Watersnoodramp 1 februari 1953

Transcriptie

1 Watersnoodramp 1 februari 1953 Tekst: Cis de Gelder In 1953 trof de grootste watersnoodramp sinds mensenheugenis in Nederland de Zuid-Hollandse eilanden, Zeeland en delen van Noord-Brabant. In de Hoeksche Waard kwamen daarbij 139 mensen om het leven. De zwaarst getroffen gemeente was Numansdorp, waar 56 mensenlevens vielen te betreuren. Deze tekst is in foldervorm verschenen tijdens een grote tentoonstelling over de Watersnoodramp die gehouden werd in februari De tentoonstelling en de bijbehorende folder waren in de eerste plaats een eerbetoon aan de slachtoffers, de nabestaanden en de hulpverleners. Maar ook geeft het en vooral moet het de Numansdorpers-van-nu een beeld geven van wat zich in de rampnacht en de daarop volgende weken in hun gebied heeft afgespeeld. 1.1 De lage landen bij de zee Vanaf het moment dat de eerste bewoners zich vestigen in het gebied dat nu Nederland heet, strijden zij tegen het water. Sinds de 10e eeuw is er sprake van de aanleg van eenvoudige kaden en dijken. Deze bieden slechts een gebrekkige bescherming tegen de zee, zoals blijkt uit de literatuur, die in de periode van 900 tot 1900 melding maakt van maar liefst 124 stormvloedrampen. Ironisch genoeg heeft de Hoeksche Waard zoals wij die kennen zijn bestaan te danken aan zo een stormvloed. De Tweede Sint Elisabethsvloed in 1421 geeft aanleiding om in de volgende decennia bestaande dijken te verbeteren, de losliggende eilandjes in het gebied aaneen te smeden en land in te polderen. Ook in de 20e eeuw, als de dijken beter en sterker zijn, kunnen de lage landen de aanvallen van het water niet altijd weerstaan. In 1906, 1916 en 1953 leiden stormvloeden tot een ramp. De watersnood van 1953 is de grootste overstromingsramp in Nederland sinds mensenheugenis. Veel dijken in het zuidwesten van Nederland verkeren in die tijd in slechte staat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vele ook nog ernstig beschadigd geraakt. Na de oorlog wordt nauwelijks actie ondernomen om dijken te verzwaren, te verhogen of simpelweg te herstellen; andere zaken krijgen in die tijd voorrang. De dijken rond de Hoeksche Waard zijn wel goed van kwaliteit, maar bleken desondanks niet bestand tegen het geweld van het water. 1.2 Zaterdag 31 januari 1953 Het is guur weer met temperaturen van twee tot vijf graden Celsius. De watertemperatuur bedraagt vier graden. Het weerbericht voorspelt regen-, hagel- en sneeuwbuien. In de loop van de middag geeft het KNMI een stormwaarschuwing, later gevolgd door waarschuwingen voor gevaarlijk hoogwater. Als het die dag eb moet worden, is geen enkele verlaging in de waterstand te zien. Tegen middernacht woedt in de kustprovincies een zware noordnoordwester storm. Er worden windsnelheden gemeten van 100 km/u met uitschieters tot 144 km/u. Het water van de Noordzee wordt opgestuwd, met de hoogste standen voor de kust van Zuid-Holland en Zeeland. Op sommige plekken stijgt het water tot ruim vier meter boven NAP. 1/8 Bron:

