Boekverslag Nederlands Het diner door Herman Koch

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands Het diner door Herman Koch Boekverslag door K woorden 8 jaar geleden 7,1 665 keer beoordeeld Auteur Genre Herman Koch Psychologische roman Eerste uitgave 2009 Vak Nederlands Bibliografische gegevens - Herman Koch - Het diner (januari 2009) - Amsterdam - Achtste druk februari Anthos pagina s - motto: Nice Guy Eddie: " C'mon, throw in a buck! " Mr. Pink: "Uh-uh, I don't tip." Nice Guy Eddie: "You don't tip? " Mr. Pink: "Nah, I don't believe in it. " Quentin Tarantino Resevoir Dogs Samenvatting Paul Lohman, broer van premierkandidaat Serge Lohman, is getrouwd met Claire. Met de verkiezingen in zicht gaan ze uit eten met Serge en zijn vrouw Babette. Paul en Claire voelen zich echter niet thuis in het dure restaurant waar ze ondanks de lange reserveringslijst door Serge s positie toch terecht kunnen. Het diner begint met de dagelijkse onderwerpen, maar nadat Paul terug komt van het toilet staat Babette met tranen in haar ogen op. Ze loopt naar de deur, gevolgd door Claire. Ondertussen eten de broers hun hoofdgerecht in stilte op. Paul vindt het allemaal te lang Pagina 1 van 13

2 duren en gaat naar de twee vrouwen op zoek. Terwijl hij dit doet gaat de telefoon van Michel die in zijn zak zit af. Zijn zoon vraagt zich af wat zijn vader met zijn mobiel doet en spreekt af het mobieltje op te komen halen. Net wanneer Paul ophangt ziet hij Claire en Babette, die inmiddels is bijgekomen. Samen gaan ze het restaurant in, maar Paul gaat nog niet aan tafel. Hij bekijkt, terwijl hij wacht op zijn zoon, de filmpjes van zijn mobiel. Weer wordt Paul geconfronteerd met de heftige beelden. Rick, de zoon van Serge en Babette, en zijn eigen zoon gaan na een schoolfeest flink te keer tegen een zwerver. De zwerver ligt in het pinhokje waar de jongens willen pinnen en daar zal hij voor boeten. Van kwaad tot erger pakt een van hen een voor hun leeg ogende jerrycan, de andere filmt het. Wanneer er een aansteker bij komt gaat het mis. Paul realiseert zich dat deze beelden meer laten zien dan de beelden van de bewakingscamera van Opsporing verzocht. Wanneer Michel met zijn fiets bij het restaurant aankomt vraagt Paul waarom hij hem nooit over deze beelden verteld heeft. Michel vertelt zijn vader dat Beau, de geadopteerde zoon van Serge, hem chanteert. Hij wil deze beelden online zetten, maar wanneer ze hem geld geven is er niks aan de hand. Paul beveelt zijn zoon naar huis te gaan, zelf gaat hij vervolgens het restaurant weer in. Tijdens het nagerecht komt het onderwerp eindelijk aan bod. Serge vindt dat zijn zoon Rick veel lijdt onder de geheimhouding en wil alles openbaar maken. Hij wil tijdens een persconferentie bekend maken dat hij zich terug trekt. De andere drie denken hier echter anders over. Zij vinden dat ze de toekomst van hun zonen moeten beschermen. Serge heeft de persconferentie echter al gepland. Hij en Babette verlaten het restaurant en lopen naar het café waar de persconferentie gehouden wordt. Claire vertelt Paul dat zij en Babette hun zonen alleen nog kunnen beschermen wanneer ze Serge verwonden. Claire loopt vervolgens naar het café waar Babette en Serge zijn. Paul hoort even later meerdere sirenes. Hij loopt naar buiten en ziet zijn broer afgevoerd worden door ambulance personeel. Ook komt Claire even later naar buiten, zij wordt afgevoerd door agenten. Over Beau hoeven ze zich ook geen zorgen meer te maken, Michel en Rick hebben met hem afgerekend. 