Woord vooraf. Het College van Bestuur,

Transcriptie

1 jaarverslag 2004

2 Woord vooraf 1 In dit Jaarverslag legt de Technische Universiteit Eindhoven publiekelijk verantwoording af over het gevoerde beleid, de geleverde prestaties en de gerealiseerde financiële resultaten in het jaar Het verslag maakt duidelijk dat de universiteit in 2004 succesvol heeft gewerkt aan de versterking van haar concurrentiepositie in de wereld. Daarbij hield ze voortdurend de belangen van haar stakeholders voor ogen en werkte ze - waar zinvol - intensief samen met partners in de regio, elders in Nederland en in toenemende mate ook in het buitenland. Bovendien wist ze haar uitgaven ondanks in steeds sterkere mate tekortschietende overheidsbijdragen in evenwicht te houden met haar inkomsten. Daarmee leverde de Eindhovense universiteitsgemeenschap in 2004 een niet geringe prestatie. Zuidoost-Nederland heeft zich in 2004 nadrukkelijk gemanifesteerd als nationale Brainport, als internationale toptechnologieregio, als een van Europa s meest innovatieve regio s en als hoeksteen van en verbindingspunt tussen de technologiedriehoeken Eindhoven-Leuven-Aken en Eindhoven-Delft-Twente. De TU/e heeft daar in nauwe samenwerking met overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen in de regio stevig aan bijgedragen. Zij wordt dan ook terecht gezien als een onmisbare spin in het regionale hightech web. De regio Eindhoven en haar universiteit mogen terugzien op een succesvol jaar. Een woord van dank aan allen die daaraan hebben bijgedragen, is hier zeker op zijn plaats. Bijzondere dank is de TU/e verschuldigd aan prof.dr. R.A. van Santen, die van 1 september 2001 tot 1 april 2005 met grote inzet de functie van Rector Magnificus heeft vervuld. Hij heeft zich bijzonder ingespannen voor de vernieuwing van het onderwijs, de focussering van het onderzoek en de internationale samenwerking. De universiteitsgemeenschap is er trots op dat hij als Akademiehoogleraar in haar midden werkzaam blijft. Het College van Bestuur, A.H. Lundqvist, voorzitter prof. dr. ir. C.J. van Duijn, rector magnificus prof. dr. H.M. Amman, lid ir. H.P.J.M. Roumen, secretaris van de universiteit Eindhoven, april 2005

3 Inhoudsopgave 2 Verslag Raad van Toezicht 4 Bestuursverslag 1 Algemeen 1.1 Missie en positionering 1.2 Organisatie en opleidingen 1.3 Gevoerd beleid 1.4 Relatie met externe ontwikkelingen/overheidsbeleid 1.5 Kengetallen Onderwijs 2.1 Feiten en cijfers 2.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Diversen 3 Onderzoek 3.1 Feiten en cijfers 3.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Diversen 4 Maatschappelijke dienstverlening 4.1 Feiten en cijfers 4.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Diversen 5 Studentenvoorzieningen en -dienstverlening 5.1 Feiten en cijfers 5.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Diversen 6 Strategische samenwerking 6.1 Feiten en cijfers 6.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Diversen 7 Bedrijfsvoering 7.1 Feiten en cijfers 7.2 Realisatie Bestuurlijke Agenda Personeel en organisatie Financiën en informatiemanagement Huisvesting Communicatie 7.3 Diversen Financieel verslag 1 Algemene toelichting jaarrekening Kerncijfers 3 Toelichting op de kerncijfers 3.1. Algemeen Baten Lasten Saldo financiële baten en lasten 3.2 Opbouw eigen vermogen 3.3 Opbouw voorzieningen

4 3 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 4.1 Balans 4.2 Bepaling van het resultaat 5 Geconsolideerde balans per 31 december Geconsolideerde exploitatierekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht 8 Toelichting op de geconsolideerde balans 8.1 Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa 8.2 Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen 8.3 Eigen vermogen 8.4 Voorzieningen 8.5 Langlopende schulden 8.6 Kortlopende schulden 8.7 Niet uit de balans blijkende vorderingen en verplichtingen 9 Toelichting op de geconsolideerde exploitatierekening 9.1 Baten Rijksbijdrage MOC&W Werk voor derden Overige baten 9.2 Lasten Personele lasten Overige lasten 9.3 Saldo financiële baten en lasten 10 Enkelvoudige balans per 31 december Enkelvoudige exploitatierekening Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening 12.1 Toelichting resultaat 2004 enkelvoudige exploitatierekening 13 Overige gegevens 13.1 Bestemming resultaat 13.2 Deelnemingen 13.3 Gelieerde instellingen 14 Accountantsverklaring Bijlagen 1 Samenstelling bestuursorganen per 31 december Samenstelling facultaire adviesraden per 31 december Samenstelling Universiteitsraad per 31 december Benoemingen hoogleraren en universitair hoofddocenten 5 Bestuurlijke Agenda Kernambities en streefcijfers

