THEMA 4. Meander. Aardrijkskunde LESWIJZER

Transcriptie

1 THEMA 4 6 Meander Aardrijkskunde LESWIJZER

2

3 Meander Leswijzer Thema 4 Streken en klimaten Inhoud Themaopening 2 Les 1 4 Les 2 12 Les 3 20 Les 4 36 Omschrijving thema 44 Achtergrondinformatie bij het thema 44 Didactische achtergrond 44 Extra activiteiten les 1 45 Extra activiteiten les 2 46 Extra activiteiten les 3 46 Extra activiteiten les 4 47

4 Thema 4 Streken en klimaten thema 4 Streken en klimaten les 1 les 2 les 3 les 4 72 VOORAF _T4.indd :56:18 Vraag de kinderen naar buiten te kijken en laat een aantal kinderen vertellen wat voor weer het vandaag is. Kennen ze het woord klimaat? KIJKEN Vraag: Wat zie je op de foto? Waarom zou het meisje een blad boven haar hoofd houden? MENING Vraag: Wat zou de foto te maken kunnen hebben met de titel van dit thema, Streken en klimaten? 2

5 STAP 2 Streken en klimaten Ons weer heeft rare streken. De ene keer schijnt de zon, dan regent het: in Nederland kennen we veel verschillende soorten weer. Maar in andere delen van de wereld is het juist altijd stikheet of ijskoud. Het is een wereld van verschil. Begrippen klimaat klimaatgebied gematigd klimaat gematigd klimaatgebied tropen subtropen polen temperende werking hoogteligging boomgrens _T4.indd :56:31 BEGRIPPEN Vraag: Zal het thema alleen over het weer in Nederland gaan? Waar kun je dat aan zien? ONTDEKKEN Vraag: Over welk begrip van dit thema wil je het liefst iets leren? Naar welk begrip ben je het meest benieuwd? Zeg: Schrijf deze begrippen op een blaadje en bewaar dat in je schrift. 3

6 Les 1 Van tropen tot polen Lesdoelen De kinderen leren: dat de wereld is verdeeld in verschillende klimaatgebieden; dat er verschil is tussen het gematigd klimaatgebied, de tropen, de subtropen en de polen; waar de gematigde klimaatgebieden, de tropen, de subtropen en de polen liggen; dat de zee, de hoogte ligging en de wind invloed hebben op het klimaat. Begrippen Lesschema (max 50 min.) klimaat Themaopening 10 min. klimaatgebied Stap 1 10 min. gematigd klimaat Stap 2 10 min. gematigde klimaatzone Stap 4 10 min. Stap 3 10 min. tropen subtropen polen thema 4 les 1 Van tropen tot polen les 2 les 3 les 4 In de wereld heb je verschillende soorten weer. Maar hoe komt dat eigenlijk? En hoe leven kinderen in heel warme en heel koude landen? STAP 1 Van koud naar warm In Nederland is het in de zomer warm en in de winter koud. Dat is niet overal zo. Samuli woont helemaal in het noorden van de wereld. Daar is het bijna altijd ijskoud. Tawasi woont in de buurt van de evenaar. Daar is het juist altijd stikheet. Het leven ziet er voor Samuli heel anders uit dan voor Tawasi. Samuli moet zich bijvoorbeeld altijd dik aankleden. Tawasi doet juist kleren aan die weinig warmte geven. Klimaatgebieden Op het kaartje zie de gebieden in de wereld waar het klimaat overal hetzelfde is. Je noemt dat klimaatgebieden. Het hangt af van de plek op aarde waar je woont, in welk klimaatgebied je leeft. Nederland ligt in het minder warme gebied. Ga naar STAP 1 in je werkboek. Bij de evenaar is het het warmst en op de Noordpool en de Zuidpool het koudst. Het klimaat In het noorden van de wereld is het klimaat dus anders dan in het midden van de wereld. Het klimaat is het weer dat je in een land vaak hebt. Je spreekt over weer als het over een dag of een week gaat. Maar klimaat zegt iets over het weer van de afgelopen jaren. Een land waar het bijna altijd vriest, heeft een koud klimaat. Hallo, ik ben Samuli. Bij ons ligt er een groot deel van het jaar sneeuw. 74 Hoi, ik ben Tawasi. Bij ons is het altijd heel warm. 4 VOORAF _T4.indd :56:43 De kinderen hebben bij de themaopening al een beschrijving gegeven van het weer van die dag. Kunnen ze ook een algemene beschrijving geven van het weer in Nederland? KIJKEN Bekijk samen de foto s van Samuli en Tawasi. Vraag: Hoe kun je zonder de tekst te lezen al zien dat zij elk in een ander klimaat wonen? Wat zijn de verschillen met ons klimaat hier? LEZEN Lees samen de tekst over de klimaatgebieden. Welke drie klimaatgebieden kun je aanwijzen op de kaart van de wereld? In welk klimaatgebied woont Samuli? En Tawasi? UITGEBREIDER Vertel: In thema 3 hebben we het gehad over de stand van de zon. Vraag: Waarom is het rond de evenaar ook weer het warmst? Wat heeft dat te maken met de zon?

7 Materialen Basis Lesboek: pagina 72 t/m 89 Werkboek: pagina 62 t/m 81 Handleiding: pagina 4 t/m 11 Meer Bakkaarten: kaart 19 t/m 24 Digitaal schoolbord: les 1 VOORAF thema 4 STAP 1 les 1 Van tropen tot polen Van koud naar warm les 2 les 3 les 4 Vertel de kinderen dat ze voor deze vraag goed naar het kaartje van de wereld in het lesboek moeten kijken. 1 Samuli leeft in een ander klimaat dan Tawasi. Wat is een klimaat? Het weer dat je in een land vaak hebt. 2 Kleur op de aardbol de warme gebieden, de minder warme gebieden en de koude gebieden. Schrijf in de gebieden: koud warmer warmst koud... Bespreek de vraag met de kinderen. Leg uit dat de drie klimaatgebieden helemaal rondom de aarde lopen. warmer... UITGEBREIDER warmst... Vraag: Waar ligt Nederland op de aardbol van vraag 2? In welk klimaatgebied ligt Nederland? 64 Ga naar STAP 2 in je lesboek. ANDERE LEERSTIJL De kinderen blazen een ballon op en tekenen de klimaatgebieden er met een dikke viltstift. Zo krijgen ze een beter gevoel voor het feit dat de klimaatgebieden rondom lopen _T4.indd :48:59 5

8 Les 1 Van tropen tot polen STAP 2 Niet te koud en niet te warm Verschil zomer en winter Het gebied waar gematigde klimaten liggen, heet de gematigde klimaatzone. Op het noordelijk halfrond vind je deze zone tussen de Noordpool en de Kreeftskeerkring. En op het zuidelijk halfrond tussen de Steenbokskeerkring en de Zuidpool. Kijk je ook elke dag naar het weerbericht? Het weer in Nederland is steeds anders. De ene dag regent het, de andere dag is het mooi weer. Of het vriest en de volgende dag is het weer tien graden. Maar er is nooit een enorm verschil in temperatuur. De gematigde klimaatzone is heel groot, heel veel landen van de wereld liggen erin. Nederland bijvoorbeeld, maar ook Amerika en Rusland. In al die landen is er een verschil in temperatuur tussen de winter en de zomer. In sommige landen, zoals Nederland, is dat verschil klein. Maar in andere landen, zoals Rusland, is het verschil groot. De gematigde klimaatzones Gematigd klimaat We noemen dat een gematigd klimaat. Dat betekent dat de zomers niet heel warm zijn en de winters niet heel koud. Maar in de winter is het er wel kouder dan in de zomer. Gemiddeld ligt de wintertemperatuur wel boven de nul graden. Weetje: De warmste plek op aarde ligt in de Saharawoestijn. Hier stond de thermometer een keer op 58 graden. De koudste plek ligt op de Zuidpool. Hier was het eens 89 graden onder nul. Het hele jaar door valt er regen, en soms valt er in de winter sneeuw. gematigde klimaatzone Ga naar STAP 2 in je werkboek. 75 LEZEN _T4.indd :08:49 Lees samen de titel. Vraag: Waar zou deze titel op slaan? Heeft het ook met Nederland te maken? KIJKEN Bekijk de foto van het weerbericht. Vraag: Wat zijn de verwachtingen? LEZEN Lees de tekst onder de twee subkopjes. Vertel dat deze subkopjes helpen om snel het belangrijkste uit de tekst te vinden. Bekijk de kaart. Vraag: Waar liggen de gematigde klimaatzones? Waar liggen Nederland en Rusland? En waar Amerika? 6

9 STAP 2 Niet te koud en niet te warm 3 Schrijf je eigen weerbericht bij de tekeningen. Wat voor weer wordt het? Met welke temperaturen? ANDERE LEERSTIJL De kinderen beschrijven in groepjes van twee het weerbericht bij de tekeningen. Voor de klas presenteren ze het als echte weermannen of weervrouwen. UITGEBREIDER Laat de kinderen twee weerberichten schrijven van weertypes die typisch voor Nederland zijn. Hoeveel verschillende types kunnen ze bedenken? eigen antwoord eigen antwoord Bespreek deze vraag klassikaal. Vertel bij Regen is er het hele jaar door dat het niet zo is dat het overal veel regent, maar dat de regen wel zomer en winter voor kan komen. 4 Wat past bij een gematigd klimaat? Kruis aan. De zon schijnt altijd. X Er is een verschil in temperatuur tussen winter en zomer. Je hebt een heel koude winter en een heel warme zomer. X Regen is er het hele jaar door. Ga naar STAP 3 in je lesboek _T4.indd :49:02 7

10 Les 1 Van tropen tot polen thema 4 les 1 Van tropen tot polen les 2 les 3 les 4 STAP 3 Tropische hitte Elise zit binnen voor de tv. Eigenlijk wilde ze buiten spelen met Tom, maar het regent. Nu kijkt ze naar een film over kinderen in verschillende gebieden. Het begint met Raona. Zij woont aan de andere kant van de wereld, in Brazilië. van de evenaar. Je hebt er geen verschil tussen zomer en winter. In plaats daarvan is er een droge en een natte periode. In de natte periode regent het niet zoals bij ons, maar veel harder. Elise zapt door naar een programma over de woestijn. het gaat over Mohammed. en Italië. In de subtropen zijn de zomers tropisch. Het is er erg heet. In de winter is het nooit heel erg koud. In sommige gebieden valt er in de winter heel veel regen en in andere juist heel weinig. Ga naar STAP 3 in je werkboek. 76 Tropen Raona woont in de tropen. De tropen liggen in het gebied ten zuiden en ten noorden Raona: Hier speel ik met mijn vriendjes in de rivier de Amazone. Het weer is hier altijd vochtig en warm, ongeveer 25 graden. Van december tot maart valt er veel regen. Soms is de warme vochtigheid niet fijn. Dan nemen we een duik in het water! Subtropen Mohammed woont in de subtropen. Het is een klimaatgebied met veel verschillende weersoorten. Alle grote woestijnen van de wereld liggen in de subtropen. Maar ook plekken die je misschien wel kent van vakantie, zoals Zuid-Frankrijk Mohammed: Ik woon in Mali. Ik woon aan de rand van de grootste woestijn van de wereld, de Sahara. Het is hier overdag heel warm, maar s nachts kan het erg koud worden. Het regent hier niet vaak. We moeten zuinig zijn met water. 8 LEZEN _T4.indd :57:01 Lees met de kinderen de teksten bij de foto s van Raona en Mohammed en kijk naar de foto s. Vraag: Waar zou jij liever wonen? En waarom? KIJKEN Kijk nu naar de wereldkaart. Vraag: In welke klimaatgebieden liggen Brazilië (waar Rona woont) en Mali (waar Mohammed woont)? LEZEN De kinderen lezen de rest van de tekst. Schrijf twee woordvelden op het bord: tropen en subtropen. Vraag: Welke woorden horen daarbij? VERTELLEN Vertel dat je de klimaatgebieden weer kunt onderverdelen in kleinere gebieden. Zo zijn er in de tropen gebieden waar het niet zo heel warm is en gebieden waar het bijna altijd snikheet is.

11 thema 4 STAP 3 les 1 Van tropen tot polen Tropische hitte les 2 les 3 les 4 Bespreek deze vraag klassikaal. Laat een aantal kinderen hun antwoord voorlezen. 5 Je bent op vakantie op een tropisch eiland. Wat kun je de mensen thuis over het weer vertellen? Wat voor invloed heeft het weer bijvoorbeeld op het leven en de kleding van de mensen? eigen antwoord Groeten uit de tropen! MET Z N TWEEËN Laat de kinderen die dit nodig hebben deze opdracht in tweetallen maken. Ze noemen om de beurt een kenmerk en zeggen of dit bij de tropen of subtropen hoort, en waarom. 6 Wat weet je over de tropen en de subtropen? Vul het schema in. Kies uit: geen verschil tussen zomer en winter rond de evenaar ten zuiden en noorden van de evenaar warm en vochtig weer grote woestijnen zowel droog als nat tropische zomers verschillende winters tropen subtropen - geen verschil tussen - tropische zomers, zomer en winter - verschillende winters - rond de evenaar - ten zuiden en noorden van - warm en vochtig weer de evenaar - zowel droog als nat - grote woestijnen van de wereld UITGEBREIDER Laat de kinderen net als bij vraag 5 een kaart schrijven, maar dan vanuit een woestijngebied. Ga naar STAP 4 in je lesboek _T4.indd :49:05 9