497 woorden Vertelinstantie Het diner kenmerkt zich door de schrijfstijl. Het verhaal beleef je volledig door de ogen van Paul. Zijn subjectieve blik op wat er gebeurt laat je niet alleen mee leven, maar zorgt er ook voor dat je gaat snappen in welke situatie de personages zitten. Het verhaal is vanaf het eerste tot het laatste woord geschreven in de ik verteller. Hieronder een citaat waaruit dat duidelijk af te leiden is. Is het iets met meisjes? vroeg ze nogmaals. Was het maar waar, kon ik niet nalaten te denken. Iets met meisjes wat zou dat heerlijk zijn, heerlijk normaal, het gewone pubergedoe. blz. 15 In het volledige verhaal beleef je de gebeurtenissen vanuit de visie zoals Paul die beleeft. In feite is Paul ook diegene die het verhaal schrijft terwijl hij het beleeft. Zo heeft hij meerdere malen ook zinnen gericht aan de lezer. We gingen eten in het restaurant. Ik ga niet zeggen welk restaurant, want dan zit het er de volgende keer waarschijnlijk vol met mensen die komen kijken of wij er ook weer zitten. blz. 9 Je leest wat Paul denkt, ziet, hoort, beleeft enz. Vanwege het feit dat Paul in de eerste persoon enkelvoud in het verhaal voor komt spreken we hier niet over een personale verteller. Een auctoriale verteller is ook uitgesloten omdat je het verhaal maar vanuit een persoon beleefd en die heeft een rol in het verhaal (hoofdpersonage). Duidelijk is na bovenstaande uitleg dat er sprake is van een ik verteller, maar dan zijn er nog twee keuzes: de belevende ik verteller of de achteraf ik verteller. Beide komen in het verhaal voor. In de vele terugverwijzingen die er zijn wordt gebruik gemaakt van de achteraf ik verteller. In zekere zin klinkt dat Pagina 2 van 13

3 voor zich, omdat Paul gebeurtenissen in het verleden deelt met de lezer en daar dus de afloop van weet. Hieronder een citaat waaruit zeer duidelijk is op te maken dat in de terugverwijzingen, want daar komt het citaat uit, een achteraf ik verteller wordt gebruikt. Er wordt gesproken over ik voelde geen pijn, althans op dat moment niet, wanneer je dat vertelt weet je de afloop van dat verhaal. Hier de twee citaten: Daarna was het allemaal redelijk snel gegaan, sneller dan ik gedacht had in elk geval. In zekere zin leek hij zelfs opgelucht dat er nog iemand was die het nu ook wist. Blz. 140 In mijn herinnering was er duidelijk gesis te horen toen ik de gloeiend hete handvatten van de pan vastpakte en de huid van mijn vingers verbrandde. Ik voelde geen pijn, althans niet op dat moment. blz. 221 In de rest van het verhaal, tijdens het diner, is er sprake van een belevende ik verteller. Dat is ondermeer te lezen in de eerste twee citaten op deze pagina. Paul, de verteller van het verhaal, weet op dat moment niet de afloop van het verhaal (/diner). Nu zou ik de dominante verteller kunnen bepalen door de aantal pagina s met de beide soorten ik verteller te tellen, maar dat is in dit geval zeker niet de goede oplossing. We hebben het hier over de dominante verteller en dat is de belevende ik verteller die gebruikt wordt in de rode draad van het verhaal, het diner. Alle kleine en grote terugverwijzingen in het verhaal met de achteraf vertellende ik kun je bewijs van spreke weg laten. De vertelinstantie is dus een belevende ik verteller. Personages: Paul Lohman, round character Doordat je dit verhaal vanuit het perspectief van Paul Lohman beleeft zijn er vele momenten waarvan je de gevoelens van hem te weten komt. Het verhaal is zeer gedetailleerd beschreven en daarom erg gericht op de verhoudingen tussen mensen, waaronder die met Paul. Paul Lohman is getrouwd met Claire, samen hebben ze een kind, Michel. Door het verhaal heen blijkt dat Claire en Paul een hele goede band hebben met elkaar. Toch houden ze meerdere dingen voor elkaar achter (zie motieven). Misschien zorgt dat er mede voor dat ze een goede verhouding met elkaar hebben. Paul vertelt meerdere malen over zijn vrouw: Zou de geur van geluk die ik nu uit het haar van mijn vrouw opsnoof, nog gewoon als geluk hebben geroken, en niet, zoals nu, als een herinnering uit een ver verleden als de geur van iets wat je van de ene seconde op de andere kunt verliezen Blz. 17 Mijn vrouw