21 LLS12/Glw/817 Kenmerk Documentatiepagina
Nadere informatieDossier Opdracht 2. Statistiek - Didactiek
Dossier Opdracht 2 Statistiek - Didactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 16 september, 2007 Samenvatting De Getal en ruimte serie van EPN biedt
Nadere informatieLagers: stop de test?
Lagers: stop de test? Sébastien Blachère van lagerfabrikant SKF legde de Studiegroep Wiskunde met de Industrie een optimalisatievraag voor. Hij is op zoek naar de efficiëntste manier om lagers te testen.
Nadere informatie(iii) Enkel deze bundel afgeven; geen bladen toevoegen, deze worden toch niet gelezen!
Examen Wiskundige Basistechniek, reeks A 12 oktober 2013, 13:30 uur Naam en Voornaam: Lees eerst dit: (i) Naam en voornaam hierboven invullen. (ii) Nietje niet losmaken. (iii) Enkel deze bundel afgeven;
Nadere informatieOpdracht 1 Het oude Nederlandse geld had allemaal bijnamen. Welke combinaties zijn goed (verbind ze met een streep)? 1.000 gulden
Inleiding Nederlanders betaalden in 2007 5,5 miljard keer contant, dat wil zeggen met bankbiljetten of munten. Daarvan vond de betaling 4,9 miljard keer plaats aan de kassa en 600 miljoen keer aan elkaar.
Nadere informatieExamen HAVO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl)
Wiskunde B1 (nieuwe stijl) Examen HAV Hoger Algemeen Voortgezet nderwijs Tijdvak 2 Woensdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 01 Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen; het examen bestaat uit 19 vragen.
Nadere informatieExamen VWO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl)
Wiskunde B (nieuwe stijl) Eamen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 9 juni 3.30 6.30 uur 20 02 Voor dit eamen zijn maimaal 83 punten te behalen; het eamen bestaat uit 7 vragen.
Nadere informatie2019 no. 26 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA
2019 no. 26 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA LANDSVERORDENING van 17 april 2019 tot wijziging van de Landsverordening regeling geldstelsel (AB 1991 no. GT 34), de Landsverordening voorkoming en bestrijding witwassen
Nadere informatie2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN
Integrale versie 2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN In vergelijking met de vorig jaar gepubliceerde reeksen 2 over de kapitaalgoederenvoorraad (KGV) en de afschrijvingen zijn er drie methodologische aanpassingen
Nadere informatieDat akelige rekenen. Mario M. Montessori. Een herdruk uit AMI Communications AMI 1960 Gepubliceerd met toestemming; als eerbetoon aan Kit Steenberghe
Dat akelige rekenen Mario M. Montessori Een herdruk uit AMI Communications AMI 1960 Gepubliceerd met toestemming; als eerbetoon aan Kit Steenberghe Is rekenen eigenlijk wel zo akelig? Lees dit eens. Het
Nadere informatieExamen HAVO. Wiskunde B1
Wiskunde B1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 23 mei 13.30 16.30 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 20 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatieVoorbeeld bij het Excel-werkboek Analyse klantkenmerken
Voorbeeld bij het Excel-werkboek Analyse klantkenmerken Deze flyer bevat een voorbeelduitwerking bij het Excel-werkboek Analyse klantkenmerken, een van de resultaten van het project Kanalen in Balans.
Nadere informatieUITWERKINGEN OPGAVEN HOOFDSTUK 2
HOOFDSTUK 2 Opgave 1 a. De kosten en opbrengsten en daarvan uiteindelijk de ontvangsten en uitgaven zijn voor iedere investering van belang. b. Het grote probleem zijn de schaarse middelen. c. Dit zijn
Nadere informatieTentamen Planning 2de semester Wetenschappelijk verslag Lenzen en Hydrodynamica. 17 februari 2006 Meten en experimenteren 1
Tentamen Planning 2de semester Wetenschappelijk verslag Lenzen en Hydrodynamica 17 februari 2006 Meten en experimenteren 1 tentamen Wie minimum 10/20 heeft behaald op het tentamen is vrijgesteld van het
Nadere informatieAlgemene voorwaarden bij uw levensverzekering
Algemene voorwaarden bij uw levensverzekering 2012 Inleiding Deze inleiding hoort zelf niet bij de voorwaarden. De voorwaarden beginnen dus bij de inhoudsopgave. Waarvoor zijn deze voorwaarden? U hebt
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 1 juni 13.30 16.30 uur
wiskunde A1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 1 juni 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen; het examen bestaat uit
Nadere informatieExamen VWO - Compex. wiskunde A1,2
wiskunde A1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 25 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 13 In dit deel staan de vragen waarbij de computer
Nadere informatieExamen VWO. Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl)
Wiskunde B,2 (nieuwe stijl) Eamen VW Voorbereidend Wetenschappelijk nderwijs Tijdvak 2 Woensdag 9 juni 3.30 6.30 uur 20 02 Voor dit eamen zijn maimaal 84 punten te behalen; het eamen bestaat uit 6 vragen.
