nieuwsbrief Leren van de toekomst : Een nieuw beroepsprofiel voor verpleegkundigen

Transcriptie

1 nieuwsbrief nummer 38 maart 2012 inhoud: 'Leren van de toekomst': Een nieuw beroepsprofiel voor verpleegkundigen pagina 1 Verpleegkundige onderzoek V&VN, afdeling Reumatologie: het vervolg pagina 4 Special 'Veranderingen zorgverzekering 2012 pagina 5 85-jarig jubileum Reumafonds pagina 7 Het placebo-effect: het effect van een geneesmiddel komt niet alleen door de werkzame stof pagina 8 Het bespreken van seksualiteit door verpleegkundigen pagina 9 Tien geboden pagina 11 Leren van de toekomst : Een nieuw beroepsprofiel voor verpleegkundigen Emma van Laar, MSc, wetenschapsjournaliste, DCHG medische communicatie, Haarlem Het project V&V 2020 heeft als opdracht de verpleegkundige en verzorgende beroepsgroepen voor te bereiden op de toekomst. Dat is hard nodig, want er is al veel veranderd in de zorg en er staan grote veranderingen voor de deur. Op 8 maart zijn de nieuwe beroepsprofielen - een van de belangrijkste resultaten van V&V aan minister Schippers van VWS en de V&VN gepresenteerd. Wat verandert er voor de reumaverpleegkundigen? Projectleider Johan Lambregts geeft tekst en uitleg. Wat was de aanleiding voor het project V&V 2020? Er zijn grote veranderingen op komst in de zorg, sommige zijn nu al merkbaar. Die veranderingen worden veroorzaakt door onder meer de toenemende vergrijzing, het stijgend aantal patiënten met een chronische ziekte - waaronder reuma - en een steeds complexere patiëntenproblematiek. Daarnaast zitten we met een groeiend tekort aan goed opgeleide collega s en beperktere financiële middelen. Hier zal de gezondheidszorg en ook de beroepsgroep van verpleegkundigen op moeten anticiperen. Binnen Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020 (V&V 2020) is de toekomst van verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en verzorgenden onderzocht. Een onafhankelijke stuurgroep is in opdracht van de V&VN met dit vraagstuk aan de slag gegaan. Op het V&V 2020-congres van 8 maart hebben we onze bevindingen in de vorm van nieuwe beroepsprofielen en een rapport overhandigd aan minister Schippers en aan V&VN. Wie is Johan Lambregts Werd geboren op 14 december 1955, te Breda. Volgde verschillende opleidingen waaronder: B-verpleegkundige in Duin en Bosch, Castricum (1976); A-verpleegkundige in het Wilhelmina Gasthuis AZUA, Amsterdam (1980) en Gezondheidswetenschappen verplegingswetenschap, Universiteit Maastricht (1992). Werkte tot 1987 als (hoofd)verpleegkundige in diverse ziekenhuizen. Grondlegger van het Aids consulentschap in het AMC. Begon in 1987 Bureau Lambregts voor advies en ontwikkeling in de gezondheidszorg. Voert opdrachten uit op het gebied van projectmanagement, onderzoek, advies en congresorganisatie. Woont met Frank van Veen en Jack Russels Tip en Bobby in Rotterdam. Wat houdt het project precies in? We hebben de rollen uitgewerkt voor verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en zorgkundigen. Dit heeft een nieuw beroepsprofiel opgeleverd, het laatste profiel dateerde uit We hebben ons gebaseerd op diverse bouwstenen. Ten eerste was de input van de beroepsgroep belangrijk. Ik vind dat het bij professionals hoort dat zij zich zelf uitspreken over de toekomst van hun beroep. In rondetafelgesprekken hebben 900 verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten hun kennis, ervaringen en waarnemingen uit de beroepspraktijk met ons gedeeld. Daarnaast heeft het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) onderzoek voor ons gedaan, naar de ontwikkelingen rondom vraag en aanbod in de zorg en naar de situatie in een zestal met Nederland vergelijkbare landen. We hebben ook de andere spelers in het veld geconsulteerd:

2 live your life Abbott werkt aan het bevorderen van een goede gezondheid in Nederland. We ontdekken, ontwikkelen, maken en verkopen producten die het hele gebied van de gezondheidszorg omvatten, zoals medicijnen, diagnosemiddelen, ziekenhuisproducten en medische voeding. Binnen de afdeling geneesmiddelen heeft Abbott onder andere medicatie voor de behandeling van reumatoïde artritis, de ziekte van Bechterew, artritis psoriatica en jeugdreuma. Abbott streeft naar een zo productief mogelijk leven voor mensen met reuma. Dit doen we ondermeer door het ondersteunen van zorgverleners in hun doel waardevolle informatie en steun aan mensen met reuma te geven. HUM

3 nummer 38 maart 2012 pagina 3 sociale partners, patiëntenorganisaties, artsen, raden van besturen van ziekenhuizen, VWS en brancheorganisaties. Hoe bent u bij het project betrokken geraakt en wat is uw rol geweest? Ik was projectleider van V&V Zelf heb ik jarenlang als verpleegkundige gewerkt, maar inmiddels heb al 25 jaar mijn eigen adviesbureau. Dit is een van de mooiste maar ook meest ingewikkelde opdrachten die ik in al die jaren heb uitgevoerd. Het is erg boeiend en natuurlijk bevredigend om 'mijn' beroepsgroep ten dienste te staan. Wat zijn de belangrijkste resultaten? De belangrijkste boodschap is dat we beter en hoger moeten opleiden in het hele beroepenhuis V&V. We zien dat een bachelor voor verpleegkundigen internationaal de trend is. Alleen zo kun je het hoofd bieden