5 4 Verslag raad van toezicht

6 Verslag Raad van Toezicht over Samenstelling De Raad van Toezicht bestond eind 2004 uit: ir. G.J. Kleisterlee (voorzitter), R.J.J. Koedijk RA (plv. voorzitter), mw. P.C. Krikke, prof.dr.ir. A. Oosterlinck en ir. R.L. van Iperen. De heer Van Iperen werd door de Minister van OC&W per 1 september 2004 voor vier jaar benoemd tot lid van de raad. Hij volgde in de raad dr.ir. P.Ros op, wiens benoemingstermijn per 1 september afliep. De heer Ros werd per 1 september 1997 lid van de eerste Raad van Toezicht van de TU/e. Hij heeft sindsdien blijk gegeven van een bijzondere betrokkenheid bij en inzet voor de universiteit. De Raad van Toezicht is hem daarvoor zeer erkentelijk. Vergaderingen De raad kwam in 2004 vijf keer met het College van Bestuur bijeen. Twee vergaderingen werden gecombineerd met een bezoek aan faculteiten, te weten Werktuigbouwkunde en Scheikundige Technologie. De raad hechtte in het verslagjaar zijn goedkeuring aan de Jaarrekening en het Jaarverslag 2003, het Instellingsplan , de Begroting 2005 en enkele technische wijzigingen van het Bestuurs- en Beheersreglement. Verder nam de raad met instemming kennis van de Bestuurlijke Agenda 2005 en de financiële meerjarenraming Gedurende het jaar volgde de raad op hoofdlijnen de realisatie van de Bestuurlijke Agenda 2004 en de financiële exploitatie. Bijzondere aandachtspunten Bijzondere aandacht werd besteed aan: - het Wetenschapsbudget 2004 en het Hoger Onderwijs- en Onderzoeksplan 2004 in relatie tot het TU/e-beleid; - het onderzoeksprofileringsproces; - het Sectorplan Wetenschap & Technologie en de uitwerking daarvan in een Perspectiefnotitie, Uitvoeringsnota en concept-gemeenschappelijke Regeling. De voorzitters van de Raden van Toezicht van de drie TU s kwamen in 2004 één keer gedrieën en één keer samen met de voorzitters van de Colleges van Bestuur bijeen om het sectorplan en de implementatie daarvan te bespreken. Een belangrijk gespreksonderwerp vormde het besturingsmodel van de federatie (in oprichting) en de betrokkenheid van de Raden van Toezicht daarbij. Er werd een voorkeur uitgesproken voor een governancemodel per instelling zolang er sprake is van een federatie (in oprichting). Verdere onderwerpen In de vergaderingen van de Raad van Toezicht kwamen in 2004 verder onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: - de instroom van eerstejaars studenten; - de gewenste verbetering van de onderwijsrendementen en gemiddelde studievoortgang; - een studie naar de haalbaarheid van een fundraisingcampagne door de universiteit; - de start van een nieuw Alumnibureau; - de voorbereiding van een brandontwikkelingsproces; - een analyse van het Masterplan Huisvesting in de periode ; - het plan van aanpak van het TU/e Innovation Lab; - de onderzoeksvisitaties (Technische) Informatica, Technische Bedrijfskunde en Bouwkunde; - de invoering van minors in de bacheloropleidingen; - de implementatie van nieuwe, interdisciplinaire specialisaties in de masteropleidingen; - ontwikkelingen in Zuidoost-Nederland en de driehoek Eindhoven-Leuven-Aken ten aanzien van de totstandbrenging van publiekprivate technologische instituten en applicatiecentra. Audit Committee Het Audit Committee uit de Raad van Toezicht heeft in 2004 vijf keer vergaderd over financiële aangelegenheden, waarbij met name de jaarrekening 2003, de tussentijdse kwartaalcijfers over 2004 en de (concept)begroting 2005 aan de orde kwamen. Remuneratiecommissie De remuneratiecommissie uit de raad kwam één maal bijeen om te spreken over de incentiveregelingen voor de leden van het College van Bestuur over 2003 en Waardering De Raad van Toezicht spreekt zijn waardering uit voor de inzet en de bereikte resultaten van het College van Bestuur, de faculteitsbesturen, de medewerkers en de studenten van de universiteit in het afgelopen jaar.

7 6 Bestuurs verslag

8 1 Algemeen Missie en positionering De Technische Universiteit Eindhoven handhaafde in 2004 haar kernmissie: De TU/e wil een onderzoeksgedreven en ontwerpgerichte technologie-universiteit zijn, die zich vooral tot doel stelt jonge mensen een academische opleiding te geven binnen het domein engineering science & technology. Ook de positionering van de universiteit bleef in 2004 op hoofdlijnen ongewijzigd: Hoofdtaak is het opleiden van ingenieurs (op het niveau Master of Science) die beschikken over een stevige wetenschappelijke basis en diepgang én over de nodige competenties om zich succesvol in uiteenlopende maatschappelijke sectoren en functies te kunnen ontplooien. De bacheloropleidingen (BSc) zijn bedoeld als basis voor een opleiding op masterniveau. De TU/e leidt verder leraren op (op het niveau Master of Science), ontwerpers (op het niveau Professional Doctorate in Engineering) en onderzoekers (op het niveau Doctor of Philosophy). Wat haar onderzoeksactiviteiten betreft richt de TU/e zich binnen het domein van de engineering science & technology bij voorkeur op die deelgebieden waarop zij in de internationale wetenschappelijke wereld een rol van betekenis speelt of kan gaan spelen en waarop zij betekenisvolle impulsen kan geven aan met name de kennisintensieve industrie en andere maatschappelijke sectoren met een hoge of zich snel ontwikkelende technologieintensiteit. De TU/e zet zich er nadrukkelijk voor in dat haar onderzoeksresultaten worden vertaald in succesvolle innovaties en als basis dienen voor het tot stand brengen van nieuwe ondernemingen. Zij stimuleert dat studenten en medewerkers kiezen voor het ondernemerschap. De kwaliteit van het onderwijs en onderzoek moet voldoen aan hoge internationale standaarden. De TU/e biedt haar studenten en medewerkers een internationaal en academisch, dat wil zeggen intellectueel prikkelend, studie- en werkklimaat dat inspireert tot brede persoonlijke ontwikkeling, tot maatschappelijk en cultureel engagement en tot een ondernemende attitude. De vier O s: Onderwijs, Onderzoek, Ontwerpen, Ondernemen onderwijs onderzoek Engineering Science & Technology ontwerpen ondernemen

9 8 1.2 Organisatie en opleidingen De organisatie van de TU/e is in 2004 op hoofdlijnen onveranderd gebleven. Er is geen sprake geweest van reorganisaties. Wel werd binnen de Dienst Algemene Zaken een Alumnibureau tot stand gebracht en werd de nieuwe organisatorische eenheid TU/e Innovation Lab opgericht. Zie het hierbij afgedrukte Organogram eind Organogram eind 2004 raad van toezicht universiteitsraad college van bestuur stan ackermans instituut dienstraad centrale diensten tue holding bv decanen tu/e innovation lab faculteitsraden faculteiten biomedische technologie bouwkunde elektrotechniek industrial design scheikundige technologie technische natuurkunde technologie management werktuigbouwkunde wiskunde en informatica