Nadere informatieMeting stoppers-met-roken juni 2008
Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam Postbus 247 1000 AE Amsterdam t 020 522 54 44 f 020 522 53 33 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Consumer & Media Rapport Meting stoppers-met-roken juni 2008
Nadere informatie1 Binaire plaatjes en Japanse puzzels
Samenvatting Deze samenvatting is voor iedereen die graag wil weten waar mijn proefschrift over gaat, maar de wiskundige notatie in de andere hoofdstukken wat te veel van het goede vindt. Ga er even voor
Nadere informatieWijziging van de Regeling nadere vooropleidingseisen hoger onderwijs 2007 in verband met vervanging van de bijlagen
Algemeen Verbindend Voorschrift HOenS/BS- 2009/104932 Betreft de onderwijssector(en) Voortgezet onderwijs Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie en Hoger onderwijs Informatie CFI/ICO vo 079-3232.444 bvh
Nadere informatievergadering der commissie op 27 Januari te goedkeuring door de ledenvergadering, op afgedrukt. In de samenstelling der commissie kwam verandering,
19 Verslag der Commissie van Redactie van het Recueil des Travaux botaniques Néerlandais In een vergadering der commissie op 27 Januari te Utrecht werd besloten het Bestuur te adviseeren, het contract
Nadere informatieWijzigingen: AB 1995 no. 81 (inwtr ); AB 1997 no. 34; AB 2005 no. 10; AB 2013 no. 28; AB 2014 no. 11 (inwtr. AB 2014 no. 12); AB 2014 no.
Intitulé : Landsverordening regeling geldstelsel Citeertitel: Landsverordening regeling geldstelsel Vindplaats : AB 1991 no. GT 34 Wijzigingen: AB 1995 no. 81 (inwtr. 2010 88); AB 1997 no. 34; AB 2005
Nadere informatieHet gebruik van het blancheerrendement als indicator voor het verwerkingsrendement.
Het gebruik van het blancheerrendement als indicator voor het verwerkingsrendement. Een statistische onderbouwing voor bemonstering van partijen champignons. P.C.C. van Loon Praktijkonderzoek Plant & Omgeving
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B1
wiskunde B1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 19 mei 13.30 16.30 uur 0 06 Voor dit examen zijn maximaal 83 unten te behalen; het examen bestaat uit 3 vragen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 9. In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Examen VWO 2009 tijdvak 1 maandag 25 mei totale examentijd 3 uur wiskunde A1,2 Compex Vragen 1 tot en met 9 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij dit deel
Nadere informatieTITEL LOREM IPSUM DOLOR SIT AMET CONSECTETUR. Subtitel ut enim ad minim veniamquis nostrud
TITEL LOREM IPSUM DOLOR SIT AMET CONSECTETUR Subtitel ut enim ad minim veniamquis nostrud Kennis Aan de slag Voorstellen 2 Spotting bad science Voorstellen Peter Renden, PhD Hogeschoolhoofddocent Opleiding
Nadere informatieAanvraag garantiestelling. Garantiestelling 1-5. E-mail:
Garantiestelling U koopt een (bestaande) woning. Wanneer de aankoop definitief is, vraagt de verkoper om een (bank)garantie of een waarborgsom. Daarmee beschermt hij zich tegen financiële gevolgen van
Nadere informatieKTO Het Nieuwe Inzamelen Overvecht
KTO Het Nieuwe Inzamelen Overvecht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl in opdracht van Inzamelen, Markten
Nadere informatieSteeds betere benadering voor het getal π
Wiskunde & Onderwijs 38ste jaargang (2012 Steeds betere benadering voor het getal π Koen De Naeghel Samenvatting. We bespreken een oplossing voor de (veralgemeende opgave Noot 4 uit Wiskunde & Onderwijs
