GEVELGROEN. 2. De verschillende soorten klimmers. 1. Wat is gevelgroen?

Transcriptie

1 GEVELGROEN 1. Wat is gevelgroen? Gevelgroen is een verzamelterm voor alle klimmende planten in een bebouwde omgeving. Dit 'groen in de hoogte' is een goed alternatief als er geen plaats is voor bomen en struiken op de speelplaats. Muren zijn er meestal in overvloed. Of misschien staat er ergens wel een kaal fietsenrek? Of is er een afdak waar de kinderen onder spelen als het regent? Misschien wil je wel een schaduwrijk picknickhoekje inrichten? Mogelijkheden te over dus om met klimplanten muren en constructies op te vrolijken. Je brengt zo meteen ook verkoeling in de 's zomers hete, stenige omgeving. Op de grond heb je niet veel plaats nodig. Je licht één of meerdere tegels uit de bestrating van de speelplaats. Dat wordt je plantgat. We spreken in dit geval niet voor niets van tegeltuintjes. Gevelgroen is mooi, maar biedt ook nog andere voordelen. Je creëert een plekje voor insecten en vogels. Gevelgroen heeft ook een isolerende werking. In de zomer werkt een begroeide muur verkoelend, 's winters beschermen groenblijvende klimplanten (o.a. klimop) het gebouw tegen koude en slagregen. Belangrijk in een stedelijke omgeving is de luchtzuiverende werking van gevelgroen: stof en schadelijke uitlaatgassen worden gedeeltelijk uit de lucht gefilterd. Daarbovenop helpt gevelgroen ook muren droog houden, op voorwaarde dat de begroeide muur zelf geen vochtprobleem heeft. Er bestaan nog wel wat vooroordelen over klimplanten. Zo zouden ze daken, muren en regenpijpen beschadigen. Dergelijke schade kan je perfect voorkomen door de juiste planten te kiezen en tijdig het nodige onderhoud te verrichten. Een muur in goede staat, zonder barsten of spleten en met een stevige metselspecie, ondervindt geen hinder of schade van klimplanten. We helpen je hier de juiste keuzes maken voor het begroenen van je schoolgevels. 2. De verschillende soorten klimmers De term klimplanten is misleidend. Er zijn namelijk maar enkele klimplanten die zonder hulp zelfstandig kunnen klimmen. Die zelfhechtende planten hebben geen klimhulp nodig, alle andere klimplanten wel. Er bestaan verschillende manieren waarop klimplanten de gevel beklimmen. De klimwijze bepaalt mee wat voor klimhulp nodig is. Zelfhechtende soorten zetten zich met hechtschijfjes of hechtwortels vast en hebben geen steun nodig (bv. klimop, klimhortensia en wingerd). Je kan ze probleemloos plaatsen op een ongeschilderde, niet te gladde muur. Ook op houten panelen hechten ze zich goed, op voorwaarde dat het hout niet behandeld is met een giftig houtverduurzamingsmiddel. Is dat wel het geval, dan zal je klimplant niet willen groeien en in sommige gevallen, in combinatie met zon, zelfs verbranden. Zet een zelfhechtende soort alleen tegen een muur als hij daar mag blijven. Plaats deze klimmers dus niet op gevels die vaak geschilderd worden. Als je een plant verwijdert, moet hij nadien van voor af aan herbeginnen. Bovendien trek je loszittende bepleistering en oude verflagen mee. Je ziet op de muur ook waar de plant zich heeft vastgehecht: hij laat 'voetsporen' na. Winders of slingerplanten hebben een stengel die schroefvormig groeit rond een steun. Ze kunnen dus niet zelfstandig tegen muren op klimmen (bv. kamperfoelie en hop). Om winders langs een muur te laten groeien, span je een verticale kabel waarrond de plant omhoog kan groeien. Hogerop kan je de plant ook horizontaal laten groeien. Het hout van klimplanten wordt ook dikker, laat daarom 10 à 15 cm tussen muur en kabel. Je kan winders ook planten langs steunpalen van afdaken of pergola s, of tegen de voet van een fietsenberging. Zet windende planten niet in de buurt van regenpijpen. Ze kunnen de regenpijp stuk wurgen of uit de muur trekken. 31

