CHEMISCHE VEILIGHEID VAN SCOUBIDOU TOUWTJES

Transcriptie

1 CHEMISCHE VEILIGHEID VAN SCOUBIDOU TOUWTJES Gehalte en afgifte van ftalaten Gehalte en afgifte van organotin Rapport nr. ND04o061/01 Dr. ir. K. Bouma Drs. F. Dannen A.J.J. van Peursem L. Steendam C.I.H.M. Nieman B.A. Douwes Ing. D.J. Schakel VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Keuringsdienst van Waren Noord Postbus AL Groningen telefoon fax internetsite September 2004

2 INHOUD pagina SAMENVATTING en TREFWOORDEN SUMMARY and KEYWORDS 1. INLEIDING Weekmakers in PVC speelgoed (Organo)tin in PVC Doel van het onderzoek 2 2. MATERIAAL EN METHODES Monstername Gehalte aan ftalaten Afgifte van ftalaten Gehalte aan organotin Afgifte van organotin 3 3. RESULTATEN EN DISCUSSIE Weekmakers in scoubidou touwtjes Organotin verbindingen in scoubidou touwtjes 4 4. CONCLUSIES 5 5. DANKBETUIGING 5 6. LITERATUUR 6 BIJLAGE I: FTALAAT GEHALTE VAN SCOUBIDOU TOUWTJES BIJLAGE II: AFGIFTE VAN FTALATEN UIT SCOUBIDOU TOUWTJES BIJLAGE III: MIGRATIEWAARDES REFERENTIEMONSTER BIJLAGE IV: ORGANOTINVERBINDINGEN IN SCOUBIDOU TOUWTJES BIJLAGE V: RIVM ADVIES INZAKE DE BLOOTSTELLING VAN NEDERLANDSE KINDEREN AAN FTALATEN VIA SCOUBIDOU-TOUWTJES BIJLAGE VI: RIVM ADVIES INZAKE DE BLOOTSTELLING VAN NEDERLANDSE KINDEREN AAN DIBUTYLTIN VIA SCOUBIDOU-TOUWTJES

3 SAMENVATTING en TREFWOORDEN Een nieuwe rage in de zomer van 2004 waren de zogenaamde scoubidou touwtjes. Dit zijn kunststof touwtjes, gemaakt van PVC weekgemaakt met ftalaten. Kinderen knopen deze draadjes tot allerlei objecten. Om deze knopen te kunnen leggen, worden deze touwtjes soms ook in de mond vastgehouden. Er kwamen van consumenten een aantal vragen en klachten, omdat de scoubidou touwtjes zouden stinken. Daarnaast kwamen uit het buitenland (Duitsland) signalen dat deze scoubidou touwtjes tot wel 30 gewichtsprocent aan ftalaten (weekmakers) bevatten. De VWA/Keuringsdienst van Waren heeft daarom de chemische veiligheid van deze scoubidou touwtjes onderzocht. In de periode van juli en augustus zijn totaal 61 scoubidou touwtjes bemonsterd en onderzocht. In eerste instantie is gekeken naar de aanwezige weekmakers en de migratie hiervan. Diethylhexylftalaat (DEHP) was de voornaamste weekmaker die gebruikt werd. Daarnaast werd ook diisononylftalaat (DINP) en dibutylftalaat (DBP) aangetroffen. Er is geen stof aangetroffen die de stankklacht zou kunnen verklaren. Het gehalte aan ftalaten in de onderzochte scoubidou touwtjes varieerde tussen 5 en 28 gewichtsprocent. De afgifte van deze weekmakers is bepaald onder dynamische omstandigheden, om het sabbelgedrag van kinderen te simuleren. De afgifte van ftalaten varieerde tussen 0.1 en 3.2 µg/min/10 cm 2. Door het RIVM is geconcludeerd dat het risico voor de volksgezondheid van kinderen door de afgifte van ftalaten uit scoubidou touwtjes nagenoeg nihil is. Vervolgens is ook onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van organotin verbindingen. Deze organotin verbindingen worden wel als thermostabilisator toegepast in PVC. In 3 van de 61 scoubidou touwtjes werd dibutyltin aangetroffen. Het hoogst gevonden gehalte bedroeg 0.6 mg/kg. De afgifte van dibutyltin is onder dynamische omstandigheden bepaald en bedroeg ongeveer 3.8 µg/min/10 cm 2. Het RIVM heeft geconcludeerd dat voor kinderen van 7-13 jaar (doelgroep) de afgifte van dibutyltin uit scoubidou touwtjes de gezondheidskundige grenswaarde (LOAEL, lowest observed adverse effect level) benadert. Voor jonge kinderen (tot 3 jaar) is de afgifte van dibutyltin slechts een factor 1.5 tot 3 lager dan de LOAEL. Trefwoorden: scoubidou touwtje, PVC, ftalaten, dibutyltin, gehalte, afgifte, risico beoordeling

4 SUMMARY and KEYWORDS The latest craze in the summer of 2004 was the so-called 'scoubidou' strings. These plastic strings are made of PVC plasticised with phthalates. Children make knots with these strings thereby creating all kinds of objects. In order to make the knots, children sometimes hold these strings using their teeth. Some consumers filed complaints, as they claimed these strings caused a certain stench. In addition reports were received from Germany that these scoubidou strings could contain up to 30 weight percent of plasticisers. The Inspectorate for Health Protection (Food and Consumer Product Safety Authority) has therefore investigated the chemical safety of these scoubidou strings. In July and August 2004 a total of 61 scoubidou strings were sampled and analysed. In first instance the investigation focused on the presence of plasticisers and the migration thereof. Diethylhexyl phthalate (DEHP) was the principal plasticiser used in these scoubidou strings. In addition diisononyl phthalate (DINP) and dibutyl phthalate (DBP) were found. No substance was detected that may explain the complaints of stench. The content of phthalates in the investigated scoubidou strings varied from 5 to 28 weight percent. The release of these plasticisers was determined using dynamic agitation, to simulate the mouthing behaviour of children. The release of phthalates varied from 0.1 to 3.2 µg/min/10 cm 2. The National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) has concluded that the health risk for children caused by the release of phthalates from scoubidou strings is negligible. Then the presence of organotin compounds in these scoubidou strings was investigated. Organotin compounds are sometimes applied in PVC as thermo stabilisers. In 3 of the 61 scoubidou strings dibutyl tin was detected. The highest level of dibutyl tin was 0.6 mg/kg. The release of dibutyl tin was determined under dynamic conditions. This release was approximately 3.8 µg/min/10 cm 2. The RIVM has concluded that for children of 7 to 13 years of age (target group) the release of dibutyl tin from scoubidou strings approaches the health limit (LOAEL, lowest observed adverse effect level). For young children (up to 3 years of age) the release of dibutyl tin is only a factor lower than the LOAEL. Keywords: scoubidou string, PVC, phthalates, dibutyl tin, content, release, risk assessment

5 1. INLEIDING Een nieuwe rage op speelgoedgebied zijn de zogenaamde scoubidou touwtjes. Er zijn officiële scoubidou touwtjes op de markt, maar ook veel imitatie producten. Dit type producten worden verkocht in speelgoed winkels, maar ook op markten en bazaars. In figuur 1 worden een tweetal voorbeelden gegeven van dit soort touwtjes. Deze scoubidou touwtjes zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren, verschillende diktes, met en zonder glitters. Deze scoubidou touwtjes hebben tot doel om middels knopen tot allerlei figuren te komen. Om deze knopen te leggen worden deze touwtjes veelal in de mond genomen (vasthouden met de tanden). Figuur 1: Enkele voorbeelden van scoubidou touwtjes Bij de VWA/Keuringsdienst van Waren zijn een aantal vragen en klachten van consumenten terechtgekomen, omdat sommige van deze touwtjes zouden stinken. De consumenten zijn bezorgd over de chemische veiligheid van dit soort touwtjes. Daarnaast kwam vanuit Duitsland het signaal binnen dat deze scoubidou touwtjes tot wel 30 gewichtsprocent aan weekmakers zouden bevatten. Daarom is een onderzoek gestart naar de chemische veiligheid van deze touwtjes. 1.1 Weekmakers in PVC speelgoed Scoubidou touwtjes zijn gemaakt van PVC dat weekgemaakt is met ftalaten. Sommige ftalaten worden er van verdacht de nieren en de lever aan te kunnen tasten en hormoonverstorend te werken. Daarom heeft de Europese Commissie een verbod afgekondigd voor het op de markt brengen van speelgoed en kinderverzorgingsartikelen van zacht PVC die meer dan 0.1 gew.% aan ftalaten bevatten en die bestemd zijn om door kinderen jonger dan 3 jaar in de mond te worden gestopt (1999/815/EC [6.1]). Deze beschikking wordt iedere 3 maanden verlengd. Scoubidou touwtjes vallen echter niet onder de reikwijdte van deze beschikking. De Keuringsdienst van Waren Noord heeft eerder onderzoek gedaan naar ftalaten in PVC kinderspeelgoed [6.2,6.3,6.4,6.5]. In PVC speelgoed werd voornamelijk diisononylftalaat (DINP) en diethylhexylftalaat (DEHP) gebruikt als weekmaker. Zowel het gehalte als de afgifte van beide ftalaten is bepaald. Daarnaast is ook gekeken naar andere aanwezige stoffen. DINP en DEHP werden voornamelijk toegepast in een gehalte van 30 tot 34 gewichtsprocent. De afgifte van ftalaten uit PVC speelgoed werd bepaald met behulp van een dynamische migratie methode (Head over Heels). Deze methode is ontwikkeld door TNO Voeding. Later is deze methode getest in een internationaal ringonderzoek [6.6]. De afgifte van DINP en DEHP bedroeg ongeveer 1 tot 5 µg/min/10 cm 2. Het Wetenschappelijk Comité voor Toxiciteit, Ecotoxiciteit en het Milieu (Scientific Committee on Toxicity, Ecotoxicity and the Environment, SCTEE) [6.7] heeft NOAEL waardes (No Observed Adverse Effect Level), TDI waardes (Tolerable Daily Intake) en richtwaardes voor afgifte vastgesteld voor een zestal ftalaten (tabel 1). Deze richtwaardes voor afgifte zijn echter vastgesteld op basis van een kind van 8 kg dat 3 uur per dag sabbelt op zijn speelgoed. Deze scoubidou touwtjes worden echter voornamelijk door oudere kinderen (>3 jaar) gebruikt met een hoger lichaamsgewicht dan 8 kg. Ook zal de sabbeltijd aanzienlijk minder zijn dan 3 uur per dag. 1

6 Tabel 1: NOAEL en TDI waardes en richtwaardes voor afgifte van ftalaten in speelgoed [6.7] ftalaat NOAEL [mg/kg/dag] TDI [µg/kg/dag] richtwaarde afgifte [mg/10cm 2 en 3uur/8kg] diisononylftalalaat di-n-octylftalaat di(2-ethylhexyl)ftalaat diisodecylftalaat butylbenzylftalaat dibutylftalaat 52 A 100 B 0.8 A: LOAEL waarde (Lowest Observed Adverse Effect Level) B: additionele onzekerheidsfactor van 5 opgenomen 1.2 (Organo)tin in PVC Omdat PVC een lage thermische stabiliteit heeft, is het gebruik van een thermo-stabilisator essentieel. Het doel van deze stabilisator is om het PVC te beschermen gedurende de bereiding en de verschillende fasen van verwerking. Organotin verbindingen zijn immunotoxische verbindingen en kunnen daarnaast ook effecten hebben op de hormoonbalans. Een aantal organotin verbindingen zijn door het Scientific Committee on Food (SCF) beoordeeld voor geschiktheid in verpakkingen voor levensmiddelen [6.8]. Voor food contact materials zijn alleen de volgende organotin verbindingen toegestaan met de volgende specifieke migratielimiet (SML) [6.9]: - Mono octyl SML(T) = 1.2 mg/kg (groepslimiet, uitgedrukt als tin) - Di octyl SML(T) = 0.04 mg/kg (groepslimiet, uitgedrukt als tin) - Di methyl SML(T) = 0.18 mg/kg (groepslimiet, uitgedrukt als tin) Deze organotin verbindingen zorgen voor een hoge mate van thermische stabiliteit gekoppeld met een helderheid welke gunstig is voor transparante toepassingen [6.10]. Voor food contact materials worden ze alleen toegepast in PVC zonder weekmakers, waarbij de migratie zeer laag is. In weekgemaakt PVC kan door de aanwezigheid van een weekmaker de migratie worden bevorderd tot boven de migratielimiet. In weekgemaakt PVC worden doorgaans stabilisatoren toegepast op basis van calcium en zink zepen. Greenpeace [6.11] heeft onderzoek gedaan naar toxische chemicaliën in PVC kinderproducten. Hierbij is gekeken naar onder andere weekmakers, zware metalen en organotin verbindingen. Totaal waren 54 producten geanalyseerd, welke zijn bemonsterd in 20 verschillende landen verspreid over de hele wereld. Dit betrof de volgende type producten: bijtring, badeendje, piepbeestje, zwembandjes, dekkleed van wandelwagen, (regen)kleding, douchegordijn, behang, vloertegels, verschoonmatje, matrashoes, tandenborstel, neus zuigpomp, medicijn doseerfles, placemat, drinkfles, lepel, koelbox, kussentje. In vrijwel alle producten werd tin aangetroffen. In een aantal van deze producten was ook organotin aanwezig, het zij in een lagere concentratie. Het hoogste gehalte bedroeg 51 mg/kg. De gevonden organotin verbindingen betroffen onder andere monobutyltin, dibutyltin, tributyltin, mono-octyltin en dioctyltin. Dit zegt echter niets over de migratie van organotin verbindingen. Behalve organotin kan ook anorganisch tin aanwezig zijn in PVC. Navraag over het gebruik van tin in PVC leverde op dat tin zouten met bijvoorbeeld stearaat ook wel worden toegepast als thermische stabilisator. In dat geval is het tin niet covalent gebonden aan een koolstof atoom. Daarnaast kunnen tinoxides en tin carbonaat worden gebruikt als anorganische kleurstoffen. Een derde mogelijkheid, die minder waarschijnlijk is, is de toepassing als brandvertrager. 1.3 Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek was om de chemische veiligheid van scoubidou touwtjes vast te stellen. Er zijn 61 verschillende scoubidou touwtjes bemonsterd. Het gehalte en de afgifte van ftalaten is bepaald. Verder is ook het gehalte en de afgifte van organotin verbindingen bepaald. Naar aanleiding van deze resultaten, is door het RIVM het risico voor de volksgezondheid van kinderen beoordeeld. 2

7 2. MATERIAAL EN METHODES 2.1 Monstername In juli 2004 zijn 25 scoubidou touwtjes bemonsterd in het winkelkanaal in de regio Noord (Friesland, Groningen en Drenthe). Voor nader onderzoek naar organotin verbindingen en de handelskanalen van scoubidou touwtjes, zijn in augustus 2004 in de regio Zuid (Brabant en Limburg) en Zuid-West (Zuid-Holland en Zeeland) nog 36 scoubidou touwtjes bemonsterd. Bij een producent van deze scoubidou touwtjes zijn nog een aantal grondstoffen bemonsterd (PVC en verschillende kleurstoffen). 2.2 Gehalte aan ftalaten De gehaltes aan ftalaten zijn bepaald volgens SOP SIG01-ND437 [6.12,6.5]. Het materiaal (scoubidou touwtje) werd opgelost in tetrahydrofuran, waarna precipitatie met hexaan van het polymeer plaats vindt. De hexaan/tetrahydrofuran oplossing wordt na filtratie geïnjecteerd in een gaschromatografisch systeem met een massaselectieve detector. Als referentie is de standaard PVC disk gebruikt met 38.8 gewichts% DINP. 2.3 Afgifte van ftalaten De afgifte van ftalaten is bepaald volgens de methode zoals beschreven in het rapport van het Joint Research Centre [6.6] voor PVC speelgoed. Dynamische migratie is uitgevoerd in speekselsimulant met behulp van een Head over Heels apparaat. Van een streng scoubidou touwtjes werden stukjes van 2.5 cm afgeknipt. Aangenomen werd dat wanneer de touwtjes in de mond worden genomen, dit zo'n 2.5 cm bedraagt. Voor de migratieproef werd ongeveer 1.5 gram aan deze stukjes ingewogen. Tevens werd de diameter opgemeten van 10 aselect gekozen stukjes. Als referentie is de standaard PVC disk mee genomen. Deze standaard disk is gebruikt tijdens het ringonderzoek om de methode voor afgifte te testen [6.6]. De afgifte van DINP werd tijdens dit ringonderzoek vastgesteld op 2.09 ± 0.67 µg/min/10cm 2. Daarnaast is in iedere serie standaard additie uitgevoerd om de terugvindbaarheid te bepalen. 2.4 Gehalte aan organotin Het gehalte aan dibutyltin (DBT), tetrabutyltin (TBT) en dioctyltin (DOT) in scoubidou touwtjes werd bepaald volgens SOP SIG01-ND440 [6.12]. Vanwege het incidentele karakter van dit onderzoek, is deze methode niet gevalideerd volgens SOP KAM05-WV102 [6.12]. De kwaliteit van dit onderzoek is echter wel goed bewaakt. Een hoeveelheid van het materiaal (scoubidou touwtjes) werd volledig opgelost in tetrahydrofuran. Het polymeer (PVC) werd vervolgens neergeslagen met hexaan. De organotin verbindingen werden gederivatiseerd m.b.v. propylmagnesiumchloride. Vervolgens werd de monsteroplossing gecentrifugeerd. Deze oplossing werd vervolgens geanalyseerd m.b.v. GC-MS. De gehaltes aan de genoemde organotin verbindingen werden bepaald. Tevens werd de identiteit van de gevonden verbindingen bevestigd. In de GC-MS spectra is gezocht naar pieken die duiden op de aanwezigheid van organotin verbindingen (anders dan DBT, TBT en DOT). Deze waren niet aanwezig. 2.5 Afgifte van organotin Wanneer organotin verbindingen aanwezig waren in de scoubidou touwtjes, werd ook de afgifte van deze verbindingen bepaald. Om de vastgekleefde deeltjes te verwijderen, werden de scoubidou touwtjes afgespoeld door middel van onderdompeling in een bekerglas met water. Ongeveer 10 gram materiaal werd in bewerking genomen. De migratie naar water (50 ml) werd onder dynamische omstandigheden bepaald, met behulp van de Head over Heels methode, gedurende 60 minuten bij kamertemperatuur. Vervolgens werd er 30 ml hexaan toegevoegd en krachtig geschud. Indien nodig, werd kaliumchloride toegevoegd voor een goede fasenscheiding. 10 ml hexaanoplossing werd in bewerking genomen en bewerkt zoals hierboven beschreven (2.4). 3

8 3. RESULTATEN EN DISCUSSIE 3.1 Weekmakers in scoubidou touwtjes In juli 2004 zijn 25 verschillende scoubidou touwtjes bemonsterd. Deze serie is onderzocht op gehalte en afgifte van ftalaten. In Bijlage I wordt een overzicht gegeven van de gevonden gehaltes aan ftalaten. In bijna alle monsters wordt DEHP aangetroffen in gehaltes variërend tussen 5 en 28 gewichts%. Naast DEHP werd ook regelmatig DBP en DINP aangetroffen. In de tabel is een kolom opgenomen met overige weekmakers (ftalaten). Op een later tijdstip is een van deze weekmakers geïdentificeerd als diisobutylftalaat. Er zijn geen weekmakers geïdentificeerd die verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor de stank klachten. In Bijlage II wordt de afgifte gegeven van de ftalaten uit deze scoubidou touwtjes. De afgifte wordt uitgedrukt per gewichtshoeveelheid scoubidou touwtje en per oppervlakte eenheid. Per meetserie is de terugvindbaarheid vastgesteld door middel van standaard additie experimenten. Deze varieert nogal per meetserie. Om een goede (worst case) inschatting te kunnen maken, zijn de gevonden waardes gecorrigeerd voor de terugvindbaarheid. In het gehele onderzoek naar de migratie is één van de monsters in elke meetserie meegenomen. De resultaten van deze analyses zijn opgenomen in Bijlage III. De spreiding die hier wordt waargenomen is goed te noemen in vergelijking met de bevindingen vanuit Joint Research Centre (Ispra) [6.6]. Destijds werd een spreiding van 40 tot 65% gevonden in de afgifte van ftalaten uit PVC speelgoedmonsters. Aantekening hierbij is dat tabelwaarden in vet gedrukt aangegeven niet meegenomen zijn in de berekening van de RSD. Dat er door tal van variabelen sprake is van een bepaalde onzekerheid in deze resultaten van afgifte van ftalaten staat buiten kijf. Vergeleken met de maatstaven die door het Joint Research Centre werden gehanteerd, zijn er echter geen grote foutmarges geïntroduceerd. De afgifte van DEHP varieerde tussen 0.1 en 3.2 µg/min/10 cm 2. Deze migratie waarden liggen in het algemeen lager dan door de VWA/KvW gevonden waarden tijdens voorgaande marktonderzoek naar PVC speelgoed [6.2,6.3,6.4,6.5]. Aan het RIVM is gevraagd om te beoordelen of er een risico voor de volksgezondheid van kinderen is bij het bedoeld gebruik (in de handen nemen) en het onbedoeld gebruik (in de mond nemen) (zie Bijlage V). De risico beoordeling is uitgevoerd voor kinderen van verschillende leeftijden (lichaamsgewicht). Voor het gebruik van de touwtjes door de doelgroep (7-13 jarigen) wordt geconcludeerd dat het risico nagenoeg nihil lijkt. Ook in die gevallen waarin kleine kinderen (babies/peuters) relatief langdurig sabbelen op deze touwtjes, wordt geconcludeerd dat de risico's eveneens nagenoeg nihil zijn. Er wordt echter wel geadviseerd om algemene veiligheidsredenen, om het sabbelen op scoubidou touwtjes af te raden. 3.2 Organotin in scoubidou touwtjes In totaal 61 scoubidou touwtjes is het gehalte aan organotin verbindingen bepaald (zie Bijlage IV). In 3 van de 61 monsters is dibutyltin aangetoond en bevestigd m.b.v. GC-MS. De gevonden gehaltes bedroegen 183, 544 en 608 mg/kg. Vervolgens werd van 2 monsters ( en ) de afgifte bepaald onder dynamische omstandigheden. Van het derde monster ( ) was helaas onvoldoende materiaal over. De migratie bedroeg voor beide monsters ongeveer 3.8 µg/min/10 cm 2. Het RIVM heeft met deze waardes een risico inschatting uitgevoerd (zie Bijlage VI). Hieruit bleek dat de blootstelling voor kinderen van 7-13 jaar (doelgroep) in een worst case scenario de toelaatbare grenswaarde benadert. Voor jongere kinderen (tot 3 jaar) wordt deze grenswaarde nog dichter benaderd, deze is slechts een factor 1.5 tot 3 lager dan de grenswaarde. Kanttekening moet worden geplaatst dat scoubidou touwtjes een rage vormen en kortstondig (enkele maanden) intensief gebruikt worden door kinderen. Echter er kan ook blootstelling aan dibutyltin zijn via andere bronnen. Bovendien zijn kinderen in deze leeftijdscategorie waarschijnlijk meer gevoelig dan volwassenen voor de immunotoxische effecten van organotin verbindingen. De producent van deze laatste 2 touwtjes bevond zich in Nederland. Hier zijn de grondstoffen bemonsterd: het gebruikte PVC en verschillende kleurstoffen. Gebleken is dat het gebruikte PVC de bron van dibutyltin was. 4

9 4. CONCLUSIES Scoubidou touwtjes zijn gemaakt van PVC, weekgemaakt met ftalaten. Diethylhexylftalaat is de voornaamste weekmaker. Deze wordt toegepast in gehaltes variërend tussen 5 en 28 gewichtsprocent. Daarnaast worden ook dibutylftalaat (DBP) en diisononylftalaat (DINP) regelmatig gevonden. De afgifte van weekmakers is bepaald in speekselsimulant en bedroeg µg/min/10 cm 2. Het RIVM heeft geconcludeerd dat de afgifte van de weekmakers geen risico voor de volksgezondheid van kinderen met zich mee brengt. In 3 van de 61 touwtjes was dibutyltin aangetoond, in gehaltes tussen mg/kg. De afgifte bedroeg ongeveer 3.8 µg/min/10 cm 2. Het RIVM heeft geconcludeerd dat voor kinderen van 7-13 jaar (de doelgroep) de afgifte van dibutyltin de gezondheidskundige grenswaarde benadert (LOAEL, lowest observed adverse effect level), de afgifte is een factor 10 lager dan deze LOAEL. Voor jongere kinderen (tot 3 jaar) is de afgifte van dibutyltin slechts een factor 1.5 tot 3 lager dan de LOAEL. 5. DANKBETUIGING Hierbij wordt iedereen van harte bedankt die zich heeft ingezet voor dit onderzoek, met name de buitendienst en mensen van het lab. 5

10 6. LITERATUUR /815/EG: Beschikking van de Commissie van 7 december 1999 tot goedkeuring van maatregelen houdende verbod op het op de markt brengen van speelgoed- en kinderverzorgingsartikelen die bestemd zijn om door kinderen jonger dan drie jaar in de mond te worden gestopt en vervaardigd zijn van zacht PVC dat een of meer van de stoffen diisononylftalaat (DINP), diethylhexylftalaat (DEHP), dibutylftalaat (DBP), diisodecylftalaat (DIDP), di-n-octylftalaat (DNOP) en butylbenzylftalaat (BBP). Publicatieblad Nr. L 315 van 09/12/1999 blz Bouma, K., Douwes, B.A. & Schakel, D.J. Februari Diisononylphthalate release from PVC toys. Rapport NDFCM001/01, Keuringsdienst van Waren Noord. 6.3 Bouma, K., Douwes, B.A. & Schakel, D.J Diisononylphthalate release from PVC toys. De Ware(n) Chemicus. 30: Bouma, K. & Schakel, D.J. februari Plasticisers in soft PVC toys. Rapport NDTOY002/01, Keuringsdienst van Waren Noord. 6.5 Bouma, K. & Schakel, D.J Migration of phthalates from PVC toys into saliva simulant by dynamic extraction. Food Additives and Contaminants. 19: Simoneau, C. & Rijk, R Standard Operation Procedure for the Determination of the Release of Diisononylphthalate (DINP) in Saliva Simulant from Toys and Childcare Articles using a Head over Heels Dynamic Agitation Device. EUR Report EUR EN 2001 (Ispra: Joint Research Centre). 6.7 Scientific Committee on Toxicity, Ecotoxicity and the Environment (EU committee DG Sancto), November , Opinion on phthalate migration from soft PVC toys and childcare articles data made available since the 16th of June Brussels, 6th plenary meeting. 6.8 SCF EC Scientific Committee on Food. Opinion on additional list of monomers and additives for food contact materials. 23 September Richtlijn 2002/72/EG van de Commissie van 6 augustus 2002 inzake materialen en voorwerpen van kunststof, bestemd om met levensmiddelen in aanraking te komen Jason Leadbitter. Juni ILSI rapport. Packaging materials. 5. Polyvinyl chloride (PVC) for food packaging applications Ruth Stringer, Paul Johnston & Bea Erry. Juni Toxic chemicals in a child's world: an investigation into PVC plastic products Kwaliteitshandboek van de VWA/Keuringsdienst van Waren Noord. 6

11 BIJLAGE I: FTALAAT GEHALTE IN SCOUBIDOU TOUWTJES Tabel 2: Gehalte aan ftalaten in scoubidou touwtjes [gewichts %] monster nr DBP BBP DEHP DNOP DINP DIDP Overige* totaal ' nep ' SCM * berekend als DBP DBP: dibutylftalaat BBP: butylbenzylftalaat DEHP: diethylhexylftalaat DNOP: di-n-octyl talaat DINP: diisononylftalaat DIDP: diisodecylftalaat Bijlage I

12 Bijlage II BIJLAGE II: AFGIFTE VAN FTALATEN UIT SCOUBIDOU TOUWTJES Tabel 2: Afgifte van ftalaten uit scoubidou touwtjes Migratie (µg/min/10 cm 2 ) Migratie (µg/min/g) Terugvindbaarheid (%) Migratie (µg/min/10 cm 2 ) Migratie (µg/min/g) (Na correctie) (Na correctie) Monster nr. DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP nep

13 Bijlage III BIJLAGE III: MIGRATIEWAARDES REFERENTIEMONSTER Het monster is meerdere keren onderzocht verdeeld over de verschillende meetseries. In onderstaande tabel 3 staan de resultaten weergegeven. Tabel 3: Migratie van ftalaten uit monster Migratie (µg/min/10 cm 2 ) Migratie (µg/min/g) Terugvindbaarheid (%) Migratie (µg/min/10 cm 2 ) Migratie (µg/min/g) (Na correctie) (Na correctie) Serie DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP DBP BBP DEHP DNOP DINP RSD (%)

14 BIJLAGE IV: ORGANOTINVERBINDINGEN IN SCOUBIDOU TOUWTJES Tabel 4: Gehaltes aan DBT, TBT en DOT in scoubidou touwtjes monster nr. DBT (mg/kg) TBT (mg/kg) DOT (mg/kg) n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d a n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d. Bijlage IV

15 monster nr. DBT (mg/kg) TBT (mg/kg) DOT (mg/kg) n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d b n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d n.d. n.d. n.d n.d. n.d n.d. n.d. n.d. (lichtblauw kleurstof) n.d. n.d. n.d. (oranje kleurstof) n.d. n.d. n.d. (groene kleurstof) n.d. n.d. n.d. (zwarte kleurstof) (PVC) 487 n.d. n.d. n.d. niet detecteerbaar a: monster is onderworpen aan een migratietest de uitkomst hiervan levert de volgende waarde op: 3.89 µg/min/10 cm 2 b: monster is onderworpen aan een migratietest de uitkomst hiervan levert de volgende waarden op: mono 4.35, duplo Gemiddelde uitkomst: 3.83 µg/min/10 cm 2. De recovery uitgevoerd op dit monster bedroeg %. Bijlage IV

16 BIJLAGE V: RIVM ADVIES INZAKE DE BLOOTSTELLING VAN NEDERLANDSE KINDEREN AAN FTALATEN VIA SCOUBIDOU-TOUWTJES AANLEIDING Vrolijk gekleurde kunststof touwtjes ("scoubidou") bevatten volgens Duits onderzoek relatief hoge gehalten aan ftalaten. Deze scoubidou-touwtjes bestaan uit zacht PVC (polyvinylchloride) waaraan ftalaten worden toegevoegd als weekmakers die dienen voor de soepelheid en verwerkbaarheid. Wanneer de touwtjes in de mond genomen worden kunnen deze weekmakers via het speeksel in het lichaam worden opgenomen. Het Ministerium für Umwelt und Naturschutz, Landwirtschaft und Verbraucherschutz van de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen heeft 16 verschillende touwtjes laten onderzoeken; het percentage totaal-ftalaten varieerde van 13,8 tot 34,7%, waarbij er voor DBP gehalten zijn gevonden van 0-28,9% en voor DEHP gehalten van 0-30,3% (NRW, 2004) 1 ). VRAAGSTELLING Vraag 1: In hoeverre onstaat er een risico voor de volksgezondheid (i.c. kinderen) bij het bedoeld gebruik (in de handen nemen) en het onbedoeld gebruik (in de mond nemen) van de zogenaamde scoubidou-touwtjes. Vooralsnog blijken touwtjes van verschillende fabrikaten ook verschillende hoeveelheden van meerdere ftalaten te bevatten. Dit betekent dat de risicobeoordeling (nog) niet toegespitst kan worden op een beperkt aantal ftalaten maar dat alle zes ftalaten zoals genoemd in de richtlijn 1999/815/EG van de Europese Unie meegenomen moeten worden 1 ). Gevraagd werd een wetenschappelijk gefundeerde risicobeoordeling, rekening houdend met de meest recente ontwikkelingen zoals beschreven door de CSTEE, met opstelling van een worst case scenario voor het vrijkomen van de (in richtlijn 1999/815/EG genoemde) ftalaten uit de touwtjes. Vraag 2: Er zijn ook klachten ontvangen over de stank van de scoubidou-touwtjes. Kan worden uitgesloten dat de stank afkomstig kan zijn van bovengenoemde ftalaten? Ad vraag 1 TOXICOLOGIE Inleiding De kritieke eindpunten zijn voor alle zes ftalaten genoemd in de zogenaamde verbodsrichtlijn nier- en/of levertoxiciteit en reproductietoxiciteit van de EU (1999/815/EG). Er zijn echter wel verschillen in toxiciteit (nog afgezien van het feit dat niet alle zes ftalaten in dezelfde mate in speelgoed worden gebruikt/voorkomen): de zes ftalaten lijken in twee groepen opgedeeld te kunnen worden. DBP, BBP en DEHP veroorzaken reproductie-toxische effecten bij doseringen die lager zijn dan waarbij effecten op nier en/of lever worden gevonden. Alledrie zijn geclassificeerd als reproductie-toxische stoffen. Voor DBP speelt hormoon-verstoring een belangrijke rol bij de 1 ) BBP: butylbenzylftalaat; DBP: dibutylftalaat; DEHP: di-2-ethylhexylftalaat; DIDP: diisodecylftalaat; DINP: di-isonaftylftalaat; DNOP: di-n-octylftalaat. Bijlage V

17 reproductie-toxische effecten: DBP en ook BBP hebben niet zozeer een oestrogene als wel een anti-androgene activiteit. Ook bij DEHP lijkt hormoonverstoring een rol te spelen. DINP (meest gebruikt in speelgoed), DIDP en DNOP daarentegen veroorzaken reproductietoxische effecten bij doseringen die (veel) hoger zijn dan waarbij effecten op nier en/of lever worden gevonden. Voor DIDP is min of meer sluitend aangetoond dat het geen hormoonverstorende werking heeft, en dit lijkt ook het geval te zijn voor DINP. Di-2-ethylhexylftalaat (DEHP, CAS nr ) Van deze stof is uitvoerig (dier)toxicologisch onderzoek beschikbaar. Tevens zijn er veel toxicologische evaluaties uitgevoerd, waarvan de meest recente die binnen het EU Bestaande Stoffen kader is (Risk Assessment Report [RAR], 2004). Deze is als basis gebruikt voor de volgende evaluatie. Na chronische (orale) blootstelling worden er effecten gevonden op nieren, lever en testes. De levereffecten (vergroting, hepatocytproliferatie, levertumoren) worden zeer waarschijnlijk veroorzaakt door peroxisoomproliferatie. Dit mechanisme is niet relevant voor de mens, en zal dus verder niet meegenomen worden (RIVM, factsheet peroxisoomproliferatie). De effecten op testes zijn gevonden in chronische studies en in reproductiestudies. De laagste NOAEL (No Observed Adverse Effect Level 2 )) wordt gevonden voor effecten op de testes. Deze kritische NOAEL (RAR, 2004) uit een 2-generatie studie wordt gezien als een conservatieve keuze, en bedraagt 4,8 mg per kg lichaamsgewicht (lg) per dag. De CSTEE (1998a) gebruikt een NOAEL van 3,7 mg/kg lg/dag voor testiculaire effecten gebaseerd op de semichronische studie van Poon et al. (1997). In de RAR zijn echter een aantal nieuwe generatiestudies beoordeeld en is men na ampele discussie in de Technical Meeting gekomen tot de genoemde kritische NOAEL van 4,8 mg/kg lg/dag (Wolfe et al., 2003). Dibutylftalaat (DBP, CAS nr ) Voor deze stof zijn minder toxiciteitsgegevens beschikbaar dan voor DEHP. In het EU-kader Bestaande Stoffen is ook een RAR beschikbaar (2001). Na semichronische orale blootstelling worden er effecten gevonden op lever en nieren (NOAEL 152 mg/kg lg/dag uit een 90 dagen ratten studie). Reproductiestudies resulteerden in effecten in rattenembryo s op sperma parameters, cyclus en histopathologie van de testes. Deze studie leverde een kritische LOAEL (Lowest Observed Adverse Effect Level 3 )) van 52 mg/kg lg/dag. Di-isononylftalaat (DINP, CAS nr ) DINP heeft na chronische blootstelling effecten op lever, nieren en testes. De toxische effecten op lever en nieren worden in het geval van DINP bij lagere dosering gevonden (NOAEL 88 mg/kg lg/dag uit een 2 jaarstudie) dan de effecten op testes (NOAEL van 276 mg/kg lg/dag). In een 2-generatiestudie met ratten werden een verminderd gewicht van de nakomelingen gevonden, resulterende in een LOAEL van 159 mg/kg lg/dag (RAR, 2001). In haar commentaar gaf de CSTEE aan dat zij een voorkeur hadden voor de benchmarkdosering van 15 mg/kg lg/dag voor levereffecten afgeleid door het Chronic Hazard Advisory Panel van de US Consumer Product Safety Commission (CHAP-CPSC, 2002). De Technical Meeting besloot echter na ampele discussie dat de kritische NOAEL van 88 mg/kg lg/dag de voorkeur had, met als argument dat de benchmark-dosering niet op een relevant en schadelijk effect was gekozen. Di-isodecylftalaat (DIDP, CAS nr ) DIDP heeft na chronische blootstelling effecten op lever. Er zijn NOAELs afgeleid uit een 90- dagen studie met de rat van 60 mg/kg lg/dag en uit een 90-dagen studie met de hond van 15 mg/kg lg/dag, waarbij opgemerkt moet worden dat het aantal dieren in de hondenstudie laag 2 ) NOAEL: de hoogste dosis in een proefdierexperiment waarbij geen schadelijke gezondheidseffecten werden waargenomen. 3 ) LOAEL: de laagste dosis in een proefdierexperiment waarbij een schadelijk gezondheidseffect werd waargenomen. Bijlage V

18 was. De NOAEL voor reproductie-effecten ligt op 33 mg/kg lg/dag vanuit een 2-generatiestudie waarbij effecten zijn gevonden op overleving in de F2-populatie (RAR, 2001). In het commentaar van de CSTEE op deze RAR stelde zij een NOAEL van 25 mg/kg lg/dag voor levertoxiciteit voor, gebaseerd op een LOAEL (aldus de CSTEE) van 60 mg/kg lg/dag uit de 90-dagen studie met ratten. De (kritische) NOAEL van 15 mg/kg lg/dag uit de 90- dagen hondenstudie verdient echter de voorkeur boven de LOAEL uit de 90-dagen rattenstudie. Butylbenzylftalaat (BBP, CAS nr ). BBP heeft na orale blootstelling effecten op nieren, waarbij uit een 90-dagen studie met ratten een NOAEL van 151 mg/kg lg/dag werd vastgesteld. Effecten op de testes werden gevonden in een 2-generatiestudie met ratten waarbij een NOAEL werd afgeleid van 100 mg/kg lg/dag. Er werden echter ook effecten gevonden op anogenitale afstand bij nakomelingen in een 2-generatiestudie met ratten, die een kritische NOAEL van 50 mg/kg lg/dag opleverde (RAR, 2003). Di-n-octylftalaat (DNOP, CAS nr ) DNOP is niet opgenomen op de prioriteitslijsten van de Bestaande Stoffen. Uit het ATSDR rapport (1997) blijkt dat orale blootstelling leidt tot effecten op lever en schildklier. Er is een kritische NOAEL afgeleid van 37 mg/kg lg/dag uit een 90 dagen rattenstudie. Reproductieen ontwikkelingseffecten worden pas bij veel hogere doseringen gevonden. BLOOTSTELLINGSSCHATTING Gegevens Er zijn enkele gegevens bekend over het vrijkomen van ftalaten uit PVC tijdens sabbelen. Könemann (1998) concludeerde uit gegevens van een vrijwilligersstudie met DINP in plastic een maximale afgiftesnelheid van 2,9 µg/min, gebruik makend van PVC plaatjes met een oppervlak van ongeveer 10 cm 2. De CSTEE (1998a, b) geeft een overzicht van migratiesnelheden voor verschillende ftalaten in een rapport getiteld Opinion on phthalate migration from soft PVC toys and child-care articles. In de Verenigde Staten heeft de CHAP- CPSC (Chronic Hazard Advisory Panel van de US Consumer Product Safety Commission) in een aangepast advies gekozen voor een migratiesnelheid (ook gebaseerd op DINP) van 496 µg/11 cm 2 /hr (in vitro) en 241 µg/11 cm 2 /hr (in vivo). Een recent onderzoek van Oomen et al. (2004) maakte gebruik van een in vitro digestiemodel, en liet zien dat de migratie van DNIP lineair is in de tijd en onafhankelijk van het gebruikte speekselvolume. Dit onderzoek resulteerde in een migratiesnelheid van ten hoogste 3.0 µg/min (gebruik makend van PVC plaatjes met een oppervlak van 10 cm 2 ). Dit levert (voor DINP) een migratiesnelheid op van 540 µg/10 cm 2 per 3 hr. Dit komt overeen met de zogenaamde head-over-heels -methode die voorgesteld is als een routine laboratoriummethode en getest is door verschillende laboratoria onder auspiciën van het EU Joint Research Centre. Tabel 1 resumeert de definitieve (in vitro) migratiesnelheden, deels volgens de CSTEE (1998b), en waar nodig aangepast op basis van nieuwere en meer betrouwbare onderzoeksgegevens. Deze migratiesnelheden zijn voor zover kan worden nagegaan verkregen met speelgoed met ftalaatgehalten van (maximaal) ongeveer 40%. Bijlage V

19 Tabel 1. Maximale migratiesnelheden van ftalaten uit PVC volgens de literatuur Ftalaat Maximale migratiesnelheid (literatuur) µg/10 cm 2 /3 hr µg/cm 2 /hr Referentie DINP RIVM, 2004 DNOP CSTEE, 1998b DEHP Zie DINP DIDP CSTEE, 1998b BBP CSTEE, 1998b DBP CSTEE, 1998b De Voedsel en Waren Autoriteit / Keuringsdienst van Waren (VWA/KvW) heeft in 24 door haar in augustus 2004 genomen monsters van scoubidou-touwtjes de in tabel 2 vermelde migratiesnelheden gevonden (rapportage van D. Schakel aan VWA d.d ): Tabel 2. Migratiesnelheden van ftalaten uit scoubidou touwtjes volgens onderzoek van de VWA/KvW, augustus 2004 *) Ftalaat Migratiesnelheid (analyse VWA/KvW) µg/10 cm 2 /min µg/cm 2 /hr DINP 0,443-1,053 (n=2) 2,66-6,32 (n=2) DNOP < detectielimiet < detectielimiet DEHP 0,114-3,210 (n=22) 0,68-19,26 (n=21) DIDP < detectielimiet < detectielimiet BBP < detectielimiet < detectielimiet DBP 0,053-0,562 (n=7) 0,32-3,37 (n=7) *) Vermeld zijn de hoogste en laagste gemeten snelheden, alsmede het aantal monsters (n). Wat betreft toxicokinetiek zijn er verschillende studies beschikbaar met verschillende ftalaten. Opname via de huid is laag. Bij de mens wordt er nog minder opgenomen dan bij de rat. In de risicokarakterising wordt in de RARs voor de meeste ftalaten als default dermale absorptie 5% gebruikt. Alleen in de RAR van DBP is gebruik gemaakt van 10% als een worst case schatting. Voor DNOP zijn geen gegevens beschikbaar. In de navolgende blootstellingschatting is een default waarde voor dermale absorptie van 5% gebruikt voor alle ftalaten. Op basis van de beschikbare gegevens wordt de orale absorptie voor de ftalaten geschat op tenminste 50%. In de RARs van DIDP, DINP en DEHP wordt 50% voor orale absorptie gebruikt in de risicokarakterisering (bij DEHP en DINP geldt dit alleen voor volwassenen). Er zijn aanwijzingen dat de orale absorptie van kinderen groter is, en dus wordt in de risicokarakterisering van DEHP en DINP gebruik gemaakt van 100%. Voor DBP is er gebruik gemaakt van 90% en bij BBP van 100% voor alle groepen. De ATSDR (1997) meldt voor DNOP een orale absorptie van tenminste 60%. Aangezien de doelgroep voor de onderhavige blootstelling aan ftalaten uit scoubidou-touwtjes uit kinderen bestaat, is in de blootstellingschatting gebruik gemaakt van de defaultwaarde voor orale absorptie van 100%. Voorts is van de in de tabellen 1 en 2 vermelde migratiesnelheden telkens de hoogste waarde gekozen als uitgangspunt voor de blootstellingschatting. Aannames voor de blootstellingschatting: Gewicht kind ½ jaar: 8 kg Gewicht kind 3 jaar: 15 kg Gewicht kind 7 jaar: 25 kg Gewicht kind 13 jaar: 50 kg (ref. lichaamsgewichten: Bremmer en Van Veen, 2000) Dermale absorptie: default voor alle ftalaten 5% Orale absorptie: default voor alle ftalaten 100% Dermaal contact per dag: 4 uur Bijlage V

20 Oraal contact per dag 7-13 jaar: 10 minuten baby/peuter: 3 hr (veel gebruikte worst case-standaardwaarde, zie hieronder) Migratiesnelheid: DINP 18 µg/cm 2 /hr (allen worst case) DNOP 25 µg/cm 2 /hr DEHP 19,26 µg/cm 2 /hr DIDP 4,7 µg/cm 2 /hr BBP 0,25 µg/cm 2 /hr DBP 3,37 µg/cm 2 /hr Contactoppervlak dermaal: 10 cm 2 Contactoppervlak oraal 7-13 jaar: 5 cm 2 (geschat) baby/peuter: 10 cm 2 (standaardwaarde) Blootstellingsberekening Voor de blootstellingsberekeningen zijn de hoogste migratiesnelheden voor elke ftalaat uit de tabellen 1 en 2 (literatuur- of gemeten waarden) gebruikt, zonder verdere correcties voor ftalaatgehalten. Scenario I, bedoeld gebruik - dermale blootstelling per dag (leeftijdsgroep 7-13 jaar): migratiesnelheid (µg.cm -2.h -1 ) x tijdsduur (h) x contactoppervlak (cm 2 ) = (µg/kg lg/dag) lichaamsgewicht (kg) Scenario II, onbedoeld gebruik - orale blootstelling per dag (leeftijdsgroep 7-13 jaar, kort contact): migratiesnelheid (µg.cm -2.h -1 ) x tijdsduur (h) x contactoppervlak (cm 2 ) = (µg/kg lg/dag) lichaamsgewicht (kg) Scenario III, onbedoeld gebruik - orale blootstelling per dag (leeftijdsgroep ½-3 jaar, langduriger contact): migratiesnelheid (µg.cm -2.h -1 ) x tijdsduur (h) x contactoppervlak (cm 2 ) = (µg/kg lg/dag) lichaamsgewicht (kg) Tabel 3 vat voor de verschillende scenario s de berekende blootstellingen samen, uitgedrukt in µg/kg lichaamsgewicht/dag. Tabel 3. Berekende dagelijkse blootstellingen (µg/kg lg/dag) Dermaal 7-13 jaar (I) Oraal 7-13 jaar (II) Oraal baby/peuter (III) Ftalaat externe dosis interne dosis dosis dosis DINP 14,4 28,8 0,72 1,44 0,3 0, DNOP 20,0 40,0 1,00 2,00 0,4 0, DEHP 15,4 30,8 0,77 1,54 0,3 0, DIDP 3,7 7,5 0,18 0,38 0,08 0,16 9,3 17,5 BBP 0,2 0,4 0,01 0,02 0,004 0,008 0,5 0,9 DBP 2,7 5,4 0,14 0,27 0,06 0,11 6,7 12,6 De aangegeven range is de boven- en ondergrens wat betreft leeftijd en wordt veroorzaakt door het verschil in lichaamsgewicht. De interne dosis na dermaal contact is berekend met de default waarde van 5% dermale absorptie. Bijlage V

