REgras. Bedrijfsspecifiek advies voor het sturen op ruweiwit, grasopbrengst en stikstofbenutting

Transcriptie

1 REgras Bedrijfsspecifiek advies voor het sturen op ruweiwit, grasopbrengst en stikstofbenutting Een project van het Nutriënten Management Instituut NMI in opdracht van het Productschap voor de Zuivel. Wim Bussink, NMI januari 2006 Nutriënten Management Instituut NMI BV Postbus AG Wageningen tel fax internet

2 2 Sturen op Ruw eiwit NMI heeft in opdracht van het Productschap Zuivel het adviesmodel REgras ontwikkeld. Bij een meer constant ruw eiwit (RE) gehalte in gras(kuil) is het gemakkelijker krachtvoer te verstrekken met een passend eiwitgehalte voor een optimaal rantsoen. Dit leidt tot een constantere melkproductie en vereenvoudigt het realiseren van een laag ureumgetal en een lage N-excretie. Echter het RE-gehalte in gras en kuil varieert sterk gedurende het seizoen (zie figuur 1). Hoogte en tijdstip van de N-bemesting, de weersomstandigheden en de snedezwaarte bepalen het RE-gehalte. RE (g kg -1 ds) Voorjaar (Koeien & Kansen) Voorjaar (Praktijk) Zomer (Koeien & Kansen) Zomer (Praktijk) Najaar (Koeien & Kansen) Najaar (Praktijk) Figuur 1. Gemiddeld RE-gehalte (g kg -1 ds) per seizoen bij Koeien & Kansen en in de praktijk van Beter sturen op het RE-gehalte is gewenst. Zo zullen in het voorjaar bedrijven met een grasrantsoen streven naar een RE-gehalte van 150 à 160 g per kg ds. Dit wordt nu vaak niet gerealiseerd. Bedrijven met veel maïs in het rantsoen zullen streven naar een hoger gehalte. In de 2e helft van het seizoen wordt het RE-gehalte o.a. beïnvloed door de weersomstandigheden. Zo leidt warm weer en voldoende vocht tot een hoge N-mineralisatie. De N-bemestingsadviezen gaan echter uit van gemiddelde mineralisatie. Het model REgras Jaar Het model Regras bestaat uit 3 onderdelen: Met deel 1 krijgt u een globaal of gedetailleerd advies voor het beste strooimoment van de stikstofkunstmest, rekening houdend met het door u gewenste RE-gehalte, grasopbrengst en N-benutting. Daarbij wordt ook rekening gehouden met de actuele en verwachte weersituatie en de bodemvruchtbaarheid. Deel 1 is operationeel vanaf begin februari tot 1 april. Met deel 2 krijgt u een indicatie wanneer de streefopbrengst gehaald wordt. Van belang is om rond dit tijdstip te weiden of te maaien. Weiden of maaien bij een hogere opbrengst dan de streefopbrengst betekent een lager RE-gehalte dan gewenst. Vroeger weiden of maaien betekent een hoger RE-gehalte. Deel 2 is operationeel in april. Deel 3 houdt rekening met variaties in de mineralisatie door gunstige of ongunstige weersomstandigheden. De N-bemesting kan hierop worden aangepast. Deel 3 is operationeel vanaf medio mei tot begin augustus.

3 3 Toelichting In hoofdstuk 1 wordt verder ingegaan op de achtergronden van het vaststellen van het beste strooi- en oogstmoment. In hoofdstuk 2 wordt verder ingegaan op de achtergronden met betrekking tot anticiperen op de N-mineralisatie gedurende het groeiseizoen.