2 1.3 Numansdorp bedreigd In de dorpshaven van Numansdorp is die dag het waterpeil bij eb al hoger dan normaal bij vloed. In de loop van de avond worden vloedplanken geplaatst en er wordt dijkbewaking ingesteld. Rond half vier 's nachts is het water in de dorpshaven zo ver gestegen dat het bij het Schippershuis over de kade slaat en over de Havenkade de Molenpolder inloopt. Er worden zandzakken geplaatst en de bevolking wordt gealarmeerd met klokgelui en brandweersirenes. Op de kade bij het Schippershuis verzamelen zich honderden mensen. In de Rijkshaven (tegenwoordig Veerhaven) is een ponton op drift geraakt. Deze beukt tegen de buitendijk en veroorzaakt twee gaten waardoor het water de Molenpolder binnenstroomt. Later ontstaan in de dijk nog twee gaten. Het water van het Hollandsch Diep staat nu tegen de Molendijk/Numansdorpse Zeedijk. Als rond vijf uur, half zes het water in de haven plotseling daalt, lijkt het gevaar geweken. De meeste mensen gaan gerustgesteld naar huis om hun nachtrust voort te zetten. Zij zijn zich er niet van bewust dat de daling van het water is veroorzaakt door de ramp die zich op dat moment enkele kilometers oostelijk van het dorp voltrekt. 1.4 Gebroken dijk Over de Hogezandse Zeedijk stromen grote hoeveelheden water de Hogezandse Polder in. De toestand wordt gevaarlijk. Men begint de bewoners te waarschuwen en velen maken zich op om te vluchten of verschansen zich op zolder. Maar dan breekt de dijk op verschillende plaatsen en metershoge vloedgolven vernietigen alles wat zij op hun weg tegenkomen. Huizen worden met de grond gelijk gemaakt en voor zover de bewoners zich niet op een geïmproviseerd vlot of anderszins in veiligheid kunnen brengen, verdrinken zij jammerlijk. 2/8 Bron:

3 De Torensteepolder staat inmiddels ook onder, de Schuringse Havenkade is niet hoog genoeg om het water tegen te houden. De Schuringsedijk houdt nog een uur stand, maar breekt dan op twee plaatsen aan het oostelijke einde. De Numanspolder begint vol te lopen en tegen half negen bereikt het water Numansdorp. Doordat in Zuid-Beijerland de Schenkeldijk is doorgebroken, stroomt het water ook van die kant Numansdorp in. In de loop van zondagmiddag is het hele dorp overstroomd. 1.5 Helpers van het eerste uur Bewoners van de noordkant van de Schuringsedijk en van de Middelsluissedijk Oostzijde schieten 's nachts onmiddellijk te hulp. Als de Schuringsedijk doorbreekt, moeten velen zich echter terug reppen om eigen have en goed in veiligheid te brengen. Ook een aantal sterke roeiers uit Numansdorp biedt die nacht direct hulp. Zij trekken er met de sloep op uit om mensen in nood te ontzetten. In huizenhoge golven, een sterke stroming en bittere koude zien zij kans om zeventien mensen te redden. In het Schippershuis wordt voor tijdelijke opvang gezorgd voor mensen die gered zijn of hun huis moesten verlaten. In de Molenpolder wordt door daadkrachtig ingrijpen tijdens dood tij voorkomen dat in de buitendijk stroomgaten ontstaan. Dit heeft er ongetwijfeld mede toe geleid dat de Molendijk niet bezwijkt en dat het centrum van Numansdorp voor erger wordt behoed. 3/8 Bron:

4 1.7 Communicatie De berichten over de tijdstippen waarop de verschillende gebeurtenissen plaatsvonden, lopen sterk uiteen. Wie er bij was, had wel wat anders te doen dan op zijn horloge te kijken. Bovendien zijn de communicatiemiddelen, vanuit hedendaags standpunt bekeken, primitief. Het is in onze tijd van mobieltjes en satellieten bijna niet meer voor te stellen, maar in 1953 hebben slechts weinige mensen een telefoonaansluiting. Daar komt bij dat telefoon en elektriciteit die nacht al snel uitvallen. Bovendien is het zondag en zijn vele diensten en instanties onbereikbaar. Er is een groot gebrek aan materieel. De hulpverlening wordt daar in de eerste uren sterk door bemoeilijkt, maar er wordt knap geïmproviseerd door de hulpverleners. De beschadigde dijken en ondergelopen wegen verhinderen verkeer en transport. De Barendrechtse Brug kan niet worden gebruikt. De Hoeksche Waard is van de buitenwereld afgesneden. 1.8 Hulp en medeleven In de loop van de zondag vertrekken mensen al op eigen initiatief naar elders. Op maandag en dinsdag begint de evacuatie van mensen en vee. Vele Numansdorpers worden opgevangen in het droog gebleven Klaaswaal, dat zich ook in deze tijden van nood een goede buur toont. Op maandag en de dagen daarna komt de hulpverlening op grotere schaal op gang. Van alle kanten wordt hulp geboden. Particulieren, organisaties en overheden steken de helpende hand toe. De Gooise gemeenten, zenden vijftien vrachtauto's met goederen, waaronder kleding, schoeisel en meubilair. In Numansdorp verstrekt Het Rode Kruis 950 textielpakketten en ook worden levensmiddelenpakketten uitgereikt. Bij leveranciers ter plaatse wordt voor een bedrag van Fl ,05 bedden aangekocht. In Nederland en overal ter wereld zamelen mensen fanatiek geld in. In totaal wordt aan de getroffen gebieden 137,8 miljoen gulden geschonken. 4/8 Bron:

5 Koningin Juliana brengt al op 2 februari geheel onverwacht een bezoek aan het opvangcentrum in het Schippershuis. Prins Bernhard bezoekt Numansdorp verschillende keren. Arie Vlielander, rentmeester van de Ambachtsheerlijkheid Cromstrijen en wethouder van de gemeente Numansdorp, is ten tijde van de ramp met vakantie in Frankrijk. Bij het vernemen van het slechte nieuws keert hij onmiddellijk terug. Omdat Numansdorp over land onbereikbaar is, leent hij van een Rotterdamse vriend een sleepboot, die wordt volgeladen met levensmiddelen. Daarmee arriveert hij op 3 februari in de haven van Numansdorp, waar hij zich ook onmiddellijk inzet om zwaar materieel aan te kopen en te huren voor de herstelwerkzaamheden. 5/8 Bron:

6 1.9 De balans wordt opgemaakt Op 4 februari worden de reddingsacties in en rond Numansdorp gestaakt. In de Hoeksche Waard is deze gemeente het zwaarst getroffen. De buiten- en binnendijken tellen 22 gaten, waarvan 13 in de hoofdwaterkering van de Hogezandse Polder. Daar werd van de 4,5 km dijk 2 km weggeslagen. Bij de ramp in de Hogezandse Polder lieten 56 mensen het leven. De laatste drie lichamen werden pas in juni gevonden. Ongeveer 500 paarden, koeien en varkens en talloze stuks pluimvee en andere kleine huisdieren verdronken. 136 huizen en boerderijen zijn compleet vernield en 850 panden liepen waterschade op inwoners zijn geëvacueerd geweest. Op 31 december 1953 wordt de huisraadschade definitief afgehandeld voor een bedrag van twee miljoen gulden. De productieschade op de landerijen is niet te ramen. Van de hectare heeft hectare ongeveer veertien dagen onder water gestaan. Het zoutgehalte van het water varieerde van 12 tot 20 gram per liter. Teelt op de tuinderijen is in verband daarmee in dat jaar niet mogelijk. De emotionele schade is oneindig veel groter. Wie de ramp heeft meegemaakt, zal deze nooit meer kunnen vergeten Herstelwerkzaamheden Graven van de slachtoffers van de ramp op de begraafplaats aan de Hallinxweg in Numansdorp. De vele stroomgaten in de dijken, sommige meer dan zes meter diep, moeten worden opgevuld. Daarmee wordt nauwelijks een week na de ramp al begonnen. Het duurt drie weken voor de naar schatting 250 miljoen kubieke meter water uit de polders van de Hoeksche Waard is gepompt, geheveld en gemalen. Alles wat onder water heeft gestaan, is bedekt met een dikke laag slib. Ontelbare vrijwilligers komen helpen bij schoonmaak- en herstelwerkzaamheden. Stukje bij beetje wordt het verloren land herwonnen. De akkers worden in maart ingezaaid met gerst, het enige gewas dat op zilte grond kan groeien. Het herstel van de dijken van de ambachtsheerlijkheid kost 4,5 miljoen gulden, inclusief de bouw van een keersluis in de Numansdorpse haven. De Zweedse regering schenkt Numansdorp dertien huizen, die gebouwd worden aan de 1e Dwarsweg. 6/8 Bron:

7 1.11 Na de ramp In de zomervakantie van 1953 gaan 400 kinderen uit Numansdorp via bemiddeling van Pro- Juventute een maand uit logeren bij gastgezinnen in Het Gooi en andere plaatsen in Nederland. Ook 100 huisvrouwen krijgen een vakantie van twee weken aangeboden. In mei 1954 brengt koning Haakon van Noorwegen een bezoek aan Numansdorp en in april 1955 doet het koninklijk jacht Piet Hein Numansdorp aan, met aan boord koning Gustaf VI Adolf van Zweden. Direct na de ramp wordt in Nederland de Deltacommissie benoemd. Begin 1954 stelt de commissie voor om de zeearmen met dammen af te sluiten. Men begint met de kleinste en gemakkelijkste zeearm (Zandkreek) en werkt zo gestaag verder van klein naar groot. In 1997 wordt het sluitstuk van de Deltawerken voltooid: de Maeslantkering in de Nieuwe Waterweg. Relatie Ambachtsheerlijkheid Cromstrijen en de ramp De Ambachtsheerlijkheid werd door de ramp in 1953 zwaar getroffen. 54 van de 56 slachtoffers woonden in het landbouwgebied. De vaders van de verdronken gezinnen en een aantal van de kinderen waren in dienst van de toenmalige Ambachtsheer, de heer Vlielander. Na de ramp stond een groot gedeelte van de landbouwgronden onder water, alsook de loodsen met daarin de gerooide aardappelen. Veel vee verdronk en machines werden onbruikbaar. In emotionele en materiële zin kreeg de Ambachtsheerlijkheid een zware klap te verwerken. Met vereende krachten zetten de overlevenden hun schouders onder de herstelwerkzaamheden en binnen korte tijd draaide het bedrijf weer als voor de ramp. Maar het zou nog vele jaren duren voordat ook het gevoel weer hetzelfde was. Zelfs vandaag de dag zijn de littekens van de ramp nog zichtbaar en voelbaar in het gebied. Wie naar de dijken langs het Hollandsch Diep kijkt, hoeft weinig moeite te doen om de herstelde plekken te onderscheiden. Op de Korte en Lange Boomweg zijn de arbeiderswoningen die weggevaagd werden nooit herbouwd; er was ook bijna niemand die nog aan die kant van de Schuringsedijk wilde wonen. De Ambachtsheerlijkheid voelt vandaag de dag nog grote betrokkenheid richting de slachtoffers en hun nabestaanden. Het kunstwerk ter nagedachtenis aan de slachtoffers is daarom ook geplaatst aan het begin van de Korte Boomweg. De gronden van de Ambachtsheerlijkheid zijn in 2005 grotendeels verkocht. De grond waarop het monument aan de Korte Boomweg staat, is uit deze verkoop gehouden. 7/8 Bron:

8 Hoewel de Watersnoodramp op 1 februari 1953 plaatsvond, duurde het voor velen nog maanden voordat zij het eerste hoofdstuk van dit boek konden sluiten. Een maand na de ramp waren twaalf vermisten namelijk nog niet gevonden en op 1 april ontbraken er nog steeds zes personen. Op 1 mei was dit aantal teruggebracht naar drie. Deze drie zouden uiteindelijk alle drie op dezelfde dag gevonden worden. Op 9 juni 1953; ruim vier maanden na de ramp. 8/8 Bron: