Gebouwen, de Mens en het Groen: partners of opponenten in een driehoeksverhouding?

Transcriptie

1 Gebouwen, de Mens en het Groen: partners of opponenten in een driehoeksverhouding? Martin Hermy Gebouw + bouwperceel, milieu & omgeving Levensgemeen -schap: planten + ; groendaken, gevelgroen, Groen Stakeholders Projectontwikkelaar Bouwheer Gebruikers Groen : Socio-Ecologische systemen 2 1

2 Inhoud Context 1976 Noden Groenfuncties/Ecosysteemdiensten Benadering ivm gebouwen (+milieu & omgeving) Klimaatsrobuust, Ruimte- & Beheersbewust Ontwerpen Groendaken 2000 Gevelgroen Besluit 2050? Doct. Lien Poelmans 3 Klimaatsverandering + 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Temperatuurverandering ( C) Ukkel Trendlijn: voortschrijdende 10jaar-gemiddelde Staafjes: Jaargemiddelde + hitte-eiland 0,0-0,5-1,0-1,5-2, De afwijking van de jaargemiddelde temperatuur t.o.v. de gemiddelde temperatuur tijdens de periode Gemid. jaartemperatuur stijgt! Meer warmteminnende plantensoorten, maar extremen & grilligheid? Meer plagen/ziekten. En water? 2

3 Zomerneerslag (mei-okt) Winterneerslag (nov_apr) aantal dagen met neerslag >= 20 mm De neerslag per half kalenderjaar (mm) in zomer en winter in Ukkel Neerslag neemt gemiddeld genomen toe (vnl winter) + # dagen met zware neerslag; > Extremen + > Grilligheid In principe goed nieuws (maar extremen ts droog vs. nat, onvoorspelbaarheid) retentie > nodig; infiltratie > nodig; drainage! + Verstedelijking km² km² y = -0,3893x ,7x - 2E R² = 0, y = 0,1827x 2-673,96x R² = 0, Totale Bebouwing 900 in België Woongebied in Vlaanderen Verstedelijking (+inbreiding) Verandering in verzegeling bouwperceel tussen bouwjaar en 2008 * 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 38% Verzegeling (incl. autonome ontwikkeling) 56% Toename/jaar = 1,3m² of 3,1% Bouwjaar * Verbeeck et al. 2011_Landscape & Urban Planning 100: ,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 y = 0,1606x - 306,18 R² = 0,997 Bebouwd/nietbebouwd (%) 10, Beschikbare ruimte (boven- & ondergronds) groenopp Groenhabitats die weinig ruimte vergen (3 dimensie) of braakruimte mogelijk 6 3

4 4/05/2016 Gevolgen verzegeling Verzegeling gevolgen voor water- balans waterbalans Run-off (R & D) Infiltratie neerslag Evapotranspiratie Wateroverlast + Droogte In principe drogere bodemcondities, soms natter 7 Fijn stof The health map Estimated years of life lost (YOLL) in reference year 2005 attributable to longterm PM2.5 exposure 8 l 4

5 Ecosysteemdiensten Nood aan koeling gebouw & woon/werkomgeving Nood aan meer natuurlijke watercyclus (retentie, infiltratie, runoff, ) Nood aan stofvang Nood aan C-sequestratie Traditioneel: FUNCTIES VAN GROEN Milieubufferfunctie Esthetische functie Recreatieve functie Stedenbouwkundige functie Cultuur-historische functie Educatieve functie (sociaal)-psychologische functie Natuurbehoudsfunctie Economische functie MEA 2015 Groendiensten

6 Klimaat Gebouw Stad Ruimte Duurzaam Groen Stakeholders bron van ecosysteemdiensten (incl. disservices) opinies & discussies 11 Benadering i.v.m. gebouwen + Traditioneel Ontwerp, Gebouw, Milieu Groen voor later Vaak tabula rasa-mentaliteit (nieuwbouw) Korte-termijn denken Mono functioneel (vaak alleen civiel technische oplossingen) Aankleedgroen ( schaamgroen ) tijdslijn Bouwheer Projectontwikkelaar Ontwerp (gebouw) Gebouwperceel Groen Milieu Vaak leidend tot problemen (voor stakeholders: bouwheer, gebruikers, maatschappij) 12 6

