Lespakket Ramp 1953 versie 2017 Deltapark Neeltje Jans

Transcriptie

1

2 Inleiding Zoals je waarschijnlijk wel weet, werd het Zuidwesten van Nederland in 1953 getroffen door een enorme ramp. In de nacht van 31 januari op 1 februari stormde het heel hard. Het zeewater kwam daardoor erg hoog. Zo hoog dat het op een heleboel plaatsen over de dijken heen spoelde. Daardoor kwamen er gaten in de dijken. Het water kon zo naar binnen stromen. De laaggelegen polders kwamen onder water te staan. Honderden mensen verdronken. Andere konden zich met bootjes redden. Of ze gingen op zolder of zelfs op het dak zitten, wachtend op hulp. Veel eilanden liepen onder water; op veel plaatsen kun je nog sporen van die ramp tegenkomen. Vooral op Schouwen-Duiveland. Dat eiland werd heel erg getroffen. Het verhaal dat je nu gaat lezen, gaat dan ook over Schouwen-Duiveland. Maar wat daar gebeurd is, gebeurde op heel wat plaatsen in het Zuidwesten. Nadat je het verhaal gelezen hebt, kun je je misschien een beetje voorstellen hoe het er hier uit zag. En dat de Deltawerken niet voor niets uitgevoerd zijn.

3 Een stukje geschiedenis Misschien weet je wel, dat Nederland voor een groot gedeelte onder de zeespiegel ligt. Dat betekent, dat het land lager ligt dan de zee. Zonder bescherming zouden de polders niet kunnen bestaan. Alleen de duinen zouden droog blijven; die liggen vanzelf veel hoger dan de zee. Om het land droog te houden zijn dijken nodig. Hoge en stevige dijken, die het water kunnen tegenhouden. Dat wisten de mensen vroeger ook al. In de achtste en negende eeuw kwamen de eerste mensen op Schouwen-Duiveland wonen. De meeste in de duinen. Sommige mensen in stukken land vlak achter de duinen, de polders. Daar hielden ze schapen. De schapenwol werd verkocht. Op die manier konden ze bestaan. In dat gebied waren eerst nog geen dijken nodig. Later kwam de zee steeds hoger. De mensen moesten iets gaan doen om zich tegen het water te beschermen. Vanaf de elfde eeuw gingen de mensen hier dijken bouwen. Dat deden ze met schoppen, spaden en manden. Bulldozers en kranen hadden ze toen nog niet. Je begrijpt, dat die eerste dijken niet al te goed waren. Ze waren trouwens ook erg laag. Ze braken vaak door: er kwamen gaten in de dijk. Dan overstroomde het land en verdronken er een hoop mensen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in november Toen verdween Schouwen bijna helemaal onder water. Alleen bij Renesse, Haamstede en het klooster Bethlehem bij Elkerzee stak nog land boven water uit. Op Duiveland was het helemaal erg: bij Kapelle verdwenen zo maar dertig huizen en een kerkje in zee.

4 Dijken Wat is een dijk nu eigenlijk voor iets? In het woordenboek staat het zo: een aarden wal als waterkering. Nou ja, daar word je niet echt veel wijzer van of wel soms? Laten we een dijk eens wat beter gaan bekijken. Een dijk moet er voor zorgen dat het water (de zee) buiten de deur gehouden wordt. En dat het land achter de dijk droog blijft. Een dijk moet daarom hoog zijn. Hoger dan dat het water komt. Een dijk moet ook stevig zijn. Hij mag niet bij de eerste de beste storm weggeslagen worden. Daarom moet een dijk van goed materiaal gemaakt worden. Zoals je op de tekening kunt zien, bestaat een dijk uit een 'Lichaam'. Tegenwoordig maakt men zo'n lichaam vaak van zand. Dat zand wordt bekleed (=afgedekt) met lagen klei. Op de klei groeit gras. De zeekant van de dijk (ook wel buitenbeloop genoemd) moet worden beschermd. Die wordt dus ook bekleed, zoals dat heet. Vroeger deden ze dat door het keurig netjes op z'n plaats aanbrengen van natuursteen. Vooral basalt. De laatste jaren gebruiken ze ook vaak asfalt of beton. Het gedeelte vanaf de teen (de voet ) van de dijk tot onder water wordt met brokken natuursteen afgestort. A = zand B = klei C = asfalt of beton D = stortsteen Je ziet, dat een dijk aan de buitenkant minder steil is. Heel langzaam loopt de dijk af. De dijk is glooiend. Je ziet ook, dat de dijk aan de buitenkant veel en veel breder is. Dat is natuurlijk niet voor niets. Het water heeft een flinke vaart als het stormt. Met veel vaart rollen de golven de dijken op. Maar, doordat de dijk zo glooiend en breed is, wordt die vaart steeds minder. De golven verliezen zoveel van hun kracht dat ze als het ware van de dijk afglijden. Als de dijk hoog genoeg is, zullen de golven de 'kruin' ( het topje) van de dijk niet bereiken. Het water zal dan niet over de dijk heen komen en het land erachter is veilig.