aan de toenemende complexiteit van de zorg. Nederland zit relatief laag als het gaat om het opleidingsniveau van verpleegkundigen. In België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada werken steeds meer hoger opgeleide verpleegkundigen. In de meeste landen bestaat er een opleidingsvariant vergelijkbaar met mbo- en een variant vergelijkbaar met hbo-niveau. Daarnaast zijn er specialistische vervolgopleidingen voor verpleegkundigen, vaak op masterniveau. In Groot-Brittannië heeft een verpleegkundige een mastertitel op zak. De toekomst ziet er zo complex uit dat we het niet redden met alleen mbo-verpleegkundigen. Het nieuwe profiel vraagt ook van het hbo-onderwijs verandering. De rol van zorgverlener zal veel meer profiel moeten krijgen in het onderwijs. Het nieuwe profiel legt de nadruk niet op het verpleegkundige proces of overzichten van verpleegkundige diagnosen, maar op de beoogde resultaten van verpleegkundig handelen, uitgaande van patiëntproblemen. Verpleegkundigen gaan hun bijdrage aan de zorg; en hun toegevoegde waarde veel meer zichtbaar maken in resultaten. Want alleen als je resultaten definieert en meet kun je monitoren, toetsen en bijsturen. Dit vraagt om een trendbreuk in het denken over verplegen. Dat moet gericht zijn op versterking van het zelfmanagement van mensen. De beoogde resultaten van het verpleegkundig handelen zullen dus ook geformuleerd worden op het niveau van de kwaliteit van leven of het voorkomen van verlies, het behoud of het verbeteren van aspecten van het dagelijks functioneren. Aan de resultaten op patiëntniveau kunnen resultaten op zorgniveau, zoals opnameduur en zorgintensiteit, gekoppeld worden. Kunt u iets meer vertellen over het nieuwe beroepsprofiel? Het profiel geeft antwoord op vragen als: wie zijn de verpleegkundigen, zorgkundigen en verzorgenden van morgen; hoe ziet de zorg eruit in 2020; hoe bereiden verpleegkundigen en verzorgenden zich daarop voor; welke bijdrage leveren ze dan aan de zorg, welke rol kunnen ze vervullen en hoe zien ze hun beroep? Bij de beschrijving van de verpleegkundige in 2020 maken we gebruik van een verdeling in zeven competentiegebieden. Centraal staat het vakinhoudelijk handelen, dus de verpleegkundige als zorgverlener. Daarnaast zijn communicatie, samenwerking, kennis en wetenschap, maatschappelijk handelen, organisatie en professionaliteit en kwaliteit belangrijk. In het beroepsprofiel is elk van deze competentiegebieden apart beschreven, met de kennis, vaardigheden en houding die hierbij van de verpleegkundigen gevraagd worden. De verschillende competentiegebieden zijn met elkaar verbonden, maar dat van de zorgverlener is de kern van de beroepsuitoefening. Bent u tevreden over het resultaat? Ik ben zeer tevreden over het resultaat. De beroepsgroep heeft haar visie op de toekomst verwoord. De NIVEL-rapporten zijn van hoog niveau en een goede onderbouwing voor de keuzes die we gemaakt hebben. In het eindrapport worden duidelijke voorstellen gedaan voor het doorvoeren van de voorstellen. Er komt een taskforce die dat proces begeleidt. De profielen worden de leidraad voor de ontwikkeling en positionering van de beroepen, maar ook voor goede opleidingen en voor de inrichting van de functiegebouwen van zorginstellingen en binnen teams. Kunt u specifiek iets zeggen over de toekomst voor reumaverpleegkundigen? Ook voor reumaverpleegkundigen zullen er dingen veranderen. Naar het deelprofiel reuma moet ook opnieuw gekeken worden. De grote vraag is wat er (extra) nodig zal zijn aan kennis en vaardigheden om kwaliteit van zorg te waarborgen. Ik denk dat het goed is dat we een goed onderscheid maken tussen de functie (reumaverpleegkundige) en het beroep (verpleegkundige). Leren van de toekomst is de ondertitel van het project. Kan dat wel? Nee, dat kan natuurlijk eigenlijk niet. Maar je kunt de toekomst wel waarnemen, want die tekent zich best duidelijk af. Er zal minder budget voor de gezondheidszorg zijn, maar meer chronisch zieken, meer comorbiditeit en complexere zorg. Daarom is het belangrijk ervoor te zorgen dat het beroep aantrekkelijk is voor jongeren. Er wordt vaak gezegd meer handen aan het bed, maar voor mij is het belangrijk dat die handen ook een hoofd en een hart hebben! Als je goed opleidt zul je uiteindelijk ook geld uitsparen. Hoogopgeleiden zijn misschien uiteindelijk wel goedkoper. We hebben ook in de toekomst op alle niveaus in het beroepenhuis mensen nodig, maar met down-grading en op korte termijn geld uitsparen komen we er niet. Kijk maar wat er de afgelopen tien jaar in de VVT-sector is gebeurd. U heeft jarenlang als verpleegkundige gewerkt maar bent op een gegeven moment een eigen adviesbureau gestart. Vanwaar deze carrièreswitch? Van 1984 tot 1987 werkte ik als aidsconsulent in het AMC. Ik heb aan het begin van de epidemie de verpleegkundige zorg kunnen helpen opbouwen. Daar heb ik echt geleerd wat verpleegkundigen kunnen doen voor ernstig zieke patiënten. Op een gegeven moment ben ik in deeltijd gezondheidswetenschappen gaan studeren. En eigenlijk is het toen snel gaan rollen. Ik was