2 Rankers gebruiken blad- of takranken om zich naar boven te werken (bv. druivelaar en clematis). Gebruik als klimhulp rechthoekig, vierkant of ruitvormig draad- of lattenwerk. Je maakt tegen de muur een laddertje waarlangs de rankers met hun tak- of bladkrullen omhoog kunnen klimmen. Deze klimplanten zijn bij uitstek geschikt om luchtige, groene daken te creëren. Enteraars of steunklimmers zijn meestal geen echte klimplanten. Ze hebben geen speciale structuren om te klimmen, maar gebruiken o.a. doornen of stekels om zich vast te haken en zo omhoog te groeien (bv. bramen en rozen). Onder deze groep plaatsen we ook de leiheesters: struiken met slappe twijgen die niet zelf klimmen. Je kan ze wel opbinden langs latwerk (bv. winterjasmijn). 3. Planten kiezen Stel jezelf de vraag hoeveel tijd je aan onderhoud kan wijden. Heb je tijd voor een aangepast snoeibeheer of niet? Zoniet, kies dan een plant die geen onderhoud vraagt. Ook de groeikracht van de plant speelt een rol bij de plantkeuze. Als je snel resultaat wil, kan je (tijdelijk) kiezen voor snelle groeiers die in één groeiseizoen al een flinke oppervlakte in beslag nemen. Let op de maximale leeftijd die de klimplant kan halen. Kamperfoelies en clematissen worden in de regel maar een tiental jaren oud. Klimhortensia en wingerd kunnen honderd jaar worden. Kies bij voorkeur voor winterharde, doorlevende klimplanten. Bij sommige klimmers is de structuur ook prachtig in de winter (bv. druivelaar). Bijkomende aandachtspunten bij de plantkeuze op een school zijn het tijdstip van de bloei en de bruikbaarheid in de lessen. Heeft de plant geurende bloemen? Welke kleur hebben de bloemen? Bloeit de plant niet enkel tijdens de zomervakantie? 32 Als je planten kiest, moet je rekening houden met hun natuurlijke standplaats. De meeste klimplanten zijn bosplanten. In het bos staan ze met hun voeten in de schaduw en wortelen ze in humusrijke bodem. Ze gebruiken bomen en struiken om hogerop te geraken, in het licht. Daar zullen ze bloeien. Plant daarom bij voorkeur andere planten aan de voet van een klimplant, zodat hij met zijn voeten in de schaduw staat. Veel klimplanten verkiezen een vochthoudende, humusrijke bodem die goed gedraineerd is. Een uitzondering is hop: die verdraagt een natte standplaats. Druivelaar en kiwi zijn dan weer echte zonnekloppers. We overlopen de belangrijkste factoren waarop je moet letten als je klimplanten kiest. Voor elke soort vind je deze gegevens terug in de bijgevoegde plantenlijst. Wat de lichteis van een plant betreft, is de oriëntatie van de muur waartegen hij groeit belangrijk. Sommige planten hebben een zonnige standplaats nodig, andere groeien beter in de schaduw. De hoogte en breedte van een klimplant moet in verhouding zijn met de hoogte en breedte van de muur of constructie. Sommige planten worden 30 meter hoog en 10 meter breed (bv. gewone inheemse klimop en de driedelige wingerd). Als je grote klimmers tegen een kleine muur zet of te veel planten per muur, zal dat later voor veel snoeiwerk en groenafval zorgen. Het gebruik van inheemse soorten is ook hier een lovenswaardig initiatief. Je kan kiezen voor bv. bosrank (Clematis vitalba), gewone inheemse klimop (Hedera helix), wilde hop (Humulus Lupulus), wilde kamperfoelie (Lonicera periclymenum) of braam (Rubus fruticosus coll.). Onze inheemse flora heeft echter maar een beperkt aantal soorten die voor het gebruik als gevelgroen in aanmerking komen. In de plantenlijst staan dan ook heel wat soorten uit andere gematigde klimaten, en enkele mediterrane. 4. Aanleg Het planten gebeurt voor de meeste klimplanten het best in het najaar (oktober november). Op de zelfhechtende klimplanten na hebben alle klimmers een vorm van klimhulp nodig. Als je je planten gekozen hebt, moet je dus voor aangepaste klimhulp zorgen. De draagkracht van de klimhulp moet voldoende zijn, zodat de steun niet bezwijkt onder het gewicht van de plant. In de plantenlijst staat voor elke soort beschreven hoe de ideale klimhulp eruitziet. Haal op een betegelde speelplaats tegels weg waar je wil planten (minstens één tegel van 30 x 30 cm per plant, maar meer is beter).