5 De Ramp van 1953 Soms zijn de dijken niet hoog genoeg. Of niet sterk genoeg. Dan spoelt het water over de dijk heen. Of worden de dijken door de kracht van de golven kapotgemaakt. Ze breken door. Dat gebeurde in In de nacht van de 31 ste januari op de eerste februari. Op de 31 ste van dat jaar begon het heel hard te waaien. Er woedde een zeer zware storm. De golven waren reusachtig hoog. De zee was bedekt met schuim en je kon haast niets zien. De wind waaide uit het Noordwesten en het was ontzettend koud. Kijk maar eens op het kaartje: het water werd in de richting van de pijlen opgestuwd. Het water moest door het Nauw van Calais. Dat is een water tussen Engeland en Frankrijk. Je ziet, dat dat een heel nauw stukje is. En je zult wel begrijpen, dat al dat opgestuwde water nooit tegelijk door die nauwe opening kon. Daardoor bleef het water voor onze kust erg hoog. Zo hoog, dat het over de dijken begon heen te lopen. De polders achter de dijken liepen vol. En de binnenkant van de dijk werd door het woelige water aangevallen. Er kwamen gaten in de dijken, stroomgaten werden die genoemd. En door die gaten braken de dijken door. Op Schouwen-Duiveland waren er 54 stroomgaten. Stel je voor: op 54 plaatsen stroomde het water de laaggelegen polders binnen. Bijna het hele eiland kwam onder water te staan. Alleen de duinen bleven droog; ook de polders rond Zonnemaire en Noordgouwe werden niet overstroomd. Maar de rest, een grote onafzienbare vlakte van zout zeewater. Hier en daar zag je boerderijen en stukken dijk boven het water uitsteken. En bomen. Je zag bootjes varen. Mensen op zoek naar andere

6 mensen. Die zaten misschien nog op zolder of op het dak van hun huis. Misschien hadden ze geen eten of drinken. Misschien waren ze wel verdronken... De hulpverlening Je begrijpt, dat het moeilijk was de mensen op Schouwen-Duiveland te bereiken. Alles stond onder water. Telefoonlijnen waren kapot. De post werd niet meer bezorgd. Een heleboel wegen waren door de golven kapot geslagen. Of helemaal onder water verdwenen. Ook de veerboten voeren niet meer. Het eiland was onvindbaar geworden. Niemand wist eigenlijk hoe erg het was. En juist daardoor duurde het een hele poos voordat er hulp kwam. Gelukkig waren er mensen met een radiozender. Twee mensen uit Zierikzee konden op die manier contact leggen met Middelburg. Zo konden ze vertellen wat er aan de hand was. Zo werd ook in de rest van Nederland bekend wat er op Schouwen-Duiveland gebeurd was. En heel belangrijk was, zij konden om hulp vragen. De eerste hulp die kwam was om de mensen in nood te redden. Met allerlei scheepjes werden mensen opgepikt. Helikopters haalden mensen van de daken. Ook werden zandzakken en eten en drinken 'gedropt'. Eten, omdat heel wat mensen soms al dagenlang niet gegeten of gedronken hadden. En zandzakken om gaten in de dijken te dichten. De meeste mensen werden geëvacueerd. Dat wil zeggen, dat zij naar veilige plaatsen werden gebracht. Vooral oudere mensen, vrouwen en kinderen moesten zo snel mogelijk weg uit het rampgebied. Want, zolang de dijken niet waren gemaakt, stroomde het water met vloed de polders in. De stroomgaten werden steeds maar breder en dieper. De situatie werd steeds gevaarlijker.