7 Benadering i.v.m. gebouwen + Toekomstgericht Lange-termijn denken Multifunctionaliteit Bouwheer Projectontwikkelaar Ontwerp ontwerp, milieu, groen integreren vanaf projectontwikkeling! Milieu Groen Geïntegreerde bouw & meer duurzaam groen ( impact groen) Geïntegreerde visie voor een (meer) duurzame stadsontwikkeling ecopolis (S. Tjallingii) 13 Klimaatsrobuust, Ruimte- & Beheersbewust Ontwerpen: DUURZAAM gebouwgroen Groendaken (extensief) Gevelgroen Andere groen op bouwperceel, bv. bomen, voortuinen, voegengroen, 14 7

8 Klimaatsrobuust, Ruimte- & Beheersbewust Ontwerpen Groendaken (extensief) 2 vw bestaande gebouwen: 1. dakdichting niet aangetast en 2. constructie moet gewicht kunnen dragen Extensieve groendaken Intensieve groendaken Natuurlijke spontane groendaken secundaire plantengem. op antropogene standplaats Geïnitieerde spontane groendaken Vegetatietechnische groendaken Mos-Sedum begroeiingen (MS) Sedum-Mos-Kruidachtige begroeiingen (SMK) Sedum-Gras-Kruidachtige begroeiingen(sgk) Dwergstruikenbegroeiingen(DSt) MS SMK SGK DSt Eenvoudige intensieve groendaken Grazige, kruidachtige begroeiingen met struiken Gebruiks-intensieve groendaken Grazige, kruidachtige begroeiingen met struiken en solitaire bomen, plantenbakken, waterpartijen enz cm Zelfregulerend Niet-zelfregulerend Bijna volledig onafhankelijk van onderhoud Onderhoudsintensief MEER NATUURLIJK ARTIFICIEEL Overgangen Trend naar : Semi-extensieve groendaken 15 Vegetatietechnische (extensieve) groendaken koeling vh groen verhoogt opbrengst van de panelen met minimaal 6 tot 15%

9 Groendaken (extensief) MS: mossen-vetkruiden 2-3cm SM: vetkruiden-mossen 6cm SG: vetkruiden-grassen 6-10cm GK: grassen-kruiden 8-15cm KDs: kruiden-dwergstruiken 15cm SG GK KDs MS SM # beschikbare soorten Soortenkeuze (vaatplanten) MS KD Met samenstelling veranderen ook tal van andere kenmerken (o.m. functionaliteit)! Standplaats Klimaat Helling & Expositie Belichting Plantensoortenkeuze voor groendaken Functie Koeling & Isolatie Waterhuishouding Habitat voor soorten Brandveiligheid Beleving Fenologie Verrassingseffect Contrasten Diversiteit Aangepast naar Kolb & Schwarz 1999:

10 Met ontwikkeling veranderen ook: -eisen -functies, Ecosysteemdiensten Vooral voor intensieve groendaken Groendaken (extensief) Meerlagige systemen!! : niet-verwarmde ruimte (carports, berging ) Eénlagige systemen * Niet bij helling >15 FLLnormen!!! Niet voor onverwarmde ruimten Samenvatting:

11 3 types van extensieve groendaktechnologie B C AC AB -Compleet systeem : elke laag apart geïnstalleerd - Modulair systeem, vegetatiebakken ex situ gekweekt & geïnstalleerd op bestaande dakdichting -Voorgekweekte vegetatiematten 21 Oberndorfer et al. 2007_ BioScience 5 Waterretentie groendaktypes (Richtlinie Planung, Ausführ. und Pflege von Dachbegrün. 2002) Begroeiing Water-retentie Jaarbasis (%) Extensief 2-4 Mos-Sedum >4 6 Sedum-Mos >6-10 Sedum-Mos-Kruid Groendaktype Opbouwdikte(cm) Afvloeiwaarden >10-15 Sedum-Kruid-Gras >15-20 Gras-Kruid Intensief Grasland, Kruiden en Dwergstruiken >25-50 Grasland, Kruiden en Struiken >50 Grasland, kruiden, struiken en bomen >