4 nummer 38 maart 2012 pagina 4 gefascineerd door processen in de zorg en kreeg na de oprichting van mijn eigen adviesbureau meteen klanten en opdrachten om bijvoorbeeld congressen te verzorgen. Ik doe inmiddels uiteenlopende projecten binnen de gezondheidszorg, maar richt me vooral op chronische ziekten en de verpleegkunde. Ik werk samen met een collega en als het nodig is huren we extern deskundigheid in. Zo kunnen we flexibel reageren op vragen van opdachtgevers. Intussen doe ik dit al 25 jaar met veel plezier en vaak met goede resultaten. Het werk als verpleegkundige, met name in de polikliniek, miste ik zeker in het begin wel. U bent ook betrokken bij de organisatie van het internationale reumaverpleegkundigen congres in Wat kunnen we daarvan verwachten? Dat klopt. Ik ben gevraagd omdat ik veel ervaring heb met grote congressen. Ik ga helpen bij het inhoudelijk opzetten van het congres, maar ook met de pr, de sponsoring en dergelijke. Een mooie uitdaging, want het is een nieuw congres dat meteen behoorlijk groot opgezet gaat worden. Het vindt plaats in Rotterdam en we rekenen op deelname van minimaal 300 reumaverpleegkundigen. Maar we hopen zo rond de 500 mensen te mogen ontvangen. Alle Nederlandse reumaverpleegkundigen zullen in ieder geval komen, toch? Het is de eerste editie, maar de ambitie is groot. Het is een prachtige kans voor de leden van V&VN reumatologie om in 2013 lezingen, workshops en netwerkbijeenkomsten te bezoeken. Misschien willen ze zelf wel een workshop of een poster presenteren! Het laat trouwens ook zien dat het afdelingsbestuur uitdagingen niet uit de weg gaat. Verpleegkundige onderzoekslijn V&VN, afdeling Reumatologie: het vervolg Han Repping-Wuts, wetenschappelijk onderzoeker In de nieuwsbrief van juni 2011 heb ik jullie geïnformeerd over het verpleegkundig onderzoek dat we gestart zijn vanuit V&VN, afdeling Reumatologie. Het is nu tijd om jullie te informeren over de stand van zaken, dus het vervolg. Vooraf nog even in het kort de onderzoeksopzet. We hebben gekozen voor een focusgroep onderzoek waarbij we middels drie gesprekken op verschillende locaties patiënten met een inflammatoire artritis hebben benaderd voor deelname. Criteria voor deelname waren onder andere leeftijd tussen jaar, beheersing van de Nederlandse taal en contact hebben of gehad hebben met een reumaverpleegkundige. De maximale duur van het gesprek was gepland op 2,5 uur en aansluitend of voorafgaand aan het gesprek, afhankelijk van het tijdstip van het gesprek, konden patiënten deelnemen aan een lunch. Het streven was om per gesprek zes tot twaalf patiënten te includeren. Op de drie locaties zijn door reumaverpleegkundigen twaalf informatiebrieven uitgedeeld aan patiënten waarbij zij kort hebben verteld wat de bedoeling van het onderzoek was. Indien patiënten wilden deelnemen konden ze een vragenlijst invullen met daarop algemene gegevens. Met deze algemene gegevens kunnen we in de toekomst in een wetenschappelijk artikel een omschrijving geven van de onderzoeksgroep. Het insturen van deze vragenlijst was tevens een akkoord voor deelname (informed consent). We zijn gestart met de eerste drie gesprekken. Uiteindelijk heb- ben er per locaties vier patiënten deelgenomen. Per toeval steeds drie vrouwen en een man. In Utrecht en Rotterdam was Conny van Veldhuizen voorzitter en in Maastricht was dat Yvonne van Eijk. De centrale en tevens open vraag bij deze gesprekken was steeds: Wat hebben jullie nodig aan verpleegkundige zorg om zelf je leven met reuma te leven. Deze gesprekken zijn allemaal op audio opgenomen en door een nichtje van Conny volledig uitgeschreven. Dat was een hele klus, heel fijn dat ze dat voor ons wilde doen. Vervolgens hebben Judy Ammerlaan, Hanneke Voorneveld en Yvonne van Eijk ieder een interview van een collega doorgelezen en de zinnen/woorden die een antwoord gaven op de centrale vraag gearceerd. Zelf heb ik de interviews van de drie locaties gelezen en gearceerd. In een vervolgbijeenkomst in Nieuwegein hebben Judy, Yvonne, Hanneke en ik volgens een zogenaamde long-table approach de gearceerde teksten met elkaar vergeleken en daar waar overeenstemming was deze tekst uitgeknipt. 1 Daar waar geen overeenkomst was hebben we de teksten bediscussieerd en keuzes gemaakt (consensus verkregen). Uiteindelijk hadden we een hele berg knipsels. Deze knipsels gaan we in een vervolgbijeenkomst eind januari met alle leden van de onderzoeksgroep in thema s onderbrengen, dit ook als onderdeel van de long-tabel approach. Hierbij vinden we het belangrijk dat we de juiste patiëntentermen kiezen en het is daarom fijn dat drie patiënten onderdeel uitmaken van onze onderzoeksgroep. Op die manier leggen we een goede basis voor een vragenlijst. Die vragenlijst willen we in 2012 verder vorm geven en versprei-