3 Maak een ruim plantgat dat minstens twee keer zo groot is als de wortelkluit. Net als bomen en struiken hebben klimplanten voldoende leefruimte nodig, zowel boven als onder de grond. Vul het plantgat met grond en compost. Plant de klimplant niet te dicht tegen de muur: de grond is daar te droog. Zet de kluit wat schuin, zodat het bamboestokje dat meestal wordt meegeleverd net tegen de muur rust. Dat stokje haal je weg zodra de klimplant tegen de muur of langs de voorziene klimhulp begint te groeien. Zet de voet van de klimplant in de schaduw door er andere planten rond te plaatsen. Planten die je aan de voet van klimplanten kan zetten: Citroenkruid Rode spoorbloem Sierkwee Bruidsbloem Hertshooistruik Lavendel Lavendel Groenblijvende kamperfoeliestruik Wilde marjolein Heesterganzerik Rozemarijn Salie Veldsalie Japanse spirea Sneeuwbes 5. Onderhoud Wetenschappelijke naam Artemisia abrotanum Centranthus ruber Chaenomeles japonica (jet trail, pink lady) Deutzia gracilis Hypericum androsaemum Lavandula angustifolia Lavandula officinalis Lonicera nitida Maigrun Oreganum vulgare Potentilla fructicosa cvs. Rosmarinus officinalis Salvia officinalis Salvia pratensis Spiraea japonica (little princess, manon) Symphoricarpus x chenaultii Hancock Houd klimplanten weg uit goten, voor ramen en van dakpannen door overtollig groen weg te snoeien. Er bestaan voor bepaalde klimplanten, net als voor bomen en heesters, een aantal snoeiregels. Die kunnen soms zeer specifiek zijn (bv. druivelaar en kiwi). In de plantenlijst zie je voor welke soorten je speciale snoeitechnieken onder de knie moet hebben. Wil je niet veel energie en tijd besteden aan onderhoud, kies dan soorten waarin je gewoon de snoeischaar kan zetten om ze in toom te houden. Voor het snoeien van druivelaar en kiwi verwijzen we naar het hoofdstuk over kleinfruit. 6. Wandelende planten Wat zijn wandelende planten? We geven hier een korte uitleg over wandelende planten omdat deze erg geschikt zijn om aan de voet van klimplanten te zetten. De term wandelende planten slaat op een- en tweejarige planten die zichzelf uitzaaien en zo opduiken op onverwachte plaatsen (verhardingen). Ze zorgen voor verrassingen en kleurrijke intermezzo s op de steenmassa's in de bebouwde omgeving. Aanleg Eenjarigen bloeien in het seizoen waarin je ze zaait. Zaai ze in de maand maart, als de kans op zware vorst afneemt. Het zaad is niet vorstgevoelig maar de kleine kiemplantjes wel. Je hoeft niet elk jaar opnieuw te zaaien. Eenjarigen vermeerderen zich spontaan uit zaad op open bodems: een hoopje aarde in een hoekje of tussen verzakte cementtegels, een plaatsje waar veel gelopen werd en dat er nu kaal bij ligt,... Tweejarige planten hebben dezelfde standplaatseisen als eenjarigen. Je kan ze vinden op elk open, zonnig en niet te nat stukje grond, tegen een zonnige gevel aan de voet van een klimplant, tussen de steentjes van een