12 Waterretentie groendaktypes neerslag Reductie & vertraging neerslagafvoer Retentie : 54,4% Evapotranspiratie op 11 extensieve groendaken (5-14cm) Let op tussen winter en zomer in verdamping en runoff! Groendaken Partner voor een veelheid aan diensten (waterretentie, koeling, stofvang, geluidsisolatie, culturele diensten, dakbescherming, ) Maar opsporing evt. lekkages, wortelsyndroom, ongewenste soorten, kostprijs, vaak laatste element in bouwproject 24 12

13 Klimaatrobuust, Ruimte- & Beheersbewust Ontwerpen Gevelgroen: 2 hoofdtypes Grondgebonden gevelgroen klassiek gevelgroen ondergewaardeerd! Niet-grondgebonden gevelgroen nieuw spectaculair maar duur, veel onderhoud & duurzaamheid? 25 Gevelgroen: Grondgebonden gevelgroen Bron: Hermy et al (eds) Groenbeheer, een verhaal met toekomst. Uitg. Velt i.s.m. Afd. Bos en Groen, Berchem 26 13

14 Gevelgroen: Grondgebonden gevelgroen Hermy et al (eds) Groenbeheer, een verhaal met toekomst. Uitg. Velt i.s.m. Afd. Bos en Groen, Berchem Gevelgroen: Types klimplanten Hechters zuignapjes, hecht wortels Winders slingerplanten Rankers bladranken, bladsteelranken,. Enteraars steunklimmers, stekels, doorns,

15 Gevelgroen: Gevelgroen als vormgevingselement Traditioneel Vernieuwend (aankleding gebouw) 29 (volw. vormgeving gebouw) MFO park Zürich Stadsgebouw Gent XDGA, Ney, Boydens Ontwerp: schoolgebouw SOGENT _und_erlebnisraeume/park-_und_gruenanlagen/mfo-park.html 30 15

16 Gevelgroen: Gebouw Groen Stakeholders interacties: eventuele bron van schade & discussies 31 Interacties Vooral hechters (o.m. Klimop) zijn negatief fototroop in barsten/gleuven/regenpijpen/riolen/ funderingen... Diktegroei spanningen 32 16

17 Interacties Hechting kan nochtans stevig zijn: verwijdering evt. sporen (resten van hechtstructuren) of loskomen pleisterwerk/verf Sporen van hecht wortels op fassade Sporen van hechtschijfjes op fassade 33 Gevelgroen: Diversiteit aan ecosysteemdiensten Vormgeving 34 17

18 Gevelgroen Voordelen ontegensprekelijk & zeer weinig grondoppervlakteruimte vergend! Maar hoe komt het dat ze zo weinig worden toegepast? Gebrek aan kennis bij het publiek (o.m. onderhoud) Gebrek aan kennis bij (ingenieur )architecten, planologen,... Vooroordelen ook bij... Onderhoud Slechte voorbeelden 35 Gevelgroen Klimplanten: indelings- en keuzecriteria indelingen van klimplanten. Leveren criteria bij keuze: naar hun manier van klimmen; naar hun grootte,... naar het habitat waarin ze van nature voorkomen (~ schaduwminnende of zonnekloppers); naar hun levensvorm; naar hun herkomst; de winterhardheid van soorten; toepassing = het sleutelcriterium voor het gebruik van klimplanten als gevelgroen niet alle indelingsmanieren even belangrijk: bv.: Inheems, uitheems minder belangrijk dan bv. de winterhardheid of manier van klimmen. Weinig inheemse soorten. Levensvorm: overleving in het ongunstige seizoen. Overblijvende spp. leveren een meer duurzame begroeiing op dan éénjarige spp. Fenologie: altijdgroen, wintergroen, zomergroen 36 18