12 Les 1 Van tropen tot polen Dit weet ik nu STAP 4 De polen Op het bovenste en het onderste puntje van de aarde is het altijd ontzettend koud. Het zijn de koudste gebieden van de wereld. We noemen ze de polen. Je hebt de Noordpool en de Zuidpool. De zon schijnt in deze gebieden altijd schuin op de aarde, waardoor hij bijna geen warmte afgeeft. De Noordpool Op de Noordpool zelf wonen geen mensen. Het gebied bestaat alleen uit ijs. In de landen om de Noordpool heen wonen wel mensen. Samuli woont in het noordelijkste puntje van Zweden, in Lapland. In de winter is het er de hele dag donker. Soms is het wel 45 graden onder nul. In de zomer gaat de zon juist niet onder en is het de hele dag licht. De wereld is verdeeld in verschillende klimaatgebieden. Nederland ligt in de gematigde klimaatzone. In deze zone zijn de zomers niet heel warm en de winters niet heel koud. De tropen liggen rond de evenaar. In dit gebied is het warm en vochtig. Er is geen verschil tussen zomer en winter. De subtropen liggen tussen de evenaar en de gematigde klimaatzone. De zomers zijn er tropisch, maar de winters verschillen. Op de polen is het altijd koud. De Zuidpool De Zuidpool is helemaal bedekt met ijs. De gemiddelde temperatuur is vijftig graden onder nul. Er wonen geen mensen op de Zuidpool. Ga naar STAP 4 in je werkboek. Samuli: Hier zie je mijn opa in typische kleren van Lapland. Hij heeft een grote kudde rendieren. In de lente trekt hij erop uit met zijn kudde. Er zijn af en toe wel mensen op de Zuidpool. Zij doen er onderzoek of maken een film VOORAF _T4.indd :09:36 Vraag: Welke klimaatgebieden hebben we tot nu toe besproken in deze les? Lees de eerste drie punten van Dit weet ik nu. Bespreek aan de hand van de eerste alinea de polen. Teken op het bord de aardbol en de zon en laat zien hoe de zon op de polen schijnt. Zien ze zo de schuine zonnestand? KIJKEN Bekijk samen de foto s van de Noordpool en de Zuidpool en lees het stukje tekst over de Zuidpool voor. Vraag: Waarom wonen er geen mensen op de Zuidpool? TERUGKIJKEN De kinderen pakken het briefje waarop ze aan het begin van dit thema de begrippen schreven waar ze het meest benieuwd naar waren. Vraag: Wat heb je in deze les al geleerd?

13 STAP 4 De polen 7 Vul in: Noordpool of Zuidpool. a Op de... Noordpool zelf wonen geen mensen. b Op de... Zuidpool is de gemiddelde temperatuur vijftig graden onder nul. c De zon gaat in de zomer niet onder op de... Noordpool. d De... Zuidpool is een groot eiland bedekt met ijs. 8 Samuli leeft in een heel koud klimaat. Zijn leven zal dus heel anders zijn dan jouw leven in Nederland. Hoe anders, denk je? Noem drie dingen. 1 Bijvoorbeeld: Hij moet zich altijd dik aankleden. 2 Hij moet goede schoenen aandoen om niet uit te glijden. 3 Hij kan niet met de fiets naar school. Extra 1 In welk klimaatgebied zou jij het liefst wonen: gematigd gebied, tropen, subtropen of polen? Waarom? 2 Teken een wereldbol met de klimaatgebieden erin. Teken bij elk gebied iets wat alleen daar te zien is. VOORAF Leg nog een keer uit dat het poolgebied een van de vier klimaatgebieden van de wereld is. De polen liggen precies boven- en onderop de aarde. MET Z N TWEEËN Laat de kinderen twee aan twee de opdracht maken. Ze lichten de antwoorden aan elkaar toe, zodat ze een beter begrip van de stof krijgen. Bespreek de verschillende antwoorden. Vraag: Wat zijn de beste voorbeelden? En waarom? _T4.indd :49:07 11

14 Les 2 Andere temperaturen Lesdoelen De kinderen leren dat: de temperatuur van een gebied niet alleen afhangt van de plek op aarde; de zee de temperatuur tempert; de hoogteligging ook invloed heeft: hoe hoger je komt, hoe kouder het wordt; de wind de temperatuur warmer of kouder maakt. Begrippen temperende werking hoogteligging boomgrens Lesschema (max 50 min.) Stap 1 15 min. Stap 2 10 min. Stap 3 10 min. Stap 4 15 min. Materialen Basis Lesboek: pagina 78 t/m 81 Werkboek: pagina 68 t/m 71 Handleiding: pagina 12 t/m 19 Meer Bakkaarten: kaart 19 t/m 24 Digitaal schoolbord: les 2 thema 4 les 1 les 2 Andere temperaturen les 3 les 4 Nederland ligt in dezelfde klimaatzone als Rusland, maar de temperatuur is er heel anders. Hoe kan dat? STAP 1 Hetzelfde klimaat, ander weer In landen die in dezelfde klimaatzone liggen, lijkt het weer vaak op elkaar. Maar er zijn ook verschillen. Laten we eens kijken naar de gematigde klimaatzone. Welke verschillen zijn er? Jan uit Wijk aan Zee: We hebben hier best vaak regen. Veel meer dan bij mijn neefje Thomas in Maastricht. Gek hè? Mila uit Rusland: Bij ons is het in de winter veel kouder dan bij jullie. Het vriest soms wel dertig graden! Dora uit Zwitserland: In de winter ligt er bij ons altijd sneeuw. Er komen hier veel mensen. 78 gematigde klimaatzone Ga naar STAP 1 in je werkboek. 12 VOORAF _T4.indd :10:11 Bespreek met de kin deren de titel. Wat zou hiermee worden be doeld? Vertel dat ze in deze les leren waarom het weer in landen in hetzelfde klimaatgebied toch heel erg kan verschillen. KIJKEN Bekijk met de kinderen de foto s van Jan, Dora en Mila. Vraag: Welke verschillen zijn er tussen de drie landen? KIJKEN Laat ze naar het wereldkaartje kijken Vraag: In welke klimaatzone liggen de drie landen? MOEILIJKER Vraag: Zouden er bij Jan, Dora en Mila ook verschillen zijn in het weer in de zomer? Welke?

15 thema 4 STAP 1 les 1 les 2 Andere temperaturen les 3 les 4 Hetzelfde klimaat, ander weer VOORAF Vertel dat op de foto s de landen van Dora, Mila en Jan in de zomer te zien zijn. 1a Schrijf de goede namen bij de plaatjes: Dora Mila Jan b Schrijf ook de landen bij de plaatjes. Het is zomer! De rivier is ontdooid en ik kan nu gewoon vissen met mijn vader. Mila Rusland Nu er geen sneeuw meer ligt, is het hier lekker rustig. Even geen toeristen! Dora Zwitserland Even genieten van de zon! Gisteren regende het de hele dag.... Jan... Nederland Bespreek vraag 1 klassikaal. Laat een aantal kinderen hun antwoorden toelichten. ANDERE LEERSTIJL Laat de kinderen een tekening maken van Mila, Dora en Jan in de winter waarbij ze de verschillen aangeven. 2 In welke klimaatzone liggen de landen van opdracht 1? In de gematigde klimaatzone. Ga naar STAP 2 in je lesboek _T4.indd :49:09 13

16 Les 2 Andere temperaturen STAP 2 Aan zee Wijk aan Zee Wijk aan Zee 19 C 20 C 23 C 6 C 5 C 2 C Maastricht Maastricht ZW/2-3 ZW/3-4 Ik had zo gehoopt dat het zou gaan sneeuwen, dan kon ik een sneeuwpop maken! Bij ons in Maastricht ligt al een beetje sneeuw. Ik ga zo naar buiten! Het is winter in Nederland. Maar hoe kan het dan bij Jan in Wijk aan Zee regenen, terwijl er bij zijn neefje Thomas in Maastricht sneeuw ligt? Dat komt doordat Jan dichter bij de zee woont dan Thomas. De zee maakt de temperatuur in de winter minder laag en in de zomer minder hoog. Ook brengt de zee regen met zich mee. Maar hoe verder je van de zee af woont, hoe kleiner de invloed van de zee wordt. Mila woont in het midden van Rusland. Daar is de zee heel ver weg, de zee heeft er geen invloed op de temperatuur. Daarom is het bij Mila in de winter kouder dan bij ons en in de zomer warmer. Rusland heeft een landklimaat. Ga naar STAP 2 in je werkboek. We zeggen dat de zee een temperende werking heeft. Temperen is iets minder sterk maken. Het water van de zee maakt de warmte minder warm en de kou minder koud. Omdat Nederland aan de zee ligt, is de invloed van de zee groot. Nederland heeft een zeeklimaat. Mila: In de winter kan het hier wel dertig graden vriezen. Maar in de zomer wordt het makkelijk dertig graden boven nul. Wat ik het liefst doe in de winter? IJsvissen! VOORAF _T4.indd :57:49 Lees de titel voor. Vraag: Wat zou de zee te maken kunnen hebben met de temperatuur? KIJKEN Bekijk met de kinderen het stripje en de twee kaartjes. Vraag: Past het stripje bij het linker of rechter kaartje? Waarom? LEZEN Lees met de kinderen de eerste twee stukjes tekst. Laat enkele kinderen het begrip temperende werking in hun eigen woorden uitleggen. Vertel: In de herfst en winter verdrijft de warme zeelucht dus de koude lucht boven het landoppervlak. In de lente en zomer wordt juist koelere lucht naar het land toe geblazen.

17 STAP 2 Aan zee VOORAF Bekijk met de kinderen het kaartje. Vraag: Waar ligt de zee, in het noorden, zuiden, oosten of westen? 3 Het is zomer. Schrijf de goede temperatuur in de lege hokjes. Kies uit: graden Laat de kinderen hun antwoorden motiveren. Zo ontdekken ze of ze het begrip temperende werking hebben begrepen. 4 Waarom is het aan zee in de zomer vaak minder warm? En in de winter minder koud? Gebruik het begrip temperende werking in je antwoord. De zee heeft een temperende werking op de temperatuur. Temperen betekent: minder sterk maken. De zee maakt in de zomer de warmte minder sterk, dus minder warm. En in de winter maakt de zee de kou minder sterk, dus minder koud. 22 Ga naar STAP 2 in je lesboek. 69 MET Z N TWEEËN Laat de kinderen deze opdracht samen maken. Ze geven het antwoord eerst mondeling aan elkaar, daarna schrijven ze het op. UITGEBREIDER De kinderen maken een stripje over Mila, die belt met Thomas uit Maastricht. Ze praten over het weer en wat ze in de winter allemaal doen _T4.indd :49:12 15

18 Les 2 Andere temperaturen thema 4 les 1 les 2 Andere temperaturen les 3 les 4 STAP 3 Hoog en laag Ik hoop maar dat er in de bergen wel sneeuw ligt. Hier is het nog vijf graden boven nul! Gelukkig, hier ligt wel sneeuw. En voor morgen hebben ze nog veel meer voorspeld! De hoogteligging van een plaats heeft ook invloed op de temperatuur. Hoe hoger je bent, hoe kouder het is. De temperatuur gaat ongeveer met zes graden omlaag per duizend meter die je omhoog gaat. Als je gaat skiën in de bergen, ben je meestal op meer dan tweeduizend meter hoogte. Dan is het al twaalf graden kouder dan in het dal. Daarom is het bij Dora uit Zwitserland in de winter ook veel kouder dan bij Jan uit Nederland. Hoe hoger je in de bergen komt, hoe minder bomen er zijn. Die houden niet zo van erge kou. Voorbij de boomgrens, hoog op de berg, staan helemaal geen bomen meer. Op Weetje: De hoogste berg van de wereld is de Mount Everest. Deze berg op de grens van Nepal en Tibet is 8850 meter hoog. Elk jaar schuift hij zes centimeter op. Misschien komt hij ooit nog eens in Nederland uit! de toppen van de allerhoogste bergen in de wereld ligt altijd sneeuw. Eeuwige sneeuw noem je dat. In Nederland hebben we bijna geen bergen. Maar er is wel hoogteverschil. Ga naar STAP 3 in je werkboek. De Mont Blanc in Frankrijk is bijna vijf kilometer hoog. Daar is de Vaalserberg niks bij! 80 In Limburg ligt de Vaalserberg. Hij is 322 meter hoog. 16 VOORAF _T4.indd :58:11 Kijk samen naar de foto van de Mont Blanc. Hoe zal het komen dat daar in de zomer toch sneeuw ligt? Lees met de kinderen de eerste alinea. Laat de daling van de temperatuur zien door op het bord een X-as te tekenen. Zet bij 0 meter 15 graden, bij 1000 meter 9 graden, enzovoorts. KIJKEN Bekijk het stripje. Vraag: In welk land is Jan op vakantie? Hoe kun je zien dat hij hoog in de bergen is? Op welk plaatje zie je dat het beste? MOEILIJKER Vraag: Kijk naar de foto s van de Vaalserberg en de Mont Blanc. Hoeveel graden kouder is het op de Mont Blanc?

19 thema 4 STAP 3 les 1 les 2 Andere temperaturen les 3 les 4 Hoog en laag 5 Kijk nog eens naar het stripje in het lesboek. a Aan de voet van de berg ligt geen sneeuw, maar op de top van de berg wel. Hoe kan dat? Hoe hoger iets ligt, hoe kouder het is. b Welk begrip hoort hierbij?... hoogteligging 6a Schrijf de goede temperatuur in de vlaggen. Kies uit: graden meter VOORAF Vertel de kinderen dat ze voor de beantwoording van deze vraag het eerste stuk tekst van het lesboek goed moeten lezen. Bespreek deze vraag. Teken de drie bergen, de temperatuur in het dal en de hoogte van de bergen op het bord. Laat een paar kinderen de goede antwoorden op het bord intekenen meter UITGEBREIDER 500 meter Vraag: Hoe heet het punt op de berg waar geen bomen meer groeien? Welk woord zit daarin verstopt (grens)? Waarom wordt dat woord gebruikt? b Op welke berg zul je op de top in ieder geval geen bomen meer Op de hoogste berg. tegenkomen?... Ga naar STAP 4 in je lesboek _T4.indd :49:13 17

20 Les 2 Andere temperaturen Dit weet ik nu STAP 4 Wind Lekker zonnen! Nou ja, zonnen... De temperatuur van een gebied hangt niet alleen af van de plek op aarde. Er is ook invloed van: De zee. De zee tempert de temperatuur: de kou wordt minder koud en de warmte wordt minder warm. De hoogteligging. Hoe hoger je komt, hoe kouder het wordt. De wind. Sommige windsoorten zijn koud, andere warm. Wind is een raar iets: je ziet de wind zelf niet, maar je voelt hem wel. Het is een stroming van luchtdeeltjes langs de aarde. Soms is de wind heel koud, soms lekker warm, als een föhn. Net als hoogteligging en de zee heeft ook de wind invloed op de temperatuur. Het is natuurlijk een heel verschil of de wind van de warme woestijn komt, of van de koude polen. De sirocco is een warme woestijnwind uit de Sahara. Hij waait wel eens naar Nederland. Op de auto s zie je dan woestijnzand liggen. De mistral is een koude wind in Zuid-Frankrijk, die helemaal van de polen vandaan komt. Hij maakt alles hier ijzig koud. Ga naar STAP 4 in je werkboek KIJKEN _T4.indd :58:19 Bekijk samen het stripje over Jan. Vraag: Waar gaat het stripje over? Wat zou wind te maken hebben met de titel van dit thema Andere temperaturen? LEZEN Lees samen de tekst van deze stap. Verwijs nog even naar het stripje, dat dus gaat over de invloed van de wind op de temperatuur. Kijk naar het kaartje en de foto s van de sirocco en de mistral. Verduidelijk eventueel hoe het komt dat de wind uit de Sahara warm is en van de polen koud. TERUGKIJKEN Lees samen met de kinderen Dit weet ik nu. Laat ze bij de eerste twee punten een bijpassend land bedenken en bij het laatste punt een voorbeeld noemen van een windsoort.

21 STAP 4 Wind 7 Net als de zee en de hoogteligging heeft ook de wind invloed op de temperatuur. Leg uit waarom. Soms is de wind heel koud, soms heel warm. De temperatuur op een plaats verandert daardoor: het wordt op die plaats kouder of warmer. 8 De sirocco en de mistral zijn allebei winden die van ver komen. Maar er zijn ook verschillen. a Welke van de twee winden is lekker warm? En hoe komt dat? De sirocco komt van de woestijn de Sahara. Daar is het warm Nou ja, zonnen... b Waarom is de andere wind een stuk kouder? De mistral komt van de polen, daar is het erg koud. Extra 1 Bedenk een spannend verhaal dat zich afspeelt op de Zuidpool. 2 Je hebt een reisbureau en gaat reizen naar een land in de tropen verkopen. Kies een land uit en maak er een mooie reisadvertentie voor. Je geeft natuurlijk veel aandacht aan het weer. MET Z N TWEEËN De kinderen praten in tweetallen over de vraag hoe de wind invloed heeft op de temperatuur. Ze formuleren samen één antwoord. Laat een van de kinderen nog eens uitleggen hoe de wind invloed heeft op de temperatuur. De rest van de klas vult aan waar nodig. Enkele kinderen lezen hun antwoord voor. Vraag: Wat voor soorten wind hebben jullie wel eens gevoeld? _T4.indd :49:16 19

22 Les 3 Onder de loep Lesdoelen De kinderen leren: de topografie van Gelderland en Overijssel. Lesschema (max 50 min.) Stap 1 15 min. Stap 2 10 min. Stap 3 10 min. Stap 4 15 min. Materialen Basis Lesboek: pagina 82 t/m 85 Werkboek: pagina 72 t/m 79 Handleiding: pagina 20 t/m 35 Meer Digitaal schoolbord: les 3 thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 1 Gelderland Gelderland is de grootste provincie van Nederland. De hoofdstad is Arnhem, maar de grootste stad is Nijmegen. In Gelderland liggen veel bosgebieden, vooral op de Veluwe. In Harderwijk ligt het Dolfinarium. Het is het grootste dolfijnenpark van Europa. Heel lang hadden de huizen in Zutphen geen huisnummers. Ze hadden de naam van de straat of van het beroep van de eigenaar van het huis. Wat dacht je van De Tonnenmakerij (tonnenmaker), of De Rokende Moor (tabakswinkel)? De Veluwe ligt hoger dan de gebieden eromheen. Hierdoor is het er in de winter iets kouder. Er ligt hier dan ook eerder sneeuw dan aan de kust van Nederland. In de zomer is het juist vaak warmer dan aan de kust. 82 In de hoofdstad Arnhem ligt het Openluchtmuseum. Wil je een oude boerderij zien? Of een mooi kasteeltje? Of wil je weten hoe bier wordt gemaakt? Dan moet je in Arnhem zijn. Ga naar STAP 1 in je werkboek. VOORAF _T4.indd :58:32 Bekijk met de kinderen de kaart van Nederland met alle provincies achter in het boek. Vraag: Wie kan de provincie Gelderland aanwijzen? Bekijk het hoogtekaartje van de Veluwe. Vraag: Hoe kun je aan het kaartje zien dat de Veluwe hoger ligt dan de gebieden eromheen? (aan de kleuren) KIJKEN Kijk naar de kaart van Gelderland. Van welke plaatsen staat er geen foto in het boek? Wie weet er iets speciaals over een van die plaatsen? 20

23 21

24 Les 3 Onder de loep thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 1 Gelderland 1a Wat is de hoofdstad van Gelderland? Arnhem... b Welk museum heb je in deze stad? Openluchtmuseum... c In welke stad kun je naar dolfijnen kijken? Harderwijk... d Schrijf de twee antwoorden van a en c op de goede plek op de kaart. Schrijf ook de provincienaam erbij. e Vul ook de namen van de andere plaatsen in. 2a Waarom is het op de Veluwe in de winter iets kouder dan in veel andere delen van Nederland? Omdat de Veluwe hoger ligt dan de andere gebieden b En waarom is het er in de zomer iets warmer? Omdat het een stuk van de zee af ligt, zodat het minder afkoelt c Schrijf op de kaart waar de Veluwe ligt _T4.indd :49:18 22

25 VOORAF Wijs de kinderen erop dat ze het antwoord op sommige vragen kunnen vinden in de items in het lesboek. Kijk of de kinderen de plaatsen en gebieden op de juiste plek hebben ingevuld, voordat ze beginnen met oefenen. MET Z N TWEEËN De kinderen oefenen samen de plaatsen. De een noemt de plaatsen op, de ander wijst ze zo snel mogelijk aan. Ga naar STAP 2 in je lesboek. 73 MOEILIJKER Vraag: Wat is de meest oostelijke plaats van Gelderland? En de meest westelijke, noordelijke en zuidelijke? _T4.indd :49:21 23

26 Les 3 Onder de loep STAP 2 Overijssel De provincie Overijssel heet zo vanwege de rivier de IJssel, die langs de grens met de provincie Gelderland stroomt. De hoofdstad van Overijssel is Zwolle. In Overijssel vind je veel riviertjes en beken. Als het vriest in Nederland, kun je in Twente vaak snel schaatsen. Het ligt ver van zee. De openluchtijsbanen zijn meestal grasvelden waar een laagje water op is gezet. Het hoeft maar een paar dagen te vriezen, dan kun je al schaatsen! Overijssel wordt ook wel de tuin van Nederland genoemd. Veel mensen gaan er heen voor vakantie. Er is veel te doen: fietsen, kanoën, wandelen. In Deventer is elk jaar een grote tweedehands boekenmarkt. De hele stad staat vol met kraampjes met boeken. Je kunt er ook veel kinderboeken vinden. Ga naar STAP 2 in je werkboek VOORAF _T4.indd :58:50 Vraag: De naam Overijssel bestaat uit twee delen: Over en IJssel. Welke rivier zit in deze naam verstopt? En wat wordt bedoeld met Over? (over de IJssel: de provincie ligt boven de IJssel) Kijk samen naar de kaart en het inzetje van Nederland. Aan welke vier provincies grenst Overijssel? KIJKEN De kinderen kijken naar de bovenste foto. Vraag: Waarom kun je in Twente vaak snel schaatsen als het vriest? Wat heeft de zee daarmee te maken? UITGEBREIDER Laat de kinderen opzoeken waar de IJssel loopt.

