Dieren behoren tot de oudste en tot de meest voorkomende onderwerpen van terracotta beeldjes. Vaak gaat het om min of meer realistische afbeeldingen
|
|
- Casper Eilander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Klei lijkt nu niet direct een passend geschenk aan hogere machten. Toch maakten alle culturen van de Oudheid terracotta beeldjes van goden en demonen. Sommige waren inderdaad bestemd voor de tempels, om de goden te bedanken voor verleende gunsten. Ze worden bij honderden gevonden in de depots op het tempelterrein. Andere stonden bij de mensen thuis op eenvoudige huisaltaren. Ook gaf men aardewerken figuren mee aan de doden om hen te dienen of te beschermen in het hiernamaals. Dat gebruik verdween met de komst van het Christendom, maar figuren voor kerken en huiskapellen kwamen ook in de Middeleeuwen voor. Uiteraard waren het niet de rijkste mensen die zulke simpele beeldjes aanschaften. Toch waren ze vroeger misschien aantrekkelijker dan nu, toen ze nog vrolijk gekleurd waren. Sommige terracotta s hebben daarvan nog resten over. De meeste beeldjes zijn massaal gefabriceerd in mallen. De lichaamsvormen zijn vaak uiterst gestileerd. Als de gezichten en de attributen maar duidelijk waren, waaraan je de verschillende goden kunt onderscheiden. Soms zijn verschillende figuren gecombineerd tot groepjes. Ze verwijzen dan naar mythologische verhalen, of naar bepaalde rituelen die zo voor eeuwig zijn vastgelegd. Meestal hebben ze dan ook magische betekenis en zijn ze gemaakt om de gebeurtenissen te beïnvloeden.
2 De openbare rol van de vrouw was in veel oude culturen beperkt, maar in de kunst komen afbeeldingen van vrouwen veel voor. Zij wordt dan getoond zoals de man haar graag ziet, bijvoorbeeld als godin, priesteres, moeder, maar ook als symbool voor schoonheid en object van plezier. In het oude Nabije Oosten werd de vruchtbaarheid van de aarde gepersonifieerd door rondborstige naakte vrouwen. De antieke moedergodinnen met het kind aan de borst lopen vooruit op de latere Maria-verering. Veel kinderen hebben was voor de oude Egyptenaren een voorwaarde voor een goed leven. Terracotta figuurtjes van naakte vrouwen werden met dit doel voor ogen aangeboden aan de vruchtbaarheidsgodin Hathor. Het Griekse streven naar perfecte schoonheid leidde tot opmerkelijke creaties in terracotta, die wij (naar de vindplaats) Tanagra s noemen. Als onderwerp zijn jonge vrouwen gekozen, in mooi gedrapeerde kleding, weergegeven in de meest elegante houdingen. Als attributen dragen zij vaak spiegels of waaiers. De Tanagra s waren bont beschilderd en deels verguld. Hiervan zijn soms nog resten te zien. De beeldjes worden vrijwel uitsluitend in graven teruggevonden. Dit wijst erop dat zij een persoonlijk en dierbaar bezit waren.
3 In terracotta worden mannen in alle soorten en maten uitgebeeld. In rituele context speelt de voortplanting hierbij een grote rol. De geslachtsdelen krijgen bij deze voorstellingen buitenproportionele aandacht, zoals te zien is bij de groepen van fallusdragers uit het oude Egypte. In veel oude culturen was de man degene die buitenshuis beroepen uitoefende en ceremonies bijwoonde. In de Griekse oudheid komen veel beeldjes van acteurs voor. Zij dragen een toneelmasker, dat aangeeft welke rol zij spelen. Beeldjes van acteurs en toneelmaskers van terracotta zorgden in huis voor een wijze les: het leven is een toneelvoorstelling, waarin iedereen zijn of haar rol vervult. Het symposium is bij uitstek de gelegenheid waar mannen elkaar troffen. Samen dronken zij wijn, luisterden naar muziek en voerden intense gesprekken. De sfeer van het symposium wordt treffend verbeeld in de beeldjes van aanliggende, halfnaakte mannen, met een gevulde wijnbeker in de hand. Opvallend is dat ook de mismaakte mens veel in terracotta wordt uitgebeeld. De reden hiervan is duister. Misschien zijn het votiefgaven om voor genezing van kwalen te vragen. Anderzijds bestond er in de oudheid ook wel een wat morbide belangstelling voor afwijkende levensvormen.
4 Dieren behoren tot de oudste en tot de meest voorkomende onderwerpen van terracotta beeldjes. Vaak gaat het om min of meer realistische afbeeldingen van veel voorkomende gedomesticeerde dieren. In andere gevallen is juist gekozen voor exotische beesten of voor dieren met een symbolische betekenis. In diverse culturen worden bepaalde dieren aan specifieke karaktereigenschappen gekoppeld, zoals de leeuw aan kracht, de hond aan trouw en de haan aan waakzaamheid. Ook hebben Egyptische en klassieke goden hun bijbehorende beesten, net als christelijke heiligen: de valk hoorde bij Horus, het hert bij Artemis of Diana, en het varken bij de heilige Antonius. Dieren kunnen op die manier in verschillende culturen verschillende betekenissen hebben: elk heeft zo zijn heilige koe. Beestjes van klei konden gebruikt worden als symbolisch offer, in plaats van echte dieren te slachten: miniaturen van varkens, runderen en schapen werden al in de prehistorie geofferd en in de Romeinse tijd komen beeldjes van vee, vogels en paarden veel voor in graven. Sommige dierenbeeldjes uit de Oudheid zijn hol, met een opening en soms een handvat; deze fungeerden als vaas, ryton (drinkhoorn), parfumfles, olielamp of rammelaar. De diversiteit aan soorten is opvallend groot: een complete dierentuin in terracotta.
5 Terracotta s zijn vaak gemaakt van laaggebakken aardewerk. De scherf is niet zo hard, breekt makkelijk en is erg poreus. Eventuele resten van beschildering zijn uitermate kwetsbaar. Vervuiling zet zich gemakkelijk vast in het poreuze oppervlak. Veel terracotta s komen daarom in de loop van hun leven in het restauratieatelier terecht. Reversibiliteit is bij museale restauraties van groot belang. Het streven is dat een restauratie ongedaan kan worden gemaakt zonder dat het object daarbij beschadigd raakt. De gebruikte lijm mag niet te sterk zijn, in elk geval niet sterker dan het voorwerp zelf. Vaak valt de keuze op acrylaatlijmen. Die hebben als bijkomend voordeel dat ze redelijk eenvoudig weer te verwijderen zijn. Voor vulmiddelen geldt dezelfde basisregel: het middel mag niet harder zijn dan het gerestaureerde materiaal. Gangbare materialen zijn op basis van gips of op basis van krijt en een bindmiddel, zo nodig op kleur gebracht met pigmenten. De aanvullingen kunnen worden geretoucheerd met bijvoorbeeld acrylverf. De restauratie-ethiek speelt hier een belangrijke rol. Moet een voorwerp tentoongesteld in al zijn oorspronkelijke pracht of mag je zien dat er ooit schade was? Vaak wordt een restauratie zo uitgevoerd dat hij wel te herkennen, maar niet storend aanwezig is.
6 Klei is een fijnkorrelig verweringsproduct van bepaalde gesteenten, zoals veldspaat houdend graniet. Het komt op veel plaatsen op aarde voor. Kleideeltjes spoelen naar diepere grondlagen of worden door rivieren afgezet. Meestal raakt de klei daarbij vervuild, bijvoorbeeld met ijzer. Hieraan danken terracotta s hun opvallende, oranjebruine kleur. Gewonnen klei ondergaat een hele serie behandelingen om hem geschikt te maken voor verwerking. Zo voegt de bereider vaak fijngemalen plantaardig materiaal of zand toe. Dat voorkomt krimpen en scheuren tijdens het drogen en bakken. Door de kleimassa vóór gebruik goed te kneden, wordt ingesloten lucht verwijderd en ontstaat een homogeen mengsel. De klei kan daarna op verschillende manieren op vorm worden gebracht. De techniek van het handvormen bestaat al zolang klei door de mens wordt gebruikt. Pas relatief recent, rond het eind van het vierde millennium v.chr., is in het oude Nabije Oosten het pottenbakkerswiel uitgevonden. Nog iets later ontdekte men ook de techniek van de mal. Er zijn veel verschillende decoratiemethoden. Details kunnen met een scherp voorwerp of met de vingers in de zachte klei worden gekrast of gedrukt. Met kleine voorgevormde stukjes klei (appliques) worden bijvoorbeeld de ogen van een figurine gevormd. Een bonte beschildering met natuurlijke pigmenten maakt het geheel af.
7 Terracotta s zijn onlosmakelijk verbonden met de alledaagse woonomgeving, met huis en haard. In het verleden waren de huizen op zich al vaak gemaakt van klei en leem. Nu zijn gebouwen van leem zelden goed bewaard in archeologische opgravingen, maar archeologen vinden tal van terracotta schaalmodellen van woonhuizen en andere gebouwen. Vaak hadden deze miniatuurgebouwen een serieuze, rituele functie: ze dienden voor het brengen van offers aan goden of voorouders. Tegelijkertijd zijn ze voor archeologen een fascinerende bron van informatie over architectuur uit het verre verleden. Ook komen terracotta s voor als versiering van gebouwen en als bouwoffer. In het oude Nabije Oosten begroef de overheid na een geslaagde renovatie van een belangrijk gebouw een gelukwens in het gebouw, geschreven in spijkerschrift op een terracotta cilinder. Egyptische grafkegels waren speciaal bestemd voor de doden: ingemetseld in het graf noemen ze de naam en het beroep van de overledene. In het oude Griekenland en bij de Etrusken gebruikten architecten voor tempels vaak dakpannen met een antefix: een vertikaal rechtopstaand uiteinde, vaak uitbundig versierd. Ook in de Nederlandse Middeleeuwen vinden we veelvuldig terracotta toegepast als onderdeel van het huis. Vuurvaste haardstenen moesten voorkomen dat s nachts de nasmeulende as het huis in vlam zette.
8 Terracotta is door de eeuwen heen beschouwd als geschikt materiaal om speelgoed van te maken. Het was goedkoop, makkelijk te bewerken en dankzij de kleurige beschildering aantrekkelijk voor kinderen. Terracotta rammelaars, poppen met beweegbare ledenmaten en dieren op wielen komen al duizenden jaren voor. Reeds in de Griekse Oudheid waren er gespecialiseerde pottenbakkers die alleen maar speelgoed maakten. Een encyclopedie uit die tijd legt uit dat met het woord koroplathoi mensen worden bedoeld die kleine beeldjes maken uit klei van alle levende wezens, waardoor gewoonlijk de kinderen misleid worden ; blijkbaar waren ze levensecht. In moderne ogen lijkt gebakken klei geen voor de hand liggend materiaal voor speelgoed: veel te breekbaar. Maar het is ook een modern idee dat je met speelgoed moet kunnen gooien. De breekbaarheid van terracotta speelgoed was in de Griekse tijd zo karakteristiek, dat je er in een vergelijking gebruik van kon maken, zoals Loukianos in Lexiphanes: de afbeeldingen, voor de markt gevormd door de beeldjesmakers, met rood en blauw gekleurd op het oppervlak, maar klei aan de binnenkant, en zeer kwetsbaar. Afbeeldingen van kinderen, al dan niet met hun speelgoed in de handen, waren op hun beurt geliefd als onderwerp van terracotta beeldjes voor volwassenen.
Maak hier de gaatjes voor in je multomap. Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN. Dit boekje is van
Maak hier de gaatjes voor in je multomap Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN _ Dit boekje is van Welkom bij de Romeinen! In Welkom bij de Romeinen maak je kennis met het Romeinse leven. Je zult merken
Nadere informatieDe Griekse Bouwkunst
De Oude Grieken De Oude Grieken Het land Griekenland ligt in het zuidoosten van Europa. Het bestaat uit een groot stuk vastland en een heleboel kleine eilandjes. Griekenland bestond uit allerlei staatjes.
Nadere informatieSpeelgoed Algemeen. Retail Trainingen. alles over de speelgoedbranche, speelgoed en leeftijd, soorten speelgoed en veilig speelgoed
alles over de speelgoedbranche, speelgoed en leeftijd, soorten speelgoed en veilig speelgoed Onderdeel van de opleiding Verkopen in de Gemengde Branche Retail Trainingen 2 Dit vakinformatieboek is een
Nadere informatieMateriaal: kwartsiet Afkomstig uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.chr.) Collectie: British Museum
FACT SHEET TOPSTUKKEN UIT DE TENTOONSTELLING Beeld van priester Chaemwas, zoon van farao Ramses II Materiaal: kwartsiet Afkomstig uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.chr.) Over prins en priester Chaemwas,
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieOntdekking. Dorestad teruggevonden
Dorestad teruggevonden Ontdekking Het vroegmiddeleeuwse Dorestad verdween na de negende eeuw van de kaart. Pas rond 1840 werd de stad teruggevonden, bij toeval. Kort daarna deed het RMO opgravingen en
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)
Nadere informatieHoe de Egyptenaren dieren behandelden, verschilde per streek. Een dier kon vereerd worden in de ene plaats en gegeten worden in de volgende plaats.
[TT tekst Fauna] Dieren in het oude Egypte Een Egyptenaar in de oudheid zag veel verschillende landschappen om zich heen, zoals woestijn, moeras en akkerland. Door het hele land stroomde de rivier de Nijl.
Nadere informatieKunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009
Kunstgeschiedenis Weten is Zien Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 1 Les 1: Prehistorie Alle begin is moeilijk 30.000 VOOR CHRISTUS - 1.000 VOOR CHRISTUS Lascaux - Frankrijk - Grotschilderingen
Nadere informatieDe steentijd Jagers en verzamelaars
De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven
Nadere informatieHOOFDZAAK Het hoofd is het meest individuele deel van het menselijk lichaam. Het wordt soms letterlijk bekroond door een krans of diadeem van edelmeta
SCHITTEREND SIERAAD Sieraden uit de oudheid zijn fascinerend. Het niveau van de edelsmeedkunst in de oudheid was zodanig dat het duizenden jaren later nog steeds bewondering oogst: vooral als men stilstaat
Nadere informatieeen zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd
Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen
Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de
Nadere informatieBeschrijving schaal van Oegstgeest. Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen.
Beschrijving schaal van Oegstgeest Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. Figure 2: Onderaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen. De schaal heeft een diameter van 21 centimeter
Nadere informatieEen Egyptische collectie in Leiden
Een Egyptische collectie in Leiden Naam: Klas:.. Het Rijksmuseum van Oudheden, de naam zegt het al, toont voorwerpen uit oude tijden. De collectie bestaat uit objecten van beschavingen die vandaag de dag
Nadere informatie3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.
6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieAchter Hotep-Choe staan zijn broer Sobek-hotep, zijn zus Sat-weseret en zijn neefje Imeny. Helemaal rechts staat de vrouw van Hotep-Choe: Hapy.
Mummies 11 1. Stèle van (Hotep-)Choe De Egyptenaren geloofden dat zij in het leven na de dood ook moesten eten. Hier wordt het brengen van voedsel aan de overledene uitgebeeld. Rechts staat een kind met
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieDE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6. Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum. 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te:
DE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6 Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te: 1 In de museumzaal hangen banieren met tekst. Een banier is een soort vlag. Er staan ook
Nadere informatieNaam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6
Naam: De Romeinen De Romeinse bouwkunst. De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis. Ze bouwden tempels, riolen, waterleidingen, wegen, kanalen, huizen, aquaducten, havens, bruggen en
Nadere informatieHet eerste schrift hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62211
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62211 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieBouwmaterialen door de eeuwen heen
Bouwmaterialen door de eeuwen heen 1. Kies bouwmaterialen voor jouw huis Stel dat jij op een dag de kans krijgt om zelf een huis te verbouwen of te bouwen. Welke materialen zou jij kiezen voor de constructie
Nadere informatiebeeldende vormgeving Naam:...Klas... Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details.
beeldende vormgeving Naam:...Klas... thema 6: De mens Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details. Zolang de mens zich bezig gehouden heeft met kunst, heeft hij
Nadere informatie1 Lees het tekstbordje bij het beeld. Wie is hier te zien? Met welk gereedschap werd het krullende haar gemaakt? Waaraan kan je dat zien?
BREEKBARE BEELDEN Lees het tekstbordje bij het beeld. Wie is hier te zien? Heracles Met welk gereedschap werd het krullende haar gemaakt? Waaraan kan je dat zien? Handboor. Er zitten diepe gaatjes in het
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kleuren Inleiding Hallo allemaal. Ik hou mijn spreekbeurt over kleuren omdat ik het een leuk en interessant onderwerp vind en ook omdat kinderen er niet zo snel op komen denk ik. Ik heb mijn spreekbeurt
Nadere informatieReisverslag Berlijn 2012 Deel 2 [1]
Gepubliceerd op Willem-Jan van der Zanden (http://www.wjvanderzanden.nl) Home > Reisverslag Berlijn 2012 Deel 2 Reisverslag Berlijn 2012 Deel 2 [1] Door wjvanderzanden [2] op za, 10/20/2012-22:50 Tags:
Nadere informatiePubliekssamenvatting. Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden
Publiekssamenvatting Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden Catastrofale overstromingen kwamen vaak voor in de geschiedenis van Pannerden, wat met de ligging in de driehoek tussen de rivieren
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieBaksteen. Wat is baksteen en hoe wordt baksteen gemaakt?
Baksteen Wat is baksteen en hoe wordt baksteen gemaakt? De klei : Klei is in de loop van duizenden jaren ontstaan. Door plantengroei, ijs en temperatuurwisselingen wordt natuursteen vergruisd, zo ontstaan
Nadere informatieVerlichting 3de graad Lager Onderwijs
Werkmap Verlichting 3de graad Lager Onderwijs 1 Inleiding Nu gaat met één druk op de schakelaar het licht aan en uit. Niet veel inspanning! We staan er dan ook niet bij stil dat elektriciteit in huis voor
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7.
Piramides inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. De bouw van de piramide 10 8. Beroemde piramides 13
Nadere informatieKeramiek. College kunstacademie Utrecht HKU
Keramiek Keramiek College kunstacademie Utrecht HKU Materialen Keramiek - Inleiding / Geschiedenis - Keramiek in gebruik - Soorten keramiek - Soorten klei / basismateriaal - Verwerken basismateriaal -
Nadere informatieRomeinen. Romeinen. Germanen
Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns
Nadere informatieWat is klei? klei is een
Over klei Wat is klei? Keramiek komt van het griekse woord Keramos en betekent gebakken aarde. klei is een verpulverd gesteente klei kun je gemakkelijk vinden naast rivieren en aan de kust. klei bestaat
Nadere informatieMUMMIES IN BRUGGE GEHEIMEN VAN HET OUDE EGYPTE
MUMMIES IN BRUGGE GEHEIMEN VAN HET OUDE EGYPTE EDUCATIEF PROGRAMMA VOORTGEZET ONDERWIJS Beste leerling, Welkom bij de tentoonstelling Mummies in Brugge Geheimen van het Oude Egypte. In deze tentoonstelling
Nadere informatieTAALKAART - Wij maken met de klas ons eigen middeleeuws naamdichtenboek! 1 Naamdicht
TAALKAART - In de middeleeuwen was een boek een voorwerp van luxe en prestige. Er waren veel huiden nodig om alles op te schrijven en de kleurstoffen die dienden om de gekleurde inkten te maken, kwamen
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatieMET KWAST EN VERGROOTGLAS
LES 3 Activiteit Doel Duur Lesmateriaal MET KWAST EN VERGROOTGLAS Determineren van archeologische vondsten De leerling kan met hulpmiddelen een eenvoudige historische bron dateren en het gebruik omschrijven
Nadere informatieOPGRAVING BEST-AARLE AFGEROND
OPGRAVING BEST-AARLE AFGEROND In het najaar van 2011 en de lente van 2012 deed een team archeologen van Archeologisch Onderzoek Leiden (Archol bv) en Diachron UvA bv opgravingen in Aarle in de gemeente
Nadere informatielandelijk, licht EN eclectisch interieur
interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en
Nadere informatieAfdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd
Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Spelen met vuur Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte in leerdagboek
Nadere informatieInhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.
Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De
Nadere informatieMini s bij de Romeinen
Na de zomervakantie neemt Kids Lodge uw kind mee terug in de tijd, we reizen we terug in de tijd naar de tijd van de Romeinen (van 7 september tot/m 16 oktober). Mini s bij de Romeinen Maandag: Kids natuur
Nadere informatieDe aanzetsteentjes van de toren van de Dorpskerk van IJsselmuiden door Gerard Bastiaan
De aanzetsteentjes van de toren van de Dorpskerk van IJsselmuiden door Gerard Bastiaan De gemeente Kampen heeft een grote diversiteit aan monumenten zowel in vorm, functie als leeftijd. Eén van de oudste
Nadere informatieOpgravingen in Ruien - Rosalinde (gem. Kluisbergen) : van een prehistorisch kampement uit de ijstijd tot de Romeinse periode
Opgravingen in Ruien - Rosalinde (gem. Kluisbergen) : van een prehistorisch kampement uit de ijstijd tot de Romeinse periode Het onderzoeksgebied vanuit de lucht bekeken (Foto: Birger Stichelbaut). De
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatieKeramiek Keramiek HKU. Materialen College kunstacademie Utrecht. Keramiek, woordenlijst. Keramiek
College kunstacademie Utrecht HKU - in gebruik, woordenlijst Soorten: Steengoed Aardewerk Terracotta Porselein Bone China Vormen Draaien Handvormen Opbouwen Extruderen Massief Proces: Winning Voorbereiding
Nadere informatieDoelgroep: groep 5 t/m 8 (vraag 9 is vooral geschikt voor groep 7/8. Groep 5/6 kan deze vraag overslaan)
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT In deze lessenserie hebben leerlingen van alles geleerd over archeologie en het leven van vroeger. Met deze quiz kunnen ze hun kennis testen. Opmerking: De leerlingen hebben tot
Nadere informatieweetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje
Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius
Nadere informatieBijbelse symboolpanelen
Bijbelse symboolpanelen Bijbelverhalen lees je niet op dezelfde manier als een krantenartikel, een geschiedenisboek, een liefdesbrief of een gedicht. Toen men deze verhalen opschreef, maakten de schrijvers
Nadere informatieHet hindoeïsme heeft geen stichter. Voor het ontstaan van het hindoeïsme moeten we naar India gaan: een groot land in Azië.
