ZZP VV01-VV03 in de thuissituatie

Transcriptie

1

2 ZZP VV01-VV03 in de thuissituatie Randvoorwaarden, toerusting zorg- en ondersteuningsaanbod en aanvullend beleid Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van ActiZ, organisatie van zorgondernemers. Enschede, 25 september 2012 KB/12/2058/oava drs. Katleen Brummelhuis drs. Ingrid Oomen

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding Aanpak De functie verblijf Schets situatie bij scheiden wonen en zorg Beeld cliënten met ZZP intramuraal Beschrijving kenmerken doelgroepen Consequenties voorgenomen maatregel voor verschillende doelgroepen Aantallen per cliëntgroep Cruciale randvoorwaarden Omschrijving randvoorwaarden voor zorg- en ondersteuning in de thuissituatie Cruciale randvoorwaarden per ZZP Benodigd aanbod Woningaanpassingen Aanbod AWBZ-zorgaanbieders Aanbod van verblijfsdiensten Aanbod informele zorg en mantelzorg Noodzakelijk aanvullend beleid Doorlooptijd Conclusies Verschillen in doelgroepen Cruciale randvoorwaarden zorg en ondersteuning thuis Benodigd aanbod anticiperend op de voorgenomen maatregel in het Lente-akkoord Consequenties voor beleidsontwikkeling en doorlooptijd Bijlage 1. Beschrijving cliënten met VV01-VV Bijlage 2. Scores zelfredzaamheid cliënten VV01-VV Bijlage 3. Overzicht respons landelijke vragenlijst en verdiepende tabellen KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 2 van 49

4 Samenvatting In het Lente-akkoord stellen de coalitiepartijen voor om de ZZP s 1, 2 en 3 vanaf 2013 niet meer te indiceren. Dat wil zeggen dat de cliënten die tot 2012 een ZZP VV01, VV02 of VV03 zouden ontvangen geen verblijfsindicatie meer krijgen. Nieuwe cliënten ontvangen dan vanaf 2013 een indicatie voor extramurale zorg in functies en klassen. Tegen de achtergrond van dit voorgenomen overheidsbeleid heeft ActiZ bureau HHM gevraagd onderzoek te doen naar de uitwerking hiervan voor de afzonderlijke doelgroepen binnen de ouderenzorg. In het onderzoek is gekeken naar de cruciale randvoorwaarden en de benodigde toerusting van het zorg- en ondersteuningsaanbod in de breedte, om de doelgroepen ZZP VV01-VV03 extramuraal te bedienen en welk aanvullend beleid daarvoor nodig is. Met een tiental zorgprofessionals is een inhoudelijke voorverkenning uitgevoerd. Daarbij is gebruikgemaakt van zelfredzaamheidsscores van cliënten. De uitkomsten van de voorverkenning zijn in twee vragenlijsten landelijk getoetst onder de leden van ActiZ, zowel bij bestuurders (respons 73 instellingen) als bij zorgprofessionals/teammanagers (respons 84 instellingen). Wat is nodig in de thuissituatie De uitkomsten laten zien dat het borgen van randvoorwaarden voor zorg thuis van cruciaal belang zijn voor cliënten met ZZP VV01-VV03. De mate waarin de randvoorwaarden belangrijk worden gevonden, neemt toe met de hoogte van het ZZP. Gelet op de beperkingen en de zelfredzaamheidsscores zijn de consequenties ingrijpender voor de doelgroep ZZP VV03 dan voor de doelgroep ZZP VV01-VV02. Cliënten met VV01 en VV02 kunnen zelf alarmeren en wachten op respons en kunnen zich naar verwachting in de eigen (aangepaste) thuissituatie beter redden dan de doelgroep VV03. Voor de drie doelgroepen zijn de randvoorwaarden een gevoel van veiligheid en aanwezigheid kunnen bieden, de aanwezigheid mantelzorg/sociaal netwerk en het aanbieden van zorg op afstand cruciaal. Ook komt naar voren dat zowel voor ZZP VV01, VV02 als VV03 de outillage van de thuissituatie een belangrijke voorwaarde is voor het bieden van een reëel extramuraal alternatief. De belangrijkste aanpassingen in de fysieke woonomgeving die nodig zijn: gelijkvloerse ruimten, aangepaste doucheruimte, aangepast toilet en alarmeringsmogelijkheden. Naast het aanbod van extramurale dienstverlening van AWBZ-zorgfuncties is het aanbod van voorzieningen die nu integraal bij het verblijf worden geboden zoals huishoudelijke hulp, maaltijdvoorzieningen, welzijnsactiviteiten en ontmoeting noodzakelijk. Maar voor een adequaat ondersteuningsaanbod thuis voor de doelgroepen van de voorgestelde maatregel is meer nodig. Vooral voor cliënten die geen gebruik meer kunnen maken van een verblijfsindicatie VV03. Binnen de doelgroep ZZP VV03 is een groep cliënten te onderscheiden die in mobiliteit beperkter is. De groep is nog niet rolstoelgebonden zoals bij ZZP VV06, maar valgevaar is bij deze groep nadrukkelijk aanwezig. Deze cliënten hebben daarnaast te maken met regieverlies en nemen zelf geen initiatief meer. Ook is bij deze subdoelgroep veelal sprake van bijkomende problematiek, zoals beginnend geheugenverlies, gedragsproblematiek, of bijkomende psychiatrische problemen. De combinatie van aandoeningen maakt dat KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 3 van 49

5 er problemen zijn met het regievermogen van cliënten. Dit vraagt nadrukkelijk om een integraal pakket van zorg en ondersteuning met coördinatie en regie. Wat is beschikbaar De verwachting is dat een groot deel van de doelgroepen compensatie zoekt in de Wmo voor (een deel van) de voorzieningen die nu integraal bij het verblijf worden geboden. Het beeld is dat het aanbod van huishoudelijke hulp en maaltijdvoorzieningen beschikbaar is. Daarnaast zullen mantelzorgers voor een groot deel van de cliënten (een deel van) de huidige verblijfsvoorzieningen gaan uitvoeren. Tot slot verwacht men dat cliënten voor (een deel van) de huidige verblijfsvoorzieningen zelf moet gaan betalen. AWBZ-zorginstellingen lijken met ideeën al bewust in te spelen op leemten die ontstaan. Veel zorgaanbieders ontwikkelen extramurale dienstverlening voor nieuwe doelgroepen. Dit wordt uitgebreid met servicepakketten voor voorzieningen waar cliënten door het wegvallen van de verblijfsfunctie geen aanspraak meer op maken, en ook met aanbod van respijtzorg en crisisopvang. Verder hebben zorginstellingen ook nadrukkelijk aandacht voor het woonvraagstuk : oplossingen voor leegstand, huurovereenkomsten, locaties van geclusterde woonvormen et cetera. Wat ontbreekt Wanneer cliënten geen aanspraak meer maken op een integraal zorgpakket is het van cruciaal belang dat de voorzieningen die nu integraal bij het verblijf worden geboden wel voor hen beschikbaar zijn. Dit aanbod wordt als een cruciale randvoorwaarde gezien om een reëel extramuraal alternatief te kunnen bieden. Nog los gezien van de discussie wie deze voorzieningen gaan bieden en wie daarvoor de verantwoordelijk financier wordt, is het beeld dat het aanbod buiten de instellingsmuren niet toereikend is. Het gaat dan met name om de voorzieningen welzijnsactiviteiten, ontmoeting, woningaanpassingen, hulpmiddelen en vervoer. Bovendien geldt dat zorg op afstand door meer dan de helft van de instellingen nog moet worden ontwikkeld. Daarnaast is bij het afschaffen van de functie verblijf aanvullende ondersteuning noodzakelijk voor vrijwilligers en mantelzorgers. Uit het onderzoek komt naar voren dat zowel zorginstellingen als gemeenten en woningbouwcorporaties nog niet klaar zijn om voor 2013 vooral gelet op de doelgroep ZZP VV03 - te anticiperen op de voorgestelde maatregel. Wat moet er gebeuren Het gevolg van de aangekondigde maatregel is dat cliënten - zonder afdoende flankerend beleid - geen samenhangend pakket meer ontvangen en diverse partijen diensten (kunnen gaan) aanbieden aan de cliënt. Vanwege deze te verwachten situatie bestaat er een luide roep om integraal beleid voor de doelgroepen die worden getroffen. Het verspreiden van zorg en diensten over verschillende partijen vraagt om afstemming en coördinatie tussen verschillende partijen, zowel op cliëntniveau als op tactisch en strategisch niveau. Daarnaast is voor een adequate uitvoering van de voorgestelde maatregel beleid op uiteenlopende terreinen noodzakelijk. Voor een groot deel ligt de ontwikkeling van dit beleid buiten de invloedsfeer van de AWBZ-zorginstellingen zelf. Vooral vanuit het Rijk, de gemeenten, zorgkantoren en woningbouwcorporaties is aanvullend beleid nodig. Daarbij is het cruciaal dat het beleid in lijn met elkaar uitontwikkeld wordt. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 4 van 49

6 Vanuit dit voorgestelde beleid is (door)ontwikkeling van het zorg- en ondersteuningsaanbod en een cultuuromslag nodig door verschillende partijen. Daarbij dient expliciet aandacht te worden besteed aan de doelgroep VV03 en de zwaarteverschillen binnen die doelgroep. Voorbereidingstijd Uit actuele indicatiecijfers blijkt dat het aantal indicaties voor ZZP VV01 en VV02 nu al afneemt. Ook verzilveren cliënten met een nieuwe indicatie VV01 en VV02 steeds vaker het verblijf niet. Voor cliënten met VV01 en VV02 voldoen de extramurale alternatieven al beter en zijn de consequenties beperkter dan voor cliënten met VV03. Gelet op de opdracht waar partijen voor staan is de inschatting van de meerderheid van de betrokkenen dat de doorlooptijd voor het realiseren van een reëel extramuraal alternatief voor ZZP VV01 en VV02 naar verwachting minimaal een jaar zal kosten. Dit vanaf het moment dat er een definitief besluit is genomen en er helderheid is over de uitvoering van de maatregel. Die tijd is nodig voor de (door)ontwikkeling van het zorg- en ondersteuningsaanbod door verschillende partijen en een cultuuromslag. Niet alleen zorgaanbieders, maar juist ook cliënten, gemeenten, woningbouwcorporaties en andere partijen maken onderdeel uit van de dynamiek die gaat ontstaan. Wenselijk daarbij is dat er een impuls wordt gegeven aan samenwerking tussen partijen. Hier is faciliterend optreden van het Rijk gewenst. Het aanpassen van het woningaanbod vergt meer tijd (3-5 jaar). Voor de doelgroep ZZP VV03 is een ander invoeringstraject- en looptijd op zijn plaats. Vooral de zwaardere subdoelgroep vraagt in het bijzonder aandacht. Zowel het benodigd aanbod aan voorzieningen als de coördinatie van wonen, welzijn en zorg zijn voor de doelgroep VV03 noodzakelijker, uitgebreider en complexer. Zodra één van de randvoorwaarden of de Wmo-voorzieningen wegvallen, is een extramuraal alternatief voor deze doelgroep niet mogelijk. Het advies is om de ervaringen van het afschaffen van de functie verblijf voor de doelgroep ZZP VV01 en VV02 te betrekken bij een eventuele invoering van de maatregel voor de doelgroep ZZP VV03. Het is bovendien van belang dat de effecten van de maatregel voor VV01 en VV02 worden gemeten voordat VV03 wordt geïmplementeerd. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 5 van 49

7 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In de brandbrief van ActiZ en Aedes naar aanleiding van de voorgenomen maatregel om de ZZP s VV01-VV03 vanaf 2013 niet meer te indiceren, hebben ActiZ en Aedes hun zorgen geuit over het feit dat er nog geen zicht is op aanvullend beleid. Een goed extramuraal en samenhangend aanbod op het gebied van wonen, zorg en welzijn is essentieel om kansen op kwaliteitsverbetering en kostenbesparing te benutten. Voor gemeenten is het nog niet helder om welke taakverzwaring het gaat. Wetende dat er in de Wmo alternatieven dienen te worden gecreëerd om een compleet zorgpakket extramuraal te leveren, betekent ook dat gemeenten een zekere doorlooptijd nodig hebben om beleid te ontwikkelen en te implementeren, zodat uiteindelijk voor de doelgroepen die het betreft een reëel extramuraal alternatief ontstaat. Ook samenwerking tussen gemeenten, zorgaanbieders en woningbouwcorporaties is van groot belang. De doelgroepen hebben een samenhangend aanbod van wonen, zorg en welzijn nodig. Tegen de achtergrond van dit voorgenomen overheidsbeleid heeft ActiZ ons gevraagd de uitwerking van de maatregel voor afzonderlijke doelgroepen in de ouderenzorg te onderzoeken. In dit onderzoek hebben wij gekeken naar het type cliënten met ZZP VV01-VV03 en de zorg en ondersteuning die zij vragen. Het onderzoek biedt inzicht in: onder welke cruciale randvoorwaarden extramuralisering van de doelgroepen mogelijk is; hoe de toerusting van het zorg- en ondersteuningsaanbod er in de volle breedte en integraal uit dient te zien om cliënten extramuraal te kunnen bedienen, en; welk aanvullend beleid daarvoor nodig is. In deze rapportage beschrijven we de resultaten van het onderzoek. Bij de uitvoering van dit onderzoek is mede gebruikgemaakt van de bevindingen uit het verkennende onderzoek naar de aanspraak op verblijf dat wij in 2011 hebben uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VWS. 1.2 Aanpak In het onderzoek hebben we eerst een tiental zorginstellingen benaderd met het verzoek om cliënten met VV01-VV03 te scoren op de zelfredzaamheidmatrix en enkele aanvullende vragen te beantwoorden. Vervolgens is op basis van de analyses van de uitkomsten een bijeenkomst georganiseerd waar verdiepend is doorgesproken over de bevindingen. Op basis van deze twee stappen is een memo opgeleverd aan ActiZ, waarvan zij gebruik kon maken in het bestuurlijk overleg met de staatssecretaris. Vervolgens zijn de uitkomsten uit de inventarisatie met de zorginstellingen breder getoetst. Aan alle ActiZ-leden is het verzoek gedaan om een tweetal vragenlijsten in te vullen en te retourneren. Het betrof een lijst voor directies/bestuurders en KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 6 van 49

8 een lijst voor teamleiders/teammanagers. In totaal is namens 84 instellingen de vragenlijst voor teammanagers/teamleiders ingevuld. De vragenlijst voor bestuurders en/of directie is door 73 instellingen ingevuld. Dit is een respons van respectievelijk 21% en 18% in een week tijd, gelet op het totale ledenbestand. Omdat er onder de leden ook instellingen zijn die geen verzorgingshuiszorg leveren is de respons feitelijk hoger dan de genoemde percentages. De uitkomsten van de voorverkenning en de landelijk uitgezette vragenlijsten vormen de basis van deze rapportage. 1.3 De functie verblijf In het voorgenomen overheidsbeleid vervalt de aanspraak op de AWBZ-functie Verblijf voor nieuwe cliënten die voorheen een indicatie zouden ontvangen voor ZZP VV01-VV03. Om de consequenties te kunnen interpreteren van het niet langer aanspraak kunnen maken op de functie Verblijf, beschrijven we hieronder eerst wat de functie Verblijf inhoudt. Daarna geven we een schets van de situatie op het moment dat scheiden van wonen en zorg wordt gerealiseerd. Verblijf volgens het Besluit Zorgaanspraken AWBZ In het Besluit Zorgaanspraken staat de volgende omschrijving van de functie verblijf 1 : Verblijf omvat verblijf in een instelling met samenhangende zorg bestaande uit persoonlijke verzorging, verpleging, begeleiding of behandeling voor een verzekerde met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische aandoening of beperking of een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap, indien die verzekerde aangewezen is op een beschermende woonomgeving, een therapeutisch leefklimaat of permanent toezicht. In bovenstaande omschrijving wordt gesproken over samenhangende zorg. Er worden ook drie verblijfsklimaten genoemd. Een beschermende woonomgeving is er voor mensen die door hun beperkingen niet in staat zijn zelfstandig te leven en een mogelijk gevaar vormen voor zichzelf of anderen. Een therapeutisch leefklimaat houdt in dat er therapie- en zorgfuncties aanwezig zijn die passen bij beperkingen van cliënten. Permanent toezicht heeft vooral betrekking op het tijdig kunnen ingrijpen bij benodigde fysieke zorg of bij gedragsproblematiek. De aard en intensiteit van het permanente toezicht hangt af van de doelgroep en de ernst van de problematiek. Het kan variëren van min of meer passief toezicht, bijvoorbeeld via alarmering, tot continu actief toezicht om direct te kunnen ingrijpen 2. Als een cliënt in een AWBZ-instelling verblijft, komt een aantal voorzieningen die normaal voor eigen rekening van de cliënt zijn, voor rekening van de instelling. Wel geldt een inkomensafhankelijke eigen bijdrage die kan oplopen tot 2.136,40 per maand (situatie 2012). Bij verblijf in een instelling komen de volgende voorzieningen voor rekening van de instelling 3 : 1 Bron: Besluit zorgaanspraken AWBZ, wetten.overheid.nl 2 Bron: CVZ, AWBZ-kompas, 3 Bron: CVZ, AWBZ-kompas, voorzieningen.html KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 7 van 49

9 Voeding: Voeding hoort bij verblijf. Het gaat om alle gebruikelijke voeding. Naast alle maaltijden omvat het ook voldoende drinken, tussendoortjes, fruit, koffie, thee en dergelijke. Ook medisch noodzakelijke voedingssupplementen horen tot de aanspraak. Schoonmaak: Het schoonhouden van het appartement of de kamer en de gemeenschappelijke en openbare ruimten maakt onderdeel uit van de functie verblijf. Cliënten die verblijven in een AWBZ-instelling hebben vanuit de AWBZ aanspraak op een aantal hulpmiddelen, te weten outillagehulpmiddelen 4, individuele hulpmiddelen en verpleegartikelen. Welzijn en recreatie: Tot het verblijf behoort ook enige mate van recreatie. De invulling hangt af van de zelfredzaamheid van de cliënt en de mate waaraan de cliënt deel kan nemen aan recreatieve en sociaal-culturele activiteiten. Wassen van platgoed: Het wassen van bedlinnen, handdoeken en dergelijke komt ten laste van de instelling. Geestelijke verzorging: In een instelling moet geestelijke verzorging beschikbaar zijn die zoveel mogelijk aansluit bij de godsdienst of levensovertuiging van de cliënten. Inrichting van kamer/appartement: Een instelling die verblijf biedt moet dat verblijf ook mogelijk maken. Dat betekent dat de instelling moet zorgen voor een eenvoudige, adequate inrichting van de kamer. Als de instelling bepaalde woonelementen verplicht stelt, bijvoorbeeld een hoog-laag bed, dan komen de kosten voor rekening van de instelling. Verzekeringen: Iedere burger is verantwoordelijk voor het verzekeren van zijn eigen risico s. De instelling is verantwoordelijk voor de verzekering van de opstal en inventaris voor zover zij daar eigenaar van is. Televisie en telefoon: De instelling moet de mogelijkheid bieden televisie te kijken en te telefoneren, al dan niet in een gemeenschappelijke ruimte. Kosten voor het abonnement voor het appartement van de cliënt zijn voor rekening van de cliënt. Energiekosten: Kosten voor gas, water en licht zijn voor rekening van de instelling. Zorg na overlijden: Het schouwen, gereedmaken voor transport en tijdelijk koelen na het overlijden van een cliënt, hoort tot de aanspraak op verblijf. Het afleggen en opbaren zijn voor rekening van de nabestaanden. Verblijf in de tariefopbouw Hiervoor hebben we beschreven wat de functie verblijf in termen van aanspraak van de cliënt betekent. Wanneer de cliënt een indicatie met verblijf heeft en deze ook afneemt bij een zorgaanbieder ontvangt de instelling daarvoor een bijbehorend tarief. De vergoeding voor de component verblijf bestaat uit de onderdelen: voedingskosten, hotelmatige kosten en overige verblijfskosten 5. De kosten van voeding bevatten zowel de materiële kosten als de personele kosten om voeding te bereiden. Ditzelfde geldt voor de hotelmatige kosten. Onder overige verblijfskosten 4 Outillagemiddelen: Een instelling die AWBZ-verblijf aanbiedt, moet zijn toegerust voor het bieden van de zorg die het volgens zijn doelstelling verleent. Dat wil zeggen dat bepaalde voorzieningen voor bewoners (standaard) aanwezig moeten zijn, als outillage (uitrusting, materieel) voor het verblijf en de zorgverlening in de instelling. 5 Bron: NZa, rapport Indicatieve prijzen zorgzwaartepakketten, juli KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 8 van 49