10 9 Faculteiten De primaire processen onderwijs, onderzoek en maatschappelijke dienstverlening waren ook in 2004 organisatorisch geconcentreerd in de negen faculteiten van de TU/e, te weten: - Biomedische Technologie (BMT); - Bouwkunde (B); - Elektrotechniek (E); - Industrial Design (ID); - Scheikundige Technologie (ST); - Technische Natuurkunde (TN); - Technologie Management TM); - Werktuigbouwkunde (W); - Wiskunde en Informatica (W&I). Onderzoekscholen en instituten De TU/e bleef in 2004 penvoerder van de volgende door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) erkende onderzoekscholen: - Centrum voor Plasmafysica en Stralingstechnologie (CPS); - Communication Technology: Basic Research and its Applications (COBRA); - Eindhoven Polymer Laboratories (EPL); - Engineering Mechanics (EM); - Euler Institute for Discrete Mathematics and its Applications (EIDMA); - J.F. Schoutenschool for User-System Interaction Research; - Institute for Business Engineering and Technology Application (BETA); - Instituut voor Programmatuurkunde en Algoritmiek (IPA); - Materials Analysis, Testing, Technology and Research (MATTeR). Daarnaast participeerde de TU/e in de volgende door de KNAW erkende onderzoekscholen waarvan het penvoerderschap (tussen haakjes) elders is ondergebracht: - Advanced School for Computing and Imaging (Technische Universiteit Delft); - Burgerscentrum voor Stromingsleer (Technische Universiteit Delft); - Dutch Institute of Systems and Control (Technische Universiteit Delft); - Integraal Construeren voor de Bouw (Technische Universiteit Delft); - Integrale Productie Vernieuwing (Universiteit Twente); - Interuniversitair Centrum voor Onderwijskundig Onderzoek (Universiteit Twente); - Landelijke Onderzoekschool voor Theoretische Natuurkunde (Universiteit Utrecht); - Nederlands Instituut voor Onderzoek in de Katalyse (Universiteit Utrecht); - Netherlands Graduate School of Housing and Urban Research (Universiteit Utrecht); - N.W. Posthumus Instituut (Radboud Universiteit Nijmegen); - Onderzoekschool Procestechnologie (Universiteit Twente); - School voor Informatie- en Kennissystemen (Vrije Universiteit); - Stieltjes Instituut (Universiteit Maastricht); De TU/e bleef ook penvoerder van twee toponderzoekscholen, te weten de National Research School Combination Catalysis en de National Research Combination Photonics, en van een van de vier technologische topinstituten in ons land, te weten het Dutch Polymer Institute (DPI). Verder bleef ze in 2004 een van de kartrekkers van het publiekprivate Embedded Systems Institute (ESI) en van het in statistiek, waarschijnlijkheidsleer en operations research gespecialiseerde Europese onderzoeksinstituut Eurandom. De ontwerpersopleidingen van de TU/e werden ook in 2004 gecoördineerd door het Stan Ackermans Instituut. De coördinatie van zaken op het terrein van kennisvalorisatie en stimulering en ondersteuning van startende ondernemingen was net als in 2003 belegd bij het TU/e Innovation Lab. Het aanbod aan postacademische opleidingen en cursussen werd ondergebracht bij en sindsdien verzorgd via de Tias Business School.

11 10 Centrale diensten De TU/e omvatte eind 2004 de volgende centrale diensten: - Bibliotheek- en Informatievoorziening; - Communicatie Service Centrum; - Dienst Algemene Zaken; - Dienst Financiële en Economische Zaken; - Dienst Huisvesting; - Dienst ICT; - Dienst Interne Zaken; - Dienst Personeel en Organisatie; - Gemeenschappelijke Technische Dienst; - Onderwijs Service Centrum; - Studenten Service Centrum; - Stralings Beschermings Dienst. Deze situatie is ongewijzigd ten opzichte van eind Bacheloropleidingen De TU/e verzorgde eind 2004 de volgende bacheloropleidingen (BSc) (met tussen haakjes de faculteit die de opleiding aanbiedt): - Biomedische Technologie (BMT); - Bouwkunde (B); - Elektrotechniek (E); - Industrial Design (ID); - Installatietechnologie (wordt afgebouwd met ingang van september 2005) (B); - Scheikundige Technologie (ST); - Technische Bedrijfskunde (TM); - Technische Informatica (W&I); - Technische Innovatiewetenschappen (voorheen Techniek en Maatschappij geheten) (TM); - Technische Natuurkunde (TN); - Technische Wiskunde (W&I); - Werktuigbouwkunde (W). Masteropleidingen Het aanbod aan tweejarige masteropleidingen (MSc) (met tussen haakjes de penvoerende faculteit) was eind 2004 als volgt: - Applied Physics (TN); - Architecture, Building and Planning (B); - Biomedical Engineering (BMT); - Building Services (B); - Business Information Systems (W&I); - Chemistry Education (ST) (eerstegraads lerarenopleiding scheikunde); - Chemical Engineering (ST); - Computer Science and Engineering (W&I); - Electrical Engineering and Information Technology (E); - Human Technology Interaction (TM); - Industrial and Applied Mathematics (W&I); - Industrial Design (ID); - Innovation Management (TM); - Mathematics Education (W&I) (eerstegraads lerarenopleiding wiskunde); - Mechanical Engineering (W); - Medical Engineering (BMT); - Operations Management (de naam wordt gewijzigd in Operations Management & Logistics) (TM); - Physics Education (TN) (eerstegraads lerarenopleiding natuurkunde); - Technology and Policy (TM); Verder verzorgde de TU/e eind 2004 de volgende tweejarige speciale masteropleidingen (MSc) (vooralsnog als specialisaties binnen de tussen haakjes vermelde zelfstandige masteropleidingen), waarmee de universiteit zich op de hoger onderwijsmarkt specifiek profileert:

12 11 - Broadband Telecommunication Technologies (binnen Electrical Engineering and Information Technology); - Construction Management and Engineering (binnen Architecture, Building and Planning); - Embedded Systems (binnen Computer Science and Engineering en Electrical Engineering and Information Technology); - Information Security Technology (binnen Computer Science and Engineering en Industrial and Applied Mathematics); - Nano Engineering (binnen Applied Physics); - Sustainable Energy Technology (binnen Electrical Engineering and Information Technology; Mechanical Engineering en Technology and Policy); - Systems and Control (binnen Electrical Engineering and Information Technology en Mechanical Engineering) Het op de hoger onderwijsmarkt geïntroduceerde masteraanbod voor het studiejaar 2o omvatte verder nog de volgende twee tweejarige speciale masteropleidingen (MSc) (vooralsnog eveneens als specialisaties binnen de tussen haakjes vermelde zelfstandige masteropleidingen): - Fluid and Solid Mechanics (binnen Mechanical Engineering); - Polymers (binnen Applied Physics; Chemical Engineering en Mechanical Engineering). Ontwerpersopleidingen Het aanbod aan tweejarige ontwerpersopleidingen (PDEng) van de TU/e omvatte eind 2004 de volgende opleidingen (met tussen haakjes de penvoerende faculteit): - Architectural Design Management Systems (B); - Design and Technology of Instrumentation (TN); - Information and Communication Technology (E); - Logistics Management Systems (TM); - Mathematics for Industry (W&I); - Process and Product Design (ST); - Software Technology (W&I); - User System Interaction (TM). De opleidingen werden verzorgd onder de vlag van het Stan Ackermans Instituut van de TU/e. 1.3 Gevoerd beleid Het in 2004 gevoerde beleid werd in belangrijke mate bepaald door de eind 2003 vastgestelde Bestuurlijke Agenda 2004 en het in september 2004 gepubliceerde Instellingsplan De volledige tekst van de Bestuurlijke Agenda 2004 is te vinden in bijlage 5. De in het Instellingsplan opgenomen kernambities en streefcijfers voor het jaar 2007 zijn te vinden in bijlage Relatie met externe ontwikkelingen/overheidsbeleid Geheel in lijn met het overheidsbeleid en nationale en regionale externe ontwikkelingen stond het beleid van de TU/e in 2004 in sterke mate in het teken van: - versterking van het innovatieve vermogen van het high tech bedrijfsleven en andere technologie-intensieve sectoren van de samenleving; - versterking van de internationale concurrentiepositie, de internationale institutionele samenwerkingsrelaties en de internationale profilering van de universiteit; - voortdurende innovatie van het onderwijs (naar inhoud en vorm); - bevorderen van focus, massa en excellentie in het onderzoek; - versterking van de interne kwaliteitszorg ten aanzien van onderwijs en onderzoek; - verbetering van de kennistransfer en -valorisatie (inclusief bevordering ondernemerschap); - strategische samenwerking en afstemming tussen de drie technische universiteiten in Nederland; - grensoverschrijdende samenwerking met kennisinstellingen en bedrijven in de driehoek Eindhoven- Leuven-Aken; - actieve participatie in de ontwikkeling van publiekprivate R&D-instellingen van internationale allure in de driehoek Eindhoven-Delft-Twente en de driehoek Eindhoven-Leuven-Aken.

13 12 De TU/e liet haar beleidsvisie ook in 2004 voortdurend inspireren door het overheidsbeleid (zoals het Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan 2004 en het Wetenschapsbudget 2004) en door adviezen inzake hoger onderwijs en onderzoek van organisaties als de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid en het Innovatieplatform. Zij speelde actief in op beleids- en subsidieprogramma s van de overheid (onder meer op het terrein van de versterking van de bèta- en technologiesector en de versterking van kennisvalorisatie en high tech ondernemerschap). De TU/e bleef in 2004 ook direct overleggen met haar externe stakeholders over haar beleid. In het kader van de verdere focussering van het onderzoek binnen de universiteit werden bijvoorbeeld vooraanstaande buitenlandse onderzoekers en sleutelfiguren uit de private R&D-wereld geconsulteerd. De TU/e onderhield in 2004 als altijd intensieve contacten met overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen in Zuidoost-Nederland, hetgeen onder meer tot uitdrukking kwam in het rapport waarmee de regio zich bij het Innovatieplatform profileerde als sleutelgebied. 1.5 Kengetallen Kwantitatieve indicatoren Aantal studenten Ir (ongedeeld) Aantal studenten BSc Aantal studenten MSc Totaal aantal studenten Aantal studiepunten per student Ir (ongedeeld) 37,3 37,0 39,7 36,1 35,2 Aantal studiepunten per student BSc ,3 34,8 Aantal studiepunten per student MSc ,8 34,6 Aantal diploma s Ir (ongedeeld) Aantal diploma s BSc Aantal diploma s MSc Aantal ontwerpers in opleiding Aantal diploma s PDEng Aantal AIO s Aantal promoties Aantal wetenschappelijke publicaties (ref) Aantal wetenschappelijke publicaties (non-ref) Aantal spin offs vanuit/i.s.m. TU/e Aantal octrooiaanvragen met betrokkenheid TU/e * 21* Aantal nieuwe licenties door TU/e Personeelsomvang (fte) Aantal personeelsleden Verhouding WP/OBP 1,3 1,4 1,5 1,6 1,6 Aantal voltijds hoogleraren Aantal deeltijds hoogleraren (bezoldigd) Aantal deeltijds hoogleraren (onbezoldigd) Aantal bijzondere hoogleraren * Voorlopige cijfers.

14 13 Financiële indicatoren (bedragen in miljoenen euro s) Rijksbijdrage MOC&W 147,3 151,3 160,4 165,8 168,8 College- en examengelden 7,0 7,8 8,7 9,2 9,9 Tweede geldstroombaten 8,2 8,7 11,8 11,2 13,7 Derde geldstroombaten 27,9 27,7 31,0 33,3 38,6 Overige baten 9,8 10,2 13,5 13,6 9,5 Personele lasten 127,6 131,9 139,2 145,5 150,1 Overige lasten 75,3 85,0 85,4 87,9 86,0 Saldo financiële baten en lasten 1,5-2,1-2,5-4,1-3,9 Exploitatieresultaat -1,2-13,3-1,7-4,4 0,5 Eigen vermogen 131,4 118,1 116,4 112,0 112,5 Netto werkkapitaal -15,5-17,5-79,9-51,9-30,9 Current ratio 0,75 0,76 0,27 0,36 0,44 Solvabiliteitsratio 0,60 0,44 0,42 0,42 0,44