27 25

28 Les 3 Onder de loep thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 2 Overijssel 3a Zet de steden op volgorde van west naar oost: Enschede Zwolle Almelo Hengelo Kampen... Kampen Zwolle - Almelo - Hengelo -... Enschede b Schrijf de namen op de goede plek op de kaart. 4a In welke stad is een beroemde boekenmarkt?... Deventer b In welk deel van Nederland kun je vaak snel Twente schaatsen?... c Schrijf de namen ook op de goede plek op de kaart _T4.indd :49:24 26

29 VOORAF Herhaal nog even de begrippen noord, zuid, oost en west. Dit hebben ze nodig bij vraag 3a. MET Z N TWEEËN Laat de kinderen de opdrachten van deze stap samen maken: ze geven om de beurt een antwoord. Ze vullen individueel de namen in op de kaart en kijken daarna elkaars werk na. UITGEBREIDER Vraag: Je wilt van Zwolle naar Enschede. Langs welke plaatsen kom je? Ga naar STAP 3 in je lesboek _T4.indd :49:28 27

30 Les 3 Onder de loep thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 3 De rivieren Door Gelderland en Overijssel stromen twee grote rivieren: de Waal en de IJssel. De IJssel stroomt door Zutphen heen. Vroeger vervoerden de Zutphenaren vooral haring, boter en bier over de IJssel. De IJssel is een belangrijke rivier voor de Nederlandse scheepvaart. Als het veel heeft geregend en het hard waait, kan de Waal buiten zijn oevers treden. De rivier stroomt dan over. 84 Ga naar STAP 3 in je werkboek. 28 KIJKEN _T4.indd :13:28 Kijk samen naar de foto van de Waal. Vraag: Hoe zie je hier dat de rivier buiten haar oevers is getreden? Door welke grote plaats stroomt de Waal? De kinderen kijken naar de rivieren op de kaart. Vraag: Welke rivier stroomt door Gelderland en Overijssel? Langs welke grote plaatsen komt deze rivier? KIJKEN Laat de kinderen de IJssel volgen. Vraag: Snappen jullie nu waarom de provincie erboven Overijssel heet? LEZEN Lees samen de stukjes tekst over de IJssel. Hoe kun je weten dat deze rivier vroeger en nu belangrijk was voor de handel?

31 29

32 Les 3 Onder de loep thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 3 De rivieren 5a Teken de Waal en de IJssel in op de kaart. b Door welke steden stroomt de IJssel? Zutphen en Deventer c... Door welke stad stroomt de Waal? Nijmegen... d Schrijf de namen op de goede plek op de kaart. e Schrijf ook de namen van de andere plaatsen op de kaart. 76 Ga naar STAP 4 in je lesboek _T4.indd :49:30 30

33 VOORAF Stel voor dat de kinderen proberen de vragen te maken zonder eerst in het lesboek te kijken. Zo kunnen ze ontdekken of ze de topografie van deze stap al een beetje kennen. Laat de kinderen twee aan twee elkaars antwoorden bij deze vraag controleren. MOEILIJKER Vraag: Wie weet wat de loop van de rivier is? Zie je een verschil in de loop van de IJssel en de Waal? (IJssel is veel kronkeliger.) _T4.indd :49:34 31

34 Les 3 Onder de loep Dit weet ik nu STAP 4 De kaart Op deze kaart staan de plaatsen, gebieden en rivieren die je deze les moet leren. Oefen ze nog eens goed. De donkerblauwe namen zijn extra. Die hoef je alleen te leren als je tijd over hebt. Ga naar STAP 4 in je werkboek KIJKEN _T4.indd :59:37 Bekijk samen met de kinderen de kaart. Noem een plaats, gebied of rivier. De leerling die deze het snelst heeft gevonden, mag daarna een plaats noemen, en zo verder. Laat de kinderen voor zichzelf de plaatsen opschrijven die ze nog niet goed kennen. Ze kijken of er extra informatie over in het lesboek staat en schrijven dat erbij. TERUGKIJKEN Vraag: Hoe vonden de kinderen deze topografieles? Zaten er veel nieuwe dingen in? Hebben de kinderen tips voor elkaar hoe ze de topo kunnen onthouden?

35 33

36 Les 3 Onder de loep thema 4 les 1 les 2 les 3 Onder de loep les 4 STAP 4 De kaart 6 Schrijf de vetgedrukte letters van de plaatsen, gebieden en wateren op de goede plek op de kaart. De namen met een plus doe je nog niet. plaatsen Almelo Apeldoorn Arnhem Deventer Doetinchem Enschede Hengelo Kampen Nijmegen Wageningen Zutphen Zwolle + Ede + Harderwijk + Tiel + Winterswijk gebieden Gelderland Overijssel Twente Veluwe + Achterhoek + Betuwe wateren IJssel Waal 7 Leer ze uit je hoofd. Extra 1 In de Betuwe zijn veel fruitbomen. In Tiel had je lang de beroemde jamfabriek De Betuwe. Die maakte stripboeken over Flipje, een fruitjongetje. Zoek eens uit hoe Flipje eruit zag en teken hem op de kaart bij de Betuwe en Tiel. Schrijf ook de namen erbij. 2 Schrijf ook Ede, Harderwijk, Tiel, Winterswijk en de Achterhoek op de goede plek op de kaart _T4.indd :49:37 34

37 VOORAF De kinderen tekenen de plaatsen, gebieden en wateren eerst met potlood op de kaart in en controleren dit goed. Daarna schrijven ze met pen hun antwoord op. Bespreek steekproefsgewijs een paar plaatsen met de kinderen. SAMEN OEFENEN Laat de kinderen die nog tijd hebben met z n tweeën alle topografie oefenen _T4.indd :49:40 35

38 Les 4 Goed om te weten Lesdoelen De kinderen: herhalen de lesstof en de begrippen; verbreden van hun kennis. Lesschema (max 50 min.) Stap 1 15 min. Stap 2 15 min. Stap 3 10 min. Stap 4 10 min. Materialen Basis Lesboek: pagina 86 t/m 89 Werkboek: pagina 80 t/m 83 Handleiding: pagina 36 t/m 43 Meer Bakkaarten: kaart 19 t/m 24 Digitaal schoolbord: les 4 thema 4 les 1 les 2 les 3 les 4 Goed om te weten STAP 1 Samenvatting 86 Ga naar STAP 1 in je werkboek. VOORAF _T4.indd :59:46 Vraag: Wat vond jij het belangrijkste van deze les voor in de samenvatting? LEZEN De kinderen lezen zelfstandig de strip en bekijken de afbeeldingen. Komen dezelfde dingen naar voren als die de kinderen het belangrijkst vonden? Vraag: Wat hebben jullie geleerd wat jullie nog niet wisten? UITGEBREIDER Laat de kinderen bij de plaatjes de namen van de kinderen uit dit thema noemen. Bij het eerste plaatje hoort Jan. En verder? 36

39 thema 4 STAP 1 les 1 Samenvatting les 2 les 3 les 4 Goed om te weten 1a Vergelijk de strip in je lesboek met de stukjes tekst van Dit weet ik nu uit les 1 en 2. Welke dingen worden in de strip niet genoemd? In het gematigd klimaatgebied zijn de zomers niet heel warm en de winters niet heel koud. De tropen liggen rond de evenaar. Er is geen verschil tussen zomer en winter. De subtropen liggen tussen de evenaar en het gematigd klimaatgebied. b Maak zelf in dit vakje een extra striptekening over de dingen die je bij 1a noemt. Tip: doe iets met de aardbol en de ligging van de gebieden. VOORAF Geef de kinderen als tip mee dat ze de stukjes Dit weet ik nu uit les 1 en 2 goed doorlezen voor ze de opdracht gaan maken. Een aantal kinderen laat hun tekening aan de klas zien. Heeft iedereen iets gedaan met de aardbol, of zijn er ook andere tekeningen? Vraag: Waarom zal niet alles in de strip staan? (dat past niet) Welke dingen kunnen de kinderen noemen? 80 2 Bekijk het vierde stripplaatje in je lesboek. Waaraan kun je op deze tekening zien dat het op de polen altijd koud is? Het figuurtje warmt een visje op boven een vuurtje. Hij heeft dikke kleren aan (wanten, muts, sjaal, oorwarmers). Hij vliegt boven een ijszee. Ga naar STAP 2 in je lesboek _T4.indd :49:43 37

