Zorg op waarde geschat. Sectorrapport ggz 2009

Transcriptie

1 Zorg op waarde geschat Sectorrapport ggz 2009 Amersfoort, januari 2009

2 uitgave GGZ Nederland bezoekadres Piet Mondriaanlaan 50/52 postadres Postbus av Amersfoort telefoon telefax grafische vormgeving bureau Stijlzorg, Utrecht beeld omslag bureau Stijlzorg, Utrecht en Ien van Laanen, Amsterdam drukwerk drukkerij Haasbeek, Alphen aan den Rijn oplage 700 exemplaren publicatienummer

3 Inhoud Vooraf 5 Inleiding 7 1 De ggz en haar plaats in de gezondheidszorg De ggz en de zorgsector Aanbieders Regionale spreiding Capaciteit 14 2 Cliënten van de ggz Cliëntstromen Demografische kenmerken Problematiek 28 3 Het zorgproces Wachtlijsten Cliënten in zorg Zorg en diagnose Behandelduur Beëindiging van de zorg Cliëntervaringen Preventie en dienstverlening 54 4 Personeel Omvang Personeelssamenstelling Arbeidsmarkt en mobiliteit Arbeidstevredenheid Verzuim 61 Bijlagen Cliënten en zorgproces in de verslavingszorg 63 Verantwoording 67

4

5 Vooraf Het sectorrapport ggz 2009 geeft een beeld van de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg in de periode op de gebieden: cliënten, zorg en personeel. Het rapport verschaft beleidsinformatie en richt zich vooral op hen die beleid ontwikkelen, volgen of evalueren. Op hoofdlijnen worden ontwikkelingen in de periode 2005 tot 2007 geschetst. Daarnaast wordt de zorgverlening in 2007 uitvoeriger in kaart gebracht. Het rapport baseert zich op gegevens die afkomstig zijn van zorgaanbieders die lid zijn van GGZ Nederland. Daarmee is uitgesloten de zorg die verricht wordt door vrijgevestigde psychiaters en psychologen, en in de psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (paaz) en psychiatrisch universitaire centra (puc). Op een aantal plaatsen wordt ook dankbaar gebruik gemaakt van externe bronnen. Dit rapport besteedt in het bijzonder aandacht aan de diversiteit in zorg in de ggz en aan kwaliteitsaspecten. Met ingang van 2007 verantwoorden ggz-instellingen zich over hun kwaliteit middels de basisset prestatie-indicatoren. Deze set van 28 indicatoren, onderverdeeld naar effectiviteit, veiligheid en cliëntgerichtheid, heeft ten doel openheid en transparantie van de kwaliteit van de ggz en verslavingszorg te bevorderen. De set is in ontwikkeling; nog niet van alle indicatoren zijn gegevens beschikbaar. Daar waar mogelijk verantwoordt de sector zich in deze rapportage over kwaliteit op basis van de sectorbrede prestatie-indicatoren. Vooraf 5

6

7 Inleiding De ggz-sector heeft bemoeienis met een omvangrijk deel van de samenleving, in 2007 telde de tweedelijns ggz ruim 900 duizend cliënten. nemesis 1 heeft laten zien dat een nog aanmerkelijk groter deel van de bevolking in Nederland jaarlijks belangrijke beperkingen kent als gevolg van psychische problemen. Steeds duidelijker wordt ook dat zorgverlening in de ggz zich niet richt op zogenaamde luxeproblemen: de ziektelast bij psychische problemen is hoog en de ernst ervan is direct vergelijkbaar met ernstige somatische aandoeningen. De geestelijke gezondheidszorg helpt haar cliënten effectief. Het beeld dat behandelingen langdurig zouden zijn, wordt ruimschoots weerlegd: een groot deel van de behandelingen is kortdurend en toereikend om mensen hun veerkracht te laten hervinden. Naast het belang van individueel of maatschappelijk welzijn, wordt ook het economische belang van geestelijke gezondheidszorg meer en meer onderkend. De indirecte kosten van een vermindering in psychisch functioneren zijn hoog. Zo is een belangrijk deel van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid gerelateerd aan deze problematiek en stelt onze kennisintensieve economie hoge eisen aan het mentaal functioneren. De ggz is er voor velen In 2007 vonden 845 duizend behandelingen plaats in de tweedelijns ggz, exclusief verslavings- en forensische zorg. Daarnaast waren er 59 duizend behandelingen specifiek gericht op verslavingen. Dit brengt het totaal op 903 duizend. Naar verwachting wordt in 2009 de grens van een miljoen behandelingen overschreden. In 2001 waren 535 duizend cliënten 2 in zorg, in 2007 is dit aantal gestegen tot 845 duizend, een jaarlijkse groei van vrijwel 10%. Sinds 2001 blijkt de inzet van extra middelen, onder andere bedoeld om overmatig lange wachttijden terug te dringen, onverminderd nodig om tegemoet te komen aan de stijgende hulpvraag. Ter illustratie: in 2007 was een verhoogd budget beschikbaar voor de jeugd-ggz. Hiermee steeg in één jaar tijd het aantal cliënten met 22%. De toegenomen hulpvraag wordt voor een belangrijk deel toegeschreven aan een lagere drempel voor de ggz; hulp zoeken is normaler geworden. Verder zijn voorzieningen beter bereikbaar en toegankelijk geworden in de afgelopen jaren. In Nederland heeft 41% van de bevolking ooit te maken gehad met een psychische stoornis. 3 Bijna een kwart van de volwassen burgers in Nederland (23%) heeft in het afgelopen jaar belangrijke beperkingen gehad in functioneren als gevolg van dergelijke 1 De studie nemesis (Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study) is een landelijk onderzoek naar de geestelijke gezondheid van de algemene bevolking in Nederland. Het werd door het programma Epidemiologie van het Trimbos-instituut uitgevoerd in de jaren In dit rapport is het begrip cliënt synoniem aan de begrippen behandeling of cliënten in behandeling. 3 Nemesis, Inleiding 7

8 problemen. Ondanks de aanhoudende groei van ggz-gebruik, ontvangt tweederde van de mensen geen professionele hulp. Ruim een kwart bezoekt de eerstelijnszorg, en circa 16% de tweedelijns ggz. Niet iedereen met een psychische stoornis voelt de noodzaak om hulp te zoeken; 43% zegt hieraan geen behoefte te hebben. Daarentegen zegt een zesde van de mensen die nu geen hulp ontvangt dat zij wél hulp willen krijgen. Gesteld kan worden dat de vraag naar geestelijke gezondheidszorg nog steeds aanzienlijk groter is dan het aanbod. De ziektelast is hoog Geestelijke gezondheidsproblemen veroorzaken een aanzienlijke ziektelast. Ziektelast wordt doorgaans uitgedrukt in disability adjusted life years (daly s). Een daly staat voor een levensjaar dat iemand verliest als gevolg van een minder goede gezondheid. Dat kan zijn omdat iemand door een ziekte niet goed functioneert (uitgedrukt in ziektejaar-equivalenten), of omdat hij of zij eerder is overleden als gevolg van deze ziekte (uitgedrukt in verloren levensjaren). Psychische stoornissen als angststoornissen, depressie, dementie en afhankelijkheid van alcohol behoren tot de ziekten en aandoeningen met de hoogste ziektelast. Ze zijn wat dat betreft vergelijkbaar met ernstige lichamelijke ziekten als coronaire hartziekten, beroerte, chronische longziekten en longkanker. Wereldwijd vormen psychische stoornissen tezamen de categorie die verantwoordelijk is voor het grootste verlies aan daly s; 13% van het totaal. Ter vergelijking: hart- en vaatziekten nemen 10% voor hun rekening. Alle angststoornissen samen staan met ruim 225 duizend ziektejaar-equivalenten in Nederland op de eerste plaats in een lijst met 49 ernstige lichamelijke en psychische aandoeningen. 4 De meest voorkomende psychische stoornis, depressie, neemt 11% (bijna 113 duizend) van de daly s in Nederland voor zijn rekening. In Europa overlijden jaarlijks circa 58 duizend mensen door zelfdoding. Zelfdoding is zelfs een van de belangrijkste doodsoorzaken in de groep van 15 tot 44-jarigen. Meer dan 90% van de zelfdodingen is gerelateerd aan psychische problemen, met name depressiviteit. 5 De maatschappelijke kosten zijn hoog De indirecte kosten van geestelijke gezondheidsproblemen zijn aanzienlijk hoger dan de directe kosten van de zorg. Van de mensen in Nederland die arbeidsongeschikt zijn heeft ongeveer eenderde een psychische aandoening. Ook circa eenderde van het ziekteverzuim wordt veroorzaakt door werkdruk en werkstress. Daarnaast verminderen geestelijke gezondheidsproblemen de productiviteit. Depressie en burnout bijvoorbeeld kenmerken zich door gebrek aan energie, moeheid en concentratiestoornissen. Het productiviteitsverlies van een werknemer met geestelijke gezondheidsproblemen is ruim viermaal groter dan dat van een werknemer met lichamelijke gezondheidsproblemen. 4 Trimbos-instituut, Trimbos Zakboek psychische stoornissen, Zorg op waarde geschat

9 Naar schatting 30% van alle gezondheidsgerelateerde kosten in Europa wordt veroorzaakt door geestelijke gezondheidsproblemen; het budget voor geestelijke gezondheidszorg bedraagt in de meeste Europese landen slechts tussen de 5 tot 12%. 6 In Nederland was dit in % van de totale uitgaven aan gezondheidszorg. Kenniseconomie stelt hoge eisen aan functioneren De moderne kennisintensieve economie wordt gekenmerkt door een hoog niveau van werkstress en werkgerelateerde geestelijke gezondheidsproblemen. In Nederland is circa 22% van de werkers mentaal vermoeid; ongeveer 10% van de werkers is zodanig ernstig vermoeid dat sprake is van een burnout. Tegelijk stelt dezelfde kenniseconomie hoge eisen aan adequaat functioneren. Het zoeken, selecteren, evalueren, interpreteren en integreren van informatie vergroot het belang van cognitieve vaardigheden. Met het belang van communicatie in kenniswerk is ook het belang van sociale vaardigheden toegenomen. De economische opbrengst van ggz is hoog Met verbeterde behandelingsmethoden en nieuwe medicatie zijn de kosten van het behandelen van psychische problemen afgenomen, terwijl de effectiviteit juist is toegenomen. De behandeling van veelvuldig voorkomende stoornissen met een hoge ziektelast zoals burnout, depressie en angst heeft dan ook een zeer goede kosten/baten verhouding. Het geld dat in de ggz wordt besteed aan preventie en zorg, levert naar schatting een besparing van het 20- tot 30voudige aan indirecte kosten. 7 De sector werkt hard aan het vergroten van transparantie over de geleverde zorg en de bereikte resultaten. In 2006 is gestart met maatschappelijke verantwoording van kwaliteitsaspecten aan de hand van de basisset prestatie-indicatoren. Bijna 160 aanbieders van geestelijke gezondheidszorg leverden als onderdeel van hun jaarverslag informatie over effectiviteit van zorg, veiligheid en cliëntgerichtheid. Hulpvraag en problematiek Tweederde van de mensen met een stemmingsstoornis ontvangt op jaarbasis enigerlei vorm van professionele hulp. Ruim de helft (54%) krijgt hulp in de eerstelijn, eenderde in de tweedelijns ggz. Tweederde van de mensen met een eetstoornis gebruikt eerstelijns- of tweedelijnszorg. Minder dan de helft van de mensen met een angststoornis ontvangt hiervoor professionele hulp. Ruim eenderde krijgt hulp in de eerstelijn, en slechts eenvijfde in de ggz. 8 Gezien het hoge aantal daly s (in Nederland 225 duizend) is het wellicht wenselijk dat verwijzers en hulpverleners meer aandacht aan deze problematiek besteden. Hoewel de impact op het dagelijks functioneren behoorlijk is, leidt alcoholmisbruik of -afhankelijkheid niet tot een bovengemiddelde hulpvraag (17,5%). 6 Mentaal Kapitaal, 2006, Samenvatting p13. 7 Mentaal Kapitaal, 2006, Samenvatting p14. 8 Trimbos instituut, Trendrapportage ggz Inleiding Inleiding 9

10 De ggz is divers De diversiteit in behandelingen in de sector is groot. Cliënten die beschermd wonen ontvangen doorgaans zeer langdurige zorg. Tweederde van hen verblijft minimaal een jaar, veelal is dit aanmerkelijk langer. Deze groep vormt echter een relatief klein deel van ggz-cliëntèle (3%). Een zeer grote groep cliënten daarentegen is voldoende geholpen met een kortdurend zorgtraject: ruim 360 duizend cliënten (43%) beëindigen hun behandeling binnen 3 maanden. Veruit het grootste deel van de cliënten ontvangt een ambulante behandeling (89%). De diversiteit in zorgvraag komt ook terug in de problematiek. De meeste voorkomende klachten zijn stemmingsklachten (depressie), gedragsproblemen (vooral jeugd) en angst- en spanningsklachten. Personeel De groei in het aantal cliënten vraagt om een toename van het aantal medewerkers in de ggz. Het totale aantal arbeidsplaatsen (fte) in 2007 nam toe met 3 duizend, van naar (5%). De gehele groei blijft daarmee achter bij de toename van het aantal behandelingen (10%). Het personeel in behandel- en begeleidingsfuncties nam wel meer toe, maar de stijging (9%) blijft licht achter bij het aantal behandelingen. In 2007 wordt de groei deels opgevangen door het zittende personeel; medewerkers zijn gemiddeld meer uren per week gaan werken en werken daarbij ook efficiënter. Het ziekteverzuimpercentage in 2007 is 4,7%, in vergelijking met andere zorgsectoren is dit relatief laag. De lichte toename van het ziekteverzuim ten opzichte van het voorgaande jaar vraagt wel aandacht. Het is de vraag in hoeverre dit een signaal is van toegenomen belasting bij werknemers als gevolg van de aanhoudende druk om efficiëntie in de zorgverlening te optimaliseren. 10 Zorg op waarde geschat

11 1 De ggz en haar plaats in de gezondheidszorg 1.1 De ggz en de zorgsector Middelen De ggz maakt onderdeel uit van de sector Gezondheidszorg. Kader 1.1 geeft de verdeling van middelen in de zorgsector weer. Kader 1.1 Uitgaven aan zorg en aan ggz, (x 1 miljoen euro) (%) groei * 2007* uitgaven aan ggz uitgaven aan gezondheidszorg Tot en met 2007 werd ggz-zorg gefinancierd uit de awbz, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Met ingang van 1 januari 2008 is een belangrijk deel van de ggz overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet. Met deze overheveling vindt erkenning plaats dat een belangrijk deel van de ggz, namelijk die zorg die op genezing van de cliënt gericht is, net als somatische zorg verzekerbaar is. Naast de Zorgverzekeringswet en de awbz heeft de ggz te maken met een aantal kleinere financieringskaders. Forensische psychiatrie, psychiatrie in een strafrechtelijk kader wordt per 1/1/2008 gefinancierd vanuit het Ministerie van Justitie. De Wet Maatschappelijke ondersteuning voorziet in financiering van die ggz-activiteiten op het gebied van collectieve preventie en oggz en activiteiten gericht op participatie. * voorlopige cijfers bron: Trimbos-instituut, ggz in tabellen De ggz en de zorgsector 11

12 De maatschappelijke kosten zijn hoog De indirecte kosten van geestelijke gezondheidsproblemen zijn aanzienlijk hoger dan de directe kosten van de zorg. Van de mensen in Nederland die arbeidsongeschikt zijn heeft ongeveer eenderde een psychische aandoening. Ook circa eenderde van het ziekteverzuim wordt veroorzaakt door werkdruk en werkstress. Daarnaast verminderen geestelijke gezondheidsproblemen de productiviteit. Depressie en burnout bijvoorbeeld kenmerken zich door gebrek aan energie, moeheid en concentratiestoornissen. Het productiviteitsverlies van een werknemer met geestelijke gezondheidsproblemen is ruim viermaal groter dan dat van een werknemer met lichamelijke gezondheidsproblemen. Naar schatting 30% van alle gezondheidsgerelateerde kosten in Europa wordt veroorzaakt door geestelijke gezondheidsproblemen; het budget voor geestelijke gezondheidszorg bedraagt in de meeste Europese landen slechts tussen de 5 tot 12%. In Nederland was dit in % van de totale uitgaven aan gezondheidszorg. 1.2 Aanbieders Kader 1.2 Aanbieders van ggz naar type aantal instellingen (2007) geïntegreerde ggz 37 psychiatrische ziekenhuizen (incl. forensische zorg) 8 kjp 10 riagg 7 ribw 20 verslavingszorg 11 totaal 93 Het ggz-aanbod is divers. Van oudsher wordt ggz verleend in verschillende soorten instellingen: riagg s, algemene psychiatrische ziekenhuizen, klinieken voor kinder- en jeugdpsychiatrie, instellingen voor beschermd wonen, klinieken voor verslavingszorg, instellingen voor forensische psychiatrie (waaronder tbs-instellingen) en instellingen die uit combinaties van deze typen bestaan: ggz-concerns. In 2007 waren in Nederland 93 ggz-instellingen actief. 12 De ggz en haar plaats in de gezondheidszorg

13 Kader 1.3 Overige aanbieders van ggz* aantal aanbieders (2007) psychotherapeuten** 1069 Psychiaters** 640 Psychologen** 1195 paaz 42 * bron: Trimbos instituut, Trendrapportage GGZ 2008 ** betreft aantal in 2006 In het vervolg van dit rapport worden alleen gegevens gepresenteerd die afkomstig zijn van de ggz-instellingen. Naast deze instellingen die zich vrijwel geheel richten op het verlenen van ggz, zijn er psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (paaz) en psychiatrische klinieken van academische centra (puk). Een belangrijke derde groep aanbieders van ggz wordt gevormd door zelfstandig gevestigde ggz-professionals (psychiaters, psychotherapeuten) die zich in een aantal gevallen hebben verenigd in een netwerk. Kader 1.3 geeft een overzicht van het aantal aanbieders naar type. Deze vrijgevestigde ggz-professionals bieden, naast gespecialiseerde ggz in de tweedelijnszorg, vaak ook zorg in de eerstelijns ggz Regionale spreiding Kader 1.4 Verdeling van ggz-instellingen in Nederland Type instelling Geïntegreerde ggz Psychiatrisch ziekenhuis riagg Kinder- en jeugdpsychiatrie Verslavingszorg Beschermd wonen Forensische psychiatrie provincies * De regionale spreiding van de hoofdlocaties van de instellingen is weergegeven in kader 1.4. Het adherentiegebied van sommige instellingen bestrijkt een hele provincie, andere beperken zich tot een stadsdeel. Met name de geïntegreerde ggz-instellingen zijn groot van omvang en verzorgen een groot bevolkingsgebied. Bron: rivm, Nationale Atlas Volksgezondheid Een uitgebreidere beschrijving van aanbieders in de ggz is beschreven in Trendrapportage ggz 2008 Trimbos instituut). Aanbieders 13

14 1.4 Capaciteit Naast het aantal instellingen geeft de klinische capaciteit inzicht in de omvang van de sector. Kader 1.5 geeft de ontwikkeling in klinische capaciteit in de periode weer. De weergegeven feitelijke bedden betreft alleen de capaciteit van ggz-instellingen. Daarnaast kent de sector circa 2100 bedden die zijn ondergebracht bij paaz/puk. De groei in het aantal bedden wordt veroorzaakt door een toename van de capaciteit voor beschermd/kleinschalig wonen; het aantal klinische bedden blijft de afgelopen jaren redelijk constant. Kader 1.5 Beddencapaciteit in ggz-instellingen feitelijke bedden (incl. kleinschalig wonen) Kader 1.6 Aantal bedden en plaatsen in feitelijke bedden plaatsen kleinschalig wonen De ggz en haar plaats in de gezondheidszorg

15 2 Cliënten van de ggz Inleiding In dit hoofdstuk wordt een beeld gegeven van de cliënten in de ggz-instellingen in de periode : hun demografische kenmerken, klachten en de diagnose. Tot 2007 werden gegevens over de cliënten van de ggz-instellingen verzameld met het Zorginformatiesysteem van GGZ Nederland (Zorgis). Met de invoering van de dbc-systematiek is dit registratiesysteem vervallen. Hiervoor in de plaats komt het DBC Informatie Systeem (dis). Dit systeem is gestart in 2007 en is nog in opbouw. Ter overbrugging heeft over 2007 een alternatieve gegevensverzameling plaatsgevonden. Deze verzameling is sterk verwant aan het voormalige Zorgis. Niet beschikbaar zijn echter de gegevens over de culturele herkomst van cliënten en de mate waarin veranderingen in sociaal functioneren als gevolg van behandelingen plaatsvonden (gafscore). Informatie over culturele herkomst en effecten op sociaal functioneren zijn terug te vinden in de Sectorrapporten en De gegevens zijn geordend per circuit. Deze ordening sluit aan op de manier waarop in de instellingen wordt gewerkt. De hulpverlening aan ggz-cliënten vindt plaats in de volgende circuits: de hulp aan jeugdigen (0-17 jaar) én aan hun ouders vindt plaats in het circuit jeugd-ggz-zorg (circuit jeugd ). In dit circuit worden ongeveer evenveel jeugdigen als volwassenen (de ouders) behandeld. De hulp aan beide groepen wordt tot het circuit jeugd gerekend. de hulp aan volwassenen van jaar vindt plaats bij afdelingen voor volwassenenzorg (het circuit volwassenen ); ook hier kunnen cliënten van een andere leeftijdscategorie bij betrokken zijn. de hulp aan ouderen (65 jaar en ouder) én hun eventuele begeleidende verzorgers die plaats vindt op ouderenafdelingen wordt aangeduid als circuit ouderen. de hulp aan cliënten (ongeacht de leeftijd) die plaats vindt in het kader van de verstrekking beschermd wonen en begeleid wonen valt onder het circuit beschermd wonen. verslavingszorg. Dit betreft de hulp aan verslaafde cliënten, waarbij de aandacht zich met name richt op met de verslaving samenhangende problematiek. forensische psychiatrie, gericht op cliënten met een strafrechtelijke achtergrond. 2 De forensische klinieken leggen verantwoording af aan het ministerie van Justitie. De verslavingszorg kent nog een eigen registratiesysteem; met de invoering van de dbc-verantwoordingssystematiek wordt integratie gerealiseerd. Inleiding 15

16 Behandelingen worden in een aantal overzichten getypeerd op basis van de verrichtingen die hebben plaatsgevonden: residentieel 50% of meer van de verrichtingen betreft opnamen (klinisch) of verblijf (beschermd wonen). gemengd residentieel tijdens de behandeling is er een opname of verblijf, maar dit vormt minder dan 50% van het aantal verrichtingen tijdens de behandeling. Daarnaast vindt ambulante of deeltijd behandeling plaats. deeltijd er is dagbehandeling in een klinische omgeving, zonder opname of verblijf; ambulant er zijn uitsluitend ambulante verrichtingen verricht. Dekking De verslavingszorg en de forensische psychiatrie zijn in dit hoofdstuk met landelijk geëxtrapoleerde gegevens over cliënten niet opgenomen: het aantal zelfstandige (=niet geïntegreerde) instellingen dat gegevens over deze circuits geleverd heeft, is te beperkt om voldoende basis te vormen voor extrapolatie tot landelijke cijfers. In dit hoofdstuk wordt met ggz derhalve verwezen naar de geestelijke gezondheidszorg uitgezonderd verslavingszorg en forensische zorg in zelfstandige instellingen. 3, 4 Het begrip cliënt Dit rapport neemt als uitgangspunt het aantal cliënten dat in behandeling is in de verslagjaren. Door de behandelingen centraal te stellen, komt een deel van de personen dat zorg ontvangt vaker dan eenmaal voor. Deze personen hebben in een jaar meer dan één behandeling ontvangen. Dit kan zowel gebeuren binnen dezelfde instelling, als in meer instellingen. In dit rapport verwijst het begrip cliënt naar de mensen die in behandeling zijn; dit in tegenstelling tot de unieke personen. In de gehanteerde terminologie zijn de begrippen cliënten, behandelingen en cliënten in behandeling synoniem. Kader 2.1 geeft de verhouding weer tussen unieke personen dat zorg ontvangt en het aantal cliënten in behandeling. In de periode is de verhouding tussen het aantal unieke personen dat zorg ontvangt en het aantal behandelingen dat hiermee gemoeid is, redelijk stabiel. In deze periode daalt het gemiddelde aantal behandelingen per persoon licht met 8 promille. 3 De forensische klinieken verantwoorden zich aan het ministerie van Justitie. 4 Voor het verslagjaar 2007 is een belangrijk deel van de gegevens voor de verslavingszorg bekend. Vanwege de vergelijkbaarheid tussen de jaren zijn de gegevens van de verslavingszorg hier niet opgenomen. De beschikbare informatie over het circuit verslavingszorg wordt gepresenteerd in bijlage Cliënten van de ggz

17 Kader 2.1 Gemiddeld aantal behandelingen per persoon unieke personen cliënten (behandelingen) gemiddeld aantal behandelingen 1,099 1,094 1, Cliëntstromen Deze paragraaf gaat over de doorstroming in de ggz: de instroom van cliënten, het aantal cliënten in behandeling, de uitstroom en het verwijspatroon. De duur van de behandeling wordt beschreven in hoofdstuk 3. De ggz is er voor velen In 2007 vonden 845 duizend behandelingen plaats in de tweedelijns ggz, exclusief verslavings- en forensische zorg. Daarnaast waren er 59 duizend behandelingen specifiek gericht op verslavingen. Dit brengt het totaal op 903 duizend. Naar verwachting wordt in 2009 de grens van een miljoen behandelingen overschreden. In 2001 waren 535 duizend cliënten in zorg, in 2007 is dit aantal gestegen tot 845 duizend, een jaarlijkse groei van vrijwel 10%. Sinds 2001 blijkt de inzet van extra middelen, onder andere bedoeld om overmatig lange wachttijden terug te dringen, onverminderd nodig om tegemoet te komen aan de stijgende hulpvraag. Ter illustratie: in 2007 was een verhoogd budget beschikbaar voor de jeugd-ggz. Hiermee steeg in één jaar tijd het aantal cliënten met 22%. De toegenomen hulpvraag wordt voor een belangrijk deel toegeschreven aan een lagere drempel voor de ggz; hulp zoeken is normaler geworden. Verder zijn voorzieningen beter bereikbaar en toegankelijk geworden in de afgelopen jaren. Cliëntstromen 17

18 In 2007 zijn cliënten in behandeling. Daarvan zijn er in 2007 nieuw binnengekomen, de overige waren reeds in behandeling. In 2007 worden behandelingen afgesloten, zodat er op 31 december 2007 nog cliënten in behandeling zijn. In 2007 zijn meer behandelingen gestart dan afgesloten. Aan het eind van dit jaar zijn meer cliënten in behandeling dan bij de start van dit jaar. Kader 2.2 Doorstroming per circuit (2007) jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal aanwezig op 1 januari nieuw in totaal behandeld * uitgeschreven in stand per 31 december * In 2007 werden cliënten in het circuit verslavingszorg behandeld; van hen zijn opgenomen in dit en het volgende hoofdstuk omdat zij ook andere vormen van zorg ontvingen. Het totaal aantal cliënten inclusief verslavingszorg in de tweedelijns ggz komt daarmee op ruim 900 duizend ( ). Kader 2.3 Groei van het aantal cliënten in behandeling (per circuit) (%) circuit groei jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal Cliënten van de ggz

19 Kader 2.4 Aantal cliënten in behandeling (per circuit) jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen In het laatste jaar is het aantal cliënten met 9% gegroeid. Het aantal cliënten in het circuit Jeugd en Beschermd Wonen groeit aanzienlijk sterker (22%). De groei van het aantal cliënten in 2006 (2%) was opmerkelijk laag vergeleken met voorgaande jaren. Nu blijkt dat aanpassingen in de registratiesystemen in dat jaar in verband met de invoering van de dbcsystematiek hiervoor verantwoordelijk was. In 2007 komt de stijging van het aantal cliënten weer overeen met de jaarlijkse toename van circa 10% die sinds 2001 zichtbaar is. Bij de circuits jeugd en beschermd wonen is sprake van een aanhoudende, forse groei. De ggz is er voor velen Bijna een kwart van de volwassen burgers in Nederland (23%) heeft in het afgelopen jaar belangrijke beperkingen gehad in functioneren als gevolg van dergelijke problemen. Ondanks de aanhoudende groei van ggz-gebruik, ontvangt tweederde van de mensen geen professionele hulp. Ruim een kwart bezoekt de eerstelijnszorg, en circa 16% de tweedelijns ggz. Niet iedereen met een psychische stoornis voelt de noodzaak om hulp te zoeken; 43% zegt hieraan geen behoefte te hebben. Daarentegen zegt een zesde van de mensen die nu geen hulp ontvangt dat zij wél hulp willen krijgen. Gesteld kan worden dat de vraag naar geestelijke gezondheidszorg nog steeds aanzienlijk groter is dan het aanbod. Cliëntstromen 19

20 Herinschrijvingen Een deel van de cliënten heeft reeds eerder een behandeling gehad in de ggz. Het zicht hierop beperkt zich tot de looptijd van het registratiesysteem Zorgis (gestart in 2001). 5 Van de cliënten die in 2006 binnen kwamen, was het voor 62% de eerste keer, voor 22% de tweede keer en voor 16% de derde keer of meer. Binnen de ambulante behandelingen komt tweederde van de cliënten voor de eerste maal. Bij deeltijd en residentiele behandelvormen heeft minimaal eenderde van de cliënten al minstens twee eerdere behandelingen gehad. Kader 2.5 Inschrijvingen (per circuit, 2006) (%) (%) (%) (%) 1e keer 2e keer 3e keer of meer totaal jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal Kader 2.6 Inschrijvingen (per soort behandeling, 2006) (%) (%) (%) (%) 1e keer 2e keer 3e keer of meer totaal ambulant gemengd residentieel residentieel deeltijd totaal De gegevensverzameling over 2007 bevat geen informatie over behandelingen in voorgaande jaren. Om deze reden wordt de informatie over 2006 gepresenteerd. 20 Cliënten van de ggz

21 Kader 2.7 Inschrijvingen (per soort behandeling, 2006) ambulant gemengd residentieel residentieel deeltijd % 1 e keer % 2 e keer % 3 e keer of meer Verwijzingen Cliënten komen via verschillende wegen binnen bij de ggz. Per circuit is er een verschillend verwijspatroon. Voor volwassen en ouderen is de huisarts de belangrijkste verwijzer, voor de jeugd speelt ook de jeugdzorg (met name Bureau Jeugdzorg) een grote rol. Daarnaast vinden ook veel cliënten op eigen initiatief de weg naar de ggz. De toestroom naar beschermd wonen verloopt voor het merendeel via een andere ggz-instelling. Kader 2.8 Verwijzers (per circuit, 2007) (%) (%) (%) (%) (%) jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal andere ggz-instelling verslavingszorg paaz/puk vrijgevestigden jeugdzorg huisarts ziekenhuis/verpleeghuis maatschappelijke opvang/politie eigen initiatief/directe omgeving totaal Cliëntstromen 21

22 2.2 Demografische kenmerken Demografische kenmerken als leeftijd, geslacht en culturele herkomst zijn van invloed op de vraag naar ggz. In deze paragraaf worden deze kenmerken nader bezien per circuit en in verhouding tot de bevolking. Circuit jeugd Met de inzet van extra middelen voor de jeugd-ggz worden met name de jeugdige cliënten geholpen. In tegenstelling tot voorgaande jaren telt het circuit iets meer jeugdige dan volwassenen cliënten. Bij de jeugdigen zijn de jongens in de meerderheid (65%). Kader 2.9 Het aantal cliënten in behandeling, naar leeftijd en geslacht (circuit jeugd, 2007) (%) (%) (%) leeftijd man man vrouw vrouw totaal totaal subtotaal totaal Kader 2.10 Leeftijdsopbouw jeugdigen (2007) 0-5 jaar 6-11 jaar Er worden aanmerkelijk meer jongens aangemeld, met name tot het twaalfde jaar. Daarna neemt het verschil af: het aantal meisjes neemt sterk toe, maar blijft toch nog achter bij het aantal jongens. De omslag ligt rond het 15e jaar jaar man vrouw 22 Cliënten van de ggz

23 Circuit volwassenen In de volwassenenzorg zijn iets meer vrouwen dan mannen in behandeling. Kader 2.11 Het aantal cliënten in behandeling, naar leeftijd en geslacht (circuit volwassenen, 2007) (%) (%) (%) leeftijd man man vrouw vrouw totaal totaal subtotaal totaal Kader 2.12 Leeftijdsopbouw volwassenen (2007) De groep jarigen is beduidend groter dan de groep jarigen jaar jaar man vrouw Demografische kenmerken 23

24 Circuit ouderen Van de ruim cliënten in de ouderenzorg zijn ruim jonger dan 65 jaar: veelal kinderen of jongere partners die bij de behandeling van de oudere zijn betrokken. Kader 2.13 Het aantal cliënten in behandeling, naar leeftijd en geslacht (circuit ouderen, 2007) (%) (%) (%) leeftijd man man vrouw vrouw totaal totaal subtotaal< subtotaal totaal Kader 2.14 Leeftijdsopbouw ouderen (2007) Er zijn tweemaal zoveel oudere vrouwen als oudere mannen in behandeling; dit hangt samen met de bevolkingsopbouw jaar 80 jaar of ouder man vrouw 24 Cliënten van de ggz

25 Circuit beschermd wonen Er is slechts een zeer gering aantal jongeren betrokken bij zorg in beschermde woonvormen. Kader 2.15 Het aantal cliënten in behandeling, naar leeftijd en geslacht (circuit beschermd wonen, 2007) (%) (%) (%) leeftijd man man vrouw vrouw totaal totaal totaal Kader 2.16 Leeftijdsopbouw beschermd wonen (2007) 18-41jaar In het beschermd wonen worden beduidend meer mannen dan vrouwen behandeld, bij 65 jaar en ouder slaat dit om (een demografisch effect) jaar 65 jaar of ouder man vrouw Demografische kenmerken 25

26 Kader 2.17 De relatieve samenstelling van de bevolking en de ggz-clientèle 95 jaar en ouder 90 t/m 94 jaar 85 t/m 89 jaar 80 t/m 84 jaar 75 t/m 79 jaar 70 t/m 74 jaar 65 t/m 69 jaar 60 t/m 64 jaar 55 t/m 59 jaar 50 t/m 54 jaar 45 t/m 49 jaar mannen vrouwen Gebruik van ggz in de bevolking In kader 2.17 wordt de procentuele verdeling in leeftijd en geslacht van de bevolking vergeleken met de procentuele verdeling in leeftijd en geslacht van de ggz-cliëntèle. Een leesvoorbeeld: het percentage 0-4 jarige vrouwen onder ggz-cliënten is aanzienlijk lager dan dat in de totale bevolking, het percentage jarige mannen en vrouwen is bij de ggz hoger dan het aandeel dat zij van de bevolking uitmaken. 40 t/m 44 jaar 35 t/m 39 jaar 30 t/m 34 jaar 25 t/m 29 jaar 20 t/m 24 jaar 15 t/m 19 jaar 10 t/m 14 jaar 5 t/m 9 jaar 0 t/m 4 jaar Tussen het 35e en het 50e levensjaar wordt relatief het meest gebruik gemaakt van de ggz. De periode wordt ook wel het spitsuur van het leven genoemd. Bij jongens is het ggz-gebruik ook relatief hoog in de perode van jaar, bij meisjes en vrouwen in de periode van 20 tot 35 jaar. Voor beide geslachten ligt de top van het gebruik rond jaar. cliënten in behandeling bevolking Kenniseconomie stelt hoge eisen aan functioneren De moderne kennisintensieve economie wordt gekenmerkt door een hoog niveau van werkstress en werkgerelateerde geestelijke gezondheidsproblemen. In Nederland is circa 22% van de werkers mentaal vermoeid; ongeveer 10% van de werkers is zodanig ernstig vermoeid dat sprake is van een burnout. Tegelijk stelt dezelfde kenniseconomie hoge eisen aan adequaat functioneren. Het zoeken, selecteren, evalueren, interpreteren en integreren van informatie vergroot het belang van cognitieve vaardigheden. Met het belang van communicatie in kenniswerk is ook het belang van sociale vaardigheden toegenomen. 26 Cliënten van de ggz

27 In kader 2.18 is de verhouding op een andere wijze inzichtelijk gemaakt: de horizontale lijn geeft het percentage in de bevolking weer, de gekleurde lijnen geven aan in welke mate een leeftijdscategorie in de ggz is ondervertegenwoordigd of oververtegenwoordigd. Kader 2.18 Relatief gebruik van de ggz naar leeftijd en geslacht 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 man vrouw bevolking 0 t/m 4 jaar 5 t/m 9 jaar 10 t/m 14 jaar 15 t/m 19 jaar 20 t/m 24 jaar 25 t/m 29 jaar 30 t/m 34 jaar 35 t/m 39 jaar 40 t/m 44 jaar 45 t/m 49 jaar 50 t/m 54 jaar 55 t/m 59 jaar 60 t/m 64 jaar 65 t/m 69 jaar 70 t/m 74 jaar 75 t/m 79 jaar 80 t/m 84 jaar 85 t/m 89 jaar 90 t/m 94 jaar 95 jaar en ouder De zwarte lijn geeft het niveau aan van de bevolking. Boven deze lijn is sprake van oververtegenwoordiging in de ggz, onder de streep van ondervertegenwoordiging. Vrouwen maken relatief meer gebruik van de ggz dan mannen (uitgezonderd kinderen tot 15 jaar). De top van het gebruik ligt tussen 40 en 44 jaar, en neemt dan af. Bij 80 jaar en ouder neemt het gebruik van ggz hulp weer toe. Demografische kenmerken 27

28 2.3 Problematiek De problematiek van de cliënt wordt hier vanuit twee invalshoeken onderscheiden: de klacht waarmee de cliënt zich aanmeldt en de diagnose die de hulpverlener stelt. Een deel van de cliënten (bijna éénvijfde) komt niet voor eigen klachten, maar wordt medebehandeld voor de klachten van een gezinslid. Ook is een aantal cliënten kort in behandeling: zij komen een of tweemaal voor een kort advies of voor informatie. In die gevallen wordt de aanmeldklacht of diagnose vaak niet geregistreerd. Bij nadere analyse van de aanmeldklacht en de diagnose blijven de cliënten waarvan de klacht of diagnose niet is ingevuld buiten beschouwing. De ziektelast is hoog Geestelijke gezondheidsproblemen veroorzaken een aanzienlijke ziektelast. Ziektelast wordt doorgaans uitgedrukt in disability adjusted life years (daly s). Een daly staat voor een levensjaar dat iemand verliest als gevolg van een minder goede gezondheid. Dat kan zijn omdat iemand door een ziekte niet goed functioneert (uitgedrukt in ziektejaar-equivalenten), of omdat hij of zij eerder is overleden als gevolg van deze ziekte (uitgedrukt in verloren levensjaren). Psychische stoornissen als angststoornissen, depressie, dementie en afhankelijkheid van alcohol behoren tot de ziekten en aandoeningen met de hoogste ziektelast. Ze zijn wat dat betreft vergelijkbaar met ernstige lichamelijke ziekten als coronaire hartziekten, beroerte, chronische longziekten en longkanker. Wereldwijd vormen psychische stoornissen tezamen de categorie die verantwoordelijk is voor het grootste verlies aan daly s; 13% van het totaal. Ter vergelijking: hart- en vaatziekten nemen 10% voor hun rekening. Alle angststoornissen samen staan met ruim 225 duizend ziektejaar-equivalenten in Nederland op de eerste plaats in een lijst met 49 ernstige lichamelijke en psychische aandoeningen. De meest voorkomende psychische stoornis, depressie, neemt 11% (bijna 113 duizend) van de daly s in Nederland voor zijn rekening. In Europa overlijden jaarlijks circa 58 duizend mensen door zelfdoding. Zelfdoding is zelfs een van de belangrijkste doodsoorzaken in de groep van 15 tot 44-jarigen. Meer dan 90% van de zelfdodingen is gerelateerd aan psychische problemen, met name depressiviteit. 28 Cliënten van de ggz

29 Kader 2.19 Aanmeldklachten per circuit (2007) (%) (%) (%) (%) (%) jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal stemmingsklachten angst- en spanningsklachten, fobische klachten, dwangklachten psychotische klachten klachten rond het lichaam gedragsklachten geheugen-/oriëntatieklachten en cognitieve klachten identiteitsklachten school- en leerklachten en concentratieklachten klachten rond de opvoeding klachten rond relatie partner/gezin/familie klachten rond werk/studie klachten rond het leggen van contacten klachten rond een traumatische gebeurtenis klachten rond verslaving* klachten rond de sexualiteit totaal Per circuit melden cliënten zich met verschillende klachten. De meest voorkomende klachten per circuit zijn: jeugd gedragsklachten, stemmingsklachten, angst en spanningsklachten; volwassenen stemmingsklachten, angst- en spanningsklachten; ouderen stemmingsklachten, geheugen/oriëntatie klachten; beschermd wonen psychotische klachten, stemmingsklachten. * NB: dit betreft alleen de verslavingsklachten in de genoemde circuits, het circuit verslavingszorg is in dit hoofdstuk niet meegeteld (zie inleiding van dit hoofdstuk). Problematiek 29

30 Kader 2.20 Diagnose per circuit (2007) (%) (%) (%) (%) (%) jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal cognitieve / organische stoornis psychotische stoornis stemmingsstoornis angst-/stressgebonden stoornis overige stoornis persoonlijkheids- / gedragsstoornis stoornis ontwikkeling / gedrag stoornis door alcohol / drugs overige neurotische stoornis totaal De meest gestelde diagnoses per circuit zijn: jeugd: stoornissen in ontwikkeling en gedrag en overige stoornis (hieronder vallen onder andere opvoedings- en gezinsproblemen) volwassenen: persoonlijkheids- en gedragsstoornis, stemmingsstoornis. ouderen: persoonlijkheids- en gedragsstoornis, cognitieve/organische stoornis (waaronder dementie) en stemmingsstoornissen beschermd wonen: psychotische stoornissen en persoonlijkheids- en gedragsstoornissen. Kader 2.21 Verdeling diagnoses 7% 4% totaal 9% 2% 7% 18% cognitieve / organische stoornis psychotische stoornis stemmingsstoornis angst-/stressgebonden stoornis overige stoornis 32% 9% persoonlijkheids-/gedragsstoornis stoornis ontwikkeling/gedrag 13% stoornis door alcohol/drugs overige neurotische stoornis 30 Cliënten van de ggz

31 Kader 2.22 Verdeling diagnoses per circuit jeugd volwassenen 1% 4% 1% 7% 10% 1% 7% 6% 5% 4% 19% 36% 32% 34% 10% 13% 11% ouderen beschermd wonen 1% 3% 7% 5% 2% 1% 18% 6% 21% cognitieve/organische stoornis psychotische stoornis stemmingsstoornis 28% 8% 5% 23% 7% 45% 8% 3% 10% angst-/stressgebonden stoornis overige stoornis persoonlijkheids-/gedragsstoornis stoornis ontwikkeling/gedrag stoornis door alcohol/drugs overige neurotische stoornis Hulpvraag en problematiek Tweederde van de mensen met een stemmingsstoornis ontvangt op jaarbasis enigerlei vorm van professionele hulp. Ruim de helft (54%) krijgt hulp in de eerstelijn, eenderde in de tweedelijns ggz. Tweederde van de mensen met een eetstoornis gebruikt eerstelijns- of tweedelijnszorg. Minder dan de helft van de mensen met een angststoornis ontvangt hiervoor professionele hulp. Ruim eenderde krijgt hulp in de eerstelijn, en slechts eenvijfde in de ggz. Gezien het hoge aantal daly s (in Nederland 225 duizend) is het wellicht wenselijk dat verwijzers en hulpverleners meer aandacht aan deze problematiek besteden. Hoewel de impact op het dagelijks functioneren behoorlijk is, leidt alcoholmisbruik of -afhankelijkheid niet tot een bovengemiddelde hulpvraag (17,5%). Problematiek 31

32 3 Het zorgproces Inleiding Als een cliënt in zorg komt start een proces: de gebruikelijke route is aanmelding, indicatiestelling, dan behandeling en vervolgens de beëindiging van de zorg. Deze fasen van het zorgproces komen in dit hoofdstuk aan de orde. Daarnaast is er de invalshoek van de productie: instellingen leveren productie, uit te drukken in aantallen verrichtingen en in de financiele waarde die de verrichtingen vertegenwoordigen. Ook voor dit hoofdstuk geldt dat de informatie over de zorg is geordend naar circuits: de hulp aan jeugdigen (0-17 jaar) én aan hun ouders vindt plaats in het circuit jeugd-ggz-zorg (hierna te noemen circuit jeugd ). In dit circuit worden ongeveer evenveel jeugdigen als volwassenen (de ouders) behandeld. de hulp aan volwassenen van jaar (én aan bij hen betrokkenen van een andere leeftijdscategorie) die plaatsvindt bij afdelingen voor volwassenenzorg noemen we het circuit volwassenen. de hulp aan ouderen (65 plus) én hun eventuele begeleidende verzorgers die plaats vindt op ouderenafdelingen wordt aangeduid als circuit ouderen. de hulp aan cliënten (ongeacht de leeftijd) die plaats vindt in het kader van de verstrekking beschermd wonen en begeleid wonen valt onder het circuit beschermd wonen. Hiernaast kent de ggz nog de volgende circuits: verslavingszorg. Dit betreft de hulp aan verslaafde cliënten, waarbij de aandacht zich met name richt op met de verslaving samenhangende problematiek. forensische psychiatrie, gericht op cliënten met een strafrechterlijke achtergrond. Dekking De cijfers in dit hoofdstuk betreffen de periode De verslavingszorg en de forensische psychiatrie zijn in dit hoofdstuk niet meegenomen. Waar hieronder kortheidshalve ggz staat, betreft het dus steeds de geestelijke gezondheidszorg exclusief verslavingszorg en forensische psychiatrie. Informatie over het circuit verslavingszorg is opgenomen in bijlage Het zorgproces

33 3.1 Wachtlijsten In de wachttijdregistratie worden de volgende drie wachtfasen onderscheiden: Aanmeldingswachtfase: tijd tussen aanmelding bij de ggz-aanbieder en het eerste (intake) gesprek met een hulpverlener. Beoordelingswachtfase: tijd tussen het eerste (intake) gesprek en de indicatiestelling. Behandelingswachtfase: de tijd tussen de indicatiestelling en het eerste behandelcontact. Aantallen wachtenden Om zicht te krijgen op het aantal wachtenden worden die cliënten geselecteerd die op een peildatum in één van de onderscheiden wachtfasen verkeren. De informatie in deze paragraaf is geordend naar leeftijd en niet naar circuit. Kader 3.1 Aantal wachtenden per peildatum aantal wachtenden aanmelding beoordeling behandeling totaal Kader 3.2 Aantal wachtenden op (naar leeftijd) aanmelding beoordeling behandeling totaal kinderen en jeugd volwassenen ouderen totaal Wachtlijsten 33

34 Wachttijden Een tot voor kort gangbare methode om de wachttijden van cliënten in kaart te brengen, was om te bepalen hoelang zij reeds wachtten tot een peildatum (doorgaans 1 januari). Gebleken is dat wachttijden op peildatum een sterk vertekend beeld van de werkelijke wachttijden geven. Dit komt door een beperkt aantal cliënten dat onterecht als wachtend geoormerkt wordt. Hun ogenschijnlijk lange wachttijden zorgen voor een sterke overschatting van de wachttijden waarmee cliënten daadwerkelijk geconfronteerd worden. Het beeld dat ontstaat door te kijken naar de wachttijden van alle cliënten die gedurende het jaar in behandeling zijn gekomen, is aanmerkelijk representatiever. Dit beeld is bovendien betekenisvoller omdat het de werkelijke wachttijd weergeeft. 6 Kader 3.3 geeft de wachttijd in weken. Kader 3.3 Gemiddelde afgesloten wachttijd in weken (2007) aanmelding beoordeling behandeling kinderen en jeugdigen volwassenen ouderen gemiddeld Kader 3.4 Afgesloten wachttijden in 2007 jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal < 4 weken 4-14 weken >14 weken 6 Zie de rapportages Wachtlijsten in de ggz (GGZ Nederland 2005, 2006, 2007). 34 Het zorgproces

35 Er zijn normen opgesteld voor de maximaal aanvaardbare wachttijden (de zogenaamde Treeknormen). Deze bedragen vier weken voor de aanmeldwachtfase, vier weken voor de beoordelingswachtfase en zes weken voor de behandelingswachtfase (voor beschermd wonen en klinische wachttijden zijn de normen enigszins afwijkend). Kader 3.5 geeft een overzicht welk deel van de cliënten binnen de Treeknorm de onderscheiden wachtfasen in 2007 doorlopen heeft. Kader 3.5 Wachtfasen doorlopen binnen Treeknorm (in 2007) (%) (%) (%) aanmelding beoordeling behandeling jeugd volwassenen ouderen beschermd wonen totaal Kader 3.6 Spreiding tussen instellingen percentage wachttijden binnen Treeknormen in Prestatie-indicator Kwaliteit van zorg: Wachttijd De wachttijd tot start van de behandeling is één van de prestatie-indicatoren voor cliëntgerichtheid. De tijd die een cliënt moet wachten vanaf het moment dat hij hulp van de ggz heeft ingeroepen totdat hij uiteindelijk behandeld/begeleid wordt, is belangrijke keuze-informatie. In de basisset prestatie-indicatoren wordt zowel de gemiddelde wachttijd opgenomen als het percentage cliënten wat binnen de Treeknorm wordt behandeld. 3.2 Cliënten in zorg De geleverde zorg wordt op drie verschillende wijzen gepresenteerd. De verschillende invalshoeken zijn gekozen om een goede aansluiting te vinden met de informatiebehoefte bij beleidsvraagstukken. In sommige overzichten wordt de behandeling getypeerd, andere overzichten beschrijven de verrichtingen binnen de zorg, en op een aantal plaatsen wordt de financiële waarde van de zorg opgegeven. Wachtlijsten 35

36 Typering behandelingen Residentiële zorg: de cliënt ontvangt het grootste deel van de behandeling klinische zorg of woont in een beschermde woonomgeving. Gemengd residentiële zorg: de cliënt ontvangt een combinatie van zorg, zoals een klinische opname gevolgd door een ambulante behandeling. Minder dan de helft van de behandeling bestaat uit opnames. Deeltijdzorg: de cliënt is een of meer dagdelen in behandeling. Ambulante contacten kunnen deel uitmaken van de behandeling. Ambulant: de cliënt komt naar de instelling voor een contact. De behandeling is volledig ambulant. Verrichtingen Ambulante contacten: intake, onderzoek, behandeling/begeleiding, psychotherapie, crisisbehandeling, telefonisch contact, psychiatrische zorg thuis, begeleid wonen, dagactiviteiten of arbeidsrehabilitatie. Klinische verblijfsdagen: opname, kort of langdurend, met behandeling die veranderingsgericht is, structuurbiedend of stabiliserend, met beperkte, volledige of zeer intensieve begeleiding of beschermd wonen. Deeltijdsessies (dagbehandeling): structurerende, stabiliserende, of psychotherapeutische behandeling, met volledige of beperkte begeleiding. De economische opbrengst van ggz is hoog Met verbeterde behandelingsmethoden en nieuwe medicatie zijn de kosten van het behandelen van psychische problemen afgenomen, terwijl de effectiviteit juist is toegenomen. De behandeling van veelvuldig voorkomende en stoornissen met een hoge ziektelast zoals burnout, depressie en angst heeft dan ook een zeer goede kosten/baten verhouding. Het geld dat in de ggz wordt besteed aan preventie en zorg, levert naar schatting een besparing van het 20- tot 30voudige aan indirecte kosten. Productiewaarde van de verrichtingen Verrichtingen verschillen sterk in kosten en de benodigde arbeidsintensiviteit. Dit komt tot uitdrukking in de vastgestelde normbedragen voor alle afzonderlijke soorten verrichtingen (beleidsregels nza). De productiewaarde wordt berekend door de normbedragen van de afzonderlijke soorten verrichtingen te totaliseren. 7 Totaal van alle circuits Kader 3.7 presenteert per circuit het aantal cliënten in behandeling, het aantal verrichtingen en de productiewaarde van deze verrichtingen. Veruit het grootste deel van de cliënten wordt ambulant behandeld. 7 In verband met de overheveling van awbz-zorg naar de Zorgverzekeringswet heeft de nza de normbedragen aangepast. Hierdoor is de productiewaarde van de verrichtingen in dit rapport niet meer vergelijkbaar met de gerapporteerde productiewaarden in voorgaande sectorrapporten. De productiewaarden in dit rapport zijn gebaseerd op de normbedragen 2007). 36 Het zorgproces