15 2 Onderwijs Feiten en cijfers Instroom Het aantal eerstejaarsstudenten is in 2004 licht gedaald. Er werden 1465 eerstejaars studenten ingeschreven, hetgeen een daling inhoudt van 3,4 % ten opzichte van Deze daling heeft zich zowel voortgedaan bij de instroom in de bacheloropleidingen (exclusief HBO ers -2,8 %; HBO-doorstroom -4,4 %) als bij de instroom in de masteropleidingen (-7,4%). De instroom van eerstejaarsstudenten is daarmee terecht gekomen op hetzelfde peil als in Het aandeel vrouwelijke eerstejaars is met 14 % gelijk gebleven aan het voorgaande jaar. Eerstejaars instelling in bacheloropleidingen (exclusief HBO-doorstromers/schakelaars) (peildatum 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Eerstejaars instelling in bacheloropleidingen vanuit HBO (HBO-doorstromers/schakelaars) (peildatum 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Eerstejaars instelling in masteropleidingen (peildatum 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Totaal eerstejaars instelling (peildatum 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders

16 15 Instroom in ontwerpersopleidingen (per kalenderjaar) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Uitstroom In 2004 zijn 661 ingenieursgetuigschriften uitgereikt. Dat is een daling van 2,2 % ten opzichte van het voorgaande jaar. Deze daling wordt onder meer veroorzaakt door de invoering van de bachelormasterstructuur: in 2004 zijn voor het eerst ook 26 mastergetuigschriften uitgereikt. Het aantal uitgereikte bachelorgetuigschriften is in 2004 fors toegenomen van 3 naar 80 en heeft te maken met het feit dat de invoering van de bachelormasterstructuur geleidelijk doorwerkt in de outputcijfers. Uitgereikte Ir-diploma s (na ongedeelde ingenieursopleiding) (per kalenderjaar) Aantal Uitgereikte kandidaats- en BSc-diploma s (per kalenderjaar) Aantal Aantal Aantal totaal kandidaats BSc Uitgereikte MSc-diploma s (per kalenderjaar) Aantal Uitgereikte PDEng-diploma s (per kalenderjaar) Aantal

17 16 Ingeschreven studenten Het totaal aantal ingeschreven studenten is in 2004 met 2,6 % gestegen tot Deze stijging is onder meer het gevolg van het feit dat de instroom van eerstejaarsstudenten in de afgelopen tien jaar is gestegen van 1110 in 1994 tot 1465 in Ingeschreven studenten ongedeelde ingenieursopleidingen (per 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Ingeschreven studenten bacheloropleidingen (per 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Ingeschreven studenten masteropleidingen (per 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Totaal ingeschreven studenten initiële opleidingen (per 1 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders Ingeschreven studenten ontwerpersopleidingen (technologisch ontwerpers in opleiding) (per 31 december) Percentage Percentage Aantal vrouwen buitenlanders

18 17 Studietempo en rendement Ondanks de inspanningen van de TU/e om het onderwijsaanbod studeerbaarder en aantrekkelijker te maken en de studiebegeleiding te intensiveren laten het gemiddelde aantal studiepunten per student per studiejaar en de studierendementen een zekere daling zien. Nog niet duidelijk is welk effect de invoering van de bachelormasterstructuur op het studietempo en de studierendementen zal hebben. Gemiddeld aantal studiepunten per student in ongedeelde ingenieursopleidingen (per studiejaar; exclusief studiepunten voor vrijstellingen)) Aantal , , , , ,2 Gemiddeld aantal studiepunten per student in bacheloropleidingen (per studiejaar; exclusief studiepunten voor vrijstellingen) Aantal , ,8 Gemiddeld aantal studiepunten per student in masteropleidingen (per studiejaar; exclusief studiepunten voor vrijstellingen) Aantal , ,6 Studierendement ongedeelde ingenieursopleidingen (cumulatief percentage afgestudeerden per generatie eerstejaars propedeuse per ultimo studiejaar) Generatie Studierendement ontwerpersopleidingen (cumulatief percentage afgestudeerden per generatie eerstejaars ontwerpersopleiding per kalenderjaar) Generatie

19 18 Uitval Het aantal studenten in de ongedeelde vijfjarige ingenieursopleidingen dat in het studiejaar zonder diploma de TU/e verliet, was 93 lager dan in het studiejaar Dat heeft onder meer te maken met de overschakeling op het bachelormastersysteem. Overigens moet bij het aantal uitvallende studenten in het oog worden gehouden dat velen van hen in de aanvangsfase van hun opleiding verwezen zijn naar het HBO. Van degenen die vanuit de TU/e overstappen naar het HBO, behalen de meesten daar een diploma. Tussentijdse uitval uit ongedeelde ingenieursopleidingen (ongediplomeerd) (per studiejaar) Aantal Percentage van ingeschreven Ir-studenten Tussentijdse uitval uit bacheloropleidingen (ongediplomeerd) (per studiejaar) Aantal Percentage van ingeschreven BSc-studenten Tussentijdse uitval uit masteropleidingen (ongediplomeerd) (per studiejaar) Aantal Percentage van ingeschreven BSc-studenten Tussentijdse uitval uit ontwerpersopleidingen (ongediplomeerd) (per kalenderjaar) Aantal Percentage van ingeschreven studenten

20 19 Internationalisering De internationale studentenmobiliteit vertoont al enkele jaren een stijgende lijn. Deze werd in het studiejaar verder voortgezet. Het aantal uitwisselingsstudenten was 88 (ofwel 40 %) hoger dan in het voorgaande jaar. Ook het aantal buitenlandse studenten nam per saldo wat toe, vooral als gevolg van de start van Engelstalige masteropleidingen. Het aantal door Nederlandse studenten behaalde internationale studiepunten daalde in het studiejaar wat ten opzichte van het studiejaar Het aantal buitenlandse technologisch ontwerpers in opleiding daalde in 2004 fors, hoewel zij nog wel steeds meer dan de helft van het aantal ontwerpers uitmaken. Buitenlandse uitwisselingsstudenten (per studiejaar; peildatum 1 december) Aantal studenten Behaalde studiepunten Ingeschreven studenten met buitenlandse nationaliteit in ongedeelde ingenieursopleidingen (per 1 december) Aantal Percentage van ingeschreven Ir-studenten Ingeschreven studenten met buitenlandse nationaliteit in bacheloropleidingen (per 1 december) Aantal Percentage van ingeschreven BSc-studenten Ingeschreven studenten met buitenlandse nationaliteit in masteropleidingen (per 1 december) Aantal Percentage van ingeschreven MSc-studenten