4 4 H 1 Sturen op ruweiwit in het voorjaar Algemeen Beter sturen op RE-gehalte bij een zo goed mogelijk opbrengst in het voorjaar is mogelijk. Voor een optimale opbrengst van de 1 e snede met een gewenst ruweiwitgehalte is het van belang om op het juiste moment met de juiste hoeveelheid te bemesten rekening houdend met de weersomstandigheden en de bodemvruchtbaarheid. Vanouds is daarvoor gewerkt met Tsom-criteria (De Tsom is de som van de gemiddelde etmaaltemperaturen na 1 januari, waarbij negatieve etmaaltemperaturen niet zijn meegeteld), die zijn gebaseerd op proeven die tussen 1960 en 1983 hebben plaatsgevonden. In deze proeven is op verschillende grondsoorten en tijdstippen voor de eerste snede bemest. De opbrengstontwikkeling in de tijd werd bepaald. NMI heeft deze gegevens herbewerkt en een verfijnd Tsom advies afgeleid dat vanaf 2001 tot en met 2005 online als adviesmodel beschikbaar was. Dezelfde gegevens zijn gebruikt om niet alleen op opbrengst en stikstofbenutting te sturen, maar juist op een gewenst ruw-eiwitgehalte te kunnen sturen. Dit wordt in het navolgende toegelicht. Effect streefopbrengst en grondsoort op optimaal strooitijdstip De analyse van de proefresultaten van laat zien dat het tijdstip van bemesten afhankelijk is van de streefopbrengst van de eerste snede. Dit is schematisch weergegeven in figuur 2. Vroeg strooien bevordert de grasgroei. Bij vroeg strooien is het risico van stikstofverliezen echter groter dan bij strooien op een later tijdstip. Hierdoor is de dagelijkse grasgroei minder dan bij later gegeven stikstof. Een weidesnede van 1500 kg ds ha -1 wordt nog wel eerder gerealiseerd maar, een maaisnede van 3000 kg ds ha -1 wordt later gerealiseerd. Gemiddeld varieert het optimale strooitijdstip voor een weidesnede tussen Tsom Voor een maaisnede varieert het optimum tussen Tsom Proeven uit 1997 en 1998 bevestigen deze resultaten. Wel kunnen er verschillen zijn tussen de jaren. Verder verschilt het optimale strooitijdstip per grondsoort. De optimale Tsom tussen grondsoorten kan ongeveer 50 eenheden verschillen. drogestofopbrengst (kg per ha) weeknummer Tsom 200 Tsom 300 Figuur 2. Het effect van het bemestingstijdstip op het opbrengstverloop. Of bij het bereiken van de optimale Tsom voor een bepaalde streefopbrengst ook daadwerkelijk moet worden gestrooid, hangt af van de weersomstandigheden kort voor en na strooien. REgras houdt hier rekening mee!

5 5 Effect bodemvruchtbaarheid en bemesting op optimale strooimoment Een goede kalitoestand en kalibemesting bevordert de grasgroei en leidt tot een vroeger tijdstip van bemesten. De kalibemesting wordt vaak bepaald door de hoeveelheid dierlijke mest. Een hogere fosfaattoestand en vooral fosfaatbemesting leiden tot een vervroeging van het optimale bemestingstijdstip. In het programma is verondersteld dat er ongeveer 45 kg P 2 O 5 per ha wordt gegeven met mest en kunstmest. Meer stikstof leidt tot een groeiversnelling. Dit heeft tot gevolg dat zowel de streefopbrengst als het optimale moment van bemesten op een vroeger tijdstip bereikt wordt. REgras houdt rekening met deze effecten! Vorst en neerslag Uit de analyse bleek dat indien er een vorstperiode volgt in de eerste weken na bemesting, dit 200 tot 400 kg drogestofopbrengst per ha kost. Op basis van de vijfdaagse en van de experimentele tiendaagse weersverwachting is hier beperkt op in te spelen. Wordt namelijk vorst verwacht, dan kan men beter wachten met de eerste bemesting tot na die vorstperiode. REgras houdt hier rekening mee! Uit de analyse bleek verder dat veel neerslag in de eerste en tweede week na bemesting leidt tot een sterke opbrengstderving van soms meer dan 500 kg droge stof per ha. Dit betekent dat het van groot belang is om de vijf- tot tiendaagse weersverwachting te volgen. Zijn er aanwijzingen voor veel neerslag, dan is het beter om te wachten met bemesten. REgras houdt hier rekening mee! De neerslagvoorspellingen hebben een beperkte nauwkeurigheid. Veelal zal achteraf geconstateerd worden dat het veel geregend heeft. De vraag is dan wat te doen, bijstrooien? Bij hoeveelheden van 50 mm of meer binnen twee weken na bemesten wordt aangeraden om bij te bemesten met hooguit 35 kg stikstof per ha als dat binnen de gebruiksnormen mogelijk is. Een verdere verfijning is mogelijk maar dat hangt sterk af van de daadwerkelijke weersomstandigheden en van het tijdstip waarop gestrooid is. Veel neerslag voorafgaand aan de bemesting heeft geen negatief effect op de opbrengst maar zelfs een licht positief effect. Het effect van te vroeg of te laat strooien Te vroeg strooien kost opbrengst en geeft een lage stikstofbenutting (zie figuur 3). Te laat strooien kost ook opbrengst (zie figuur 3). Vindt u een optimale N-benutting belangrijk (meer eiwit in het gras) dan zou in 1998 Tsom 355 het optimum zijn. Het weer kan een grote invloed hebben. Strooien bij Tsom 300 was zeer ongunstig in 1998, vanwege de vele regenval (figuur 3). Dit zou een opbrengstderving van 600 kg droge stof per ha betekenen. In het advies wordt rekening gehouden met de meerdaagse weersverwachting, zodat de datum horend bij Tsom 300 niet geadviseerd wordt, maar een latere datum. Praktisch gezien betekent dit dat als u het advies krijgt om over een week te strooien en u berekent na een week opnieuw het optimale strooimoment dat dit dan best een aantal dagen later kan zijn (i.v.m. het weer).

