Niels Gilissen. Missie natuur. Natuur en landschap op defensieterreinen

Transcriptie

1 Niels Gilissen Missie natuur Natuur en landschap op defensieterreinen

2 Missie Natuur De inhoud 1. De beelden Foto svansfeer,soorten,landschappen,gebruik,etc.gelardeerdmetsfeerimpressiesencitaten. 2. De verhalen Achtergronden,geschiedenis,beleid,beheer,onderzoek,interviews. 3. De gids Informatieoverdecirca50grootsteterreinen,metdaarintipsvoorhetzelfontdekkenvan deopenbareterreinen. Een ongewone wandeling Ik wil u meenemen op een wandeling. Een wandeling in de wereld van oefenterreinen, vliegbases en schietterreinen, kijkend door de ogen van de natuurfotograaf, de ecoloog en de wandelaar. We ontdekken samen stille plekjes, ver weg van oefeningen, waar de natuur ongestoord haar gang kan gaan. Maar we zien ook de druk bereden zandbanen waar pantservoertuigen de bodem omwoelen. Ik geef u een inkijk in de geschiedenis van de terreinen. We zien welke natuur profiteert van het bijzondere gebruik en beheer en welke soorten misschien last ondervinden van de activiteiten. Onderweg komen we mensen tegen, mensen die een verhaal te vertellen hebben, over hun passie, kennis of werk. Na deze wandeling kunt u er zelf op uit trekken om te ontdekken wat er te zien, te horen en te voelen is. Een hoofdstuk met praktische informatie per terrein helpt u daarbij. Informatie over toegankelijkheid, landschapskenmerken, planten en dieren, wandel- en fietspaden, uitzichtpunten en andere wetenswaardigheden zijn overzichtelijk samengebracht in kaarten en teksten. U bent uitgenodigd! Niels Gilissen auteur/fotograaf 2 MissieNatuur 3

3 Het leger verovert de woeste gronden Oefenterreinen vroeger en nu In de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond bij de militairen behoefte aan grote gebieden waar met veel manschappen, met rijdend materieel en op een structurele wijze geoefend kon worden. De meest geschikte gebieden waren de woeste gronden : onontgonnen heide- bos- en duingebieden. Aan woeste gronden was geen gebrek: In die tijd was alleen al de oppervlakte heidevelden in Nederland zo n hectare! Schaarste aan oefengronden Tekenend voor de situatie in de eerste helft van de twintigste eeuw is de volgende passage uit een brief uit 1939 van De Commandant van het Veldleger. Hij verzuchtte: Daar de terreinen van de Hooge Veluwe voor een belangrijk deel omvatten een gebied, dat vroeger regelmatig voor oefeningen werd benut en dit gebied uit een oogpunt van oefening, troepenaanvoering en landsverdediging zeer karakteristiek is, is het ten zeerste te betreuren, dat deze niet meer voor regelmatige oefening beschikbaar zijn. Het bestuur van de Hoge Veluwe weigerde echter zijn verzoek tot het weer toestaan van oefeningen: Het Bestuur van het National Park De Hoge Veluwe heeft ook na de uitvoerige toelichting van Uwe Excellentie, gegeven in Uw brief van 27 Februari l.l., gezien de doelstelling van onze Stichting, na ampele overweging gemeend niet te mogen medewerken tot het houden van militaire oefeningen binnen het Park op de wijze zoals dat door U werd voorgesteld. Maar aan deze situatie kwam een eind. De overvloed aan woeste gronden, die aan de voeten lag van de garnizoenen, veranderde in de loop van de twintigste eeuw in een schaarste (zie Kader). Ondanks deze moeilijke omstandigheden lukte het de overheid om in de eerste helft van de vorige eeuw vele duizenden hectaren heide, bossen en duinen te verwerven, vooral in Gelderland, Noord-Brabant, Drenthe en Utrecht. Een blik op de topografische kaart van de Veluwe rond 1950 leert dat vrijwel alle grote heidevelden het predicaat militair oefenterrein hadden. Daarmee wordt een belangrijk neveneffect van het instellen van oefenterreinen zichtbaar: juist die bleven gespaard van ontginning of bebossing. Rond 2010 was het areaal aan oefenterreinen, met natuur van enige omvang en waarde, grofweg hectare. Daarmee is defensie nog steeds de op twee na grootste natuurbeheerder op het Nederlandse vasteland (achter Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer). Ditiseenuittrekselvanéénvandehoofdstukkenuit deel2 Deverhalen. WaarnuvliegbasisVolkelligtbevondzichinde negentiendeeeuwde PeelscheHeide.Doorhetverschralingsbeheeropdebasiskomenersteedsmeer bloemrijkegraslandentotontwikkeling,waarineen soortalsoranjehavikskruidgoedgedijtenwaar misschienstraksookdeheideweerterugkeert. 4 MissieNatuur 5