40 Les 4 Goed om te weten STAP 2 Begrippen klimaat Het soort weer dat een land tijdens een lange periode heeft. klimaatgebied Gebied in de wereld waar het klimaat overal hetzelfde is. gematigde klimaatzone Op het noordelijk halfrond het gebied tussen de Noordpoolcirkel en de Kreeftskeerkring, en op het zuidelijk halfrond het gebied tussen de Steenbokskeerkring en de Zuidpoolcirkel. tropen Het gebied ten zuiden en ten noorden van de evenaar. Je hebt er geen verschil tussen zomer en winter. subtropen Het gebied ten noorden en ten zuiden van de tropen. De zomers zijn er altijd tropisch warm. De winters worden nooit zo erg koud. polen Het bovenste en het onderste puntje van de aarde (de Noordpool en de Zuidpool). Het zijn de koudste gebieden van de wereld. temperende werking De invloed die de zee op de temperatuur heeft. De zee maakt warmte minder warm en kou minder koud. hoogteligging Hoe hoog een plek ligt. Dat is van invloed op de temperatuur: hoe hoger, hoe kouder. boomgrens Voorbij deze plek groeien door de kou geen bomen meer. Meestal op bergen. gematigd klimaat Klimaat waar de zomers niet heel warm zijn en de winters niet heel koud. Ga naar STAP 2 in je werkboek VOORAF _T4.indd :14:24 Vraag: Welke foto vind je het beste passen als algemene foto over het thema streken en klimaten? Waarom? LEZEN De kinderen lezen de omschrijving van de begrippen door. Vraag: Wie kan klimaatgebied in zijn eigen woorden omschrijven? Behandel zo ook de andere begrippen. Geef de kinderen de opdracht de begrippen met elkaar te bespreken. De een noemt het begrip, de ander geeft de uitleg.

41 STAP 2 Begrippen MET Z N TWEEËN De kinderen bespreken de antwoorden in tweetallen voor ze de lijnen zetten. 3 Welk begrip hoort bij welke omschrijving? Trek een lijn. polen hoogteligging temperende werking tropen boomgrens subtropen gematigd klimaat Het gebied ten zuiden en ten noorden van de evenaar. Het gebied ten noorden en ten zuiden van de tropen. De invloed die de zee op de temperatuur heeft. Het bovenste en het onderste puntje van de aarde. Vanaf hier staan door de kou geen bomen meer. Een klimaat met een verschil in weer tussen de winter en de zomer. Hoe hoog een plek ligt. MOEILIJKER Het ene kind noemt een begrip en het andere geeft in eigen woorden een omschrijving van het begrip. MOEILIJKER Een paar kinderen tekenen de klimaatgebieden in op een wereldbol die op het bord is getekend. 4a Welke vier klimaatgebieden staan er bij de begrippen? Polen, tropen, subtropen en gematigd klimaatgebied b Behalve het klimaatgebied zijn er nog drie dingen die invloed hebben op het weer. Welke dingen zijn dat? De zee, de hoogteligging en de wind Ga naar STAP 3 in je lesboek _T4.indd :49:46 39

42 Les 4 Goed om te weten thema 4 les 1 les 2 les 3 les 4 Goed om te weten STAP 3 Extreme kou Ik ben Joave en ik vertel jullie over mijn leven als Inuk. Nunavut Heb je wel eens van het gebied Nunavut gehoord? Dat ligt in het noordelijkste puntje van Canada. Het is het land van de Inuit, of Eskimo s. We hebben onze eigen regering en eigen taal, het Inuktitut. Hier staat: Nunavut. Iqaluit Ik woon in het plaatsje Iqaluit. Er wonen minder dan 7000 mensen, maar toch is het de hoofdstad van Nunavut. Het vriest hier acht maanden per jaar en het is zo koud dat er geen bomen groeien. De gemiddelde temperatuur is 25 graden onder nul. Er is geen grote weg naar Iqaluit. Je kunt ons alleen met een vliegtuigje bereiken. Iqaluit in de zomer Iglo? Vroeger woonden Inuit in iglo s en trokken ze rond. We leefden van de jacht en droegen traditionele kleding. De slee en de sledehond waren onze auto. Nu is dat anders. Ik woon in een stenen huis en ga naar school in Iqaluit. Ik draag een spijkerbroek, net als jij. Maar wel een heel dikke winterjas en een goede muts! Mijn vader werkt in het toerisme. We hebben in de stad één supermarkt, daar werkt mijn moeder. Maar in de lente trekken we altijd met de familie de natuur in. We slapen in tenten, we vissen, jagen en genieten van de stilte en schoonheid. Iglo s maken we nog wel eens voor de lol. Eten Mijn favoriete eten is Inuit-eten: zeehond, muktuk (walvissenhuid met vet) en bosbessen. Maar ik houd ook van pasta, pizza en een hamburger. 88 Ga naar STAP 3 in je werkboek. 40 LEZEN _T4.indd :00:32 Lees met de kinderen de subkopjes van de teksten. Vraag: Waar zal al deze stap over gaan? Help ze als ze het lastig vinden en lees de tekstjes Nunavut en Iglo?. KIJKEN Laat de kinderen Canada opzoeken in de atlas. Kunnen ze ook het gebied Nunavut en de stad Iqualit vinden? Vraag de kinderen of zij ook dachten dat de Inuit in een iglo wonen. Hebben ze in deze stap nog meer nieuwe dingen geleerd over de Inuit?

43 VOORAF thema 4 STAP 3 les 1 Extreme kou les 2 les 3 les 4 Goed om te weten Leg bij deze vraag uit dat ze Joave moeten tekenen zoals hij er nu uitziet en niet zoals de Inuit er vroeger uitzagen. 5 Op de tekening zie je hoe de Inuit vroeger leefden. Teken op de lege plek Joave erbij. Wat voor kleren heeft hij aan? Waar woont hij in? Hoe reist hij? Laat een aantal kinderen hun antwoord bij vraag 6 voorlezen. 6 Wat weet je allemaal over de Inuit en Nunavut? Schrijf een stukje en gebruik in ieder geval de volgende woorden: wonen kleding taal eten Zoek ook op waar Nunavut ligt. eigen antwoord UITGEBREIDER Het gebied Nunavut kent een eigen alfabet. Kinderen zoeken dit op internet op en schrijven hun eigen naam in het Nunavut. Ga naar STAP 4 in je lesboek _T4.indd :49:48 41