6 6 Drogestofopbrengst (kg per ha) 1998 Stikstofbenutting (%) Tsom Tsom Figuur 3 Het effect van de Tsom op de opbrengst en de stikstofbenutting van grasland in Gewenst RE-gehalte, optimale grasopbrengst en/of optimale N-benutting De gebruiker kiest het gewenste stikstofniveau, het gewenste ruw-eiwitgehalte en geeft aan of hij een optimale grasopbrengst of een optimale stikstofbenutting wil. Het programma probeert een oplossing te vinden die voldoet aan het gewenste gehalte voor RE door de strooidatum te variëren. Lukt dit niet dan wordt het niveau van de gewenste stikstofgift en de opgegeven opbrengst iets gewijzigd, net zo lang totdat een oplossing is gevonden die voldoet aan het opgegeven RE-gehalte, bij minimale afwijkingen van de gewenste opbrengst en de opgegeven stikstofgift, waarbij wordt voldaan aan het criterium van een optimale opbrengst of een optimale N-benutting. (Wordt geen oplossing gevonden dan wordt het ruweiwitgehalte gevarieerd.) Een optimale N-benutting betekent later strooien (bij een iets lagere opbrengst) en een hoger RE-gehalte in vergelijking tot een optimale opbrengst. Om eenzelfde RE-gehalte te realiseren bij een optimale opbrengst als bij een hoge N-benutting, zal bij de laatste later worden bemest met bovendien een lagere N-gift. Een voorbeeld Wil de gebruiker een RE-gehalte van ongeveer 200 dan zou voor de situatie van 1998 zowel Tsom 200 als 275 een optie zijn. Het programma zal dan de datum die bij Tsom 275 hoort adviseren, omdat dit een hogere opbrengst oplevert. Wil de gebruiker een RE-gehalte van ongeveer 200 realiseren en een hoge stikstofbenutting, dan zal de gebruiker het advies krijgen te strooien rond de datum die bij Tsom 355 hoort. Bovendien zal de geadviseerde hoeveelheid N dan omlaag gaan naar ongeveer 100 kg N per ha om niet een te hoog REgehalte te krijgen. TABEL. Invloed van het tijdstip van bemesten voor de 1 e snede op de drogestofopbrengst, de stikstofbenutting en de financiële opbrengst van zandgrasland in 1998 bij een N-gift van 120 kg /ha. RE-gras optimale Tsom oude Tsom-advies RE-gras optimale opbrengst optimale N-benutting ,5 RE drogestofopbrengst, kg per ha stikstofbenutting, % meeropbrengst, per ha