4 Een jongensdroom De terreinbeheerder De gids De natuurterreinen van defensie verkend Je kunt ze de boswachters van defensie noemen. Ze doen hetzelfde werk als hun collega s van Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer. Maar toch is het anders. Op hun terreinen hebben de defensiebeheerders niet alleen te maken met planten en dieren, maar ook met militairen, tanks en helikopters. Volgens Brand Timmer, terreinbeheerder Noord-Veluwe, geeft dat zijn werk een extra uitdaging. De ogen van Brand Timmer glimmen: Er waren drie terreinen die bij mij om de hoek lagen waar ik wel boswachter van wilde worden, het ASK Oldebroek was mijn favoriet. Dat het uiteindelijk gelukt is om hier te werken, is natuurlijk fantastisch. Met trots en vol overtuiging vertelt hij over de oefenterreinen van de Noord-Veluwe en zijn ASK Oldebroek. We kijken vanaf de top van de stuwwal uit over een onafzienbare heidevlakte met Als jochie van tien wist ik het al: ik wilde boswachter worden. Na de lagere bosbouwschool in Apeldoorn en een baan bij een bosbouwbedrijf, kreeg ik de kans om terreinbeheerder te worden bij defensie. Brand Timmer terreinbeheerdernoord-veluwe in de verte afgedankte tanks die dienst doen als doelen voor de artillerie. Daarachter de contouren van Zwolle en Kampen, een indrukwekkend en door de hoogteverschillen bijna on-nederlands schouwspel. Die grootschaligheid en compleetheid van het ASK is wat mij aanspreekt. Je vindt hier bijna alles wat thuis hoort op de droge heidesystemen van Nederland. Timmer voelt zich bevoorrecht als beheerder van het grootste heideterrein van Nederland. Doorhetboekheenzulleneenaantalmensengeïnterviewdworden:o.a.eenecoloog,eenactivist,eenmilitair,een collega-beheerdereneendefensiebeheerder.hierboveneendeelvanhetinterviewmeteendefensiebeheerder. Arnhemse Heide, OT Crayelheide, OT Crevecoeur, Fort De Bannink (MC Bathmen) De Dellen, OT De Haar, OT De Kom, MC De Kooy, Marinevliegkamp De Peel, GGW Deelen, Vliegveld Doornspijkse + Oldebroekse Heide, ASK Eder-Ginkelse Heide, OT Eindhoven, Vliegbasis Ermelose heide Galderse Heide, OT Garderense Veld, OT Gilze Rijen, Vliegbasis Harskamp, ISK Havelte, OT Joost Dourleinkazerne, OT Kruispeel/Achterbroek, OT Leeuwarden, Vliegbasis Leusderheide, OT Marnewaard, COT Nieuw Milligen, AOCS Noordwijk Radio Oirschotse Heide, COT Olst-Welsum, OT OT Dijkveld Oude Kamp, OT Oude Molen, OT Riel, Kamp (Kamp de Kiek) Rucphense Heide, OT Schaijk, Springterrein Schinveldsebossen Sparrendaal, OT Stroesche Zand, OT Vijf Eiken, OT Vlasakkers/ de Stompert, OT De Vliehors, SR Volkel, Vliegbasis Vrachelse Heide, OT Vughtse Heide, OT Waalsdorpervlakte/Uijlenbosch Weerter/Boshoverheide, OT Witterveld Woensdrecht, Vliegbasis Woensdrechtse Heide, OT N304 Ede m N224 Ederheide Verlengde Arnhemse Weg A12 Ginkelse Heide : 6 MissieNatuur 7

5 Over de auteur Niels Gilissen (1971) is ecoloog en natuurfotograaf. Hij studeerde milieuhygiëne aan de Landbouwuniversiteit Wageningen waar hij in 1996 afstudeerde. Vanaf die tijd begon ook zijn fotografie van natuur serieuze vormen aan te nemen. Sinds 2003 is hij in dienst als fauna-ecoloog bij het ministerie van Defensie. Hij voert ecologisch veldwerk uit op de defensieterreinen in heel Nederland en adviseert over het beheer en beleid. Daarnaast brengt hij in zijn vrije tijd vele dagen in het veld door om de natuur, waaronder die van defensie, te fotograferen. Zijn kennis van de natuur in het algemeen en de defensieterreinen in het bijzonder, heeft hem dicht bij zijn onderwerpen gebracht. De uitgeverij Natuur ontdekken en beleven De KNNV Uitgeverij is gespecialiseerd in unieke publicaties over natuur en landschap: toegankelijke veldgidsen, handleidingen voor beheer, verspreidingsatlassen en nog veel meer. Daarnaast maakt de KNNV Uitgeverij kronieken over natuurbescherming, prachtige bladerboeken over natuur-, cultuur- en landschapshistorie, reisgidsen, kinderboeken en natuurlijk het tijdschrift Natura. Daarmee wordt waardevolle kennis van wetenschappers en amateurs beschikbaar gemaakt voor een breed publiek. Zo draagt de KNNV Uitgeverij bij aan de bescherming van de Nederlandse natuur én aan het plezier dat mensen eraan beleven!