19 WINDERS Bv.: kamperfoelie, hop, blauwe regen schroefvormige beweging rond objecten = slingerplanten vaak eenduidig rechts- (bv. Chinese blauweregen (Wisteria sinensis)) ofwel linkswindend (bv. Japanse blauweregen (W. floribunda & hybriden ts 2 soorten). Klimhulpen: verticaal gericht met anti-afglijstukken of dwarsdraden Ø klimhulp: rond, < 10 cm Wandafstand: 5-10 cm (> 15 cm) 37 RANKERS Bv: Clematis spp., Passiflora, Vitis spp. Meer onregelmatige groei; ranker minder stevig dan stengels minder steun Klimhulp: Maasvormig netwerk met vertic & horiz draden /staven; xx & ++ Ø klimhulp: hoekig/rond omtrek, << 8 cm wandafstand: < 10 cm (< 15 cm) 38 19

20 Klimhulpen: bevestigingswijzen e.a HECHTERS behoeven in principe geen klimhulp om een gevel te begroeien. hechtworteltjes, bv. klimop of hechtschijfjes, bv. wilde wingerd. De hechtworteltjes kunnen zitten tussen de knopen, dan spreekt men van internodiënwortelaars (bv. klimop); bij de trompetbloem (Campsis spp.) zitten ze op de knopen (> minder stevig hechtend). Negatief fototroop : groei naar het substraat toe. Vaak enorme groeikracht 40 20

21 ENTERAARS Bv: klimrozen, winterjasmijn, bramen, Traliewerk: XX, +++ & == (alleen verticale draden: geen zin) Wandafstand: 5-10 cm (> 10 cm) 41 Gevelgroen: Klimaatrobuust, Ruimtebewust & Beheersbewust Ontwerpen = Afstemmen plant op standplaats, gebouw, plantkenmerken, onderhoud bereikbare groeihoogte, al naargelang de hoogte van het te begroenen oppervlak (~ onderhoud) manier van klimmen, met het oog op vereisten en aard van nodige klimhulp bereikbare diameter van stam aan wortelhals, met het oog op ondersteunende constructie en nodige afstand tussen wand en klimhulp licht- en warmte-eisen van plant. Keuze al naargelang klimaatzone en expositie 42 21

22 Gevelgroen: Normale groeihoogte Groep 1 Groep 1a Groep 1b Groep 2 Groep 3 Groep 3a Groep 3b Groep 4 Zeer groot wordende soorten 8 tot 25 m, uitzonerlijk tot 30 m Hedera helix Parthenocissus tricuspidata 8 tot 25m, meestal afh van klimhulpen Campsis radicata radicans Celastrus orbicularis Clematis vitalba Fallopia aubertii Wisteria sinensis Groot wordende soorten, 5 tot 10 m Actinidia chinensis Akebia quinata Aristolochia macrophylla Humulus lupulus Hydrangea petiolaris Lonicera periclymenum Parthenocissus quinquefolia Vitis vinifera Matig groot wordende soorten, tot 5 m Clematis -hybriden Euonumus fortunei Tamus communis Enteraars Rosa div. spp. & var. Kleine soorten, tot 3 m Actinidia kolomikta Bryonia dioica Calystegium sepium Jasminum nudiflorum Lathyrus odoratus Solanum dulcamara 43 zone 8 plantplaats Plantkenmerken: winterhardheid zomer-, winter- of altijdgroen geur, kleur, bladvorm... Onderhoud : snoeien vorm & ruimte bloemen: laatbloeiende voorjaar vroegbloeiende na bloei 8-12u: volle zon 5-8u: zonnig 2-5u: halfschaduw 0-2u: schaduw, of weg van de zon ( absonnig) 44 22

23 Gevelgroen Partner die een veelheid aan diensten levert (stofvang, koeling, bescherming muur, esthetiek, vormgeving, heel weinig ruimte nodig, ) Maar match tussen plant en gevel essentieel, NIMBYsyndroom, perceptie vaak negatief (bv.onderhoud) Grondgebonden gevelgroen >> niet-grondgebonden gevelgroep 45 De Veelzijdigheid van Bomen 46 23

24 Gebouwen, de Mens en het Groen: wel degelijk partners, indien deskundige uitwerking binnen een geïntegreerde aanpak van een gebouwproject. Groenelementen: veelheid aan ecosysteemdiensten, staan hiermee in schril contrast met civieltechnische oplossingen. Vergen weinig bevraagde ruimte Luc Schuiten Performantie groendak bepaald door 4 elementen Ontwerp Aanleg Ontwikkeling Beheer (incl.omgeving) 24