dronk minder snel dan ik, en ook daarom hield ik van haar, vanavond misschien nog wel meer dan andere avonden. Blz. 17 Na het verhaal gelezen te hebben kan je er niet om heen dat Paul impulsief en agressief is. In meerdere situaties (wanneer hij zijn zoon moet beschermen) wordt Paul erg agressief tegen anderen, zelfs tegen zijn broer. In het citaat hieronder is hier sprake van: Meneer Lohman zei hij nog. Daarna raakte ik hem vol met mijn vuist op zijn neus. Er was meteen bloed blz. 269 Buiten het feit dat Paul agressief over kan komen wil ik toch benadrukken dat hij veel van zijn zoon en vrouw houdt. Hij is erg gesteld op zijn gezin, hij heeft veel liefde voor zijn gezin. Wanneer Claire in het ziekenhuis ligt wil hij dat alles zo normaal mogelijk verloopt voor Michel. Hij bezwijkt er bijna onder en daarom komen Babette en Serge poolshoogte nemen: Wij weten als geen ander dat je enorm je best doet om het voor Michel allemaal zo normaal mogelijk te laten lopen. blz. 216 Pagina 3 van 13

4 Paul, de hoofdpersonage, is een round character. Zijn karakter wordt van meerdere kanten belicht, op een negatieven en positieve manier. De lezer krijgt zijn karakter zo uitgebreid te weten doordat Paul de hoofdpersonage is. De lezer krijgt deze informatie echte niet in een keer, zijn karakter wordt gaande het verhaal steeds duidelijker. Als lezer krijg je dus steeds meer informatie over Paul. Door de flashbacks in het verhaal is er ook een zeker ontwikkeling zichtbaar bij Paul. In de flashback die tien jaar terug gaat slaat hij zijn broer Serge. In het heden, tijdens het diner, weigert Paul echter zijn broer te slaan wanneer hij de toekomst van zijn zoon moet beschermen. Dit is een duidelijke (positieve) verandering. Serge Lohman, round character Serge Lohman staat in het boek het meest bekend als presidentskandidaat. De verkiezingen komen er aan en Serge staat op het punt minister-president te worden. Serge is al achttien jaar getrouwd met Babette. Samen hebben ze twee eigen kinderen: Rick en Valerie. Ook hebben ze een jongen geadopteerd uit Burkina Faso. Zijn echte naam is Beau, maar de meeste noemen hem Faso. Serge en Babette hebben Beau leren kennen via een ontwikkelingsproject. Later hebben ze hem geadopteerd. Het gaf Serge een gezicht: die politicus met die geadopteerde zoon uit Afrika. Vroeger ging het met Serge en vriendinnetjes meestal zo dat ze het na een paar maanden wel weer gezien hadden; er zat een saaie en rechtlijnige kant aan die aantrekkelijkheid, ze raakten al snel op zijn leuke kop uitgekeken. blz. 62 In bovenstaand citaat wordt beschreven hoe Serge volgens Paul in zijn jeugd was. Buiten de politiek heeft Serge nog een liefde, Frankrijk, van croissants en stokbrood tot franse films. Deze passie delen Babette en Serge samen, ze hebben dan ook een vakantiehuis in de Dordogne. Het gezin rijdt ook in een van de duurdere modellen van Peugeot. Serge heeft zelf nog een Franse hobby, wijn. Volgens Babette en Paul valt het allemaal wel mee en is het slechts vanuit het oogpunt om de verkiezingen te winnen. Serge zelf vindt dat hij er veel verstand van heeft. Wijnen proeven in het Loire-dal hoort er volgens hem dan ook bij. Uit onderstaand citaat blijkt dat Paul het allemaal wel vindt meevallen: Serge had de wijn uitgezocht, met onze instemming, dat nog wel, maar toch was dit verstand-van-wijn-hebben iets wat mij mateloos irriteerde.. blz. 44 Paul beschrijft Serge op twee verschillende manieren. Op campagnetijd in de buitenwereld is Serge iemand die de hele tijd straalt. Hij lacht altijd, dat vinden de mensen leuk. Als Serge leraar zou zijn, zou hij een leraar zijn die ook weleens kut of cool zegt, de leraar zonder stropdas en de leraar die op schoolreisje ook een beetje dronken wordt. Maar Serge kent ook zo zijn andere kant, zoals hij is als hij ergens privé is. Hij straalt