Het hindoeïsme Hoe is het hindoeïsme ontstaan? Het hindoeïsme heeft geen stichter. Voor het ontstaan van het hindoeïsme moeten we naar India gaan: een groot land in Azië. Eeuwenlang leefden in dat land
Nadere informatieSamenvatting Kunst ABC
Samenvatting Kunst ABC Week 1: Kunst algemeen + film, beeldhouwen en fotografie Info: Wat is kunst? Kunst kan verschillende soorten dans, muziek, schilderijen, toneel en beelden zijn. Beeldhouwkunst of
Nadere informatieCollectie archeologie Laatst aangepast zondag 23 maart 2008 00:33. De Steentijd
De Steentijd Het HVR museum beschikt over een uitgebreide steentijdcollectie waarvan een representatief gedeelte permanent wordt tentoongesteld. De collecties zijn gevormd uit schenkingen en bruiklenen
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, We zijn vandaag bij elkaar om onze doden te herdenken. Vier namen zullen worden genoemd, vier mensen uit onze gemeente, die in het afgelopen
Nadere informatieWerkstuk gemaakt door Naomi Buur!
Werkstuk gemaakt door Naomi Buur! Hoofdstuk 1: Voorwoord blz. 1 Hoofdstuk 2: Geschiedenis blz. 2 Hoofdstuk 3: Het vervolg van de Spelen blz. 3 Hoofdstuk 4: De moderne Spelen blz. 4 Hoofdstuk 5: Olympische
Nadere informatieOp de afdeling van de Grieken stonden onder andere: - vazen (roodfigurige en zwartdigurige) - amforen - kylikschen - kourosbeelden
Museum voor oudheden In het rijksmuseum voor oudheden in Leiden is van alles te vinden over archeologie. Zo staat op de site dat jong en oud kan genieten van beschavingen uit het oude Egypte, het nabije
Nadere informatie100% Romeins. op zoek naar de Romein in jezelf
100% Romeins op zoek naar de Romein in jezelf 1 Wist je dat alle voorwerpen op deze tentoonstel- hoi, dit is de route, begin bij leger, dan door naar haard en huis en zo verder. dit is de 2e verdieping
Nadere informatieInca DresscoDe KInDerboeKje 1
Inca Dresscode Kinderboekje 1 Welkom op de tentoonstelling «Inca Dress Code»! Je zal tijdens deze tentoonstelling meer te weten komen over sieraden en kleding uit Peru en ontdekken hoe volkeren zoals de
Nadere informatieAntwoorden Kennismaking met de Klassieken. Thema Te wapen! Oorlog bij de Klassieken. Grieken. Vraag 1. a. Tarente, Zuid-Italië. b v. Chr.
Antwoorden Kennismaking met de Klassieken Thema Te wapen! Oorlog bij de Klassieken a. Tarente, Zuid-Italië. b. 340 330 v. Chr. Eigen antwoord leerling. De aanwezigheid van tin zorgt voor de groenige kleur
Nadere informatieThema : Licht Onderwerp : Het licht bij de oermens!
1 Thema : Licht Onderwerp : Het licht bij de oermens! Het licht bij de oermens! Onze allereerste voorouders waren voor de ontdekking van het vuur aangewezen op de zon. De zon gaf hun immers warmte en licht.
Nadere informatieVoorbereiding post 1. Werken voor de hei Groep 4-5
Voorbereiding post 1 Werken voor de hei Groep 4-5 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 1: Werken voor de hei, voor groep 4 en 5. Inhoud: Algemeen Verhaal
Nadere informatieKIJKWIJZER BEELDENTUIN ZIE... DE MENS. In de beeldentuin van Museum de Fundatie staan veel beelden met als onderwerp: de mens.
KIJKWIJZER BEELDENTUIN SCHOOL: NAAM: ZIE... DE MENS In de beeldentuin van Museum de Fundatie staan veel beelden met als onderwerp: de mens. Elke kunstenaar benadert dit op zijn eigen manier, bijvoorbeeld
Nadere informatie100% romeins. opdrachtenboekje
opdrachtenboekje schoonheid en gezondheid goden handel huis en haard leger Dit is de route van jullie groepje: Jullie beginnen bij LEGER. Ben je klaar, dan loop je door naar HUS EN HAARD. En zo verder.
Nadere informatieStromingen in vogelvlucht
Stromingen in vogelvlucht Grieken en Romeinen (Klassiek Erfgoed) 500 v. Chr. tot 400 n. Chr. Middeleeuwen (Goddelijke Orde) 500 tot 1500 Renaissance (Homo Universalis) 1500 tot 1600 Barok en Rococo (Verleiding
Nadere informatieSint, mag ik u iets vragen?