7 7 Optimaal strooimoment en mestsoort REgras is gebaseerd op proeven over een periode van 25 jaar. In deze proeven is vooral KAS als meststof meegenomen. Andere meststoffen met meer ammonium zoals bijv zwavelzure ammoniak zijn wel meegenomen. Dit had een beperkt effect op het optimale strooimoment. Wel was de opbrengst vaak wat hoger, omdat meststoffen met meer ammonium minder uitspoelingsgevoelig zijn zodat meer stikstof tot werking kan komen. Gras/klaver REgras is gebaseerd op bemestingsproeven op grasland. Gras/klaver krijgt vooral voor de eerste snede stikstof om de groei op gang te helpen (de klaver doet dan nog weinig). Ook in deze situaties is het belangrijk om kunstmeststikstof goed in te zetten voor een productieve eerste snede. U kunt voor de eerste snede gewoon het advies opvolgen voor het vaststellen van het optimale tijdstip. Wel is het RE-gehalte van gras minder goed te voorspellen, omdat niet bekend is hoeveel klaver in het grasland zit en hoe zich dit ontwikkeld. Typische weersituaties Strooien na een natte periode (met uitzicht op een aantal dagen droog weer) geeft vaak hoge opbrengsten (het perceel moet natuurlijk wel opgedroogd zijn). Een vroege warme periode gevolgd door kou (vriesweer) drukt de opbrengst iets indien er al gestrooid is ten opzichte van wachten met strooien. Na Tsom 250 komt zelden meer een echt koude periode voor. Tip Per 1 februari kan weer dierlijke mest naar het grasland worden gebracht. Zodra het land berijdbaar is, kan hiermee direct worden begonnen, ook al is de het optimale bemestingstijdstip nog niet bereikt. De stikstof in de mest komt dan weliswaar niet direct tot werking maar blijft wel in de bodem aanwezig. Vaak is het grasland echter niet goed berijdbaar in het vroege voorjaar. De bemesting met kunstmest wordt in de praktijk dan vaak uitgesteld tot na het bemesten met dierlijke mest, ook al is het optimale bemestingstijdstip bereikt. Dit is af te raden. Het beste is om gewoon te beginnen met kunstmeststrooien, daarbij rekening houdend met de hoeveelheden werkzame N, P en K die via dierlijke mest nog wordt toegediend op het moment dat de percelen beter berijdbaar zijn. Aanbevelingen voor het bemesten van de eerste snede Bereken het optimale tijdstip van bemesten met de REgras module; Wacht niet totdat er dierlijke mest is toegediend; Wacht met strooien indien veel neerslag of een vorstperiode wordt verwacht; Bepaal het optimale tijdstip wekelijks. Het neerslagpatroon en de 10-daagse neerslagverwachting kunnen grote invloed hebben op het geadviseerde bemestingstijdstip. Voor een zo goed mogelijk resultaat van de eerste stikstofbemesting is een kali- en fosfaatbemesting overeenkomstig het advies van belang. Op zandgronden in het noorden en oosten van Nederland wordt daarbij ook een zwavelbemesting aangeraden.