niet meer en het belangrijkste, hij kijkt de mensen niet meer aan. Een karaktertrek die Serge goed omschrijft is arrogant. In zijn dagelijkse manier van doen is Serge volgens zijn broer arrogant. Dit wordt niet letterlijk beschreven, maar Paul heeft er meerdere malen moeite mee dat Serge zich als presidentskandidaat zo gedraagt. Zo gaat Serge er vanuit dat hij overal in elk restaurant binnen kan lopen, ze hebben altijd wel een plaatje vrij voor mensen zoals ik. De meeste arrogantie is nog wel zichtbaar bij de beslissing die gemaakt moet worden. Het diner is gepland om te beslissen hoe het nou verder moet met de toekomst van hun zonen. Serge heeft echter van te voren zonder overleg met Paul en Claire besloten alles naar buiten te brengen en zich terug te trekken uit de politiek. Deze beslissing heeft hij (naar mijn mening) genomen door zijn arrogantie. Hij heeft niet gevoeld dat het een beslissing van de vier ouders moest zijn, maar dat hij de beslissing moest nemen, omdat het hem het meest kon beïnvloeden. Pagina 4 van 13

5 Egoïstisch is Serge bepaald niet. Hij wil zich terug trekken uit de politiek, alleen omdat zijn zoon onder de geheimhouding lijdt. Alleen omdat zijn zoon aangeeft moeilijk te kunnen verder, geeft hij zijn eigen carrière op. Serge is een round charcter omdat hij een ontwikkeling doormaakt. Hij komt eerst over als de presidentskandidaat, maar geeft dat vervolgens op om zijn zoons toekomst te redden. In die zin houden zowel Paul als Serge van hun gezin. Michel Lohman, flat character Michel Lohman is de zoon van Paul en Claire. Hij is (bijna) zestien jaar en heeft een goede band met zijn neven Rick en Beau. Ze zitten met z n drieën op dezelfde middelbare school. Michel gebruikt net zoals zijn vader zijn agressiviteit om zich zelf te beschermen. De meeste agressiviteit van hem komt toch wel tijdens het incident met de zwerver naar voren. Michel en zijn neef Rick willen na een schoolfeest pinnen in een pinhokje, maar de zwerver ligt in de weg. De jongens gaan steeds heftiger tekeer en steken uiteindelijk een jerrycan in de brand, vermoedelijk overleeft de zwever dit niet. De agressiviteit komt hier zeker duidelijk naar voren. Een van hen heeft een aansteker mee en de makkelijkste optie is dan diegene in de brand steken. De neven kiezen voor een andere tactiek en beginnen met het beledigen wat van kwaad tot erg schoppen wordt. De agressiviteit is ook in onderstaand citaat duidelijk zichtbaar. Kop houden, zeg ik! Hij heeft geeft een harde schop tegen de slaapzak.. Er is bloed. Blz. 140 Er is echter ook een zachte kan van Michel. Hij houdt namelijk erg van zijn vader. Dit komt door de opvoeding van Michel, hij is altijd beschermd door zijn vader. Deze vader zoon liefde is een motief op zich. Dit motief keert namelijk meerdere keren in het verhaal terug. Hieronder een voorbeeld van een van de vader-zoon momenten. Hij zette kracht, zoveel kracht had hij nog nooit gebruikt bij een omhelzing, zijn hoofd drukte tegen mijn borst. Papa, zei hij. Lieve papa. Blz. 146 Het is duidelijk vast te stellen dat Michel een flat character is. Ten eerste maakt hij geen enkele ontwikkeling door en ten tweede komt hij (relatief gezien) niet vaak in het verhaal naar voren. Onderlinge verhoudingen Michel en Paul Zoals bij de beschrijving van de personages Michel en Paul is te lezen, hebben Michel en Paul een duidelijk vaderzoon relatie met elkaar. Deze band kenmerkt zich met name in het beschermen van elkaar. Vooral Paul beschermt in meerdere gebeurtenissen zijn zoon (op een agressieve manier). Serge en Paul Doordat Serge en Paul broers van elkaar zijn hebben zij deels een overeenkomst in hun karakter. Beide stellen ze hun gezin voorop en hebben ze er alles voorover deze te beschermen. Paul vertelt in het verhaal vaak over de afkeer die hij heeft tegen zijn broer. In het citaat hieronder wordt naar mijn idee duidelijk gebracht hoe de band is tussen de broers (volgens Paul). Het moment was aangebroken waarop ik de overwinning zou binnenhalen; maar het was een overwinning die smaakte als een nederlaag. Ik ben zijn broer, zei ik Blz. 25 Doordat Serge een belangrijkere maatschappelijke functie bekleed verslechtert de band tussen de broers. Paul wil niet de broer zijn van en krijgt daarom afkeer tegen Serge. Tijd Pagina 5 van 13

6 1. De historische tijd: In het verhaal komen meerdere malen elementen terug die wij in onze huidige maatschappij veelvoudig gebruiken. Je komt dan ook geen speciale spullen tegen die wij tegenwoordig weinig tot niet gebruiken. Op grond daarvan baseer ik dat dit verhaal in de huidige tijd van tegenwoordig afspeelt. Wel ga ik aan de hand van één citaat uit het verhaal na vanaf welk jaartal dit verhaal zich afgespeeld zou kunnen hebben. We zeggen gewoon dat-ie is gejat en verlengen het abonnement, en dan heb jij maandag de nieuwste Samsung, of Nokia, wat je wilt blz. 164 Aan de merken Samsung en Nokia heb je in dit geval weinig. Beide bedrijven zijn voor 1950 opgericht. Wel keert de mobiele telefoon vaak terug in het verhaal. De mobiele telefoon is al wat jaren uit, maar in het verhaal wordt gebruik gemaakt van de videofunctie van een mobiele telefoon. Met die functie is de dood van de zwerver vast gelegd. Deze videofunctie is pas sinds 2003 beschikbaar op een mobiele telefoon. Hij had het Nike-mutsje op, zijn zwarte ipod Nano bungelde aan een koordje op zijn borst.. blz. 20 In bovenstaand citaat wordt de ipod Nano genoemd. Dit is een zeer recent gemaakte MP3 speler. Na wat gegoocheld te hebben blijkt dat de ipod Nano in 2005 op de markt is gebracht. Dit is de meest recente aanwijzing die er in het boek te vinden is. Hieruit constateer ik dat dit verhaal zich zeker pas na 2005 heeft afgespeeld. Verder zijn er nog meerdere andere aanwijzingen, waaronder bijvoorbeeld het merk DKNY dat wordt genoemd. Dit merk en alle andere aanwijzingen geven een ouder jaartal dan 2005 aan. DKNY is namelijk in 1989 opgericht en valt dus in het niets tegenover Er is ook nog een jaar waarvoor het verhaal zich afgespeeld zou moeten hebben. Dit heeft te maken met het jaartal waarin het boek is uitgebracht, jan Nu is Obama de president van de V.S., maar in het boek wordt George Bush genoemd. G. Bush heeft op 20 jan zijn taak als president neergelegd. Het verhaal speelt zich daarvoor dus af. Hier het citaat waaruit dat duidelijk wordt: met George Bush in een leunstoel voor de openhaard. blz De verteltijd: Het boek telt driehonderd pagina s. Opmerkelijk is dat het boek veel hoofdstukken telt. De schrijver heeft er voor gekozen de terugverwijzingen tussendoor in aparte hoofdstukken op te nemen. Het boek telt daarom zesenveertig hoofdstukken. Ook vallen deze hoofdstukken weer onder de verschillende delen die een diner kent. Deze delen zijn: aperitief, voorgerecht, hoofdgerecht, nagerecht, digestief en fooi. Het hoofdgerecht is daarvan duidelijk het grootste deel van het verhaal in het boek. 3. De vertelde tijd: Het is zeer moeilijk om bij dit verhaal de vertelde tijd goed te analyseren. Elk van de 46 hoofdstukken speelt zich af in een andere tijd dan het hoofdstuk ervoor. Het diner, waar het verhaal om draait, heeft geen lange tijdsperiode. Sterker nog, het diner duurde ongeveer naar schatting maar vier uur. Echter vallen de terugverwijzingen en de tussentijd ook onder de vertelde tijd. Hier volgen de terugverwijzingen in het verhaal: (Z.O.Z) Terugverwijzing 1, hoofdstuk 12: Paul vertelt over een vakantie in Frankrijk. Hij, Claire en Michel gaan met het gezin langs bij de familie in Frankrijk. Serge heeft in Frankrijk een vakantiehuis en volgens hem is het te gênant het bezoek nog langer uit te stellen. Waarschijnlijk speelt dit drie jaar voor het diner af. Terugverwijzing 2, hoofdstuk 21: Paul vertelt over datgene dat Michel en Rick hebben gedaan na het schoolfeest. Ook wordt beschreven hoe Paul de avond beleeft wanneer hij via Opsporing Gezocht er achter komt dat zijn zoon een moord heeft gepleegd. De flashback gaat een maand of twee (blz. 126) terug de tijd in. Pagina 6 van 13

7 Terugverwijzing 3, hoofdstuk 22: Paul vertelt over een incident met een eigenaar van een fietswinkel. Michel schopte toen hij acht jaar was per ongeluk een ruit van een fietsenwinkel in. Paul ging samen met hem naar de eigenaar toe om de schade te betalen. De eigenaar was daar helemaal niet zo blij mee en noemde Michel en zijn vrienden tuig. Paul pakte een fietspomp en bedreigde de man. Uit het feit dat Michel in de flashback acht en in het heden zestien jaar is (zie personages) maak ik op dat dit zich acht jaar voor het diner heeft afgespeeld. Terugverwijzing 4, hoofdstuk 24 en 25: Paul vertelt in dit hoofdstuk over een paar dagen voor het diner. Hij gaat hierin alle filmpjes bekijken waarin zijn zoon is te zien. Hij wil er zeker van zijn dat Michel niet alsnog ontdekt wordt. Terugverwijzing 5, hoofdstuk 29 t/m 33: Dit is de langste terugverwijzing in het verhaal. Hierin vertelt Paul onder meer over zijn tijd als geschiedenisleraar. Na een reisje naar Berlijn gaat alles bergafwaarts. Een aantal weken na het reisje moet hij zich bij de Rector verantwoorden voor uitspraken die hij heeft gedaan voor de leerlingen. De rector stuurt hem door naar de schoolpsycholoog. Hij constateert dat Paul medicijnen moet gaan innemen tegen zijn gedrag. Ook vertelt hij Paul dat het syndroom wat hij heeft erfelijk is. Deze gebeurtenissen spelen zich tien jaar voor het diner af. Dat blijkt uit verschillende citaten. Terugverwijzing 6, hoofdstuk 34 en 35: Paul vertelt in dit stuk over de tijd dat Claire ziek is. Hierdoor ligt ze een lange tijd in het ziekenhuis. Paul heeft grote moeite alles zo gewoon mogelijk te houden. Dit deel is aansluitend op de vorige terugverwijzing. Je kan ook stellen dat dit samen één terugverwijzing is. (Dit speelt zich dus ook ongeveer tien jaar voor het diner af.) Terugverwijzing 7, hoofdstuk 40: Paul vertelt in dit hoofdstuk over een incident met de rector van Michel niet lang geleden. De grootste terugverwijzing/flashback, terugverwijzing 6 en 7, speelt het verst van het heden af. Uit onderstaand citaat blijkt dat die flashback tien jaar terug de tijd in gaat. De flashback gaat over de tijd wanneer Paul stopt als geschiedenis leraar. Met onderstaand regel begint de flashback: Een jaar of tien geleden bet ik gestopt blz. 177 De totale vertelde tijd van het boek (flashback + tussentijd + verstreken tijd in heden) is ongeveer tien jaar. Helaas zijn er geen aanwijzingen waaruit een duidelijkere conclusie is te trekken. 4. De niet chronologische volgorde: - Een terugverwijzing: Toen ik nog werkte had ik op een dag midden in een zin over de Slag om Stalingrad het klaslokaal rondgekeken. Blz Een vooruitverwijzing: In de wetenschap dat we straks een hele avond in het gezelschap van het echtpaar Lohman gingen doorbrengen Blz. 12 (Het hoofdstuk daarna is duidelijk dat ze de avond echt doorbrengen met het echtpaar Lohman tijdens het diner.) - De belangrijkste flashback: (kopie van de terugverwijzingen, zie terugverwijzing 5) De belangrijkste flashback in het boek gaat vooral over de verandering en beschrijving van Pauls karakter. Na een reisje naar Berlijn gaat alles bergafwaarts. Hij vertelt onder meer over zijn tijd als geschiedenisleraar. Een aantal weken na het reisje naar Berlijn moet hij zich de Rector verantwoorden voor uitspraken die hij heeft gedaan voor de leerlingen. De rector stuur hem door naar de schoolpsycholoog. Hij constateert dat Paul medicijnen moet gaan innemen tegen zijn gedrag. Ook vertelt hij Paul dat het syndroom wat hij heeft erfelijk is. 5. Ab ovo of media res: Pagina 7 van 13