Sint, mag ik u iets vragen? inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 5 december? 3. Waarom stopt Sint iets in je schoen? 6 4. Kwam Sinterklaas vroeger
Nadere informatieArcheologie. Dit werkstuk is gemaakt door: Lonneke Surstedt.
Archeologie Dit werkstuk is gemaakt door: Lonneke Surstedt. Inhoudsopgave Wat is een archeoloog? Bekende archeologen. Opleiding. Soorten archeologen. Tempel van Empel. Opgravingen. Mijn buurman. 1 Wat
Nadere informatieGeschiedenis hoofdstuk 3
Geschiedenis hoofdstuk 3 Romeinse rijk 500 v Christus 500 na Christus Rome de eeuwige stad : deze stad bestaat al eeuwenlang. De tijdlijn Het Romeinse rijk begint 500v Chr. En eindigt 500 na Christus.
Nadere informatieLiefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw
Liefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw 1 zaal 3 2 zaal 4 zaal 5 Liefde ik heb je zo lief! zaal 2 zaal 1 Ingang Uitgang begane grond Als je verliefd bent wil je er over
Nadere informatieHeer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin
Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij
Nadere informatieCubetto s schoolreisje. Boek 2
Cubetto s schoolreisje Boek 2 Ga voor tips en trucs voor het gebruik van de boeken en kaarten naar primotoys.com/resources Verhaal door Erin Eby. Illustraties door Momo. Vandaag gaat de klas van Cubetto
Nadere informatieRond en groen De piramiden van Ronse
Rond en groen De piramiden van Ronse /LEAD/ Volgens de Vlaamse streekauteur Omer Wattez (1857-1935) is Ronse de Parel van de Vlaamse Ardennen. Deze eretitel heeft de stad grotendeels aan zijn geaccidenteerde
Nadere informatieInleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd
Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op
Nadere informatieNatuurburen. In samenwerking met Stichting Welzijn Zorgcentra Basisscholen NME Centrum. Doel Saamhorigheid in de wijk versterken Elkaar leren kennen
Natuurburen In samenwerking met Stichting Welzijn Zorgcentra Basisscholen NME Centrum Doel Saamhorigheid in de wijk versterken Elkaar leren kennen Projectbeschrijving Ouderen en jongeren voeren samen activiteiten
Nadere informatieWelkom op deze vierde studie avond
DANIEL DE ZEVENTIG WEKEN Welkom op deze vierde studie avond Zoeklicht Seminar 70Jaarweken van Daniel 12/12/2014 70JW.1: 1 Profetie over de 70 jaarweken van Dan. 9:24-27 Over Israel en Jeruzalem Rechterstoel
Nadere informatieZoals wij Jezus kennen, zo kennen zij de profeet Mohammed als verkondiger van het geloof.
Islam 1. Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is Islam? 3. Het dagelijkse leven 4. Enkele rituelen 5. De dood 6. Feesten 7. Bibliografie 2. Wat is Islam? De Islam is één van de vijf wereldgodsdiensten. Hij is niet
Nadere informatieBreien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf
Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, 1400-1410. Geschilderd door Bertram von Minden (1340-1414), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek
Nadere informatieMaanden. groep 5/6. september oktober november. december januari februari. maart april mei. juni juli augustus
Maanden maart april mei juni juli augustus september oktober november december januari februari groep 5/6 Inleiding Maanden Ben jij dol Ons op chocolade? jaar telt 12 maanden. Op een reep? Ze hebben allemaal
Nadere informatieHunebedden. Inleiding. Hoofdstuk 1 Wat zijn hunebedden en waar kun je ze vinden?
Hunebedden Inleiding Ik hou mijn werkstuk over hunebedden, omdat ik het een leuk onderwerp vind. Maar ik hou het er ook over, omdat ik er veel van te weten wil komen. Ik ben op het idee gekomen, omdat
Nadere informatieGenisis. Nijlwater maken. Sekhem Iset. Dit ritueel beschrijft hoe iemand op het magische pad het heilig Nijlwater van Isis kan creëren.
Nijlwater maken. Sekhem Iset 2015 Genisis.: Isian Witchcraft. Dit ritueel beschrijft hoe iemand op het magische pad het heilig Nijlwater van Isis kan creëren. - http://www.genisis.nl] - www.facebook.com/genesofisis]
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen het gisterenmorgen zulk mooi weer was, de zon scheen, de lucht was blauw en ik liep naar buiten, kreeg ik zin om in de tuin aan de slag te gaan.