Nadere informatieWijzigingen: AB 1995 no. 81 (inwtr ); AB 1997 no. 34; AB 2005 no. 10; AB 2013 no. 28. Artikel 1
Intitulé : Landsverordening regeling geldstelsel Citeertitel: Landsverordening regeling geldstelsel Vindplaats : AB 1991 no. GT 34 Wijzigingen: AB 1995 no. 81 (inwtr. 2010 88); AB 1997 no. 34; AB 2005
Nadere informatieExamen HAVO. tijdvak 2 dinsdagdinsdag uur
Examen HAVO 2017 tijdvak 2 dinsdagdinsdag 20 juni 13.30-16.30 uur oud programma wiskunde A Dit examen bestaat uit 22 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatiewiskunde A havo 2017-II
wiskunde A havo 207-II Personenauto s in Nederland maximumscore 3 De aantallen aflezen: in 2000 6,3 (miljoen) en in 20 7,7 (miljoen) 7,7 6,3 00(%) 6,3 Het antwoord: 22(%) ( nauwkeuriger) Opmerkingen Bij
Nadere informatieHelp plastic afval de zeeën uit
Help plastic afval de zeeën uit 8 Plastic afval in zee is een toenemend probleem dat honderden diersoorten aantast. Ook zijn er grote onzekerheden over de indirecte effecten. Voldoende reden voor onmiddellijke
Nadere informatieNOM bereidt zich voor op de toekomst en gaat totaal lezen van mediamerken meten
NOM bereidt zich voor op de toekomst en gaat totaal lezen van mediamerken meten Februari 2015 De grens tussen de traditionele media print, televisie en radio is in de afgelopen jaren steeds meer aan het
Nadere informatie2 9 JAN.2015 Bestuurlijke reactie op conceptrapport 'Zicht op bezuinigingen, bezuiniging op cultuur'
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Drs. S.J. Stuiveling President Algemene Rekenkamer Postbus 20015 2500 EA Den Haag Datum Betreft 2 9 JAN.2015
Nadere informatieEindexamen wiskunde A1 vwo 2004-I
Bevolkingsgroei Begin jaren negentig verscheen in NRC Handelsblad een artikel over de bevolkingsgroei en de gevolgen van deze groei. Bij dit artikel werden onder andere de onderstaande figuren 1A, 1B,
Nadere informatie1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen
1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen Wanneer je als student in het hoger onderwijs de opdracht krijgt om te zoeken naar wetenschappelijke informatie heb je de keuze uit verschillende informatiebronnen.
Nadere informatieTitel/kopjes/plaatje: Ik denk aan: Dit weet ik er al over:
1. Lees de uitleg. Voorspellen en tekst lezen Voor je een tekst gaat lezen, voorspel je waarover hij gaat. Kijk eerst goed hoe de tekst eruitziet. Want je kunt aan de buitenkant van de tekst soms al zien
Nadere informatieMigrerende euromunten
Migrerende euromunten Inleiding Op 1 januari 2002 werden in vijftien Europese landen (twaalf grote en drie heel kleine) euromunten en - biljetten in omloop gebracht. Wat de munten betreft, ging het in
Nadere informatieExamen VBO-MAVO-C. Wiskunde
Wiskunde Examen VBO-MAVO-C Voorbereidend Beroeps Onderwijs Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 6 mei 13.30 15.30 uur 0 00 Dit examen bestaat uit 3 vragen. Voor elk vraagnummer is
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.
Examen HAV 2018 tijdvak 1 donderdag 24 mei 13.30-16.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Dit
Nadere informatieTransorma lettercombinatie op brief
Transorma lettercombinatie op brief Tijdens een van de clubavonden van onze postzegelclub krijg ik van een van mijn medeleden een brief met de vraag Is dit iets voor je verzameling? Een snelle blik leert
Nadere informatieIn dit werkboek vindt je vragen en opdrachten die over papier gaan. Daarnaast is het boek en werkboek een naslagwerk voor je functie als vormgever.
