NCGKV Het Kompas. GKB 121 : 1, 4 en 9 "God die is en was en komt" GKB 55 "Er is geen plaats" NCC 46 en 47 (komen tijdens de preek)

Transcriptie

1 NCGKV Het Kompas Votum / zegengroet Openingslied GKB 121 : 1, 4 en 9 "God die is en was en komt" Gebed om opening Gods Woord Schriftlezing 1 Korinte 11 : kindermoment kinderlied tekst: De maaltijd van de Heer GKB 55 "Er is geen plaats" NCC 46 en 47 (komen tijdens de preek) Preek + Interactie Lied na de preek Geloofsbelijdenis Gezongen belijdenis GKB 57 "Ik ben het levensbrood" Apostolicum GKB 165 "Machtig God, sterke Rots" Collecten Gebed over Preek en Voorbeden Slotlied NLB 386 "Vier met alles wat in je is" Zegen Kindermoment: De maaltijd van de Heer Intro: is het Avondmaal bekende kost? Vanmiddag gaan we het hebben over het Avondmaal. Velen van jullie hebben dat al vaak gevierd, en steeds met de nodig uitleg. Dan weet je toch het meeste wel? Nou, zeg het niet te vlot. Wat dacht je van de volgende vragen? - Waarom spreken we eigenlijk over het Heilig Avondmaal. Wat is er zo heilig aan? - In een vacante gemeente is men van plan HA te vieren, maar de opgetrommelde predikant krijgt autopech. Geen probleem, zegt de ouderling van dienst, dan bedien ik vanmorgen het Avondmaal wel. Kan dat? - Twee gelovige meisjes van 13, komen na de catechisatie naar de predikant. Wij willen graag het Avondmaal meevieren. Mag dat? Denk maar eens mee. Wat moet je doen in deze situaties? Wat zegt de gereformeerde doop traditie hierover? En met welke Bijbelse argumenten? 1 van 6

2 Gonzen, antwoorden inventariseren Een vergelijking HC-NCC Zoals jullie van me gewend zijn begin ik met een vergelijking tussen de HC en de NCC. Ik beide leerboeken wordt gereformeerde leer over het Avondmaal behandeld. De NCC beperkt zich tot twee vragen: Wat is het heilig Avondmaal, en Voegt het iets toe aan het offer van Christus. Net als bij de doop is de HC over het HA heel uitvoerig. Dat heeft een heel aanwijsbare reden. De HC werd geschreven in opdracht van keurvorst Frederik van de Palts. En hij wilde dat in elk geval de gereformeerde Avondmaalsleer zeer uitvoerig werd behandeld, omdat hij als één van de weinige staatjes in het Duitse rijk Calvinistisch was, en niet Luthers of Rooms. Hij wilde dat precies werd uitgelegd waarin de Calvinistische benadering zich onderscheidde. Voor vanmiddag wil ik me beperken tot drie onderwerpen. - Aan de hand van NCC 46: Wat is het HA wel? - Aan de hand van NCC 47 Wat is het HA niet? - Mogen kinderen meevieren?. NCC 46 Wat is het heilig Avondmaal? Christus gaf alle Christenen de opdracht het brood te eten en van de beker te drinken in dankbare herinnering aan Hem en Zijn dood. Met het Avondmaal vieren we de aanwezigheid van God in ons midden; het brengt ons in gemeenschap met God en met elkaar en onze ziel wordt gevoed en gekoesterd. Het wijst ook vooruit naar de dag waarop we met Christus zullen eten en drinken in Zijn Vaders koninkrijk. Wat is het Avondmaal wel? Heilige herinneringsmaaltijd Het avondmaal is Heilig. Dat betekent: het is apart gezet en bestemd voor Gods dienst. Dat het avondmaal inderdaad die speciale positie heeft, dat leiden we af uit de instelling door Christus. Hij had op dat moment net de Pesachmaaltijd achter de rug. En na die maaltijd ging hij er speciaal voor staan, om een van de aanwezige broden te breken en uit te delen, en hij liet een beker rondgaan die hij betitelde als "het nieuwe verbond in mijn bloed". En hij gaf de opdracht deze symbolische handelingen steeds te herhalen, totdat hij zou zijn terug gekomen. In de praktijk van de jonge kerk ging dat vervolgens ongeveer zo. Men kende nog niet de vrije zondag. Dus vóór het dagelijks werk kwam men bij elkaar voor een woorddienst. Bij die dienst waren ook geïnteresseerde buitenstaanders en catechisanten welkom. 2 van 6