21 20 Ingeschreven studenten (TOIO s) met buitenlandse nationaliteit in ontwerpersopleidingen (per 31 december) Aantal Percentage van ingeschreven TOIO s Internationale studiepunten TU/e-studenten (initiële opleidingen) (per studiejaar) Aantal Positie alumni op arbeidsmarkt De TU/e laat jaarlijks in het kader van de zogenaamde WO-monitor een onderzoek doen onder een cohort recent afgestudeerden. De WO-monitor 2003 had betrekking op de afgestudeerden in het studiejaar Uit het onderzoek blijkt dat de arbeidsmarktpositie van TU/e-afgestudeerden gemiddeld genomen beter is dan of gelijkwaardig aan die van afgestudeerden bij andere universiteiten. De rapportage van de WOmonitor 2004 komt in 2005 beschikbaar. Maatschappelijke positie alumni één jaar na afstuderen per afstudeercohort (als afgerond percentage van totale cohort; gegevens uit WO-monitor) Betaald werk Studie Werkloos Anders Werk op WO-niveau één jaar na afstuderen per afstudeercohort) (als percentage van totale cohort; gegevens uit WO-monitor) Percentage

22 21 Werk in eigen of verwante richting één jaar na afstuderen per afstudeercohort (als percentage van totale cohort; gegevens uit WO-monitor) Percentage Externe beoordelingen In 2004 zijn de eindrapporten verschenen van de onderwijsvisitaties van de (ongedeelde vijfjarige ingenieurs-) opleidingen Elektrotechniek en Technische Bedrijfskunde. Beide opleidingen zijn op alle relevante aspecten als ruim voldoende tot goed beoordeeld. Aan gesignaleerde verbeterpunten wordt de nodige aandacht besteed. Zo zijn er voor Elektrotechniek bijvoorbeeld verbeteringen doorgevoerd in de structuur van de afstudeerfase, de werkwijze voor de beoordeling van afstudeerwerk en de kwaliteitszorg. Bij Technische Bedrijfskunde worden verbeteracties meegenomen bij de herprogrammering van de bacheloropleiding in het kader van de invoering van het semestersysteem en van minors. Voor Technische Bedrijfskunde is de aanvullende beoordeling ten behoeve van de accreditatieaanvraag inmiddels afgerond, voor Elektrotechniek zal dat in het voorjaar van 2005 zover zijn. De visitatie van de bacheloropleiding Technische Innovatiewetenschappen en de masteropleidingen Human-Technology Interaction en Technology and Policy startte in november 2004 met een voorbezoek van de visitatiecommissie. Het daadwerkelijke visitatiebezoek vindt in 2005 plaats. De opleidingen van de faculteiten Bouwkunde, Scheikundige Technologie en Biomedische Technologie zijn in 2004 door middel van het opstellen van een zelfstudie gestart met de voorbereidingen voor visitaties in 2005 c.q Bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) zijn in 2004 aanvragen ingediend voor de toetsing van de beoogde masteropleidingen Sustainable Energy Technology en Embedded Systems als nieuwe opleidingen. Een aanvraag voor een nieuwe masteropleiding Computer Science Education and Communication (ter vervanging van de bestaande drie eerstegraads lerarenopleidingen) werd in voorbereiding genomen. Gemiddelde visitatiescores TU/e-opleidingen in 2004 in relatie tot gemiddelde visitatiescores overige beoordeelde opleidingen Score Score Score TU/e-opleiding TUD-opleiding UT-opleiding Elektrotechniek 6,9 6,9 7,4 Technische Bedrijfskunde 7,5 7,6 7,3 TU/e-positie in Keuzegids Hoger Onderwijs 2004 De TU/e nam in de ranking van universiteiten in de Keuzegids Hoger Onderwijs 2004 een tweede plaats in, één positie hoger dan in de Keuzegids De positie op het aspect Studentenhuisvesting was in 2004 aanzienlijk slechter dan in Positie in ranking Algemeen 2 Bereikbaarheid 1 Bibliotheek/mediatheek 1 Studentensportvoorzieningen 3 (ex aequo met 3 Voorzieningen gehandicapte studenten 12 Studentenhuisvesting 17 Studentenleven 10 andere instellingen)