Werkblad Papier Beste leerlingen In dit werkboek vindt je vragen en opdrachten die over papier gaan. Daarnaast is het boek en werkboek een naslagwerk voor je functie als vormgever. Als je vragen hebt beantwoord
Nadere informatieEindexamen wiskunde A1 vwo 2003-II
Startende ondernemingen In Nederland starten elk jaar ongeveer 5 bedrijven. Sommige van deze startende bedrijven verdwijnen weer snel, andere overleven langere tijd. De Kamers van Koophandel houden de
Nadere informatieComputerlessen voor Senioren. Themacursus. Basis Excel. Uitgave Samenstelling: Lucien Delchambre Paul Derycke. Werken met mappen 1
& Computerlessen voor Senioren Themacursus Basis Excel Uitgave 2010 Samenstelling: Lucien Delchambre Paul Derycke Werken met mappen 1 HANDLEIDING BASIS EXCEL 3 1 Inleiding 3 2 Belangrijke functies 8 3
Nadere informatieVoorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD. over de denominaties en technische specificaties van voor circulatie bestemde euromuntstukken
EUROPESE COMMISSIE Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD Brussel, 26.11.2010 COM(2010) 691 definitief 2010/0338 (NLE) C7-0034/11 over de denominaties en technische specificaties van voor circulatie
Nadere informatieNico bleef altijd rustig, legde dingen goed en duidelijk uit en nam de tijd, net zolang tot je het begreep.
Review van Jonne: Ik heb altijd met veel plezier rijles gehad van Nico Aperloo. De reden dat ik bij zijn rijschool een lessenpakket heb genomen is door het feit dat Nico bekend staat als iemand die veel
Nadere informatieBESPARING IN BESCHERMGAS BIJ HET GASBOOGLASSEN. Theo Luijendijk, Luijendijk Advisering Jurriaan van Slingerland, TU Delft
BESPARING IN BESCHERMGAS BIJ HET GASBOOGLASSEN Theo Luijendijk, Luijendijk Advisering Jurriaan van Slingerland, TU Delft De methode om de productiekosten bij het gasbooglassen te verlagen is automatisering.
Nadere informatieWat staat er in deze Nieuwsflits. Nieuws uit groep 1/2 Nieuws uit groep 3/4 Nieuws uit de bovenbouw Wist-je-datjes. Wijzer in een flits
Katholieke basisschool St.Andreas Hoofdstraat 212 6024 AB Budel-Dorplein Tel: 0495 51 84 89 E-mail : thouben@skozok.nl Tel.:06-12326731 Website: www.bs-andreas.nl Nieuwsflits 10 Vrijdag 19 februari 2016
Nadere informatieUw uitvaartverzekering van ABN AMRO
Uw uitvaartverzekering van ABN AMRO Deze uitvaartverzekering is onderdeel van uw ABN AMRO Pakketverzekering. Waarvoor is deze verzekering? Met deze verzekering betalen wij een bedrag als degene die verzekerd
Nadere informatieWISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieMACHINALE EN VISUELE DETECTIE VAN ECHTE EN NAGEMAAKTE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN Het verschil tussen meten en patroonherkenning
MACHINALE EN VISUELE DETECTIE VAN ECHTE EN NAGEMAAKTE NEDERLANDSE BANKBILJETTEN Het verschil tussen meten en patroonherkenning dr ir P. Koeze De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 26 maart 1991 Gedigitaliseerd
Nadere informatieWarmwaterbehandeling Crocus Grote Gele
Warmwaterbehandeling Crocus Grote Gele Onderzoek naar de mogelijkheden voor een cultuurkook P. J. van Leeuwen en J.P.T. Trompert Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Bloembollen, Boomkwekerij en Fruit PPO
Nadere informatieJ. Bienefelt Aan: Projectgroep RWS Bramen Datum: 6 maart 2017 Cc: Efectis-M000409[Rev.1]/BTJ/TNL
Van: J. Bienefelt Aan: Projectgroep RWS Bramen Datum: 6 maart 2017 Cc: - Onze referentie 2017-Efectis-M000409[Rev.1]/BTJ/TNL Onderwerp: Testresultaten RWS Bramen brandproef 3 1. ALGEMEEN Deze memo geeft
Nadere informatieEindexamen wiskunde A1-2 compex vwo I
Nominaal volume Veel vloeistoffen worden verhandeld in flessen. De hoeveelheid vloeistof die volgens het etiket in de fles moet zitten, heet het nominaal volume. Als er bijvoorbeeld 400 ml op staat, dan
Nadere informatiePer slot van rekening bieden wij meer dan alleen schone was
Per slot van rekening bieden wij meer dan alleen schone was U kunt direct kosten besparen door zelf het badgoed te wassen! Vuile was wordt in een hotel vaak gezien als één geheel, dat men of zelf wast
Nadere informatieSamenvatting. Het gebruik van ultrafiltratie (UF) membranen als oppervlakte water zuiveringstechnologie
Samenvatting Het gebruik van ultrafiltratie (UF) membranen als oppervlakte water zuiveringstechnologie is in de laatste vijftien jaar enorm toe genomen. Ultrafiltratie membranen zijn gemakkelijk op te
Nadere informatieHet gen van de ziekte van Huntington, twintig jaar verder.