8 8 H 2 Sturen op ruweiwit gedurende het groeiseizoen door beter rekening te houden met de N-mineralisatie Algemeen Van belang is om gedurende het seizoen het RE-gehalte van gras zo constant mogelijk te houden. Door gunstige weeromstandigheden kan het aanbod van stikstof uit grond en mest beduidend hoger zijn dan in adviestabellen is aangegeven, omdat deze zijn gebaseerd op de gemiddelde weerssituatie. Een extra aanbod van bijvoorbeeld 10 kg N per ha over een snede betekent al gauw gram RE extra per kg ds gras, afhankelijk van de snedezwaarte. Bij een opname van 13 kg drogestof uit weidegras betekent dit een extra opname van gram RE. Dit leidt het tot een hogere ureumgehalte in de melk. Gras dient een zekere hoeveelheid stikstof op te nemen om een bepaalde snedeopbrengst met een gewenst RE-gehalte te produceren. Deze stikstof is afkomstig uit: nalevering uit de bodem (NLV). Op jaarbasis varieert deze tussen de 50 en 300 kg N per ha afhankelijk van de grondsoort en het weer dierlijke mest en de stikstofgift via kunstmest Bodem In het N-bemestingadvies is per NLV-klasse aangegeven hoeveel N nodig is per snede en per opbrengstniveau. Daarbij wordt direct rekening gehouden met het N-leverend vermogen van de grond, de hoeveelheid stikstof die gedurende het seizoen via mineralisatie beschikbaar komt voor het gewas. Deze is gebaseerd op de gemiddelde weerssituatie. In werkelijkheid wijkt het weer iets of sterk af van de gemiddelde weersituatie. Dit betekent dat de N-levering uit grond af kan wijken van het gemiddelde. Warmere omstandigheden geven bij voldoende vocht vaak een hogere stikstofmineralisatie dan normaal en dus meer beschikbaar stikstof uit de grond. Koudere omstandigheden geven een lagere stikstofmineralisatie dan normaal en dus minder beschikbaar stikstof uit de grond. Regras houdt hier rekening mee. Op basis van de weersituatie over de afgelopen weken en de 10 daagse voorspelling wordt berekend hoeveel kg N er per ha en per maand en per ha extra (of minder) mineraliseert (Postma, 2003). Dierlijke mest Een deel van de stikstof in dierlijke mest is organische gebonden en komt door mineralisatie voor een groot deel beschikbaar gedurende het groeiseizoen. De snelheid van mineralisatie hangt onder andere af van de temperatuur. Bij de bemestingadvisering en de vaststelling van de N-mineralisatie uit mest is uitgegaan van het gemiddelde weersverloop over het seizoen. Een afwijkend temperatuursverloop heeft invloed op de hoeveelheid N die via mineralisatie beschikbaar komt in de maanden na toedienen van mest. Regras berekend hoeveel er meer of minder mineraliseert uit mest op basis van de werkelijke weerssituatie. Lichter of zwaarder maaien In de praktijk gebeurt het vaak dat lichter of zwaarder wordt gemaaid (geweid) dan waarbij in de planning van de bemesting is gerekend. Lichter maaien betekent dat niet alle stikstof is opgenomen door het gewas. Een deel is nog beschikbaar en dient gekort te worden op de bemesting van de volgende snede. Te zwaar maaien betekent dat het gras extra stikstof heeft onttrokken. Deze dient te worden aangevuld bij de volgende bemesting (zie Bemestingadviesbasis). Als u aangeeft dat de voorgaande snede lichter of zwaarder is geoogst houdt REgras hier rekening mee door een verhoging of verlaging van de eerst volgende gift met 30% van de laatste kunstmestgift.

9 9 Het programma Bij het openen van het programma krijgt u globaal een indruk hoeveel de mineralisatie afwijkt uit grond en mest afwijkt ten opzichte van normaal. Daarbij zijn respectievelijke 2 en 3 tijdstippen van mesttoediening verondersteld. Door aan te klikken op uw regio kunt u in detail aangegeven wanneer er bemest is met dierlijke mest en hoeveel en of de zwaarte van de laatste snede conform de planning was. REgras berekent hoeveel kg N per ha en per maand er meer of minder mineraliseert uit de bodem op basis van de 10 daagse weersverwachting en het temperatuursverloop over de afgelopen 2 weken. Dit levert een correctie op voor de te geven stikstofgift, uitgedrukt in kg per ha per maand. Op basis van het tijdstip van mesttoedienen, de hoeveelheid mest, de mestsoort en de samenstelling wordt berekend hoeveel er mineraliseert uit mest en hoeveel dit afwijkt ten opzichte van een normaal weersverloop. De berekende afwijking over de afgelopen twee weken en de komende 10 dagen wordt gebruikt als correctie op de stikstofgift, uitgedrukt in kg per ha per maand. Daarnaast wordt rekening gehouden met te lichte of te zware sneden. Deze hoeveelheden stikstof worden gesommeerd en daarmee hebt u een advies met welke hoeveelheid stikstof u de eerstvolgende stikstofbemesting kunt aanpassen. Verder wordt aangegeven tot welke verhoging of verlaging dit leidt van het RE-gehalte van gras indien het bemestingsadvies niet wordt aangepast. Referentie Postma R (2002). Organische stofopbouw en N-mineralisatie op kernbedrijven: toetsing model Janssen. Rapport Telen met Toekomst OV203, Plant Research International, Wageningen. pp. 40