10 vallen bijvoorbeeld kosten voor algemene welzijnsactiviteiten. De component verblijf is in de sector V&V in ,76 6 per cliënt per dag. Naast de component verblijf in de ZZP s krijgen zorgaanbieders de kosten voor hun gebouwen gefinancierd uit de AWBZ. Sinds 2012 wordt de bekostiging van de kapitaallasten (geleidelijk) ondergebracht in de normatieve huisvestingscomponent (NHC). De NHC omvat zowel de feitelijke woonkosten als de extra bouwkundige voorzieningen die nodig zijn voor de verschillende cliëntgroepen, zoals bredere gangen, ruimere badkamers en gemeenschappelijke ruimten. 7 Daarnaast betalen cliënten die verblijven bij een zorgaanbieder een hoge eigen bijdrage intramurale zorg aan het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Motieven voor de eigen bijdrage bij verblijf zijn aan de ene kant dat van cliënten wordt gevraagd zelf bij te dragen in de kosten van hun zorg en aan de andere kant dat een besparing van kosten bij de cliënt aanwezig is, omdat de instelling een aantal dagelijkse kosten voor haar rekening neemt, zoals onderdak en voeding. 1.4 Schets situatie bij scheiden wonen en zorg Vanaf 1 januari 2013 krijgen nieuwe cliënten - die voorheen voor een ZZP 1-3 in aanmerking zouden komen - een indicatie in functies en klassen voor wat betreft de AWBZ-zorg. Dit betekent dat zij een indicatie krijgen voor de functies Persoonlijke Verzorging en/of Verpleging en/of Begeleiding (tot 2014/2015) en/of Behandeling. Bij VV01-VV03 in de thuissituatie (een extramurale indicatie) heeft de cliënt de mogelijkheid om zorg en begeleiding (AWBZ) vanuit verschillende aanbieders af te nemen. Bij de huidige ZZP-indicaties is sprake van een integraal pakket aan zorg, ondersteuning en verblijfsdiensten (voeding, welzijnsactiviteiten en hotelmatige zaken zoals schoonmaak). Bij een indicatie in functies en klassen dreigt er door het wegvallen van een integraal pakket een opeenstapeling te ontstaan van losse onderdelen waarvoor verschillende partijen verantwoordelijk zijn. Bovendien is er dan vanuit de AWBZ geen verantwoordelijkheid meer voor het leveren van diensten zoals huishoudelijke hulp, maaltijdvoorziening en welzijnsactiviteiten. Cliënten kunnen voor deze activiteiten een beroep doen op de gemeente (Wmo). Of cliënten hiervoor in aanmerking komen verschilt per individu en per gemeente. Het verspreiden van functies over verschillende partijen vraagt om afstemming en coördinatie tussen verschillende partijen. 6 Bron: NZa, Onderbouwing uren en prijzen ZZP Bron: CVZ, Signalement zorg en wonen, KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 9 van 49

11 2. Beeld cliënten met ZZP intramuraal 2.1 Beschrijving kenmerken doelgroepen In de voorgenomen maatregel uit het Lente-akkoord is voorgesteld om de ZZP s VV01, VV02 en VV03 vanaf 1 januari 2013 niet meer te indiceren. In de huidige ZZPbeschrijvingen zijn duidelijke verschillen zichtbaar in de beperkingen van deze doelgroepen. De scores op de beperkingen zoals deze in de ZZP-beschrijvingen zijn opgenomen, laten het volgende beeld zien voor de drie ZZP s vergeleken: VV01 VV02 VV03 Figuur 1. Beperkingenscores ZZP's VV01-VV03 Naast bovenstaande verschillen op het gebied van zorg- en begeleidingsvragen en beperkingenscores, is er ook een aanzienlijk verschil in de geïndiceerde uren per ZZP: VV01: 3,0 tot 5,0 uur zorg per week, inclusief dagbesteding VV02: 5,5 tot 7,5 uur zorg per week, inclusief dagbesteding VV03: 9,5 tot 11,5 uur zorg per week, inclusief dagbesteding Het onderscheid in de typering van de zorgbehoefte op de belangrijkste kenmerken is als volgt te omschrijven. Aspect VV1 VV2 VV3 Reden voor indicatie Vanuit sociaal oogpunt. Somatische beperkingen waarbij hulp nodig is. Aanbrengen structuur en zorgen voor veiligheid van cliënt. Mate van regie Cliënt voert volledige regie. Cliënt kan alarmeren en respons afwachten. Cliënt voert met ondersteuning regie. Cliënt kan alarmeren en respons afwachten. Cliënt heeft beginnend regieverlies. Cliënt is beperkt in staat tot zelfstandig alarmeren en wachten op respons. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 10 van 49

12 Aspect VV1 VV2 VV3 Doel begeleiding Voorkomen van eenzaamheid en verwaarlozing. Stimuleren bij uitvoeren van taken en nemen van beslissingen. Aanbrengen van structuur en bieden van geheugensteun op diverse momenten van de dag. Ondersteuning bij ADL Minimale ondersteuning nodig. Dagelijks toezicht nodig (vooral op geplande momenten). Meerdere keren per dag is hulp nodig op geplande en ongeplande momenten. Verpleegkundige hulp Niet van toepassing. Niet van toepassing. Signalering van lichamelijke problematiek. Tabel 1. Belangrijke kenmerken cliënten met ZZP VV01-VV03 8 Regievermogen In de vragenlijst die is verstuurd aan alle ActiZ-leden hebben we de vraag gesteld in hoeverre cliënten in VV01-VV03 beperkingen hebben in het regievermogen. Dit omdat regievermogen als een belangrijke factor wordt gezien voor het succesvol kunnen ontvangen van zorg- en ondersteuning thuis. Zie figuur 2 voor de uitkomsten van deze vraagstelling. Figuur 2. Mate van beperking in regievermogen VV01-VV03 Uit figuur 2 blijkt dat de mate waarin beperkingen in regievermogen aanwezig zijn samenhangt met de hoogte van het ZZP. Bij VV03 wordt door bijna driekwart van de instellingen aangegeven dat er bij alle, cq. een groot deel van de cliënten, beperkingen zijn in het regievermogen. Bij respectievelijk 62% (VV02) en 73% (VV01) wordt bij geen c.q. een klein deel van de cliënten beperkingen in het regievermogen geconstateerd. 8 Bron: Bureau HHM in opdracht van het ministerie van VWS, Verkennend onderzoek aanspraak op verblijf voor cliënten in de V&V met ZZP 1, 2 en 3 (2011). KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 11 van 49

13 Zelfredzaamheid De betrokken zorgorganisaties hebben voor de eerste verkenning 124 cliënten met ZZP VV01-VV03 gescoord op basis van de zelfredzaamheidmatrix 9. De scores variëren van 1 tot en met 5. Score 1 geeft een lage zelfredzaamheid aan en score 5 een hoge zelfredzaamheid: Zelfredzaamheid Acute problematiek. De situatie is onhoudbaar. De cliënt is niet zelfredzaam. De situatie verslechtert als niet wordt ingegrepen. Tabel 2. Scores zelfredzaamheid Beperkte zelfredzaamheid. De situatie is stabiel, maar minimaal toereikend. De cliënt is voldoende zelfredzaam. De zelfredzaamheid is bovengemiddeld goed. Figuur 3 laat de gemiddelde scores zien per doelgroep (VV01-VV03) op de 11 domeinen van de ZRM VV1 gem VV2 gem VV3 gem Figuur 3. Score op domeinen ZRM VV01-VV03 Ook uit figuur 3 blijkt dat de zelfredzaamheid op verschillende domeinen afneemt naarmate het ZZP hoger wordt. Bij de uitkomsten van de scores merken we wel op dat de scores zijn uitgevoerd voor cliënten die intramuraal verblijven. De intramurale setting en de daarbij horende faciliteiten laten mogelijk een positievere score zien, dan wanneer cliënten met vergelijkbare problematiek in de thuissituatie zouden worden gescoord. 9 Bron: GGD Amsterdam, KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 12 van 49

14 Bij de doelgroepen VV01-VV03 zijn verschillen zichtbaar in zorgzwaarte op het gebied van regievermogen en daarnaast op alle domeinen van de zelfredzaamheidmatrix. Deze verschillen leiden er ook toe dat de consequenties van de voorgenomen maatregel voor de verschillende doelgroepen wisselend zullen zijn. Gelet op de beperkingen en de zelfredzaamheidsscores is de verwachting dat de consequenties voor de doelgroep VV03 ingrijpender zijn dan voor de doelgroep VV02 en VV Consequenties voorgenomen maatregel voor verschillende doelgroepen In het onderzoek hebben we betrokken zorginstellingen gevraagd in hoeverre de voorgenomen maatregel vergelijkbare dan wel andere consequenties heeft voor de verschillende doelgroepen VV01-VV03. In de bijeenkomst met zorginstellingen - die gehouden werd naar aanleiding van de score van cliënten - stelden de betrokken zorgprofessionals dat er verschillen in consequenties en randvoorwaarden zijn voor verschillende doelgroepen. De zorgprofessionals die deelnamen aan de verkenning stellen dat er momenteel nauwelijks nog cliënten met VV01 en VV02 in een intramurale setting instromen. Deze zorgprofessionals verwachten dat dit type cliënten zich nu thuis met zorg en ondersteuning kan redden. Voor VV03 gaven de betrokken zorgprofessionals aan dat er een tweedeling in de cliëntgroep zichtbaar is in: enerzijds een groep cliënten die de zorg- en ondersteuning uit VV03 extramuraal kunnen ontvangen (groep A); anderzijds een groep cliënten die de zorg- en ondersteuning uit VV03 niet verantwoord extramuraal kan ontvangen (groep B). Het onderscheid in de lichte (A) en de zware (B) groep wordt door de zorgprofessionals als volgt geduid: Bij de 3A-groep gaat het om cliënten die de problematiek en ondersteuningsbehoefte van VV02 overstijgt, die (met een rollator) nog redelijk zelfstandig kunnen functioneren, bijvoorbeeld daar waar het gaat om toiletbezoek. Bij de 3B-groep gaat het om cliënten die in de mobiliteit meer beperkt zijn, zij moeten zich overal aan vastgrijpen om zich te kunnen verplaatsen. Valgevaar is bij deze groep nadrukkelijk aanwezig. De groep is nog niet rolstoelgebonden zoals bij ZZP VV06. Daarnaast is kenmerkend voor de 3B-groep dat de cliënten te maken hebben met regieverlies en dat zij initiatiefloos zijn. Veelal is bij deze groep sprake van bijkomende problematiek, zoals beginnend geheugenverlies, gedragsproblematiek, of bijkomende psychiatrische problemen. De combinatie van aandoeningen maakt dat er problemen zijn met het regievermogen van cliënten. De uitkomsten uit de bijeenkomst met zorgprofessionals zijn in de landelijke vragenlijst getoetst onder de leden van ActiZ. De 84 responderende zorgprofessionals van de instellingen konden aangeven in hoeverre zij het eens waren met een aantal stellingen rondom de verschillen in de doelgroepen. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 13 van 49

15 Stelling Volledig mee eens Deels mee eens Deels mee oneens Volledig mee oneens 1) Cliënten met VV01 en VV02 zijn meestal goed in staat om zelf te alarmeren en te wachten op respons. 2) Cliënten met VV03 zijn meestal beperkt in staat om zelf te alarmeren wanneer dat nodig is. 3) VV01 en VV02 stromen nauwelijks nog in in een intramurale setting. Dit betekent dat dit type cliënten zich nu al thuis met zorg en ondersteuning kan redden. 4) Er is een tweedeling te maken in de VV03 cliëntgroep: cliënten die de zorg- en ondersteuning extramuraal kunnen ontvangen en cliënten waarbij dit niet kan. 5) De verhouding van de tweedeling VV03 is 50/50. 6) Een aspect van de tweedeling is mobiliteit: cliënten die met een hulpmiddel redelijk mobiel zijn en cliënten die beperkt mobiel zijn (maar niet rolstoelgebonden). 7) Een aspect van de tweedeling is regievermogen: cliënten die geen belemmering ervaren in regievermogen en cliënten die te maken hebben met regieverlies en initiatiefloos zijn. Tabel 3. Respons op stellingen doelgroepen 65% 27% 4% 2% 30% 55% 12% 4% 37% 43% 14% 5% 49% 24% 8% 18% 15% 26% 20% 35% 31% 35% 15% 19% 64% 23% 8% 5% NB. De kleuren in bovenstaande cellen accentueren de hoogte van het percentage: groen betekent hoog en rood laag. In tabel 3 is zichtbaar dat voor stelling 1 en 7 geldt dat bijna twee derde van de instellingen het daarmee volledig eens is. Voor de stellingen 2, 3, 4 en 6 geldt dat ruim driekwart van de instellingen (2 en 3) dan wel twee derde van de instellingen (4 en 6) het volledig dan wel deels eens is met de genoemde stellingen. Stelling 5 is een stelling die overwegend niet wordt onderschreven. De verhouding in een eventueel nader aan te scherpen tweedeling - in VV03, is op grond van dit onderzoek niet te geven. De bij het onderzoek betrokken professionals geven aan dat bij cliënten met ZZP VV03 en meer in het bijzonder voor de 3B-groep - ook wanneer de eerder genoemde randvoorwaarden optimaal zijn ingevuld - zorg- en ondersteuning thuis nu geen passend alternatief biedt. Het onderscheid in de doelgroepen A en B roept de vraag op of bij de maatregel om de ZZP s VV01-VV03 niet meer te indiceren, een uitzondering op zijn plaats is voor KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 14 van 49

16 VV03. De Staatssecretaris heeft in het bestuurlijk overleg op 20 augustus 2012 aangegeven dat zij waarde hecht aan een goede voorbereiding en een zorgvuldige implementatie. Het gedifferentieerde cliëntprofiel van in het bijzonder cliënten met een ZZP 3 heeft haar aandacht. Uit de gesprekken met AWBZ-instellingen en de reacties op de stellingen over de doelgroepen VV01-VV03 blijkt dat er verschil bestaat tussen de doelgroepen VV01 en VV02 in vergelijking met VV03. Cliënten met VV01 en VV02 kunnen zelf alarmeren en wachten op respons en zich naar verwachting in de eigen (aangepaste) thuissituatie beter redden dan de doelgroep VV03. Bij VV03 lijkt een tweedeling zichtbaar in een lichtere en een zwaardere subgroep. Mogelijk hebben mobiliteit en regievermogen een invloed op deze tweedeling. Dit zal verder moeten worden onderzocht. 2.3 Aantallen per cliëntgroep Uit de CIZ-basisrapportage 2012 is af te leiden hoeveel personen in Nederland een geldige indicatie hebben voor intramurale AWBZ-zorg per ZZP. In tabel 3 staat de ontwikkeling van het aantal personen met een ZZP VV op de peildata 1 januari 2011, 1 juli 2011 en 1 januari In de laatste kolom staat de procentuele toename dan wel afname van het aantal personen op 1 januari 2012 ten opzichte van 1 januari ZZP 1 januari juli januari 2012 Toename/ afname in % 01/2012 t.o.v. 01/2011 VV ,4% VV ,3% VV ,8% VV ,1% VV ,7% VV ,8% VV ,7% VV ,0% VV ,4% VV ,2% Tabel 4. Ontwikkeling cliënten met intramurale VV indicaties , Bron: CIZ 10 Uit tabel 4 blijkt een sterke daling van het aantal geïndiceerde personen met VV01, met ruim 20% gelet op de aantallen op 1 januari 2011 en 1 januari Voor VV02 is een vermindering zichtbaar van ruim 8%. Voor VV03 en hoger is een stijging waar te nemen in het aantal geïndiceerde personen. 10 Bron: CIZ, Basisrapportage AWBZ, KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 15 van 49

17 Eenheid in dagen In figuur 4 is voor de ZZP s VV01-VV03 de ontwikkeling op de drie bovengenoemde peildata in beeld gebracht. Hierin is zichtbaar dat in tegenstelling tot VV01 en VV02 ZZP VV03 behoorlijk is toegenomen. Figuur 4. Ontwikkeling VV01-VV , Bron: CIZ Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van het aantal geleverde ZZP dagen in dan zien we in grafiek eveneens een grote afname van VV01, een minder grote afname bij VV02 en een toename van het aantal dagen VV Aantal geleverde dagen VV01-VV VV VV VV Figuur 5. Aantal ZZP-dagen VV01-VV03 per jaar in Nederland, Bron: CVZ Zorgcijfers 11 AWBZ-instellingen signaleren zelf al een teruggang in de instroom van cliënten met VV01 en VV02. Dit beeld wordt door de beschikbare cijfers van CIZ en CVZ bevestigd. In tegenstelling tot de daling bij VV01 en VV02 is een toename zichtbaar van VV03. Blijkbaar is dit een doelgroep die toeneemt en een beroep wil doen op een intramurale verblijfsplek. 11 Bron: CVZ Zorgcijfers, KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 16 van 49

18 3. Cruciale randvoorwaarden 3.1 Omschrijving randvoorwaarden voor zorg- en ondersteuning in de thuissituatie In de bijeenkomst met zorgprofessionals van VV-aanbieders is naar aanleiding van de uitgevoerde scores van cliënten met VV01-VV03 gesproken over cruciale randvoorwaarden voor de verschillende doelgroepen. De cruciale randvoorwaarden betreffen zaken die aanwezig c.q. geregeld moeten zijn om cliënten in de thuissituatie een reëel extramuraal alternatief te kunnen bieden. De volgende cruciale randvoorwaarden zijn genoemd om cliënten zorg- en ondersteuning in de thuissituatie te laten ontvangen: 1. Het kunnen bieden van een gevoel van veiligheid door alarmeringsvoorzieningen en een korte responstijd. 2. De aanwezigheid van mantelzorg en/of een sterk sociaal netwerk waarbij de cliënt tevens in staat is dit netwerk te onderhouden. 3. Het kunnen bieden van ondersteuning in de dagstructuur. 4. Een centraal vraagpunt/aanspreekpunt kunnen bieden in de nabijheid (loopafstand) van de cliënt. 5. Aangepaste en adequate huisvesting. 6. Noodzakelijk toezicht kunnen bieden waarvan deels op onplanbare momenten. 7. Heldere afspraken op het gebied van verantwoordelijkheden en zorgcoördinatie. Hieronder geven we per randvoorwaarde een beschrijving van wat die randvoorwaarde inhoudt. De beschrijving is opgesteld aan de hand van inhoudelijke gesprekken met zorgprofessionals. Ad 1. Veiligheid Cliënten geven als aanleiding voor een intramurale opname vaak aan, dat in de thuissituatie het gevoel van veiligheid ontbreekt. Het gevoel van onveiligheid ontstaat uit angst om te vallen, angst om plotseling hulp nodig te hebben (ongeplande zorg) en angst om niet bij een bel (of ander type alarmering) te kunnen komen. In een intramurale setting is er altijd personeel in de buurt en is de responstijd beperkt. Dit geeft cliënten een direct gevoel van veiligheid. In de thuissituatie betekent dit dat er adequate alarmeringsmogelijkheden aanwezig moeten zijn en dat de responstijd kort moet zijn om cliënten een gevoel van veiligheid te kunnen geven. Ad 2. Mantelzorg/sociaal netwerk Mantelzorg en/of een goed sociaal netwerk is cruciaal als mensen zorg- en ondersteuning in de thuissituatie ontvangen. Naast het feit dat de aanwezigheid hiervan bijdraagt aan een gevoel van veiligheid, gaat de aanwezigheid van deze mensen ook eenzaamheid tegen en kan het ook voor structuur voor de cliënt zorgen (bijvoorbeeld bij maaltijden). Mensen met een klein sociaal netwerk en weinig/ geen mantelzorgers lopen een groot risico op verwaarlozing. Mantelzorgers zorgen vaak voor zaken als de was, boodschappen, begeleiding bij ziekenhuisbezoek, maken van afspraken, hulp bij financiën, ondernemen van leuke/ontspannende activiteiten. Vraagstuk is wel of mantelzorgers in de thuissituatie kan worden KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 17 van 49

19 gevraagd om structurele zorgvragen te ondervangen. Vaak wonen kinderen van ouderen niet in de buurt en werken zij zelf veel, of kinderen zijn zelf al op leeftijd en ervaren beperkingen in de gezondheid. Daarnaast wordt ervaren dat er een steeds groter beroep op mantelzorgers wordt gedaan en de verwachting is dat dit nog verder zal toenemen. Als van mantelzorgers meer ondersteuning wordt gevraagd is, om overbelasting te voorkomen, goede mantelzorgondersteuning cruciaal. Er is nu al wel aanbod op het gebied van mantelzorgondersteuning, maar mantelzorgers maken er niet altijd (tijdig en adequaat) gebruik van. Ad 3. Dagstructuur Ondersteuning van cliënten bij hun regievermogen heeft met name betrekking op ondersteuning in de dagstructuur. Structuur in de dag is erg belangrijk in de thuissituatie. In een intramurale setting geldt dat cliënten in de ZZP s VV01 en VV02 zichzelf vaak kunnen vermaken en structuur kunnen aanbrengen. Voor cliënten met VV03 geldt dat zij intramuraal vaak worden gestimuleerd om deel te nemen aan activiteiten die de instelling organiseert. Voor extramurale cliënten bieden zorgorganisaties op dit moment al dagverzorging aan voor ouderen die moeite hebben een goede dagstructuur te vinden en sociale contacten te onderhouden. Bij ZZP VV01-VV03 in de thuissituatie is voor cliënten die ondersteuning bij de dagstructuur nodig hebben de functie begeleiding essentieel. Met het oog op de decentralisatie van begeleiding is het cruciaal dat hiervoor alternatief aanbod beschikbaar is. Ad 4. Centraal vraagpunt Voor ouderen is het noodzakelijk om een centraal punt te hebben dat goed bereikbaar is (loopafstand) waar de oudere zijn/haar vraag kan neerleggen. Een één-loketfunctie moet daarvoor beschikbaar komen. Zeker gelet op het feit dat wonen, zorg en welzijn in feite gescheiden aangeboden kunnen gaan worden in de thuissituatie en een deel van de doelgroep moeite heeft met regievermogen is een centraal aanspreekpunt noodzakelijk. Ad 5. Aangepaste huisvesting Zonder aangepaste huisvesting kunnen bepaalde vormen van zorg- en/of ondersteuning niet adequaat worden geboden in de thuissituatie. Zorg en ondersteuning leveren, zoals deze in VV01-VV03 zijn beschreven, vraagt in veel gevallen om aanpassingen in de thuissituatie: traplift, actieve lift, passieve lift; hoog-laagbed; gelijkvloerse ruimten (drempelhulp); aangepaste doucheruimte (wandbeugels); aangepast toilet (toiletverhoger); alarmeringsmogelijkheden; technische ondersteuning van bijvoorbeeld een toezicht functie. Er is een aanzienlijke groep cliënten die bij invoering van de voorgestelde maatregel moet gaan verhuizen omdat de huidige woning niet kan worden aangepast. Het kan bijvoorbeeld gaan om een portiekflat zonder lift, huizen met een (extreem) kleine badkamer of met een steile trap, woningen met dermate kleine slaapkamers dat er geen hoog-laagbed geplaatst kan worden. Verder geldt KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 18 van 49

20 dat de aanpassingen die noodzakelijk zijn om de zorg verantwoord en veilig (voor cliënt en medewerker) te kunnen leveren ook door gemeenten vergoed dienen te worden. Daarnaast is ook de ligging van de woning van invloed op de mogelijkheden. Hierbij valt te denken aan responstijd door zorgprofessionals, de mate waarin aanbod voor maatschappelijke participatie (zoals verenigingen en buurtcentra) nabij is, maar ook de concentratie van personen met een zorgbehoefte om als zorginstelling efficiënt zorg te kunnen bieden in de thuissituatie. Ad 6. Toezichtsfunctie Met name in ZZP VV03 heeft een aanzienlijk deel van de cliënten behoefte aan actief toezicht. Intramuraal is er signalering en toezicht op onder andere inname van vocht en voeding, valgevaar (o.a. bij toiletbezoek) en medicatie inname. Veel van deze momenten worden gecombineerd met contactmomenten gericht op zorg die vooraf zijn gepland. Voor een deel gaat het om toezicht op momenten die niet gecombineerd worden met zorgmomenten en die niet zijn gepland. Door technologische ontwikkelingen lijkt er meer mogelijk op het gebied van een toezichtsfunctie in de thuissituatie (o.a. via een beeldscherm in de gaten houden of de cliënt met kleren aan naar bed gaat of niet). Technische ondersteuning bij de toezichtsfunctie vraagt wel om aanpassingen in de woning en financiële middelen om deze te plaatsen en te onderhouden. Ad 7. Afspraken verantwoordelijkheden en zorgcoördinatie Betrokken zorgprofessionals geven aan dat zij in de intramurale setting ervaren dat de afstemming tussen zorgpersoneel en de eigen huisarts van de cliënt niet overal soepel verloopt. Verder geldt dat het verzorgend personeel in verzorgingshuizen vaak de medicatie en hulpmiddelen voor de cliënten bestelt. In de thuissituatie moet duidelijkheid komen rondom de verantwoordelijkheden van verschillende betrokken professionals. Voor medicatie verstrekking is er inmiddels een brochure Veilige principes in de medicatieketen VVT. Om te voorkomen dat professionals langs elkaar heen werken zijn afspraken nodig over dossiervorming en inzage hierin door verschillende betrokkenen. Verder moet ook het bestellen van hulpmiddelen voor cliënten worden gecoördineerd, zodat de juiste materialen en de juiste hoeveelheid tijdig bij de cliënt thuis zijn. Er zijn overigens wel reeds organisaties actief die dit kunnen faciliteren. Daarnaast zijn ook afspraken rondom accurate medicatiebestelling, -verstrekking en toediening cruciaal. Tot slot geldt dat ook de zorgcoördinatie goed geregeld moet zijn in de thuissituatie, zodat de zorg altijd adequaat is afgestemd op de situatie van de cliënt. Het gaat hier om meerdere zaken zoals: planning, evaluatie, begeleiding cliëntsysteem et cetera. Hiervoor zijn verschillende varianten denkbaar zoals de wijkverpleegkundige, de huisarts of de specialist ouderengeneeskunde. Bij de zeven genoemde randvoorwaarden gaat het om zaken die als uitgangspunt moeten worden meegenomen en waar onvoorwaardelijk aan moet worden voldaan om mensen een reëel extramuraal alternatief te bieden. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 19 van 49

21 Cruciale randvoorwaarden die zorgprofessionals benoemen voor de doelgroepen om zorg- en ondersteuning in de thuissituatie te ontvangen: bieden van veiligheid door alarmeringsvoorzieningen en een korte responstijd; aanwezigheid van mantelzorg en/of een sterk sociaal netwerk; bieden van ondersteuning in de dagstructuur; een centraal vraagpunt/aanspreekpunt in de nabijheid; aangepaste en adequate huisvesting; noodzakelijk toezicht deels op onplanbare momenten, en; heldere afspraken op het gebied van verantwoordelijkheden en zorgcoördinatie. Van deze randvoorwaarden is onderzocht in hoeverre deze door andere instellingen wordt onderschreven en op welke doelgroepen deze met name van toepassing zijn. Paragraaf 3.2 gaat hier verder op in. 3.2 Cruciale randvoorwaarden per ZZP In de landelijke vragenlijst hebben we de lidinstellingen van ActiZ gevraagd aan te geven welke randvoorwaarden voor welke doelgroep van belang zijn. In bijlage 3 geven we per bovengenoemde randvoorwaarde en per ZZP (VV01-VV03) aan in hoeverre de responderende instellingen de randvoorwaarde van belang vinden. In tabel 5 hebben we per randvoorwaarde in beeld gebracht hoeveel procent van de instellingen de randvoorwaarde belangrijk dan wel zeer belangrijk vindt. Zeer belangrijk - belangrijk VV1 VV2 VV3 1. Het kunnen bieden van een gevoel van veiligheid door middel van alarmeringsvoorzieningen en een korte responstijd. 2. De aanwezigheid van mantelzorg en/of een sterk sociaal netwerk waarbij de cliënt tevens in staat is dit netwerk te onderhouden. 93% 98% 98% 95% 98% 98% 3. Het kunnen bieden van ondersteuning in de dagstructuur. 64% 83% 99% 4. Een centraal vraagpunt/aanspreekpunt kunnen bieden in de nabijheid (loopafstand) van de cliënt. 79% 83% 94% 5. Aangepaste en adequate huisvesting. 83% 92% 99% 6. Noodzakelijk toezicht kunnen bieden waarvan deels op onplanbare momenten. 7. Heldere afspraken op het gebied van verantwoordelijkheden en zorgcoördinatie. 54% 75% 95% 87% 94% 99% Tabel 5. Belang randvoorwaarden per ZZP Uit tabel 5 is af te leiden dat voor alle randvoorwaarden geldt dat het percentage respondenten die dit belangrijk vindt, toeneemt met de hoogte van het ZZP. Met andere woorden, de genoemde randvoorwaarden gelden volgens de betrokken instellingen sterker voor ZZP VV03, dan voor VV01 en VV02. De eerste twee randvoorwaarden - gevoel van veiligheid en aanwezigheid kunnen bieden en aanwezigheid mantelzorg/sociaal netwerk gelden voor alle drie de ZZP s in hoge KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 20 van 49

22 mate. Voor VV01 geldt dat de randvoorwaarde van ondersteuning in de dagstructuur en noodzakelijk toezicht minder vaak belangrijk worden gevonden, maar nog wel door meer dan de helft van de respondenten. Bij de randvoorwaarden geldt dat de mate waarin deze belangrijk worden gevonden, toeneemt met de hoogte van het ZZP. De randvoorwaarden een gevoel van veiligheid en aanwezigheid kunnen bieden en aanwezigheid mantelzorg/sociaal netwerk gelden voor alle drie de doelgroepen in hoge mate. De uitkomsten laten zien dat ongeacht de hoogte van het ZZP het heel belangrijk is om te kijken naar hoe de thuissituatie van toekomstige cliënten geoutilleerd is en randvoorwaarden in de thuissituatie zijn geborgd, zodat zorg thuis ook daadwerkelijk een reëel extramuraal alternatief kan zijn. Beschikbaarheid van voorzieningen en aandacht en betrokkenheid voor de cliënt ook van groot belang Andere zaken die men belangrijk vindt voor VV01-VV03 in de thuissituatie: casemanagement en samenwerking met alle eerstelijnsvoorzieningen (met name huisartsen); flexibiliteit in de zorg, snel kunnen reageren op vragen en goed opgeleid personeel; inzet van domotica voor sociale contacten; welzijns- en dagbestedingsactiviteiten in de nabije omgeving; veilige woon- en leefomgeving; voorzieningen voor dagelijks levensonderhoud en sociale contacten in de nabijheid; ondersteuning en nabijheid van mantelzorgers; betrokkenheid bij eenzaamheid en depressiviteit; adequate ondersteuning bij administratie bijvoorbeeld postverwerking, rekeningen et cetera; maaltijdvoorzieningen (en soms toezicht op inname); hulp bij vervoer; afstemming met mantelzorgers en vrijwilligers; veel dezelfde personen die zorg verlenen (wijkteam); inzicht in eigen beperkingen en probleemoplossend vermogen van de cliënt; kennis van de sociale kaart; eerstelijns medisch deskundigheid en kennis van de oudere; géén overschatting van de eigen regie van cliënten; multidisciplinaire behandeling in de nabijheid; preventieve behandeling bij chronische aandoeningen; woonondersteuning in de vorm van klusjesdiensten; continuïteit in zorgverlening; inzet van een functionaris die een vinger aan de pols houdt (huisarts, wijkverpleegkundige e.a.); aandacht voor gehoor- en gezichtsvermogen; doen van boodschappen en huishoudelijke ondersteuning moet geborgd zijn. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 21 van 49

23 Specifiek voor VV03 zijn ook de volgende zaken genoemd: mogelijkheid tijdelijke opname om mantelzorgers te ontlasten; mogelijkheden voor crisisopname (in verband met snelle achteruitgang); activiteiten naar de cliënt toebrengen; aandacht voor het geheugen en geheugenproblematiek van de cliënt; bij PG specifiek meer aandacht voor domotica thuis. De bovengenoemde zaken die door aanbieders zijn genoemd hebben ook betrekking op het aanbod dat in de thuissituatie dient te worden gecreëerd. Het gaat daarbij niet alleen om AWBZ aanbod, maar juist ook om eerstelijnsaanbod, Wmovoorzieningen en andere. In het volgende hoofdstuk gaan we nader in op het benodigde aanbod in de thuissituatie. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 22 van 49

24 4. Benodigd aanbod 4.1 Woningaanpassingen Eén van de eerste zaken waaraan wordt gedacht bij het leveren van zorg en ondersteuning thuis zijn de woningaanpassingen die daarvoor nodig zijn. De lidinstellingen van ActiZ hebben we gevraagd welke aanpassingen (deels) van de woning de respondenten noodzakelijk achten voor de doelgroep VV01-VV03 als zij de zorg thuis zouden ontvangen. De aanpassingen in de woning die de respondenten konden aangeven: A. traplift; B. tillift (actieve lift/passieve lift); C. hoog-laagbed; D. gelijkvloerse ruimten (drempelhulp); E. aangepaste doucheruimte (wandbeugels, douchezitje, antislipvloer); F. aangepast toilet (toiletverhoger, armsteunen, wandbeugels); G. keukenaanpassingen; H. automatische deuropeners; I. alarmeringsmogelijkheden; J. technische ondersteuning van bijvoorbeeld een toezichtfunctie. In figuur 6 de antwoorden per aanpassing per doelgroep. A1 betreft bijvoorbeeld de noodzakelijkheid van de aanpassing traplift voor de doelgroep VV01. Figuur 6. Noodzakelijkheid woningaanpassingen doelgroepen VV01-VV03 NB. Het antwoord ja geeft aan dat de aanpassing van toepassing op alle cliënten in de doelgroep, het antwoord deels geeft aan dat het op een deel van de cliënten van toepassing is. In figuur 6 is zichtbaar dat meer dan 40% van de instellingen ja heeft geantwoord voor VV01-VV03 voor de aanpassingen D, E, F en I. Dit zijn respectievelijk: gelijkvloerse ruimten, aangepaste doucheruimte, aangepast toilet en alarmeringsmogelijkheden. Daarnaast geldt dat voor VV03 meer dan 40% van de instellingen KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 23 van 49

25 ja heeft geantwoord bij A, C, G, H en J. Dit zijn respectievelijk: traplift, hooglaagbed, keukenaanpassingen, automatische deuropeners en technische ondersteuning voor bijvoorbeeld een toezichtfunctie. Hieronder geven we in de tabellen 6 en 7 de gegeven antwoorden in percentages weer voor de antwoorden ja en ja + deels op de vraag of men de woningaanpassing noodzakelijk acht. Nodig (ja) VV1 VV2 VV3 A. Traplift 2% 5% 46% B. Tillift (actieve lift/passieve lift) 0% 0% 18% C. Hoog-laagbed 8% 17% 58% D. Gelijkvloerse ruimten (drempelhulp) 46% 61% 87% E. Aangepaste doucheruimte (wandbeugels, douchezitje, antislipvloer) 54% 68% 92% F. Aangepast toilet (toiletverhoger, armsteunen, wandbeugels) 49% 65% 92% G. Keukenaanpassingen 11% 17% 48% H. Automatische deuropeners 6% 11% 45% I. Alarmeringsmogelijkheden 70% 83% 95% J. Technische ondersteuning van bijvoorbeeld een toezicht functie 19% 26% 64% Tabel 6. Woningaanpassing nodig ja VV01-VV03 Nodig (ja + deels) VV1 VV2 VV3 A. Traplift 48% 78% 96% B. Tillift (actieve lift/passieve lift) 19% 43% 91% C. Hoog-laagbed 52% 72% 97% D. Gelijkvloerse ruimten (drempelhulp) 91% 98% 100% E. Aangepaste doucheruimte (wandbeugels, douchezitje, antislipvloer) 94% 97% 100% F. Aangepast toilet (toiletverhoger, armsteunen, wandbeugels) 94% 96% 100% G. Keukenaanpassingen 68% 81% 96% H. Automatische deuropeners 54% 67% 94% I. Alarmeringsmogelijkheden 97% 100% 100% J. Technische ondersteuning van bijvoorbeeld een toezicht functie 63% 78% 94% Tabel 7. Woningaanpassing nodig ja of deels VV01-VV03 KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 24 van 49

26 In tabel 6 en 7 is zichtbaar dat de noodzakelijkheid van de woningaanpassingen toeneemt naarmate de hoogte van het ZZP toeneemt. Wanneer de categorieën ja en deels zijn opgeteld dan is bij een groot deel van de woningaanpassingen een percentage van meer dan 90% waar te nemen. De respondenten is ook gevraagd welke aanpassingen in en aan de woning nog meer van belang zijn. Hierop gaven respondenten de volgende antwoorden: voldoende c.q. royale ruimte om een rolstoel te kunnen verplaatsen, liften te kunnen gebruiken en als zorgverlener (gelet op de Arbowet) veilig te kunnen handelen; voldoende licht in de ruimten in de woning; veiligheid van de woning tegen inbraak (hang- en sluitwerk); aanpassingen in de toegang tot de woning (bijvoorbeeld vlakke tuinpaden); een beeldtelefoon gekoppeld aan de voordeurbel; aandacht voor brandveiligheid van de woning. Respondenten gaven ook aan dat het belangrijk is dat cliënten en het cliëntsysteem deskundig advies krijgen voor de inrichting en benodigde aanpassingen van de woning. Daarnaast zijn cliënten geholpen als zij worden ondersteund bij het doen van aanvragen voor aanpassingen. Ook op financieel gebied is advies wenselijk, in verband met gevraagde eigen bijdragen. Respondenten merkten ook op dat in sommige gebieden het aantal nul-tredenwoningen ernstig tekortschiet. De aanwezigheid van dit type woningen voorkomt dure aanpassingen in andere woningen. De bovenstaande analyses en reacties van respondenten laten zien dat woningaanpassing een belangrijk aandachtsgebied vormt voor het bieden van een reëel extramuraal alternatief voor de doelgroep VV01-VV03 in de thuissituatie. De belangrijkste aanpassingen zijn: gelijkvloerse ruimten, aangepaste doucheruimte, aangepast toilet en alarmeringsmogelijkheden. 4.2 Aanbod AWBZ-zorgaanbieders In de verkenning met een tiental zorginstellingen voorafgaand aan de vragenlijst onder alle lidinstellingen van ActiZ, is met de instellingen gesproken over benodigd aanbod vanuit het perspectief van AWBZ-zorgaanbieders met het oog op de voorgenomen maatregel in het Lente-akkoord. Bij het aanbod door AWBZ-zorgaanbieders geldt voor een deel van de intramurale instellingen dat zij nog extramuraal aanbod moeten gaan ontwikkelen en organiseren voor de functies Verpleging en Verzorging thuis. Datzelfde geldt voor dagactiviteiten vanuit de AWBZ (en op een later moment vanuit de Wmo). Daarnaast moeten zorgaanbieders mogelijk met aanbod komen voor zorg op afstand aan cliënten. Zorg op afstand wordt ondersteund door domotica. Hierbij is het nog wel de vraag wie verantwoordelijk is voor de technische infrastructuur (mogelijk in samenwerking met de woningbouwcorporatie). KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 25 van 49

27 Zorg op afstand noodzakelijk maar nog niet overal beschikbaar Op de vraag of het aanbod van extramurale zorgfuncties en zorg op afstand een cruciale randvoorwaarde is voor het bieden van een reëel extramuraal alternatief werd door de instellingen als volgt geantwoord: A. Extramurale dienstverlening (PV, VP, BG) Ja, en reeds ontwikkeld in onze organisatie Ja, maar nog te ontwikkelen binnen onze organisatie Nee 61 (84%) 12 (16%) 0 (0%) 73 (100%) N B. Aanbod gericht op zorg op afstand Tabel 8. Benodigd aanbod AWBZ-zorgaanbieders 12 (16%) 43 (59%) 18 (25%) 73 (100%) Uit tabel 8 blijkt duidelijk dat extramuraal zorgaanbod overwegend wel aanwezig is, maar dat nog maar weinig organisaties op dit moment zorg op afstand kunnen bieden. Driekwart van de instellingen ziet zorg op afstand wel als een cruciale randvoorwaarde om zorg en ondersteuning in de thuissituatie te bieden. Bij de extramurale dienstverlening merkt men op dat AWBZ-instellingen belemmerd worden door de beperkte capaciteit die zorgkantoren op dit moment kunnen inkopen. Veel instellingen hebben al te maken met overproductie. Daar waar overproductie is toegestaan, is het van belang dat er voldoende en goed opgeleid personeel beschikbaar komt voor de extramurale zorg. Een ander belangrijk aspect is dat het afzetgebied voor extramurale zorg nu mogelijk nog beperkter is dan dat in de toekomst wenselijk is. Een deel van de AWBZ-instellingen biedt de extramurale zorg nu in de directe omgeving van de intramurale locaties. Het merendeel van de instellingen is van mening dat extramurale dienstverlening van AWBZ-zorgfuncties en het aanbieden van zorg op afstand cruciaal zijn voor een extramuraal alternatief voor de doelgroepen VV01-VV03. Veel instellingen hebben extramurale dienstverlening ontwikkeld en beschikbaar voor de nieuwe doelgroepen, voor zorg op afstand geldt dat meer dan de helft van de instellingen dit nog moet gaan ontwikkelen. Meer en nieuw aanbod zoals servicepakketten vanuit AWBZ-instellingen wenselijk Aan de instellingen is bovendien de vraag voorgelegd welk aanbod AWBZzorgaanbieders volgens hen nog meer moeten gaan aanbieden. Zij noemden de volgende zaken: 24-uurs alarmering, een zorgcentrale voor ontvangst van alarmen en ongeplande zorg. Dit aanbod is overwegend reeds beschikbaar. Maaltijdvoorzieningen, restaurantvoorziening, aanbod van welzijnsactiviteiten en gemaksdiensten zoals klusjesdiensten of verzorging van vervoer. AWBZinstellingen bieden deze zaken vaak nu al aan. Vraag is wel of cliënten hiervoor een beroep zullen (blijven) doen op AWBZ-instellingen of dat dit vanuit de Wmo wordt aangeboden en cliënten daarvoor gaan kiezen. Beeldzorg en andere ICT-toepassingen voor toezicht en communicatie op afstand. Hiermee vinden op dit moment volop experimenten plaats. Het aanbod lijkt beschikbaar, maar nog niet toereikend. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 26 van 49

28 Aanbod van huur- en zorgovereenkomsten, waarbij cliënten naast wonen kunnen kiezen uit arrangementen/servicepakketen waarin ook welzijn/sociale contacten, wasvoorzieningen, maaltijden en veiligheid wordt geboden. Dit aanbod is nog niet volledig ontwikkeld en beschikbaar. Woonruimte in een veilige woonomgeving waar naast 24-uurs beschikbaarheid van zorg ook welzijn wordt geboden. Een deel van de AWBZ-instellingen kan dit aanbod reeds bieden in geclusterde woonvormen die aanpalend aan het verzorgings- of verpleeghuis zijn gebouwd. Ondersteuning en begeleiding van cliënten op eigen verzoek en tegen eigen betaling. Deels is dit aanbod al beschikbaar voor cliënten. Casemanagement en risicosignalering. Nu wordt dit deels al uitgevoerd door wijkverpleegkundigen. Er is wel een behoefte aan helderheid over welke functionaris dit voor deze groepen gaat oppakken (huisarts of wijkverpleegkundige). De casemanager dient daarbij ook aandacht te hebben voor het sociale systeem rondom de cliënt. Crisisopvang moet voldoende aanwezig zijn voor cliënten waarbij de gezondheidstoestand plotseling verslechterd. De omvang voor crisisopvang lijkt niet toereikend. Er is ook is investering nodig in de samenwerking met huisartsen en andere eerstelijnsdisciplines wanneer complexere doelgroepen in de thuissituatie zorg en ondersteuning gaan ontvangen. Dit is nog niet bij alle AWBZ-instellingen goed georganiseerd en afgestemd. Inzet van de specialist ouderengeneeskunde (consultatie en advies) en andere disciplines uit het verpleeghuis in extramurale situaties, bijvoorbeeld door spreekuren in de wijk. Dit aanbod is nog niet toereikend. Doorontwikkeling van ketenzorg waarin thuiszorg een rol heeft. Aanbod van voldoende respijtzorg voor mantelzorgers, zoals logeervoorzieningen. Als AWBZ-instellingen deze zorg aanbieden is nog wel de vraag wie hiervoor als financier optreedt. Naast ontwikkeling van extramuraal AWBZ-aanbod ontwikkelt een deel van de aanbieders ook oplossingen tegen leegstand, bijvoorbeeld door bestaande appartementen in verzorgingshuizen aan te passen en de mogelijkheden voor verhuur te onderzoeken (wonen met zorg). In feite wordt de intramurale capaciteit dan afgebouwd voor meer extramurale capaciteit. Hierover wordt opgemerkt dat aanpassing van de huurwet noodzakelijk is en dat met het woningwaardestelsel een juiste huur wordt berekend waarbij rekening is gehouden met algemene ruimtes. Verder geven enkele instellingen aan dat het wenselijk is dat woningbouwcorporaties woningen voor ouderen dichtbij intramurale zorglocaties aanbieden. Extramurale cliënten kunnen op dat moment bijvoorbeeld om eenzaamheid te voorkomen aansluiting vinden bij cliënten en activiteiten die intramuraal worden aangeboden. Door een verschuiving in de richting van meer extramurale zorg is de ontwikkeling van preventief aanbod ook reëel te verwachten. Voorbeelden hiervan zijn preventiecursussen gezond ouder worden, veiligheid in huis, veiligheid in bewegen. Omdat de positie van zorgaanbieders verandert - zodra de cliënt extramuraal de zorg krijgt - moeten aanbieders ook meedenken over regie en afstemming tussen verschillende disciplines. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 27 van 49

29 De extramuralisering vraagt in termen van capaciteit en deskundigheid van zorgpersoneel van AWBZ-instellingen mogelijk om een nieuw type medewerkers c.q. nieuwe functies. Voorbeelden van deze nieuwe functies: Medewerker steunpunt/servicedesk waar domotica signaal binnenkomt en het signaal wordt beoordeeld op benodigde actie door professionele zorginzet. Zorgcoördinator/verpleegkundige met kennis van de sociale kaart als centrale spil. Deze moet zodoende ook kennis hebben van het welzijnsaanbod en aanbod van andere organisaties. Daarnaast als belangenbehartiger kunnen optreden tussen de verschillende professionals. AWBZ-zorginstellingen vinden overwegend dat een adequaat ondersteuningsaanbod voor de doelgroepen van de voorgestelde maatregel uit meer zaken bestaat dan extramurale AWBZ-zorg bieden en zorg op afstand kunnen aanbieden. AWBZinstellingen lijken met ideeën al bewust in te gaan spelen op leemten die gaan ontstaan. Voorbeelden zijn het aanbieden van servicepakketten voor voorzieningen waar cliënten door het wegvallen van de verblijfsfunctie geen aanspraak meer op maken en aanbod van respijtzorg en crisisopvang. Verder hebben AWBZ-instellingen ook nadrukkelijk aandacht voor het woonvraagstuk ; oplossingen voor leegstand, huurovereenkomsten, locaties van geclusterde woonvormen et cetera. 4.3 Aanbod van verblijfsdiensten Bij de huidige ZZP-indicaties is sprake van een integraal pakket aan zorg, ondersteuning en verblijfsdiensten (voeding, welzijnsactiviteiten en hotelmatige zaken zoals schoonmaak). Bij een indicatie in functies en klassen dreigt een opeenstapeling te ontstaan van losse onderdelen waarvoor verschillende partijen verantwoordelijk zijn. Bij VV01-VV03 in de thuissituatie heeft de cliënt de mogelijkheid om zorg en begeleiding (AWBZ) vanuit verschillende aanbieders af te nemen. Bovendien is er dan vanuit de AWBZ geen verantwoordelijkheid meer voor het leveren van diensten zoals huishoudelijke hulp, maaltijdvoorziening en welzijnsactiviteiten. Cliënten kunnen voor deze activiteiten een beroep doen op de gemeente (Wmo). Of cliënten hiervoor in aanmerking komen verschilt per individu en per gemeente. Voorziening VV01 VV02 VV03 Huishoudelijke hulp 63% 85% 97% Maaltijdvoorziening 49% 81% 96% Welzijnsactiviteiten 70% 93% 100% Woningaanpassingen 44% 74% 97% Hulpmiddelen 49% 78% 95% Vervoer 52% 81% 95% Tabel 9. Benodigde voorzieningen in de thuissituatie per doelgroep VV01-VV03 In tabel 9 zien we dat bijna alle genoemde voorzieningen voor de helft of meer noodzakelijk worden geacht in de thuissituatie voor alle doelgroepen. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 28 van 49