5 nummer 38 maart 2012 pagina 5 den onder een grote groep patiënten in Nederland. Hoe en wat precies moeten we nog verder uitwerken en bespreken in de groep. Naast deze analyse van de drie interviews hebben we ter validering 2 van de gegevens ook een samenvatting van de gesprekken gemaakt voor de deelnemers van de drie locaties. Hierbij hebben we ze gevraagd of ze schriftelijk hun akkoord met de tekst wilden verklaren en daar waar nodig hun aanvullingen of opmerkingen wilden geven. Alle patiënten hebben aangegeven akkoord te gaan met de tekst. Bij het vierde gesprek in Nijmegen heb ik gebruik mogen maken van een groep patiënten die was uitgenodigd voor een DAStraining. Er werd een uur ruimte ingelast voor een presentatie van een van onze onderzoekers of anderszins. Ik heb van die mogelijkheid gebruik gemaakt en aan de acht aanwezige patiënten gevraagd of ze wilden deelnemen aan dit onderzoek. Tijdens het gesprek heb ik ze gevraagd of ze zich konden vinden in de uitspraken die op de drie andere locaties waren gedaan. Er was volledige overeenstemming met de resultaten van de eerste drie gesprekken en er kwamen geen nieuwe onderwerpen meer naar voren. Op die manier hadden we voldaan aan de eis van saturatie die geldt voor focusgroepgesprekken. Je mag namelijk pas stoppen met het voeren van focusgroepgesprekken als er geen nieuwe onderwerpen meer worden aangegeven. Ook deze patiënten hebben de vragenlijst ingevuld. Op die manier hebben we dus een onderzoeksgroep van twintig patiënten verkregen. Zoals jullie in The Voice van de nieuwsbrief van december 2011 hebben kunnen lezen heeft ook onze columniste Conny van Veldhuizen de gesprekken als erg indrukwekkend ervaren. Een luisterend oor, toegankelijkheid en deskundigheid zijn toch wel belangrijke criteria die onze patiënten stellen aan de verpleegkundige zorgprofessional. Tot slot denk ik te kunnen stellen dat we een goede start hebben gemaakt met het onderzoek en ben ik blij dat we daar in 2012 vervolg aan mogen geven. Ik hou jullie op de hoogte. Literatuur 1. Krueger RA, Casey MA. Focus groups: a practical guide for applied research. 4th ed. Thousand Oaks, CA: Sage; Cox K, Louw D de, Verhoef J, Kuiper C. Evidence-Based Practice voor verpleegkundigen. Tweede druk. Boom Lemma uitgevers, Den Haag; Special 'Veranderingen zorgverzekering 2012' In de weken voor de kerst heeft de Reumapatiëntenbond een special uitgegeven met als titel Veranderingen zorgverzekeringen 2012, De belangrijkste zaken die aan bod kwamen waren de veranderingen in de vergoeding fysiotherapie, de laatste stand van zaken rondom de overheveling van TNF-alfaremmers naar het ziekenhuis en de wijzigingen in het toekennen van het Persoonsgebonden budget (PGB), de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). We kregen veel positieve reacties op dit initiatief. Naast de informatievoorziening gaven mensen aan vooral de acties te waarderen die mensen zelf kunnen ondernemen. Zo hebben diverse mensen de vaste Kamercommissie van VWS een gestuurd (naar cie.vws@tweedekamer.nl) over wat de veranderingen in de vergoeding van fysiotherapie en andere bezuinigingen in de zorg voor hen betekenen. Anderen stuurden een naar de ombudsman van de VARA (ombudsman@vara.nl) omdat ze op medische gronden geweigerd waren voor het afsluiten van een aanvullende zorgverzekering. Terugdraaien van de beslissingen is op dit moment onmogelijk. Wel zal de Reumapatiëntenbond samen met andere partners, zoals het Reumafonds, De Nederlandse Vereniging voor Reumatologie (NVR) en andere patiëntenverenigingen, de consequenties van de bezuinigingen voor mensen in beeld blijven brengen en monitoren, zodat we de politiek kunnen laten zien wat het voor mensen betekent en tegen welke knelpunten zij aanlopen. Daarvoor hebben wij de hulp van mensen met reuma hard nodig. U kunt uw cliënten erop wijzen om knelpunten te melden bij de Reumalijn. Deze is elke werkdag bereikbaar tussen uur op toets 3. en kan ook naar: info@reumalijn.nl Nalezen van deze nieuwsbrieven kan op de site van de Reumapatiëntenbond, Ga hiervoor naar Jouw bond en klik op Nieuwsbrieven, vervolgens op Speciale Nieuwsbrief.

6 UCB Pharma B.V. t e ucbnl@ucb.com w UCB is een wereldwijd opererend biofarmaceutisch bedrijf met vestigingen in meer dan 40 landen en het hoofdkantoor in Brussel. UCB heeft een sterke focus op ernstige aandoeningen en heeft de volgende expertisegebieden: aandoeningen van het centrale zenuwstelsel (epilepsie, narcolepsie, de ziekte van Parkinson en het restless legs syndroom) auto-immuunziekten (o.a. reumatoïde artritis) en allergische, respiratoire aandoeningen. UCB besteedt jaarlijks een kwart van de omzet aan onderzoek naar nieuwe behandelmogelijkheden wat resulteert in een goed gevulde pijplijn met innovatieve medicijnen in bovenstaande gebieden en ook voor o.a. fibromyalgie, migraine en lupus. Biofarma van de volgende generatie Voortdurende research op het gebied van biologie en chemie leidt tot nieuwe inzichten, nieuwe ontwikkelingen en nieuwe toepassingen om ernstige aandoeningen steeds effectiever te behandelen. Deze gecombineerde biologisch-chemische benadering, biofarma genaamd, staat centraal in ons dagelijks werk. Wij doen dit niet alleen. Om de complexiteit van ernstige ziektes beter te begrijpen en om deze ziektes efficiënter te kunnen behandelen werken wij nauw samen met vooraanstaande wetenschappers, partnerorganisaties en patiënten. Door deze integrale benadering bevinden wij ons in de voorhoede van biofarmaceutische bedrijven, met medicijnen die echt een stap voorwaarts betekenen voor patiënten en hun behandelaars. Met de patiënt als uitgangspunt staan integriteit, kwaliteit, innovatie, verantwoordelijkheid en transparantie centraal in onze bedrijfsfilosofie.

7 nummer 38 maart 2012 pagina 7 85-jarig jubileum Reumafonds Emma van Laar, MSc, wetenschapsjournaliste, DCHG medische communicatie, Haarlem Op vrijdag 18 november 2011 vierde het Reumafonds zijn 85-jarig bestaan in de Ridderzaal in Den Haag. Tijdens het gevarieerde programma kwamen wetenschappers en vrijwilligers aan het woord en werden er prijzen en Koninklijke onderscheidingen uitgereikt. De doelstellingen van het Reumafonds zijn sinds de oprichting in 1926 nauwelijks veranderd. Het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek naar reuma, het geven van voorlichting en het opkomen voor de belangen van reumapatiënten blijft belangrijk. Lodewijk Ridderbos, algemeen directeur van het Reumafonds, benadrukte in zijn openingswoord dan ook dat het pas echt feest is als het Reumafonds kan worden opgeheven. We zijn trots op de enorme vooruitgang die reumawetenschappers onder meer met steun van het Reumafonds hebben bereikt. Maar er is meer werk te verzetten: in Nederland leven ruim twee miljoen mensen met reuma of artrose. Koninklijke onderscheidingen Minister Henk Kamp (Sociale Zaken) sprak over het belang van vrijwilligers in de zorg en zette twee vrijwilligers in het zonnetje. Collecteorganisatoren Carla Zwarthoed (Volendam) en Jeannette Kwak (Varsseveld) werden tot hun verbazing onderscheiden als Lid in de Orde van Oranje-Nassau. Ook emeritus hoogleraar reumatologie Leo van de Putte, grondlegger van de moderne reumatologie in Nederland, werd onderscheiden. Hij werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Tot slot richtte Kamp het woord tot Anita Witzier, presentatrice van de middag en al jaren ambassadeur van het Reumafond. Ze werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Stappen vooruit De zojuist onderscheiden Van de Putte was uitgenodigd om te praten over de vorderingen op het gebied van reuma. RA was vroeger invaliderend, het tastte de levenskwaliteit en arbeidsparticipatie enorm aan en verkortte bovendien de levensduur. Vanaf midden jaren tachtig begon de reumatologische lente en kwamen er nieuwe behandelingen ter beschikking. Nu is RA grotendeels zeer goed controleerbaar en is de kwaliteit en duur van leven gestegen. Emeritus hoogleraar Piet Rozing ging vervolgens in op de geschiedenis van artrose. Deze geschiedenis gaat ver terug: al in 2830 voor Christus is de eerste afbeelding van een kruk te vinden. Pas in de 17e en 18e eeuw kwamen er orthopedische klinieken en in de 19e eeuw nam operatieve orthopedie toe, vertelde Rozing. Support Award & jeugdreuma De Support Award, een prijs door het Reumafonds in het leven geroepen om werknemers en werkgevers te prijzen die een collega met reuma ondersteunen, werd uitgereikt aan NOAB (Nederlandse Orde van Administratie en Belastingsdeskundigen). Het team van NOAB ondersteunt collega Marieke van der Aalst zodanig dat zij, ondanks haar reuma, aan het werk kan blijven als relatiebeheerder. Ik vind het uniek dat er zoveel voor me geregeld wordt. Ik ben nooit beoordeeld op mijn reuma, maar op de bijdrage die ik lever aan het bedrijf, legt van der Aalst uit. Tot slot reikten Ridderbos en jeugdambassadeur Olivier Robertson een cheque ter waarde van één miljoen euro uit aan professor Berent Prakken (kinderreumatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht) ten behoeve van internationale samenwerking voor een betere toekomst van kinderen met jeugdreuma. Jeugdreuma is een van de meest voorkomende chronische ziektes bij kinderen. Toch is er over de behandeling ervan weinig bekend. UCAN (Understanding Childhood Arthritis Network) wil onderzoeken welke behandeling het best is voor kinderen, zodat ze optimaal behandeld kunnen worden zonder bijwerkingen of langetermijneffecten, lichtte Prakken toe. V.l.n.r. Berent Prakken, Leo van de Putte, Marieke van der Aalst, Lodewijk Ridderbos, Jeannette Kwak, Anita Witzier, Carla Zwarthoed, Koningin Beatrix, Annie Brouwer-Korf. Foto: Mascha Greuter

8 nummer 38 maart 2012 pagina 8 Het placebo-effect: het effect van een geneesmiddel komt niet alleen door de werkzame stof Dr. Bart van den Bemt, apotheker/onderzoeker, Afdeling Farmacie, Sint Maartenskliniek, Nijmegen Wist je dat patiënten dure geneesmiddelen beter vinden werken dan goedkope geneesmiddelen? Dat bleek uit een Amerikaans onderzoek. In dit onderzoek werd tegen de deelnemers verteld dat zij meededen aan een onderzoek naar een nieuwe pijnstiller. Om te testen of de pijnstiller effectief was, kregen de deelnemers aan het onderzoek een stroomstootje. Hierbij werd aan de helft van de mensen verteld dat het geneesmiddel 2,50 per tablet kostte. Aan de andere groep mensen werd verteld dat de prijs van het geneesmiddel slechts 0,10 per tablet was. Echter, wat de deelnemers aan het onderzoek niet wisten, was het feit dat alle patiënten helemaal geen nieuwe pijnstiller kregen maar een nepgeneesmiddel (ook wel placebo genoemd). En wat bleek? In de normaal geprijsde groep ervaarde 85,4% van de personen dat de pijn minder was geworden door de pijnstiller, terwijl dat voor 61,0% gold in de groep met de goedkope medicatie. Oftewel: mensen vinden dat een duur nepgeneesmiddel beter werkt dan een goedkoop nepmiddel. Dit onderzoek, en zo zijn er nog meer, laat zien dat het effect van het geneesmiddel niet alleen afhangt van het stofje dat in de tablet zit. Ook de kleur, de vorm en zelfs het logo op de tablet kunnen van invloed zijn op het effect van het geneesmiddel. Wanneer mensen vertrouwen hebben in de heilzame werking van een geneesmiddel, treedt er dikwijls al een (placebo-) effect op. Het placebo-effect is heel lang bekend. Al in de tweede eeuw van onze jaartelling schreef de Griekse arts Galenus 'Artsen die het meeste vertrouwen genieten, genezen het beste'. Het placeboeffect komt ook veelvuldig bij geneesmiddelen voor. Vroeger maakten artsen daar gebruik van door placebotabletten (vaak zijn dat tabletten met alleen wat vulstof en soms een kleurtje) voor te schrijven bij klachten waar men geen raad mee wist. Sinds de jaren tachtig wordt dit echter als bedrog gezien, en is het zelfs verplicht om alle bestanddelen van geneesmiddelen expliciet te vermelden aan de patiënt. Het placebo-effect komt veel voor Placebotabletten worden tegenwoordig vooral nog gebruikt bij wetenschappelijk onderzoeken (randomized clinical trials) om het effect van een geneesmiddel aan te tonen. Door deze onderzoeken weet je precies in welke mate het effect van een geneesmiddel toe te schrijven is aan het placebo-effect. Uit deze onderzoeken blijkt dat alle medicijnen een placebo-effect hebben van gemiddeld zo n 25 tot 30 procent. Geneesmiddelen worden alleen als werkzaam geregistreerd als ze duidelijk beter werken dan het placebo. Hoe ontstaat het placebo-effect? Of een geneesmiddel ervoor zorgt dat een aandoening verbetert, hangt van drie factoren af. Uiteraard als allereerste het effect van de werkzame stof in een geneesmiddel. Daarnaast is er het natuurlijk beloop van de ziekte zelf. Veel klachten of oplevingen van de ziekte worden na een tijdje vanzelf minder. Hierdoor lijkt het soms dat een geneesmiddel de klachten vermindert, maar is het in feite het natuurlijk beloop dat ervoor zorgt dat de klachten minder zijn geworden. Dit effect wordt het regression to the mean-effect genoemd. Je ziet dit effect heel sterk bij patiënten met artrose. De klachten van artrose zijn vaak grillig van aard, waardoor het niet altijd duidelijk is of een bepaald geneesmiddel bij artrose ervoor heeft gezorgd dat de klachten minder zijn, of dat de ziekte zelf minder is geworden. Het placebo-effect bij artrosestudies is dan ook vaak heel hoog (soms wel 50-60%) door het regression to the mean-effect. Tot slot is er het placeboeffect. Enerzijds heeft dat met de verwachtingen van de patiënt te maken. Wanneer iemand verwacht dat een geneesmiddel gaat werken, is het effect van een geneesmiddel doorgaans groter. Ook een goede relatie met de arts/verpleegkundige zorgt vaak ook voor een beter effect van een geneesmiddel. Wanneer de arts een sympathieke man/vrouw is, die veel begrip heeft voor de patiënt, alles goed uitlegt en ook nog eens de patiënt stimuleert om het geneesmiddel te gebruiken, dan helpt dit om het geneesmiddel beter te laten werken. Daarnaast spelen er ook nog verschillende onbewuste processen in ons lichaam. Zo lijkt het gebruik van een geneesmiddel (of dit nu een echt of een nepgeneesmiddel is) stofjes in de hersenen vrij te maken die lijken op morfine. Deze stofjes, endomorfines genaamd, komen ook vrij als mensen meer dan een half uur hardlopen, of tijdens een bevalling. Endomorfines werken pijnstillend en opbeurend. Bovendien spelen er in de hersenen verschillende onbewuste processen af. Een hiervan is het fenomeen dat het lichaam onbewust

9 nummer 38 maart 2012 pagina 9 heeft geleerd door vroegere ervaringen. Wanneer het lichaam in het verleden tabletten heeft gekregen, dan slaan onze hersenen (zonder dat we daar erg in hebben) de (bij)effecten hiervan op. Wanneer iemand daarna nog een keer een geneesmiddel gebruikt, zullen de hersenen de ervaringen uit het verleden onbewust gebruiken bij de ervaring van het huidig effect. Het omgekeerde van het placebo-effect: het nocebo-effect Het omgekeerde van een placebo-effect is het nocebo-effect. Waar placebo betekent 'Ik zal behagen' betekent nocebo 'Ik zal schaden'. Een voorbeeld hiervan is het fenomeen dat mensen ernstige bijwerkingen ervaren wanneer ze al voor het innemen van de medicatie verwachten dat het geneesmiddel ernstige bijwerkingen zou hebben. Dit fenomeen zie je bijvoorbeeld bij mensen die methotrexaat gebruiken en anticipatoire misselijkheid krijgen. Bijsluiters die zonder enig toelichting alle bijwerkingen opsommen kunnen dit effect veroorzaken. Ook de omgeving van de patiënt kan bijdragen aan het placebo-effect. Zijn mensen in de omgeving negatief over het medicijn, dan heeft dit ook een negatief effect op de werking. Of wanneer bijvoorbeeld de arts zegt dat een geneesmiddel zal werken, dan is de kans groter dat het geneesmiddel aansluit dan wanneer een arts zegt dat een geneesmiddel misschien zal helpen. Het nocebo-effect is minstens zo groot als het placebo-effect, maar is het vergeten broertje van de beruchte placebo. Het bespreken van seksualiteit door verpleegkundigen Lieneke Colijn, verpleegkundig reumaconsulent, Sint Maartenkliniek Nijmegen Inleiding Tijdens gesprekken met collega s over seksualiteit ontstaat er vaak eerst een lacherige sfeer en worden er flauwe grapjes gemaakt voordat er serieus gesproken kan worden. Dit heeft mij nieuwsgierig gemaakt of wij verpleegkundige het onderwerp seksualiteit als onderdeel van ons vak zien. Tijdens de SPORTscholing van 7 juni 2011 is er gevraagd of jullie een vragenlijst wilden invullen over het bespreken van seksualiteit bij patiënten met een reumatische aandoening. In totaal hebben 55 personen de vragenlijst ingevuld. Hiervoor mijn dank aan jullie. Het gaat hier om een steekproef en niet om een gevalideerd onderzoek. De resultaten zijn geen representatieve feiten, maar daardoor niet minder interessant. Stelling Seksualiteit, een verpleegkundig onderwerp? Volgens verpleging wetenschapper Gordon is seksualiteit wel degelijk een verpleegkundig onderwerp. Hij beschrijft de elf gezondheidspatronen, een van deze patronen is het seksualiteit/ voortplantingspatroon. Dit patroon omvat de seksuele relaties, seksualiteitsbeleving en het voortplantingspatroon en de mate van (on)tevredenheid hierover, en eventuele subjectief ervaren problemen. Bij de vrouw zijn ook de vruchtbaarheid, maturiteitsfase (premenopauze, overgang, postmeno pauze) en eventuele subjectief ervaren problemen van belang. De onderzoeksgroep Vrouw: 54, man: 1 (dit zullen we verder niet specifiek benoemen), totaal 55 respondenten. Leeftijd: jaar: 9 personen jaar: 27 personen jaar: 19 personen Opleidingniveau: verzorgende niveau 3: 1 persoon verpleegkundige niveau 4: 16 personen verpleegkundige niveau 5: 33 personen Nurse practitioner: 3 personen Overige: 2 personen Analyse Het merendeel van de respondenten vindt dat seksualiteit voor hen bespreekbaar is. De beschikbare tijd heeft bij een groot deel van de respondenten invloed op het aangaan of doorzetten van het gesprek over seksualiteit. Daarentegen wordt het rechtstreek vragen aan de patiënt of de reuma invloed heeft op de seksualiteit vaker met nee beantwoord. 2/3 van de respondenten wil er zeker van zijn dat de patiënt seksualiteit wil bespreken. De leeftijd van de patiënt en het wel of niet hebben van een partner is voor ongeveer de helft van de respondenten van invloed. Iets minder dan de helft van de respondenten geeft aan dat de mogelijkheid van laagdrempelig verwijzen wenselijk is.

10 nummer 38 maart 2012 pagina 10 Resultaten Vraag Ja Nee Soms Is seksualiteit voor u bespreekbaar Praat u met patiënten over seksualiteit Denkt u wel eens in het gesprek met de patiënt dat een bepaalde klacht invloed kan hebben op de seksualiteit Is uw beperkte beschikbare tijd van invloed op het al dan niet bespreekbaar maken van seksualiteit Vraagt u rechtstreeks aan de patiënt of de reuma van invloed is op de seksualiteit Heeft de leeftijd van de patiënt invloed op de vraag naar seksualiteit Heeft het feit dat de patiënt wel of geen partner heeft invloed op de vraag naar seksualiteit Denkt u weleens aan seksualiteitsproblemen in uw gesprek met de patiënt Beïnvloeden problemen van pijn/vermoeidheid/stijfheid ook de seksualiteit Welke factoren spelen een rol bij het bespreken van seksualiteit (meerdere antwoorden mogelijk) Beschikbare tijd hebben 31 mensen De mogelijkheid om laagdrempelig te verwijzen 22 mensen De oplossing voorhanden hebben 5 mensen Een openingszin weten 13 mensen Alleen zijn met de patiënt 21 mensen Zeker weten dat de patiënt het wil bespreken 36 mensen Andere factoren die door respondenten zijn aangegeven: Besproken in multidisciplinair overleg Maatschappelijk werk hoort dit te bespreken Geen spreekuur met patiënt Eigen communicatieve vaardigheden, twijfel persoonlijk kunnen Boekje reumafonds: Reuma & Seksualiteit Gêne/verlegenheid patiënt en hulpverleners Afhankelijk van het gesprek Staat in folder VRC Functie er niet naar: wetenschappelijk onderzoeker Privé gevoelig gesprek, in het openbaar moeilijk te bespreken Noodzaak niet ervan inzien Alleen als het ziektebeeld gerelateerd is Weinig kennis Alert bijwerkingen medicatie Verwijs naar GGZ Bespreek het niet in het eerste gesprek Vertrouwen hebben Andere problemen op de voorgrond, eerst deze bespreken Patiënt verwacht het niet in het verpleegkundig spreekuur 0 Conclusie Het overgrote deel van de respondenten vindt seksualiteit bespreekbaar en dus een onderdeel van het verpleegkundig werk. Wel ligt het bespreken van de seksualiteit moeilijk. Bij bepaalde lichamelijke klachten realiseren we dat het invloed heeft op de seksualiteit. Het onderwerp seksualiteit dient aandacht te krijgen van verpleegkundigen. Via de site van de Nederlandse vereniging voor seksuologie is er bijna overal een seksuoloog in de buurt te vinden: Heb je vragen neem dan gerust contact op met verpleegkundig reumaconsulent/sekscounselor Lieneke Colijn, Sint Maartenkliniek Nijmegen, l.colijn@maartenkliniek.nl Scholings- en congresagenda 2012 omschrijving: sport datum: 10 april omschrijving: Eular datum: 6-9 juni plaats: Berlijn omschrijving: sport datum: 12 juni omschrijving: Najaarsdagen NVR datum: september omschrijving: sport datum: 13 november omschrijving: Rheumatology care: challenges for nurses, 1st International Conference for Rheumatology Nurses, Rotterdam datum: 11 en 12 oktober plaats: Rotterdam Indien er leden zijn die zaken op de agenda van de V&VN Reumatologie geplaatst willen hebben neem dan contact op met Hanneke Voorneveld, beleidsmedewerker van het bestuur, hanneke@lorinthe.com