7 Een groot aantal mensen kon niet gered worden. Op Schouwen-Duiveland verdronken 531 mensen. Vooral Ouwerkerk, Nieuwerkerk, Oosterland en Serooskerke werden zwaar getroffen. Het verkeer Door de overstromingen kon je op de meeste wegen niet rijden. Daardoor was het erg moeilijk de mensen snel te bereiken. En te helpen! Gelukkig was de dijk tussen Zierikzee en Brouwershaven niet helemaal kapot. Snel konden de beschadigingen hier gerepareerd worden. Het werd daardoor weer gauw mogelijk de weg tussen die twee plaatsen te gebruiken. Tussen Zierikzee en Burghsluis ging een boot varen, die op vaste tijden mensen vervoerde. Ook werd een boot ingezet voor het voetgangersverkeer tussen Burghsluis en de rest van de Westhoek (= duinstreek). Dat moest wel, want in de Meeldijk bij Burghsluis zat een groot gat. De weg daar kon dus niet gebruikt worden. Door hard werken werd het al gauw mogelijk ook andere wegen te berijden. In maart al was de weg tussen Scharendijke en Renesse klaar. Bij den Osse maakten ze de weg hoger, zodat vanaf augustus verkeer tussen Brouwershaven en Scharendijke mogelijk werd. De weg was zo smal, dat het wel eenrichtingverkeer was. En met laagwater kon je van Noordwelle naar Renesse rijden. Zo zie je, dat de wegen toch snel weer te gebruiken waren. Dat was erg belangrijk. Niet alleen om de mensen te kunnen helpen. Ook om allerlei materiaal te kunnen vervoeren, waarmee de dijken gerepareerd werden. Want, dat was nu de belangrijkste opgave: zo snel mogelijk moesten alle

8 gaten in de dijken gedicht worden. En het land drooggemaakt. Dat moest in het voorjaar en de zomer gebeuren, dan was het weer tenminste goed. Het dichtmaken van de kleine gaten was niet zo'n probleem. Met man en macht werd eraan gewerkt. In de zomer van 1953 waren de meeste dijken dan ook al weer gemaakt. Alleen de grote stroomgaten kreeg men niet één-twee-drie dicht. Vooral bij de Schelphoek (bij het dorp Serooskerke) en bij Ouwerkerk viel het niet mee de gaten te dichten. Het dijkherstel Zoals je al hebt kunnen lezen, zaten er in de dijken van Schouwen-Duiveland 54 gaten. Niet alle gaten waren even breed en diep. Sommige waren vrij makkelijk te repareren. Het stroomgat in de havendam bij Brouwershaven bijvoorbeeld werd op 13 februari al gedicht. En op 3 maart konden ze drie stroomgaten in de zeedijk bij Dreischor dichten. Andere gaten werden in de loop van de tijd heel diep en breed. Daardoor waren ze moeilijk te dichten. De grootste twee stroomgaten waren die bij de Schelphoek en bij Ouwerkerk. Bij de Schelphoek ging zelfs een stuk land voorgoed verloren. Dat verdween in de stroomgaten en kon niet meer teruggewonnen worden. Door het aanleggen van een zgn. 'ringdijk' konden de stroomgaten daar gedicht worden. Op die manier kon het achterliggende land beschermd worden. Dat gebeurde in de zomer. Het laatste gat bij Ouwerkerk kon pas op de zesde november gedicht worden. Dat was net voor de grote herfststormen begonnen.

9 Hoe het maken van de dijk bij Ouwerkerk in z'n werk ging, zullen we eens wat nader gaan bekijken. Kijk maar eens op het kaartje. Daar kun je zien dat er drie gaten in de Zuiddijk zaten. Bij de Scheldesluis zat een klein gat, maar de Zuiddijk was op twee plaatsen kapot. De ene werd 'westelijk', de andere 'oostelijk' dijkgat genoemd. Het gat bij het sluisje werd al gauw gemaakt. De twee andere gaten werden steeds breder en dieper. En achter de dijk groef het water steeds diepere geulen. Sommige werden wel 21 m diep. Steeds meer land verdween op die manier in het water. Om ervoor te zorgen, dat het water niet nog verder het land in ging, moest er iets gebeuren! Zoals gezegd, in de Zuiddijk zaten nog twee stroomgaten. Eerst was het plan, die twee gaten zelf te dichten. Maar later kwamen ze op het idee een nieuwe dijk te bouwen. Dat kon mooi, want voor de twee stroomgaten lag een slik. Dat is een soort zandbank. Die kon prachtig gebruikt worden. Daarop konden ze alvast een deel van de nieuwe dijk aanleggen. De stukken water tussen de nieuwe dijk en de Zuiddijk moesten nu worden afgesloten. Eerst werden grote zware matten op de bodem gelegd. Die waren gemaakt van rijshout. Die matten werden met duizenden tonnen steen verzwaard. Zo kwamen ze stevig op de bodem te liggen. Die matten moesten ervoor zorgen dat het water niet nog diepere geulen ging graven. De bodem werd op die manier bezonken, zoals dat heet.