23 22 TU/e-positie in hooglerarenenquête Elsevier 2004 in relatie tot TUD en UT In de jaarlijkse Elsevierenquête onder hoogleraren scoorde de TU/e in 2004 wederom het beste van de drie technische universiteiten. Positie in ranking Percentage respondenten dat universiteit op 1 zet TU/e 1 57 TUD 2 14 UT Realisatie Bestuurlijke Agenda 2004 Onderwijsvisie Om de samenhang in het onderwijsbeleid te vergroten is in 2004 een concept ontwikkeld van een universiteitsbrede onderwijsvisie. Deze visie wordt in 2005 breed binnen de universiteit besproken en waar nodig aangepast. Na vaststelling wordt op basis van de visie een projectenprogramma gedefinieerd voor de verwezenlijking van de visie. In de conceptonderwijsvisie heeft de TU/e ook een standpunt ingenomen ten aanzien van landelijke beleidsissues als selectie en differentiatie in kwaliteit en collegegeldniveau. De TU/e toonde zich geen voorstander van selectie aan de poort van bacheloropleidingen, noch van een bindend studieadvies in het eerste studiejaar. Er werd een voorkeur uitgesproken voor intensieve studiebegeleiding, inclusief waar nodig voortgangsafspraken op basis van heldere en dringende adviezen tijdens en aan het einde van het eerste studiejaar. De concept-onderwijsvisie schonk voorts aandacht aan de mogelijke ontwikkeling van honours programs en een brede Engelstalige bacheloropleiding in Engineering Science & Technology in de setting van een University College voor talentvolle studenten (dus selectief toegankelijk). Het profiel van de ideale ingenieur werd in 2004 vastgelegd in het Sectorplan Wetenschap & Technologie van de drie TU s. In het verlengde daarvan zijn in het plan zeven kerncompetenties vastgelegd die kenmerkend zijn voor de technisch-wetenschappelijke opleidingen van de drie TU s. Deze zijn gebaseerd op de in 2003 door de TU/e ontwikkelde Academische Criteria voor Bachelor- en Mastercurricula. Flexibilisering bacheloropleidingen De TU/e streeft naar verbreding van haar bacheloropleidingen, naar betere overstapmogelijkheden tussen haar bacheloropleidingen en naar verbreding van de doorstroommogelijkheden na de bacheloropleidingen. Daartoe is in 2003 een projectenprogramma Flexibilisering bacheloropleidingen gestart. In het kader van dit programma heeft het College van Bestuur in 2004 instellingsbrede kaders vastgelegd voor de harmonisatie van de opleidingsstructuur (waaronder de invoering van een semestersysteem), de introductie van minors en de invoering van gemeenschappelijke vakken. Op elk van deze terreinen zijn projectgroepen aan de slag gegaan om de voornemens te implementeren. In september werd een eerste voortgangsrapportage opgeleverd. De faculteiten Elektrotechniek, Technische Natuurkunde en Scheikundige Technologie zijn begonnen met de invoering van het semestersysteem, de overige faculteiten volgen later. Er is verder een modeljaarindeling opgesteld voor het semestersysteem. De genoemde drie faculteiten zijn in september 2004 in hun bacheloropleidingen ook gestart met een nieuw curriculum waarin respectievelijk 5, 5 en 6 minors een plaats krijgen. Aan de programmering van deze minors wordt sindsdien gewerkt. De faculteit Technologie Management werkt aan de ontwikkeling van 5 aan andere faculteiten aan te bieden minors en aan de ontwikkeling van minors binnen de bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde. Deze laatste zullen gerelateerd zijn aan de technische componenten in de opleiding. Vernieuwing masteraanbod De TU/e bevordert de ontwikkeling van nieuwe gespecialiseerde masteropleidingen, die aansluiten bij de veelal multidisciplinaire onderzoeksterreinen waarop de universiteit een vooraanstaande positie inneemt. Deze opleidingen starten in principe als specialisaties binnen één of meer bestaande masteropleidingen, waarna een traject start dat via de Toets Nieuwe Opleidingen en de Toets Macrodoelmatigheid tot een zelfstandige accreditatie en ministeriële goedkeuring moet leiden. De TU/e streeft ernaar deze opleidingen waar mogelijk en zinvol samen met de Technische Universiteit Delft en de Universiteit Twente vorm te geven. In september 2003 is in dit kader gestart met de nieuwe specialisaties Information Security Technology, Embedded Systems en Sustainable Energy Technology. Deze werden in 2004 verder uitgerold. In september 2004 startten de nieuwe specialisaties Nano-Engineering, Systems & Control, Construction Management & Engineering en Broadband Telecommunication Technologies. Verder werden in 2004

24 23 voorbereidingen getroffen voor de start van de nieuwe specialisaties Polymers en Fluid and Solid Mechanics in september Voor de beoogde opleidingen Embedded Systems en Sustainable Energy Technology zijn in 2004 aanvragen voor toetsing als nieuwe opleiding aangevraagd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Voor de beoogde opleidingen Systems & Control, Nano-Engineering en Construction Management & Engineering werd in 2004 gewerkt aan de opstelling van gezamenlijke aanvragen met Delft en Twente. Het zijn met name deze vijf beoogde opleidingen die in 3TU-verband vorm krijgen. Daartoe werden gezamenlijke ontwikkelgroepen ingesteld. Doorstroom HBO ers In de oude ongedeelde vijfjarige ingenieursopleiding bood de TU/e speciale verkorte programma s aan voor HBO-afgestudeerden die aansluitend een academische ingenieursopleiding wilden volgen. De overschakeling naar driejarige bachelor- en tweejarige masteropleidingen noopte tot een andere aanpak. In dat kader heeft de TU/e in 2004 een overeenkomst gesloten met Fontys Hogescholen en Avans Hogeschool met betrekking tot HBO+-programma s, die het studenten van deze hogescholen mogelijk moeten maken zich al tijdens hun HBO-opleiding voor te bereiden op directe doorstroom in verwante TU/e-masteropleidingen. Daarna is gewerkt aan de implementatie van deze programma s en van schakelprogramma s (te volgen tussen de afronding van een HBO-opleiding en instroom in een verwante TU/e-masteropleiding). De faculteiten hebben ter zake een richtlijn ontvangen van het College van Bestuur. Met ingang van september 2004 zijn de eerste HBOdoorstromers ingestroomd in schakelprogramma s. Na een jaar ervaring te hebben opgedaan met HBO+- en schakelprogramma s zal de doorstroom van HBO ers in TU/e-masteropleidingen worden geëvalueerd. Lerarenopleiding TU/e en Fontys Hogescholen hebben in 2004 een gezamenlijk plan ontwikkeld voor het opzetten van een nieuwe gezamenlijke eerstegraads lerarenopleiding (MSc in Science Education met specialisaties in wis-, natuur- en scheikunde). Het is de bedoeling dat de bestaande opleidingen in wis-, natuur- en scheikunde worden vervangen door de overeenkomstige specialisaties in de beoogde nieuwe opleiding. De bestaande TU/eplannen voor een eerstegraads lerarenopleiding informatica zullen worden geïntegreerd in de gezamenlijke masteropleiding. De bijbehorende onderwijsbevoegdheid moet nog in het leven worden geroepen door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het plan van Fontys en TU/e voor een gezamenlijke lerarenopleiding is in het najaar van 2004 overigens geïntegreerd in een breder projectvoorstel voor een zoveel mogelijk gezamenlijke eerstegraads lerarenopleiding van de drie TU s in ons land. Dit voorstel biedt ruimte voor de met Fontys ontwikkelde Eindhovense variant van de beoogde gezamenlijke 3TU-lerarenopleiding. Met Fontys is verder afgesproken dat TU/e-studenten die in hun bacheloropleiding een educatieve minor hebben gevolgd na het afronden van deze opleiding bij Fontys desgewenst een tweede-graads onderwijsbevoegdheid kunnen behalen. Inmiddels is de samenwerking tussen TU/e en Fontys Hogescholen in een formele overeenkomst bezegeld. Academische vorming De in 2003 binnen de TU/e ontwikkelde en vervolgens gepubliceerde Academische Criteria voor Bacheloren Mastercurricula zijn in 2004 verwerkt in het Sectorplan Wetenschap & Technologie van de drie TU s, als competenties die kenmerkend zijn voor de technisch-wetenschappelijke opleidingen van de TU s. Op basis van deze criteria is in 2004 een begin gemaakt met onderzoek naar het academisch profiel van de TU/eopleidingen. In september werd een pilot ter zake bij de opleidingen Technische Bedrijfskunde en Techniek en Maatschappij afgerond. In 2005 zullen andere opleidingen onder de loep worden genomen. Inmiddels is daartoe een verbeterde versie ontwikkeld van het in de pilot ingezette meetinstrument. Ook is gewerkt aan een verbeterde editie van het boekje Academische Criteria voor Bachelor- en Mastercurricula, dat begin 2005 zal verschijnen. Samen met de Radboud Universiteit Nijmegen werkte de TU/e in 2004 aan de ontwikkeling van een experimentele toets ( University Paper ) die kan meten in hoeverre bijna afgestudeerde studenten zich de beoogde academische competenties daadwerkelijk hebben eigen gemaakt. De voorbereidingen waren eind 2004 zover gevorderd dat een eerste afname in het voorjaar van 2005 haalbaar werd geacht. De in 2003 in het kader van de bevordering van academische vorming als keuzevak geïntroduceerde universiteitsbrede collegereeks Big History was zo n succes dat deze in 2004 werd herhaald. Bovendien werd een tweede reeks voorbereid met betrekking tot Big Images. Kwaliteitszorg In het voorjaar van 2004 is een universiteitsbreed project gestart onder de noemer Aanpak accreditatie/ kwaliteitszorg onderwijs. Op basis van een duidelijk plan van aanpak is met de uitvoering een begin gemaakt. Het plan gaf richtlijnen voor het beleggen van taken en verantwoordelijkheden op het gebied van accreditatie en kwaliteitszorg in de organisatie, voor de inrichting van de interne kwaliteitszorgsystematiek en voor de professionele ondersteuning van accreditatieprocessen en kwaliteitszorg. Het project voorzag verder in interne voorlichting over het nieuwe accreditatiestelsel, in het opstellen van een interne werkplanning