8 Helaas is er hier maar keuze uit twee, de beste keuze was naar mijn mening de tussenvorm van beiden geweest. Zeker niet alles wordt namelijk aan het begin duidelijk gemaakt, maar de basis van het verhaal, informatie over de personages, wordt wel gelijk gegeven. Hierdoor heerst er ook geen echte spanning in het verhaal. Ab ovo Uitgaande van het feit dat ik toch moet gaan kiezen, kies is voor de ab ovo vertelwijze. Er zijn namelijk meerdere duidelijke aanwijzingen waarbij niet alle informatie aan de lezer verstrekt wordt. Pas op bladzijde 126 wordt duidelijk waar het verhaal om draait, waarom het diner gepland is. In hoofdstuk 26 wordt pas uitgelegd wat de zonen hebben misdaan. Er is daarvoor al wel vaag gesproken over iets dat een van de zonen fout gedaan zo hebben, maar echt duidelijk wordt het de lezer pas op bladzijde 126. En juist ook als je kijkt naar het nummer van de bladzijde valt het je op dat het onderwerp pas zo laat duidelijk wordt. Het hele verhaal gaat over het feit of ze alles nou wel of niet naar buiten brengen. En ook dit wordt pas laat duidelijk. Wat zeg ik. heel laat duidelijk. Wel wordt er al een tipje van de sluier opgelicht. Op bladzijde 92 wilt Serge het onderwerp al aansnijden, maar door een aantal omstandigheden zal dit nog even duren. Hier het citaat waaruit dat duidelijk wordt: We moeten het over onze kinderen hebben zei Serge Lohman. Blz. 92 Pas op bladzijde 236 wordt het pas echt het onderwerp van gesprek. De lezer moet dus lang wachten voordat uiteindelijk DE beslissing genomen wordt. In zekere zin is er dan dus sprake van ab ovo. Ruimte Fysische ruimte Voor de hand ligt dat de belangrijkste ruimte het restaurant is, dit is de ruimte waar het diner plaat vindt. Waar het restaurant in Nederland ligt wordt niet bekend gemaakt. De verteller van het verhaal, Paul, zegt meerdere malen dat hij niet wil vertellen waar hij zich bevindt. Ook in onderstaande citaten is dat te lezen: We gingen eten in het restaurant. Ik ga niet zeggen welk restaurant, want dan zit het er de volgende keer waarschijnlijk vol met mensen die komen kijken of wij er ook weer zitten. blz. 9 Zonder al te veel prijs te geven over de ligging kan ik je zeggen dat het restaurant aan de straatzijde door bomen aan het zicht onttrokken wordt. Blz. 23 Hieronder een aantal citaten die de binnen en buitenkant van het restaurant beschrijven:..aan weerszijden door elektrische fakkels verlichte, grindpad naar de ingang liepen. blz. 22..wierp ik een vluchtige blik op het restaurant, althans op de eerste twee of drie tafels van de eetzaal die van hieraf te onderscheiden waren. Links naast de ingang was de open keuken. Blz. 23 Of zoals hier: een paar grasperkjes met grindpaadjes, een rechthoekige vijver en wat lage heggetjes aan de andere kant van de ruit die van het glazen plafond helemaal tot aan de vloer doorliep. blz. 33 Door de prijs van de gerechten en het feit dat een premiers kandidaat er eet komt het restaurant over als een relatief duur en populair restaurant. In onderstaand citaat ondersteunt Paul dit idee: Het restaurant is er zo een van het soort waar je drie maanden van tevoren moet bellen of zes, of acht, ik ben inmiddels de tel kwijt. blz. 9 Psychische ruimte Het restaurant Paul en Claire voelen zich niet thuis in het restaurant. Meerdere malen ergeren ze zich aan de chef en de bediening. Ik had opnieuw geen zin, mijn weerzin tegen de voor ons liggende avond was inmiddels bijna fysiek een lichte misselijkheid, klamme vingers en een beginnende hoofdpijn achter mijn linkeroog maar net niet genoeg om ter Pagina 8 van 13