10 Nadat de matten op de bodem waren gelegd, moest het water worden afgesloten. Dat wilde men met caissons gaan doen. Dat zijn enorme betonnen kasten. Die zijn hol en drijven op het water. Zo kunnen ze precies naar de plaats van bestemming gesleept worden. Als ze daar liggen worden ze afgezonken. Dat betekent dat ze dan langzaam naar beneden zakken. Zo komen ze op de goede plaats te liggen. Om ervoor te zorgen dat ze door de stroming niet worden meegenomen, worden ze vol zand gespoten. Door een aantal caissons naast elkaar af te zinken, kun je een stroomgat afsluiten. Alleen bij Ouwerkerk ging het eerst helemaal fout! Er werd begonnen met het westelijk gat, tussen de nieuwe dijk en de Zuiddijk. Het plaatsen van die enorme caissons zou eind augustus gebeuren. Maar door de flinke wind en de enorme stroming kregen ze de caissons niet op de goede plaats. Sommigen zakten weg, anderen kwamen schots en scheef te liggen. Gelukkig was er een heleboel steen, klei en zand in voorraad. Dat werd toen voor het dichtmaken van dat gat gebruikt. Nu, het andere gat nog.

11 Door dat gat stroomde nog steeds water het land binnen. Het werd daar steeds dieper en breder. Ook de matten, de grondbezinking, werden door de stroming bedreigd. En de eerste caissons werden zelfs weggespoeld. Om ervoor te zorgen dat het water niet meer zo hard stroomde, werd aan alle twee de kanten van het oostelijk gat een 'verbindingsdam' gelegd. Ingewikkeld hè? Als je het allemaal niet meer kunt volgen, moet je maar eens op het kaartje kijken. Hoe dan ook, op die manier werd weer een groot gedeelte van het water afgesloten. En de stroming werd veel minder. Nu kon de nieuwe dijk worden afgebouwd. Nu kon ook het oostelijk gat gesloten worden. Voordat de caissons geplaatst konden worden, werd er een drempel van steen gebouwd. In het water. Op die stenen drempel konden de caissons worden neergezet. Daarna werden ze vol zand gespoten. Om de caissons heen werden duizenden kilo's steen gestort. Op die manier werd ook de laatste caisson bij Ouwerkerk geplaatst. Dat gebeurde op 6 november Om zes minuten voor twaalf uur 's avonds. Een hoop belangrijke mensen waren erbij, omdat het laatste stroomgat op Schouwen-Duiveland nu gedicht was. Er stroomde nu geen water meer het land binnen. Alle dijken waren gerepareerd. Maar ja, het land was niet droog. Met 35 pompen gingen ze aan het werk om het eiland droog te pompen. Op 31 december 1953, oudjaar, was het zo ver: Schouwen-Duiveland was droog! Toch duurde het nog heel lang voordat alles weer een beetje normaal was. Heel wat boerderijen waren kapot. Veel vee was verdronken. En de grond zat vol zout. Er wilde maar weinig groeien in het begin. Het zeewater

12 was zo hoog gekomen dat er hier en daar zelfs mosselen in de bomen groeiden. Maar het belangrijkste was dat de mensen weer veilig konden wonen. En door hard te werken kwam de rest vanzelf wel!

13 Feiten Ramp 1953 Slachtoffers Tijdens de ramp overstroomde een gebied van ongeveer hectare in de provincies Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. In dit gebied woonden toen circa personen. In totaal zijn 1836 mensen om het leven gekomen, waarvan 865 in Zeeland, 677 in Zuid-Holland, 247 in Noord- Brabant en 7 in Noord-Holland. 40 Stierven later ten gevolge van de ramp. Het Rode Kruis bracht in 1953 een lijst uit met de namen van alle omgekomen slachtoffers. Hieruit bleek dat Schouwen- Duiveland het zwaarst was getroffen. Dieren Meer dan stuks vee en stuks pluimvee kwamen om in het water. Geëvacueerden Ongeveer inwoners uit het zuidwestelijk rampgebied moesten voor langere tijd worden geëvacueerd. Op 1 mei waren hiervan nog en op 1 oktober nog mensen niet teruggekeerd. De getroffenen werden snel naar opvangcentra in onder andere Goes, Bergen op Zoom, Dordrecht en Rotterdam gebracht, waarna gastgezinnen de slachtoffers onder hun hoede namen. Sommigen konden in de omgeving van hun eigen woonplaats ondergebracht worden en daardoor contact met het eigen dorp houden, anderen kwamen in een totaal vreemde omgeving terecht. Huizen Zo n woningen en 300 boerderijen werden verwoest en meer dan woningen en boerderijen waren beschadigd. Grond Bijna hectare grond kwam onder water te staan. De totale materiële schade werd geschat op ruim anderhalf miljard gulden.