25 24 ter voorbereiding op de vastliggende accreditatiemomenten voor de diverse bachelor- en masteropleidingen, in een quick scan naar de stand van zaken met betrekking tot accreditatie bij de faculteiten en in een pilot bij een te visiteren opleiding. ICT in onderwijs In het kader van de ontwikkeling van een integraal ICT-beleidsplan is in 2004 ook aandacht geschonken aan de inzet van ICT ter versterking van het onderwijs. Het desbetreffende plan zal in 2005 worden opgeleverd. Het in eigen huis ontwikkelde elektronische leeromgevingssysteem Studyweb is in 2004 verder vervolmaakt. Eind 2004 was het bij een vijftal faculteiten in gebruik. Ook andere faculteiten kunnen er gebruik van maken. Begonnen is met een onderzoek naar de vraag hoe Studyweb zich verhoudt tot elders gebruikte, extern ontwikkelde (met name open source) systemen, zoals Blackboard. Op basis van de uitkomsten zal in 2005 worden beslist of en zo ja, onder welke condities Studyweb universiteitsbreed als corporate systeem ingezet zal worden. Studietempo en -rendementen Ondanks forse inspanningen om het onderwijs uitdagender, motiverender en beter studeerbaar te maken staan het studietempo en de studierendementen nog altijd onder druk. Vermoed wordt dat dit te maken heeft met het dalende niveau van de exacte vakken in het VWO, de geïntensiveerde werving en verbrede toelating van studenten (zoals de toelating van VWO ers met een profiel Natuur en Gezondheid), de door studenten gevoelde noodzaak naast hun studiefinanciering extra inkomsten te verwerven uit deeltijdbanen en de coulante houding van de opleidingen ten opzichte van studenten met studieachterstanden c.q. -problemen. In de eerder genoemde conceptonderwijsvisie is aan deze problematiek de nodige aandacht besteed. In het voorjaar van 2004 werd er een discussiebijeenkomst aan gewijd met studenten die zitting hebben in medezeggenschapsorganen en opleidingscommissies. Daarbij is als schot voor de boeg gegeven dat de TU/e een strenger studievoortgangsregime voorstaat waarbij zowel aan de opleidingen als aan de studenten duidelijke eisen worden gesteld. Als eerste aanzet daartoe werd in mei 2004 een notitie opgeleverd met uitgangspunten van beleid voor het bevorderen van studievoortgang en studierendementen. Uitgangspunt is dat op basis van externe benchmarks per faculteit afspraken zullen worden gemaakt over te realiseren rendements- en studievoortgangsdoelstellingen. Studenteninstroom Per 1 december 2004 stonden er in totaal 1415 eerstejaars instelling ingeschreven bij de bacheloropleidingen (inclusief schakelprogramma s voor HBO-doorstromers) van de TU/e. Van hen hadden er 914 een VWO-vooropleiding en 415 een HBO-vooropleiding. Voor de 86 overigen gold een andere vooropleidingsachtergrond. De eerstejaars instroom in de bacheloropleidingen per 1 december (1415) is 2,8 procent achtergebleven bij het streefcijfer (1450). De oorzaak hiervan is onduidelijk. Het aantal eerstejaars instelling dat zich per 1 december 2004 had ingeschreven voor een TU/e-masteropleiding, bedroeg 50. Van hen hadden er 4 de Nederlandse en 46 een buitenlandse nationaliteit. Met name de binnenlandse instroom van masterstudenten van buiten de TU/e (4) is achtergebleven bij het streefcijfer (50). Dat komt overeen met het landelijke beeld van een nog zeer beperkte mobiliteit tussen Nederlandse universiteiten op het schakelpunt van bachelor- en masteropleidingen. Het aantal buitenlandse instromers had hoger kunnen zijn als er minder obstakels waren geweest in de procedure voor het verkrijgen van verblijfsvergunningen voor studenten van buiten de Europese Unie. Verder kan worden geconstateerd dat de belangstelling van Chinese studenten voor een masteropleiding in Europa in het algemeen en ons land in het bijzonder in 2004 is gedaald door de groei van de opleidingscapaciteit in China zelf. 2.3 Diversen Advisering en verwijzing De TU/e biedt potentiële bachelorstudenten de nodige hulp om een verantwoorde, realistische studiekeuze te maken. In dat kader is in 2004 een experimentele versie ontwikkeld van een online hulpprogramma Digitale Studiekeuzecoach, dat VWO-leerlingen stimuleert om op een planmatige wijze tot een studiekeuze te komen. Het programma wordt in 2005 op een 20-tal