grindparking of tussen de voegen van klinkers en tegels. Voor een regelmatige bloei heb je wel planten van verschillende generaties nodig. Ga hiervoor als volgt te werk: Het eerste jaar: zaai in of plant in het najaar. De planten zullen een bladrozet vormen. Dit is je eerste generatie. Het tweede jaar: de planten die je vorig jaar zaaide, zullen nu bloeien en zaad vormen. Dit jaar zaai je opnieuw, dat is je tweede generatie. Het derde jaar: de eerste generatie is verdwenen, maar de zaailingen van deze generatie beginnen te groeien en vormen een rozet. De tweede generatie bloeit en vormt zaad. 33

4 Tweejarige planten kan je makkelijk in toom houden. Verwijder ongewenste opgekomen zaailingen door te wieden. Wil je dit wiedwerk tot een minimum beperken, knip dan de bloemen af voor er zich zaad heeft kunnen vormen. Bij een consequent 'wied- en knipbeheer' zijn de planten na twee à drie seizoenen zo goed als verdwenen. Plantenlijsten van wandelende planten die geschikt zijn voor een tegeltuin Eenjarigen: zonnige standplaats: Wetenschappelijke naam Over eenjarigen en tweejarigen Grijskruid Wilde ridderspoor Nachtviolier Juffertje in t groen Berteroa incana Delphinium consolida Matthiola bicornis Nigella damascena 34 Eenjarigen: planten die hun hele cyclus - kiemen, groeien, bloeien, zaad zetten en afsterven - volbrengen in één groeiseizoen. Bij verstoring van de bodem kunnen dezelfde soorten er het volgende jaar opnieuw groeien, door gevallen zaad. Het gaat dan wel om volledig nieuwe planten. Tweejarigen: planten die het eerste groeiseizoen enkel een rozet van bladeren maken vlak tegen de grond, overwinteren en pas bloeien in de lente of zomer daarop. Nadien sterft de moederplant af. Maar die heeft zich intussen voortgeplant via zaad dat nieuwe planten produceert. Tweejarigen: zonnige standplaats: Wetenschappelijke naam Stokroos Alcea rosea Italiaanse ossentong Anchusa azurea Gewone ossentong Anchusa officinalis Rapunzelklokje Campanula rapunculus Moederkruid Chrysanthemum parthemum Wilde peen Daucus carota Zandanjer Dianthus arenarius Ruige anjer Dianthus armeria Grote kaardebol Dipsacus fullonum Slangenkruid Echium vulgare Prikneus Lychnis coronarius Gewone of middelste teunisbloem Oenothera biennis Scharlei Salvia sclarea Avondkoekoeksbloem Silene latifolia Mottenkruid Verbascum blattaria Stalkaars Verbascum densiflorum Melige toorts Verbascum lychnitis Zwarte toorts Verbascum nigrum Keizerskaars Verbascum phlomoides Koningskaars Verbascum thapsus Tweejarigen: schaduwrijke standplaats: Wetenschappelijke naam Robertskruid Geranium robertianum Damastbloem Hesperis matronalis Judaspenning Lunaria annua