44 Les 4 Goed om te weten STAP 4 Extreme hitte Ik ben Salif. Ik ben tien jaar. Dit heb ik voor de schoolkrant geschreven. Toeareg Deze blauwe doek heb ik alleen om voor de foto. Het is de traditionele tulband van de Toearegs, het volk van de Sahara. We hebben onze eigen taal, het Tamazigh. Hier zie je een paar tekens. Prins Ik kom uit een belangrijke Toeareg-familie. Mijn vader is een soort prins. We wonen in Djenné, een stad niet ver van de woestijn. Ons huis is van leem, dat is een mengsel van zand en klei. Binnen is het altijd lekker koel. Bijna alles in Djenné is gemaakt van leem. Dit is de Koranschool, die ook van leem is gemaakt. Mooi hè! Ik ga er elk weekeind naartoe om te leren over het geloof. Woestijn Wij kennen de Saharawoestijn op ons duimpje en weten we hoe je er moet overleven. De blauwe doek beschermt tegen de hitte. Alleen de mannen zijn gesluierd. Niet alleen zand De woestijn bestaat niet alleen maar uit geel zand. Er zijn ook veel stenen en struiken in de woestijn. Een deel van onze familie leeft Kamelen zijn erg belangrijk voor ons. Ze kunnen goed tegen de hitte. En ze kunnen van alles meedragen. nog als nomaden. Ze trekken met hun vee van plaats naar plaats. Soms bezoeken we ze. Ga naar STAP 4 in je werkboek. 89 VOORAF _T4.indd :15:19 De vorige stap ging over extreme kou, deze over extreme hitte. Vraag: Kun je een gebied of land bedenken waar deze stap over zou kunnen gaan? KIJKEN Bekijk samen de foto s van deze stap. Vraag: Op welke foto( s) kun je zien dat het erg warm is in de woestijn? Waar zie je dat aan? LEZEN Laat twee kinderen een stukje tekst uitkiezen om in de klas te lezen. Vraag waarom ze voor dat stukje tekst kozen. 42

45 STAP 4 Extreme hitte UITGEBREIDER De kinderen tekenen het huis van Salif op een tekenpapier en hangen de tekeningen op in de klas. 7 Hoe ziet Salifs huis eruit, denk je? Teken het hieronder. MET Z N TWEEËN De kinderen maken samen de opdracht. Om de beurt bedenken ze een verschil tussen Joave en Salif. 8 Wat zijn de verschillen tussen het leven van Joave en Salif? Noem er minstens drie Ze spreken een andere taal en schrijven met eigen tekens. Joave moet zich dik aankleden. Salif draagt speciale kleding om het niet te warm te krijgen. Salif reist per kameel, Joave met een sneeuwscooter. TERUGKIJKEN Vraag: Wat is het eerste onderwerp waar je aan denkt als je terugdenkt aan de laatste vier lessen? Extra 1 Ken je nog een gebied in de wereld waar het extreem koud of warm is? Schrijf er iets over. 2 Zoek op internet naar het Tamazigh-alfabet van Salif en probeer je eigen naam te schrijven _T4.indd :49:51 43

46 Thema 4 Streken en klimaten Omschrijving thema In dit thema leren kinderen de klimaatgebieden op aarde kennen. De verschillen komen aan bod. Leerlingen maken kennis met de oorzaken van de temperatuurverschillen en de gevolgen voor het leven in het betreffende gebied. Achtergrondinformatie bij het thema Weer en klimaat Veel leerlingen verwarren de begrippen weer en klimaat. Ze betekenen niet hetzelfde. Het weer is de temperatuur, neerslag, wind en bewolking op een bepaalde plaats en op een bepaald moment. Het klimaat is het weer, maar dan gemiddeld over 30 jaar. Dit thema gaat over het klimaat. Onderdelen van het klimaat Het thema gaat vooral in op de temperatuur. Dat is niet het enige aspect van het klimaat. Ook wind snelheid, neerslag en bewolking horen daarbij. Al deze aspecten beïnvloeden elkaar. Zo ontstaat wind door verschillen in temperatuur. Als lucht warm wordt, stijgt deze op. Op plaatsen waar het koud is, gebeurt dat niet. Zo ontstaan er verschillen in luchtdruk. Lucht stoomt van plaatsen met een hoge luchtdruk naar plaatsen met een lagere luchtdruk. Koude lucht kan minder water bevatten dan warme lucht. Als lucht opstijgt, dan koelt de lucht af. Want hoog in de atmosfeer is het kouder. Er ontstaan losse waterdruppeltjes, want de koudere lucht kan het water niet meer bevatten. Genoeg van deze druppels bij elkaar vormen wolken. Verschillen in temperatuur ontstaan door de bolle vorm en de stand van de aarde; vorm en stand zijn in het vorige thema besproken. Als zonnestralen onder een rechte hoek het aardoppervlak raken, dan leveren ze meer warmte dan wanneer ze schuin invallen. Schuin invallende stralen leggen een langere weg af door de atmosfeer en ze verwarmen een groter deel van het aardoppervlak. Dezelfde energie wordt over een groter oppervlak verdeeld dan bij recht invallende stralen. Daarom is het bij de evenaar warmer dan in de buurt van de polen. Op dezelfde manier wordt een dijk of een hellend vlak warmer dan een plat vlak als het naar het zuiden is gericht. Niet alleen de afstand tot de polen of de evenaar heeft invloed op de temperatuur. Enkele andere zaken die de temperatuur beïnvloeden zijn: De hoogte van een plaats. Op plaatsen hoog in de bergen is het kouder. De temperatuur daalt ongeveer 0,6 graden bij elke honderd meter hoogte. Dat is een vuistregel. De precieze daling hangt af van de temperatuur ter plaatse, de vochtigheid, de wind en andere factoren. Aanvoer van warmte van andere plaatsen. De wind kan warmte van andere plaatsen naar een gebied blazen. Maar vaak is de aanvoer door zeestromen veel belangrijker. Zo is het in Nederland in de winter warmer en in de zomer koeler dan diep in Duitsland. Dat komt door de invloed van de zee. Gesteldheid van het aardoppervlak. Sommige grondsoorten kaatsen de meeste warmte terug de atmosfeer in. Andere grondsoorten houden de warmte vast. Dan wordt het dus ook warmer in het gebied. In de zomer is dat goed merkbaar. Donkere stenen of asfalt kunnen dan gemakkelijk heel heet worden. Bij wit zand duurt het langer. Het vermogen van water om warmte heel goed op te nemen en heel lang vast te houden. Dit is de reden dat het lang duurt voordat zeeën en meren warmer worden. De warmte wordt doorgegeven en deze verspreid zich door de hele watermassa. Maar als het water eenmaal warm is, dan duurt het lang voordat de warmte weer verdwijnt. Daarom is het water in de zomer koeler dan het land en in de winter juist warmer. Klimaatzones Het lesboek maakt onderscheid tussen de polen, de gematigde zones, de subtropen en de tropen. In het boek worden deze zones voorgesteld door rechte lijnen over de aarde. Dat is een vereenvoudiging van de werkelijkheid. De officiële begrenzing vindt plaats op basis van de temperatuur. Daarbij loopt de grens ongeveer waar het boek deze aangeeft. De polen zijn de gebieden waar het nooit warmer is dan 10 graden Celsius. De gematigde zone zit tussen de polen en de subtropen in. Het is er in de zomer warmer dan 10 graden en in de winter kouder dan 18 graden. In de subtropen is het in de winter tussen de 10 en de 18 graden en in de zomer warmer dan 18 graden. In de tropen is het altijd warmer dan 18 graden. Dit zijn allemaal gemiddelde maandtemperaturen die over 30 jaar zijn gemeten. Uitschieters tellen dus niet. Didactische achtergrond Samen met het vorige thema geeft dit thema een goed beeld van de basisprincipes die het klimaat, de seizoenen, en dag en nacht veroorzaken. Dat is niet alleen bij aardrijkskunde een belangrijke basis. Het lesboek laat de verschillen in de klimaten zien aan de hand van concrete plaatsen. Daarnaast is ervoor gekozen veel kinderen uit de verschillende klimaatgebieden te laten zien. Hierdoor krijgen de leerlingen een beeld van de invloed die het klimaat heeft op het leven van deze verschillende kinderen. 44