11 nummer 38 maart 2012 pagina 11 Colofon: Informatie en redactie: Hanneke Voorneveld, tel: , Uitgever: DCHG, medische communicatie, Haarlem Vormgeving: honderdenéén grafisch ontwerp, Haarlem Oplage: 350 De V&VN-nieuwsbrief verschijnt in maart, juni, september en december. Kopij ontvangen wij graag begin februari, mei, augustus en november. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever of de redactie. De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze uitgave. Tien geboden Conny Veldhuizen, voorzitter V&VN Reumatologie De jaarlijkse beleidsdag van het bestuur van V&VN Reumatologie was dit jaar in het Florence Nightingale Instituut in Zetten. Het museum over de geschiedenis van de verpleging en een aanrader voor alle verpleegkundigen. Na de lunch was er tijd voor een rondleiding door het museum. Een feest van herkenning en een prachtige expositie. Het meeste indruk maakten de Tien geboden voor Verplegenden, geschreven in 1931 door zuster Melk. En hoewel meer dan 80 jaar oud wil ik ze jullie niet onthouden, omdat ik denk dat ze nog steeds van toepassing zijn. Wat vind jij? 1. Wees vol van Uw zieken, leeg van Uzelf Word dan pas verpleegster als ge er naar verlangt Uw naaste, de gemeenschap, te dienen. Als ge U geroepen voelt zieken te helpen en begrijpt, dat ge in de ziekenkamer vol van Uw zieken, leeg van Uzelf moet zijn. 2. Bedenk de grote verantwoordelijkheid, die de ziekenverpleging U oplegt Bedenk hoe één onnauwkeurigheid, één fout, het leven van een mens, het geluk van een familie kan vernietigen. 3. Een intelligente gehoorzaamheid wordt verwacht Anderen kunnen gehoorzamen is één der eerste eisen. Doch een intelligente gehoorzaamheid wordt hier verwacht, niet een botweg uitvoeren van bevelen. 4. Grotere kennis en bedrevenheid alléén geven het recht, de plaats der verwanten in te nemen Bedenk wel, dat ge in liefde en zorgzaamheid een moeder, een echtgenote, een dochter, nooit kunt overtreffen. 5. Verwaarloos Uw uiterlijk zo min als Uw innerlijk, noch Uw manieren Een eerste indruk kan van zoveel betekenis zijn voor den zieke, die zich aan U moet toevertrouwen, voor de familie, die de zieke aan U moet overlaten. Wellevendheid maakt het leven van allen, die met U in aanraking komen, aangenamer, ook van Uw collega s. 6. Treed beslist op Overweeg te voren, stel U eerst goed op de hoogte, doch àls ge handelt, handel dan kalm en zeker, opdat Uw patiënt zich vol van vertrouwen aan U kan overgeven. Zo zult ge een hulp en een steun voor hem worden en hem kunnen helpen, de vaak slappe wens om te genezen, te maken tot de krachtige wil om te genezen. 7. Spreek nooit over Uw patiënt, of over zijn ziekte, met anderen Al, wat in de uitoefening van Uw beroep ter Uwer kennisse komt, moet beschouwd worden als een ambtsgeheim. Ook in Uw leerjaren, vóór ge de belofte tot stilzwijgen hebt afgelegd. 8. Spreek en beweeg U rustig Haastige, drukke mensen zijn een kwelling voor een zieke. Maar, rustig zijn sluit vlugheid en opgewektheid niet uit. Een zonnige zuster is een zegen in de ziekenkamer, waar de vreugde ook haar scepter kan zwaaien, zij het op stille wijze. 9. Leef hygiënisch, voorkom besmetting, zorg voor geregelde ontspanning Doordring U van de grote waarde van het gezegde: Voorkomen is beter dan genezen. Niet alleen ten bate van Uw zieke, doch ook van Uzelf. Leef hygiënisch, voorkom besmetting, zorg voor geregelde ontspanning, die geen grote inspanning worde. 10. Houd de naam van Uw ziekenhuis, corps hoog Streef er naar, Uw beroep te verheffen. In dezelfde mate als het aanzien der verplegenden stijgt, neemt het vertrouwen in hen toe. Gij doet oneindig meer voor Uw patiënt, als ge hem technisch wel uitstekend helpt, doch hem door Uw optreden dit vertrouwen ontneemt, zodat hij zich in Uw hoede niet veilig en geborgen weet. Bron: Melk, H.A. (1931). De praktijk der Ziekenverpleging. Den Haag: Naeff

12 HIER DOEN WE HET VOOR Voor die ene moeder met een reumatische aandoening die ook gewoon haar kind wil kunnen optillen. En voor al die andere mensen die nu nog door hun ziekte worden beperkt in hun bewegingsvrijheid. Hen hebben wij in gedachten bij de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Pfi zer zal ook de komende jaren haar capaciteiten daarvoor inzetten. Samen werken aan een gezondere wereld OOK IN REUMATOLOGIE 11.ENB.28.4