30 Huishoudelijke hulp en welzijnsactiviteiten worden het vaakst noodzakelijk geacht. Voor alle voorzieningen geldt dat het aandeel respondenten dat de voorziening noodzakelijk acht toeneemt met de hoogte van het ZZP. Ook uit de beantwoording van benodigd aanbod van huidige verblijfsvoorzieningen blijkt dat naarmate het ZZP hoger is, de vorm van aanbod vaker als noodzakelijk wordt gezien aanvullend in de thuissituatie. We hebben de lidinstellingen ook de vraag voorgelegd in hoeverre zij: een compensatie voor de diensten vanuit de Wmo door de gemeente noodzakelijk achten; een invulling door informele zorg en mantelzorg noodzakelijk achten, en; het zelf zorgdragen door cliënten voor de financiering van de diensten noodzakelijk achten. Een presentatie en beschrijving van de uitkomsten volgt hieronder. Compensatie vanuit Wmo vooral noodzakelijk voor VV03 en VV02 Alle cliënten Een groot deel Een klein deel Geen cliënten 0% 1% 4% 4% 21% 55% 37% 60% 27% 58% 11% 18% VV01 VV02 VV03 Figuur 7. Compensatie Wmo van huidige verblijfsvoorzieningen Uit figuur 7 is op te maken dat de mate waarin compensatie vanuit de Wmo noodzakelijk wordt geacht samenhangt met de hoogte van het ZZP. Een compensatie voor alle cliënten vanuit de Wmo is het kleinst bij VV01 en het grootst bij VV03. Compensatie voor een groot deel van de cliënten is het grootst bij VV02 en het kleinst bij VV03. Een compensatie voor een klein deel van de cliënten is het grootst bij VV01 en het kleinst bij VV03. De compensatie voor alle, dan wel een groot deel van de cliënten met VV03 vanuit de Wmo, komt uit op 95%, voor VV02 op 78% en voor VV01 op 38%. Wat verder opvalt is dat slechts een klein deel van de instellingen aangeeft dat geen compensatie uit de Wmo noodzakelijk wordt geacht. Dit percentage is het hoogst voor VV01. De verwachting is dat voor een groot deel van de doelgroepen compensatie voor (een deel van) de huidige verblijfsvoorzieningen in de Wmo wordt gezocht. Dit ligt in lijn met de huidige aanspraken in de Wmo. Compensatie vanuit de Wmo geldt KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 29 van 49

31 het sterkst voor de doelgroep VV03 en het minst voor de doelgroep VV01. Mogelijk hebben respondenten hierbij al in het achterhoofd gehouden dat de toegang voor deze voorzieningen wordt aangescherpt en zodoende zwaardere doelgroepen meer in aanmerking zullen komen. Invulling informele zorg en mantelzorg noodzakelijk voor alle doelgroepen Alle cliënten Een groot deel Een klein deel Geen cliënten 4% 4% 19% 26% 10% 22% 47% 38% 18% 30% 32% 51% VV01 VV02 VV03 Figuur 8. Invulling informele zorg en mantelzorg van huidige verblijfsvoorzieningen Ook in figuur 8 lijkt de mate waarin invulling door informele zorg en mantelzorg noodzakelijk wordt geacht samen te hangen met de hoogte van het ZZP. Echter, de samenhang lijkt hier duidelijk minder sterk dan bij de figuur over compensatie uit de Wmo. Daar waar voor VV02 en VV03 vaker is aangegeven een klein deel of geen cliënten lijkt dit verband te houden met de beantwoording van de vraag over compensatie vanuit de Wmo. Immers, daar waar compensatie uit de Wmo wordt verwacht is minder of geen invulling door mantelzorgers nodig. Andersom zien we dat bij VV01 juist bij meer cliënten invulling door de mantelzorgers wordt verwacht en dat was minder bij compensatie vanuit de Wmo. Nog steeds geldt ook hier dat voor respectievelijk 69% VV03 en 70% VV02 voor alle, dan wel een groot deel van de cliënten invulling door mantelzorg noodzakelijk wordt geacht. Omdat deze vraag niet per type aanbod (huishoudelijke hulp, maaltijdvoorziening, welzijnsactiviteiten et cetera) is gesteld kunnen we niet nader specificeren voor welk type aanbod compensatie uit de Wmo noodzakelijk wordt geacht en waar juist invulling door een mantelzorger. Op basis van dit onderzoek kunnen we concluderen dat de verwachting is dat mantelzorgers voor een groot deel van de cliënten (een deel van) de huidige verblijfsvoorzieningen gaan uitvoeren. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 30 van 49

32 Eigen betaling vooral noodzakelijk geacht voor doelgroep VV01 Alle cliënten Een groot deel Een klein deel Geen cliënten 4% 4% 26% 40% 14% 42% 49% 38% 22% 18% 15% 19% VV01 VV02 VV03 Figuur 9. Eigen betaling door cliënten van huidige verblijfsvoorzieningen In figuur 9 is zichtbaar dat de mate waarin instellingen eigen betaling door cliënten noodzakelijk achten bij de categorie een groot deel van de cliënten sterk samen lijkt te hangen met de minst zware doelgroep (VV01). Voor VV02 en VV03 geldt bovendien een groter percentage van de instellingen dat aangeeft dat er maar voor een klein deel van de cliënten eigen betalingen noodzakelijk worden geacht. Het lijkt aannemelijk dat daar waar compensatie uit de Wmo of invulling door mantelzorg wordt verwacht minder of geen eigen betalingen nodig zijn. Maar ook hier geldt dat we dit niet per type aanbod kunnen specificeren. Betrokkenen bij dit onderzoek verwachten voor (een deel van) de huidige verblijfsvoorzieningen dat eigen betaling door cliënten noodzakelijk wordt. Het aandeel van cliënten waarvoor dit geldt is het grootst bij de doelgroep VV01 en het kleinst bij de doelgroep VV03. Beschikbaarheid verblijfsvoorzieningen nauwelijks toereikend We stelden eerder in deze paragraaf al dat voor alle vormen van aanbod van huidige verblijfsvoorzieningen geldt dat het grootste deel van de respondenten aangeeft dat het voor alle drie de doelgroepen (VV01-VV03) noodzakelijk is. Vervolgens is het ook van belang te verifiëren in hoeverre dit aanbod beschikbaar is. In figuur 10 staat per type aanbod of dit aanbod beschikbaar is, of het gedeeltelijk, maar niet toereikend aanwezig is of dat het niet beschikbaar is. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 31 van 49

33 Figuur 10. Beschikbaarheid van diensten voor huidige verblijfsvoorzieningen In figuur 10 is zichtbaar dat het aanbod van huishoudelijke hulp en maaltijdvoorzieningen grotendeels beschikbaar lijkt. Voor welzijnsactiviteiten, woningaanpassingen, hulpmiddelen en vervoer geldt dat veel respondenten aangeven dat het beschikbare aanbod van deze diensten niet toereikend is. Er is ook een klein percentage instellingen dat aangeeft dat diensten niet beschikbaar zijn. Dit kan geografisch zijn bepaald, maar het heeft zeker aandacht nodig om een goed extramuraal alternatief te kunnen bieden voor de voorgenomen maatregel in het Lente-akkoord. Wanneer cliënten geen aanspraak meer maken op een integraal zorgpakket is het van cruciaal belang dat de huidige verblijfsvoorzieningen wel voor hen beschikbaar zijn. Nog los gezien van de discussie wie deze voorzieningen gaan bieden en wie daarvoor de verantwoordelijk financier wordt kunnen we nu concluderen dat het aanbod niet toereikend is. Het gaat dan met name om welzijnsactiviteiten, woningaanpassingen, hulpmiddelen en vervoer. 4.4 Aanbod informele zorg en mantelzorg In de vragenlijst aan de lidinstellingen is ook een item opgenomen waarbij respondenten konden aangeven welk aanbod of welke ondersteuning vrijwilligers en mantelzorgers van cliënten in de thuissituatie volgens hen nodig hebben. De belangrijkste zaken die werden genoemd staan hieronder weergegeven. In het aanwezige en te ontwikkelen aanbod van informele zorgorganisaties en mantelzorgers is aandacht nodig voor de afstemming over samenwerking tussen aanbieders, mantelzorgers en vrijwilligers. Voor mantelzorgers en vrijwilligers is één aanspreekpunt en duidelijkheid over elkaars zorgverlening van belang; kennis van de keten. Ook scholing (bijvoorbeeld bij specifieke problematiek en voor het onderkennen van zorgverzwaring) en regelmatige begeleiding en ondersteuning wordt belangrijk gevonden om mantelzorgers mee te faciliteren in hun rol als mantelzorger. Verder dient een adequate sociale kaart te worden ontwikkeld die de gebieden van wonen, welzijn en zorg omvat. KB/12/2058/oava 25 september 2012 bureau HHM Pagina 32 van 49