5 7. Plantenlijst klimplanten Klimplanten met hun groeikarakteristieken en eisen (tabel naar Hermy, 2005)*: Wetenschappelijke naam Klimvorm Groeihoogte (m) Groeibreedte (m) Lichteis Bloei Spruitfenelogie Max.ouderdom (jaar) Groeikracht Onderhoud Geurend Giftig Bloemkleur Kiwi Actinidia deliciosa W Z/H V-VI Z 50 traag C J N wit-geel Klimaugurk Akebia quinata W (r) Z/H IV-V W 10-tal matig B J N wit-bruinviolet Amerikaanse trompetbloem Campsis radicans Z Z VII-IX Z matig B N N oranje-geel / Campsis x tagliabuana ( Mme Galen ) Z Z VII-IX Z 50 matig B N N oranje-rood Grootbloemige alpenbosrank Clematis macropetala R H/S V-VI Z matig B N N blauwviolet-geel Alba Alba R Z/H V-VI Z matig B J J wit Rubens Rubens R Z/H V-(VI) Z matig B N J roze-geel Elisabeth Elisabeth R Z/H V-VI Z matig B J J roze Goudbosrank Clematis tangutica R Z/H VI-(X) Z matig B N J diepgeel Bosrank Clematis vitalba R H VI-(IX) Z snel B N J roomwit Italiaanse bosrank Clematis viticella R Z/H VI-IX Z snel B N J rose, rood of purper Kaukasische klimop Hedera colchica Z 2-3 / Z/H IX-X A / matig B N J wit Klimop Hedera helix Z H/S/Z VIII-(XII) A 100 snel B J J groengeel Wilde hop Humulus lupulus W (r) H/S/Z VII-IX Z 10 zeer snel B N N groen Klimhortensia Hydrangea anomala ssp. petiolaris Z H/S/Z VI-VII Z snel B N N groengeel-wit Winterjasmijn Jasminum nudiflorum E Z/H/S XII-III Z 10-tal matig B N N geel Tuinkamperfoelie Lonicera caprifolium W (r) H V-(VII) Z 10-tal traag B J J geelwit-rood Groenblijvende kamperfoelie Lonicera henryi W (r) H VI-VIII A 10-tal snel B N J oranje-rood Japanse Lonicera japonica kamperfoelie Halliana W (r) H VI-VIII W 10-tal matig B J J wit-roze-geel Wilde Lonicera kamperfoelie periclymenum W (r) H V-(X) Z 10-tal matig B J J wit-roze-geel Blauwe passiebloem Passiflora caerulea R Z VI-(XI) W / / / J J groen-violet-wit Vijfdelige Parthenocissus wingerd quinquefolia ( Engelmannii ) Z (R) Z/H/S VI-VIII Z 100 snel A J N geelbruin Driedelige Parthenocissus wingerd tricuspidata ( Veitchii ) Z (R) Z/H/S VI-VIII Z 100 snel A J N geelbruin Braam Rubus spp. E Z/H VI-VII Z snel C X X X Rode wijnstok Vitis coignetiae R Z V-VI Z zeer snel A J N geelbruin Echte wijnstok Vitis vinifera R Z V-VI Z snel A N N geelbruin 35 - Klimvorm: Z: zelfhechtend, R: ranker, W: winder, (l): linkswindend, (r): rechtswindend, E: Enteraar - Lichteis: Z: zonnige standplaats, H: halfschaduw, S: schaduw - Bloei: bv. VII-IX (juli-september) - Spruitfenologie: Z: zomergroen, W: wintergroen, A: altijdgroen - Groeikracht: traag: < 0.5 m/jaar, matig: m/jaar, snel: 1-2 m/jaar, zeer snel: > 2 m/jaar - Onderhoud: A: begieten en bemesten als het nodig is, terugsnoeien indien nodig B: regelmatig water geven, meestal ook bemesten en jaarlijks terugsnoeien C: regelmatig water geven, meestal ook bemesten, regelmatig opbinden, verwelkte bloemen wegsnoeien en jaarlijks terugsnoeien - Geurend, Giftig, Bloemkleur: J: ja, N: neen, X: afhankelijk van variëteit; de giftigheid van de soorten is nooit van die aard dat het gebruik een probleem vormt * Bron: Groenbeheer, een verhaal met toekomst, Hermy M., Schauvliege M., Tijskens G., 2005, Velt i.s.m. Afdeling Bos & Groen.