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Kan een nieuwe techniek het genetisch testen van de ZvH drastisch
Nadere informatieVervuilingsonderzoek glas 2014. in opdracht van Nedvang
Vervuilingsonderzoek glas 2014 in opdracht van Nedvang Doss. no. : 14A543 Tilburg, 27 juni 2014 Vervuilingsonderzoek glas 2014 in opdracht van Nedvang Bureau Milieu & Werk BV Kraaivenstraat 21-15 Postbus
Nadere informatiedossier Brink s, logistiek met meerwaarde European Platform for Financial Professionals
European Platform for Financial Professionals dossier Brink s, logistiek met meerwaarde Wereldwijd is het 150 jaar oude Brink s met name bekend van zijn waardetransportvoertuigen, het zichtbare deel van
Nadere informatieAlgemene escalatieberekening
Algemene escalatieberekening G5010 1 Algemene escalatieberekening Redactiecommissie 1. Inleiding G5010 3 2. Uitgangspunten voor de escalatieberekening G5010 3 3. Berekening kostenescalatie G5010 4 4. Enkele
Nadere informatieInleiding tot de natuurkunde
OBC Inleiding tot de Natuurkunde 01-08-2010 W.Tomassen Pagina 1 Hoofdstuk 1 : Hoe haal ik hoge cijfers. 1. Maak van elke paragraaf een samenvatting. (Titels, vet/schuin gedrukte tekst, opsommingen en plaatsjes.)
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1,2 (nieuwe stijl)
wiskunde A1,2 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen; het examen bestaat
Nadere informatiewiskunde A vwo 2019-II
OVERZICHT FORMULES Differentiëren naam van de regel functie afgeleide somregel s( x) f( x) g( x) s' ( x) f'x ( ) g'x ( ) verschilregel s( x) f( x) g( x) s' ( x) f'x ( ) g'x ( ) productregel px ( ) f( x)
Nadere informatieJ. Bienefelt Aan: Projectgroep RWS Bramen Datum: 6 maart 2017 Cc: -
Van: J. Bienefelt Aan: Projectgroep RWS Bramen Datum: 6 maart 2017 Cc: - Onze referentie 2017-Efectis-M000427 Onderwerp: Testresultaten RWS Bramen brandproef 4 1. ALGEMEEN Deze memo geeft beknopt de ruwe
Nadere informatieScholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse
Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Wim Groot & Henriette Maassen van den Brink In samenwerking met Annelies Notenboom, Karin Douma en Tom Everhardt, APE Den Haag
Nadere informatieSteven Werbrouck 04-02-2000 Practicum 2: Schakelen van weerstanden
Practicum 2: Schakelen van weerstanden 1. Situering Het komt vaak voor dat een bepaalde stroomkring meer dan één weerstand bevat. Men zegt dan dat de weerstanden op een bepaalde manier geschakeld werden.
Nadere informatieStudie met betrekking tot de controle van jaarrekeningen door commissarissen-revisoren.
http://www.graydon.be/download/studies/173.doc Gelieve de bron te vermelden Studie met betrekking tot de controle van jaarrekeningen door commissarissen-revisoren. Van de ruim 22.000 grote bedrijven die
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1 havo 2001-II
Derdegraadsfunctie In figuur 1 is de grafiek getekend van de figuur 1 functie f (x) = (x 2 1) (x 2). y y 4p 1 Los op voor welke waarden van x geldt f (x) < 0. 3p 2 Toon langs algebraïsche weg aan dat voor
Nadere informatieTekst lezen en vragen stellen
Tekst lezen en vragen stellen 1. Om een tekst goed te begrijpen is het erg belangrijk om een tekst actief te lezen. In de uitleg lees je hoe je dat moet doen. Als je actief leest, dan: - controleer je
Nadere informatieExamen VWO 2015. wiskunde C. tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VWO 2015 tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur wiskunde C Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te behalen. Voor
Nadere informatie