21 RISICOBEOORDELING De blootstellingschattingen kunnen vergeleken worden met de NOAELs. Deze NOAELs zijn verkregen uit orale studies en kunnen dus direct vergeleken worden met de orale blootstellingschattingen. Voor de dermale risicoschatting is ook de interne dosis berekend uitgaande van 5% dermale absorptie voor alle ftalaten (zie hierboven). In tabel 4 wordt voor de verschillende ftalaten een overzicht gegeven van de veiligheidsmarges (MOS = Margin of Safety = NOAEL/blootstelling) in de verschillende scenario s. Tabel 4. Kritische effecten, NOAELs en margins of safety in de verschillende lootstellingscenario's Ftalaa t Kritisch effect NOAEL (mg/kg lg/dag) MOS Dermaal 7-13 jaar MOS Oraal 7-13 jaar MOS Oraal Baby/peuter DINP Lever- en niereffecten DNOP Lever- en schildkliereffecten DEHP Testiculaire effecten DIDP Levereffecten BBP Ontwikkelingseffecten 50 2,5x10 6 5,0x10 6 6,3x ,5x10 6 DBP Reprotoxiciteit 52 1) ) LOAEL 0,5x10 6 0,9x De achtergrondblootstelling van kinderen aan ftalaten via voeding is 7, 18, 13, en 5 µg/kg lg/dag voor respectievelijk DINP, DEHP, DIDP, en BBP (gegevens uit de desbetreffende EU RARs). Voor DNOP en DBP zijn geen gegevens voor kinderen bekend; de achtergrondblootstelling van volwassenen aan DBP bedraagt 0,4 µg/kg lg/dag. In moedermelk en babymelkpoeder worden deze ftalaten ook gevonden, wat een blootstelling van ongeveer 2, 8-21, 2, en 1-6 µg/kg lg/dag oplevert voor respectievelijk DINP, DEHP, DIDP en DBP. Voor DEHP geven modelberekeningen (EUSES) aan dat de voornaamste bijdrage van de totale inname voor kinderen komt vanuit melkproducten (58%), vis (31%) en wortelgewassen (7%), daarentegen vermeldt de RAR voor DINP dat het niet in melk, maar vooral in vis en wortelgewassen aanwezig is. Voor DINP zijn berekeningen uitgevoerd aan de blootstelling via voeding vanuit verpakkingsmaterialen, de schatting van de blootstelling van kinderen resulteerde in een bijdrage uit deze bron van ongeveer 2 µg/kg lg/dag. Opmerkingen Het plastic waarmee deze migratieproeven zijn gedaan bevatte ongeveer 40% ftalaat. Het percentage totaal-ftalaten gemeten in het Duitse onderzoek varieerde van 13,8 tot 34,7% (NRW, 2004). De Nederlandse VWA/KvW heeft percentages totaal-ftalaten gemeten van 14,2 tot 39,5% in 24 monsters genomen door de VWA (rapportage van D. Schakel aan VWA d.d ). Ook voor de dermale blootstelling zijn de migratiesnelheden vanuit zogenaamde sabbelproeven (met speeksel) gebruikt. Het lijkt reëel om te veronderstellen dat er met sabbelen in speeksel meer vrijkomt dan via dermaal contact en onder invloed van zweet. De dermale blootstellingschatting is dus aan de hoge kant. Voor het baby/peuterscenario is de veel gebruikte 3 uur als tijdsduur voor de orale blootstelling genomen. Dit getal is onderhevig aan veel discussie: het wordt nog steeds in veel risico-evaluaties gebruikt, maar wordt tegenwoordig gezien als een tamelijk extreme worst-case schatting (CSTEE 1998a, b; CHAP-CPCS, 2002). Bijlage V

22 De blootstelling aan dit speelgoed is relatief kortdurend, zowel gezien per dag, als gezien in de tijdsperiode waarin het kind met deze touwtjes zal spelen (scenario's I en II), dan wel het typische sabbelgedrag zal vertonen (scenario III), en is dus geenszins een chronische blootstelling zoals die in de toxicologie wordt gedefinieerd (levenslange dagelijkse blootstelling). In de risicobeoordeling wordt daarentegen de geschatte blootstellingen wel vergeleken met chronische en semichronische studies. Ook in dit opzicht is er dus sprake van een worst case benadering. Uit de analyses van de VWA/KvW is gebleken dat drie van de ftalaten (DIDP, DNOP en BBP) die meegenomen zijn in de risicobeoordeling wel zijn geanalyseerd, maar niet werden gevonden (tot de detectielimiet). CONCLUSIE Voor het gebruik van deze touwtjes door de doelgroep (7-13 jarigen) resulteren de bovenstaande berekeningen in veiligheidsmarges tussen actuele blootstellingen en toxicologische 'no effect levels' van omstreeks 3000 tot meer dan 1x10 7. Echter, in scenario III (langdurig sabbelen door babies/peuters) worden lagere MOSsen gevonden. Zoals hierboven echter betoogd moet worden vastgesteld dat de totale risico-evaluatie een aantal worst case aannames en schattingen bevat. Er kan dan ook worden geconcludeerd dat de risico's voor de volksgezondheid van het spelen met de zogenaamde scoubidou touwtjes nagenoeg nihil lijken te zijn. In die gevallen waarin kleine kinderen (babies/peuters) relatief langdurig sabbelen op deze touwtjes, is er sprake van een grotere orale blootstelling. Hoewel de risico's daarvan eveneens nagenoeg nihil lijken te zijn moet wel worden opgemerkt dat het, met name om meer algemene veiligheidsredenen, aanbeveling verdient om het sabbelen op scoubidou touwtjes af te raden. Ad vraag 2 Naar alle waarschijnlijkheid is de geur (stank) die men waarneemt met name bij het openen van verpakkingen van zacht PVC speelgoed (dus ook de 'scoubidou'- touwtjes) afkomstig van hetzij de weekmakers, i.c. ftalaten, hetzij stabilisatoren, hetzij allebei. Dat betekent dat er dus ook inhalatoire blootstelling is. In hoeverre dat van enige betekenis is voor de totale blootstelling, kan niet worden nagegaan bij gebrek aan gegevens met betrekking tot concentraties in de inademingslucht. Vooralsnog mag echter worden verondersteld dat door een snelle verdwijning van deze dampen bij een normale ventilatie de inhalatoire blootstelling gering zal zijn. Bijlage V