6 Eisen van de klimplanten aan hun klimhulp (tabel naar Hermy, 2005)*: Wetenschappelijke naam Klimhulp? Hoogte / breedte klimhulp (m) Richting profiel Maasgrootte breedte / hoogte (cm) Vorm profiel Omtrek / diameter profiel (cm) Afstand klimhulp - muur (cm) 36 Kiwi Actinidia deliciosa ja 6-8,5 / 3,5 II, ++, \\ // / rond - / 4 8 Klimaugurk Akebia quinata ja 7-11 / 2 II, ++, \\ // / rond - / 4 1 Amerikaanse trompetbloem Campsis radicans aanbevolen 6-13 / 4 xx, ++, = / wil. - / - >15 / Campsis x tagliabuana ( Mme Galen ) aanbevolen 5-9 / 3 xx, ++, = / wil. - / - >15 Grootbloemige alpenbosrank Clematis macropetala ja 4-5 / 2 xx, / wil. 4 / - 6 Bergbosrank Alba Clematis montana Alba ja 5-10 / 2 xx, / wil. 5 / - 8 Bergbosrank Rubens Clematis montana Rubens ja 5-10 / 2 xx, / wil. 5 / - 8 Elisabeth Elisabeth ja 5-10 / 2 xx, / wil. 5 / - 8 Goudbosrank Clematis tangutica ja 5-7 / 3 xx, / wil. 3 / - 8 Bosrank Clematis vitalba ja 8-16 / 3,5 xx, / wil. 4 / - 10 Italiaanse bosrank Clematis viticella ja 2-4 / 2-4 xx, / wil. 4 / - 8 Kaukasische klimop Hedera colchica neen (-) / (-) (xx, ++, =) (-) / (-) (wil.) (- / -) 15 Klimop Hedera helix neen (-) / (-) (xx, ++, =) (-) / (-) (wil.) (- / -) >15 Wilde hop Humulus lupulus ja 6-8 / 1,5 II, ++, \\ //, xx / rond - / 2 5 Klimhortensia Hydrangea anomala ssp. petiolaris aanbevolen 4-10 / 5 xx, ++, = / wil. - / - 8 Winterjasmijn Jasminum nudiflorum ja 2-4 / 4 xx,++, = / wil. - / - 5 Tuinkamperfoelie Lonicera caprifolium ja 4-5 / 1,5 II, ++, \\ //, xx / rond - / 2 5 Groenblijvende kamperfoelie Lonicera henryi ja 5-8 / 3 II, ++, \\ //, xx / rond - / 2,5 5 Japanse kamperfoelie Lonicera japonica Halliana ja 5-6 / 2 II, ++, \\ //, xx / rond - / 2 5 Wilde kamperfoelie Lonicera periclymenum ja 4-5 / 1,5 II, ++, \\ //, xx / rond - / 2 5 Blauwe passiebloem Passiflora caerulea ja 5-7 / 3 xx, / wil. 5 / - 8 Vijfdelige wingerd Parthenocissus quinquefolia ( Engelmannii ) neen 8-15 / 3,5 (xx, ++) / (wil.) (5 / -) 15 Driedelige wingerd Parthenocissus tricuspidata ( Veitchii ) neen (-) / (-) (xx, ++) (-) / (-) (wil.) (- / -)? Braam Rubus spp. ja 4-6 / 5 xx, ++, = / wil. - / - 7 Rode wijnstok Vitis coignetiae ja 5-9 / 3 xx, / wil. 8 / - 10 Echte wijnstok Vitis vinifera ja 8-15 / 3,5 xx, / wil. 8 / ?: geen ervaringsgegevens beschikbaar, -: niet van toepassing, (): niet echt nodig - Richting: II: vertikaal, =: horizontaal, \\ //: steil omhoog, met of zonder anti-afglijmiddelen, xx: ruitvormig, ++: rechthoekig - Vorm profiel: rond: rond profiel klimhulp, wil.: willekeurig profiel klimhulp (maakt weinig uit) * Bron: Groenbeheer, een verhaal met toekomst, Hermy M., Schauvliege M., Tijskens G., 2005, Velt i.s.m. Afdeling Bos & Groen.