Nadere informatieKinderen in de oudheid. Naam, datum, etc
Kinderen in de oudheid Naam, datum, etc Inleiding De kinderen in de oudheid verschilden niet zo heel veel van de kinderen van nu. Vaak gingen ze ook naar school, ze woonden bij hun gezin en in hun vrije
Nadere informatieBEELD VAN CHRISTUS Albert Metselaar, 2013 albertmetselaar@home.nl
BEELD VAN CHRISTUS Albert Metselaar, 2013 albertmetselaar@home.nl Gij zult u geen gesneden beelden maken. Laten we maar direct met de deur in huis vallen. Afbeeldingen van het goddelijke worden niet gewaardeerd,
Nadere informatieDe vragen van Jeruzalem werpen je op je zelf terug. Er was in de stad Jeruzalem een nauw poortje, waar maar een persoon tegelijk door kon.
Ontmoetingskerk Laren, 20 maart 2016 Lucas 19 Iedereen maakt in zijn leven een tocht naar Jeruzalem. Jeruzalem is in de bijbel iets anders en het is meer dan een plaats op de landkaart. Jeruzalem betekent
Nadere informatieBijbelstudie lessen voor 8-12 jaar
Deze handleiding is van Bijbelstudie lessen voor 8-12 jaar Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK Lessen zijn oorspronkelijk geschreven als dagelijkse Bijbelstudie tijdens een GO KIDS zendingsreis naar Roemenië.
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom
Nadere informatieInfo- en liedjesboekje. Palmpasen en Pasen. Widar Vrijeschool Groningen
Info- en liedjesboekje Palmpasen en Pasen Widar Vrijeschool Groningen Palmpasen - Pasen - Lente De natuur ontwaakt, lente! De planten groeien in het voorjaar tegen de zwaartekracht in. Wij krijgen zin
Nadere informatieOerboeren in de Friese Wouden.
Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd
Nadere informatieOnreine dingen: Potten en ovens
Dit document is een script van onderwijs dat is bedoeld om via video te worden getoond. In de video worden relevante tekst, dia s, media en afbeeldingen getoond om de presentatie te vergemakkelijken. Daarom
Nadere informatieHunebedden de steentijd
Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden
Nadere informatieJACQUELINE SCHÄFER. Jacqueline Schäfer woont en werkt in Amsterdam. Daar deed zij ook in 1989 eindexamen aan de Gerrit Rietveld Academie.
JACQUELINE SCHÄFER Jacqueline Schäfer woont en werkt in Amsterdam. Daar deed zij ook in 1989 eindexamen aan de Gerrit Rietveld Academie. Tot dat moment was het schilderen toch vooral iets wat zij voor
Nadere informatieKom hierboven! - Brandstof voor je ziel - Kijken naar je eeuwige erfenis - Ingaan op je eeuwige roeping
Kom hierboven! Kom hierboven! - Brandstof voor je ziel - Kijken naar je eeuwige erfenis - Ingaan op je eeuwige roeping Schoonheid is een kwaliteit of beleving (van een persoon, voorwerp, klank, plaats
Nadere informatieNu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in
750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de
Nadere informatieVerslag Geschiedenis De Grieken
Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag door een scholier 902 woorden 3 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Grieken Annabel van der Geer H1B Voorwoord Ik ga vertellen over de cultuur, politiek
Nadere informatieThe Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library
De conservering van de Dode Zee-rollen door: The Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library De vondst van de Dode Zee-rollen wordt als een van de grootste archeologische ontdekkingen van de 20ste eeuw
Nadere informatieVandaag is rood. Pinksteren 2014. Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen
Vandaag is rood. Pinksteren 2014 Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen Dat mooie rood was ooit voor mij Een kleur van passie
Nadere informatieSoorten bronnen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62210
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 June 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62210 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieFilm en. Een boerendorp. Thema 2 Vergelijken. Les 2.1 Een film over Willem Adriaensz. WOORDWEB: Een boerendorp. Woordweb : filmen
Les 2.1 Een film over Willem Adriaensz WOORDWEB: Een boerendorp 1. Een boerendorp : een dorp met boerderijen 2. Leem: een soort grond die op klei lijkt. Leem wordt tussen het hout gesmeerd, waarna het
Nadere informatieGenesis 11:1-9 1 De gehele aarde nu was één van taal en één van spraak. 2 Toen zij oostwaarts trokken, vonden zij een vlakte in het land Sinear, waar
Genesis 11:1-9 1 De gehele aarde nu was één van taal en één van spraak. 2 Toen zij oostwaarts trokken, vonden zij een vlakte in het land Sinear, waar zij zich vestigden. 3 En zij zeiden tot elkander: Welaan,
Nadere informatieFuncties en Invalshoeken Kunst
Inleiding Kunst Algemeen Functies en Invalshoeken Kunst Overal om ons heen zien we kunst: of het nou in de gangen van school is, in het museum, of in een kerk het hangt er vol mee. In heel uiteenlopende
Nadere informatie