3 's Avonds na het werk kwam men weer bij elkaar, en dan werd een gezamenlijke maaltijd gehouden. Die maaltijd werd vervolgens afgesloten met de viering van "De maaltijd van de Heer". Onze term "Avondmaal" herinnert hier nog aan. Al vrij gauw bleek dat dit uit de hand kon lopen. De brief aan de Korintiërs geeft hiervan een schrijnend voorbeeld. Een deel van de mensen is al dronken voordat men toe is aan de "Maaltijd van de Heer". En ook die voorafgaande gemeenschappelijke maaltijd is een puinhoop. De een heeft te veel en de ander bijna niets. Na verloop van tijd werden dus de bakens verzet. De gezamenlijke liefdesmaaltijd werd op de avond gehouden. Die hield een diaconaal karakter. Wat wij een tegenwoordig een potluck diner noemen. En de "Maaltijd van de Heer", werd verplaatst naar de ochtenddienst. Met als gevolg dat de buitenstaanders en ongedoopten na de preek werden weggestuurd, waarna de gemeente de "Maaltijd van de Heer" ging houden. Het was dus geen Avondmaal meer, maar wel een heilige, symbolische maaltijd. Het kreeg ook een andere naam. Avondmaal werd Eucharistie (goede gave) genomed of Mis, naar het Romeinse woord voor wegsturen Gods aanwezigheid genieten Als je nu heel mooi wilt verwoorden wat het doel van die maaltijd is, dan kun je zeggen dat we daar Gods aanwezigheid genieten. Dat heeft een prachtige dubbele lading. Je geniet van het samenzijn met God. Christus zegt tegen zijn apostelen: dit is mijn lichaam voor u. Denk daar niet te klein van. Als je aan het Avondmaal zit, dan zit dus vlak bij Christus lichaam. Je mag het van dichtbij bekijken, en het zelfs aanraken. En zelfs opeten. En je er op die manier mee verenigen. Want een maaltijd is mooi om naar te kijken, maar je geniet hem pas, als je echt gaat eten. Alleen wanneer je daadwerkelijk eet en drinkt stil je je honger en les je je dorst. En zo mogen wij genieten van Gods aanwezigheid. Gemeenschap met God en elkaar Dat genieten doe je samen. Dat is zo oud als de dienst aan God zelf. In het OT kende men de offermaaltijd, waarbij je met de hele familie naar de tempel ging en dan samen at van het offer dat je net aan de Heer had opgedragen. Dat was heel feestelijk. Het offer was voor een deel verbrand, en een deel was aan de priesters afgestaan, maar het overgrote stuk werd gezamenlijk opgegeten. Koelkasten bestonden nog niet, dus je moest flink dooreten, tot alles op was. Met de hele familie en de buren er bij. En, omdat het dier aan God gewijd was, had je ook samen deel aan God. Welnu, dat element geeft Christus in het Avondmaal mee aan zijn Nieuwtestamentische gemeente. Hij is het Paaslam, hij wordt geofferd, en wij eten, gezamenlijk, van zijn lichaam, dat aan God is gewijd. Hij schaft het paaslam af, want dat is in het nieuwe verbond niet meer nodig. Dat is in zijn sterven volbracht. Maar hij wijst het brood en de wijn aan, als vervangers voor het Paaslam en als vervangers voor zijn eigen lichaam. En daarom zegt hij over brood en wijn: dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed, dat voor jullie gegeven wordt. En hij draagt zijn leerlingen op om het te eten, en om het aan elkaar door te geven. Zo heb je tegelijkertijd gemeenschap met Christus en met elkaar. Vooruitkijken naar bruiloft van het Lam En tenslotte zegt Jezus: doe dit telkens weer, tot mijn gedachtenis. 3 van 6

4 Jezus heeft die eerste keer waarschijnlijk zelf niet mee gevierd. Hij zegt immers: neem deze beker en geeft hem door aan elkaar, want ik zal pas weer meedrinken, als we elkaar weerzien, in het koninkrijk van mijn vader. Naar die dag verwijst Jezus al tijdens de instelling, en het moet een blijvend element zijn van de viering. We denken terug, aan Jezus, die hoogst persoonlijk deze symbolische tafel heeft ingesteld, en we kijken uit naar hem, die beloofd heeft dat hij terug zal komen, en ons naar zich toe zal halen, dwars door alles heen. NCC 47 Voegt het heilig Avondmaal iets toe aan het verzoenende werk van Christus? Nee, Christus stierf eens voor altijd. Het Heilig Avondmaal is een verbondsmaaltijd om het verzoenende werk van Christus te vieren, zoals het ook een middel ter versterking van ons geloof is als we zien op Hem, en een voorproef van het toekomstige feest. Maar degenen die deelnemen met harten zonder berouw, eten en drinken een oordeel over zichzelf. Wat is het Avondmaal niet? Geen offer : Christus offer genieten, niet herhalen We leerden net al dat het HA is voortgekomen uit het Pesach. Dat was een combinatie van een offer en een offermaaltijd. Het lam werd als offer geslacht. Als zondoffer. En vervolgens werd het opgegeten als teken van gemeenschap met God. Nu Christus als Lam Gods de zonde van de wereld heeft weggenomen (eens en voor altijd), mogen we het Avondmaal dus niet meer beschouwen en opdragen als een offer. En daarin nam de Reformatie afstand van een praktijk die in de loop van de eeuwen in de kerk was ontstaan. Hoe was die offergedachte binnengeslopen? Dat hing een beetje samen met de verplaatsing van het HA naar de ochtenddienst. En met het wegsturen van een deel van de kerkgangers. Daardoor kreeg de viering iets geheimzinnigs. Iets wat alleen de insiders konden meemaken en begrijpen. Een tweede lijn was, dat men de woorden "dit is mijn lichaam" steeds meer letterlijk ging nemen. Voeg je deze twee lijnen bij elkaar, dan ontstaat er ruimte voor de opvatting, dat het brood, dat eerst gewoon brood was, op een geheimzinnige manier werden veranderd in het daadwerkelijk lichaam van Christus. En dat brood, dat Christus was geworden, daarvoor moest je eigenlijk ook neerknielen, dat moest je aanbidden. Op den duur ging men zo denken. En, de volgende denkstap was: Als je tijdens de Mis dan echt Jezus' lichaam en bloed in handen had, dan voltrok zich kennelijk tijdens de Mis steeds opnieuw het offer van Golgotha. En dat leek helemaal in overeenstemming met Jezus eigen woorden. Hij had toch gezegd: "dit is mijn bloed dat voor jullie vergoten wordt", en "doe dit steeds opnieuw". En zo kreeg de bisschop, die het woord en het sacrament bediende, ook steeds meer de trekken van een priester. Hij moest gewijd worden, en mocht als enige, het brood en de wijn aanraken. Het merkwaardige van deze ontwikkeling is, dat men in feite de weg terugnam. De maaltijd van de Heer, die de bloederige offerdienst van het OT moest vervangen, begon al meer Oudtestamentische trekken te krijgen. Zoals gezegd, daar brak de Reformatie mee, en daarbij vielen harde woorden. 4 van 6

5 Dat je een stuk brood ging aanbidden, omdat je meende dat je dan God aanbad, dat was, strikt-genomen, afgoderij. En wanneer je het offer van Christus steeds gaat herhalen, dan doe je zijn éénmalige offer te kort. Geen magisch ritueel: Geloof niet vervangen, maar versterken Het Avondmaal is geen magisch ritueel. Zoals gezegd, de Mis kreeg in de loop van de tijd heel geheimzinnige trekjes. Er werd in elk geval een grote sacramentele kracht aan toegedicht. Het was een heilig sacrament, dat door een gewijde priester werd bediend. En dat niet alleen. De gewijde priester maakte het brood, door de instellingswoorden die hij uitsprak, ook daadwerkelijk tot het lichaam van Christus. En zo werd het, ook van de Mis, ondenkbaar dat het zijn kracht kon verliezen, waneer de ontvanger maar half snapte waar het om ging. Het geloof van de ontvanger werd niet meer zo relevant geacht. Wél zijn levenswandel trouwwens. Een onbekeerde macht niet meedoen aan de maaltijd, want die zou zichzelf daarmee veroordelen. En daarom liet men de gemeenteleden biechten voordat de maaltijd werd gevierd. De Reformatie nam afstand van de magie, maar hield een paar elementen uit de Katholieke traditie in ere. - het zelfonderzoek, voorafgaand aan het avondmaal - de instellingswoorden, met de bijbehorende gebaren: het brood dat zichtbaar voor de gemeente wordt gebroken, de wijn die wordt uitgegoten, de geheven beker die "wij dankzeggend zegenen". - zo wordt het gewone voedsel tot een heilig sacrament, dat alleen door de dienaar van het Woord bediend mocht worden. Niet magisch maar wel heilig, en bedoeld is om ons geloof te versterken. Zo zeker als ik dit brood eet, en deze wijn drink, zo vast mag ik geloven dat ik daadwerkelijk deel krijg aan Christus, en aan al zijn gaven en schatten. Innige verbondenheid met God, vergeving van de zonden en eeuwig leven. Niet alleen maar terug / vooruit denken Aannemen: Christus laat zien en deelt uit Het avondmaal is niet alleen maar een gedachtenismaaltijd waarbij we terugdenken aan Jezus en vooruitdenken aan de bruiloft van het Lam. Wanneer je radicaal afstand wil nemen van de gedachte dat het brood in Christus verandert, dan kun je het Avondmaal reduceren tot een gedachtenismaaltijd. Het vieren en onderhouden van de maaltijd verbindt ons dan in gedachten met Jezus, en het is een geloofsbelijdenis, dat je het heil verwacht van zijn eenmaal volbrachte offer. In de praktijk van de GKv heeft het Avondmaal te vaak dit karakter. We vieren het te veel alleen met ons hoofd. We weten wat het betekent, en dat is wel goed genoeg. En we slaan het ook zonder veel gewetensbezwaar over. Soms jaren lang! Maar dan vier je het niet meer zo, als Christus het bedoeld heeft. Hij wil dat we zijn lichaam eten en zijn bloed drinken en zo met zijn lichaam verenigd worden. Niet omdat het brood verandert in zijn lichaam, maar omdat hij onze lichamen aan zijn onsterfelijk lichaam gelijk wil maken. De HC verwoordt dat als volgt: Hij wil ons ervan verzekeren, dat wij, door de werking van de Heilige Geest, even zeker deel krijgen aan zijn echte lichaam en zijn 5 van 6

6 echte bloed, als wij deze heilige tekenen, met de lichamelijke mond tot zijn gedachtenis ontvangen. En dan gaat er echt een wereld open. Geen magische wereld, geen hocus pocus. Maar wel een geloofswereld. Een wereld die je niet kunt zien, maar waarvan je toch heel zeker weet dat hij bestaat. Een wereld waarin Christus het hoofd is en wij zijn lichaam, en waarin hij alles wil zijn in allen. Die werkelijkheid, die reikt hij aan in het Heilig avondmaal. Neem eet, gedenk en geloof! Kinderen aan het Avondmaal? Dan tot slot nog kort iets over kinderen aan het Avondmaal. Christus heeft de kerk geen leeftijdsgrens meegegeven. Dat geeft dus volop ruimte. Wel leefde het besef dat het Avondmaal een spannend sacrament was. Je kon je immers ook "een oordeel eten en drinken". Vandaar dat men het alleen wilde bedienen aan hen die zich dat bewust waren. Kinderen moesten beseffen welke levensstijl Christus van hen verlangde, en dus ook van hun zonden daartegen. Daarvan moesten ze serieus berouw hebben en zich bekeren. Zodra ze daartoe in staat waren mochten ze meedoen. In de gereformeerde traditie kreeg veel nadruk dat het Avondmaal werd gevierd tot versterking van het geloof. Het Avondmaal werd daarom bediend aan allen die in het openbaar hun geloof hadden beleden. Dat gebeurde overigens vaak op veel jongere leeftijd dan we tegenwoordig gewend zijn. De meeste jongeren legden tussen hun 12e en hun 14e belijdenis af. Persoonlijk vind ik dat ook een prima leeftijd om belijdenis te doen en om mee te gaan vieren. Dan kan het Avondmaal, ook in de jaren van geloofsonderwijs en verdere geloofsgroei, versterkt worden door de viering van het Avondmaal. In Gereformeerde kerken kreeg het afleggen van belijdenis op den duur het karakter van een soort eindexamen over de complete geloofsleer. Zodra je daarmee vertrouwd was, deed je belijdenis en werd je toegelaten. En het viel qua leeftijd ook ongeveer samen met de overgang van middelbare school naar studie of werk. Belijdend zijn ging zo samenvallen met "volwassen zijn" en met "keuzes voor je leven maken". Tegenwoordig ligt meer nadruk op je persoonlijke geloof, op het willen volgen van Jezus, en "antwoord geven op je doop". Dat is een gezonde ontwikkeling. Maar belijdenis-doen houdt ook nog steeds in: jezelf binden aan één gemeente in één kerkverband. Daarvoor schrikt een deel van de jongeren terug. Ze willen wel bij Jezus horen, maar om nu op je 18e al definitief te kiezen voor de Christelijk Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt... dat is wel wat heel veel ineens. En dus wordt er geen belijdenis gedaan en geen Avondmaal gevierd. Jaren lang. En kennelijk wordt dat ook niet gemist. Ik vind dat een heel betreurenswaardige ontwikkeling. Zijn we dan echt niet meer in staat om uit te leggen en voor te leven, hoe geweldig fijn het is om Avondmaal te vieren? En hoe je geloof daar een enorme boost van krijgt? Daarin hebben we onszelf te onderzoeken. Is het Avondmaal te veel een zaak van het hoofd geworden? Van weten hoe het zit? Of is het ook echt een moment van diepe vreugde, van innige verbondenheid met Jezus, ons hoofd in de hemel. Een troostrijk moment waarop we heel even, maar ook heel intens voelen: Ja ik ben in Christus, en Christus is in mij. En niets kan mij scheiden van de liefde van God die is in Christus Jezus. Dat mogen we voelen dat mogen we vieren, en dat moeten we ook onze kinderen gunnen. Amen 6 van 6