9 plekke onwel te worden of het bewustzijn te verliezen. blz, 23 Ook Babette ergert zich aan de bediening. Een voorbeeld daarvan is het volgende citaat waarin Babette tegen de andere drie haar frustratie over de gerant duidelijk maakt. Jezus, wat een lul! zei Babette; ze veegde driftig over het tafelkleed, over de plek waar zojuist nog haar nagerecht had gestaan. Blz. 229 Serge is de enige die geen problemen heeft met het restaurant. Het is voor hem een vertrouwde plek. Hij kent de restauranthouder goed en die band wil hij graag zo houden. Dat blijkt ook uit onderstaande citaten: Ze kennen me daar, had Serge een paar dagen geleden tegen me gezegd. Blz. 34 Tonio was de man in de witte coltrui, nam ik aan, de restaurantouder die hen bij de ingang persoonlijk had verwelkomd omdat hij zo blij was mensen als de Lohmans tot zijn klantenkring te mogen rekenen. blz. 228 Duidelijk is dat Serge tegenover Babette, Paul en Claire zich juist goed voelt in het restaurant. Wanneer het onderwerp over hun zoons ter sprake komt blijft deze deling. Serge heeft voor zich zelf al afgesproken alles bekend te maken om zijn zoon te verlossen van de geheimhouding. Maar Babette, Paul en Claire zijn juist van mening dat ze de toekomst van hun zonen moeten beschermen. Serge is vertrouwd met het restaurant en heeft die plaats daarom gekozen om de anderen te vertellen dat hij een persconferentie heeft gepland om alles naar buiten te brengen. Voor hem is het etentje anders, hij heeft tenslotte zelf al van te voren besloten afstand te nemen van een gooi naar het premierschap. Anders ligt het voor de anderen. Babette, Claire en Paul waren het liefst niet uit eten gegaan. Alle drie ergeren ze zich aan het personeel van het luxe restaurant. Voor hen is het eigenlijk duidelijk dat ze niets naar buiten willen brengen, omdat ze de toekomst van hun zonen willen beschermen. Elk gesprek dat gaat over het verschrikkelijke wat hun zonen wel niet gedaan hebben, was er een te veel. Ze willen zo normaal mogelijk als een gezin doorleven. Er is bij Babette, Claire en Paul dus sprake van een versterking van het gevoel op de ruimte waar ze zich in bevinden. De ruimte, het restaurant, is niet iets waar ze graag zijn, zeker niet het restaurant waar ze zich nu in bevinden. Ze ergeren zich rot aan het personeel. Vervolgens krijgen Claire en Paul ook nog eens ruzie met Serge over hoe het verder moet in de toekomst. De schrijver heeft er voor gekozen de fysische ruimte maar weinig in het verhaal te beschrijven en zich meer te richten op (de onderlinge verhoudingen tussen) de personages dan de ruimte waar zij zich in bevinden. Het is daarom moeilijk de oppervlakkige beschrijving van de fysische ruimte samen te zien met de psychische ruimte. Het café Voor Paul en Claire is het café een bijzondere plek. Terwijl ze in het restaurant met een beroemdheid aan tafel zitten, zijn ze in het restaurant zich zelf. Onderstaand citaat maakt dat duidelijk: Dit was geen hip café, er kwamen geen modieuze types... De gewone mensen waren er veruit in de meerderheid. Blz. 14 Ik was blij dat ik voet bij stuk had gehouden en dat we pas in het restaurant met de Lohmans hadden afgesproken.. Blz. 14 Uit het tweede citaat blijkt dat Paul niet met zijn broer in zo n gewoon café gezien wil worden. Dit café is er voor de gewone mensen en niet voor mensen zoals Serge. Waarschijnlijk zijn Paul en Claire voor de laatste keer alleen die vanavond, ze genieten er allebei van, zoals de gewone Nederlander met een biertje in hun handen. Echter heeft Serge zijn persconferentie ook in dat café gepland, zie onderstaand citaat: Weet je dat café hiertegenover, waar jullie ons een paar maanden geleden mee naartoe hebben genomen?... Toen ik nadacht over een geschikte plek, schoot het me opeens weer te binnen. Een gewoon café. Gewone mensen. Daar Pagina 9 van 13

10 ben ik meer mezelf dan in zo n kille persconferentiezaal. Wij hebben jullie daar toen mee naar toe genomen. Het is een plek waar Claire en ik wel vaker een dagschotel eten. Je kunt daar niet zomaar ineens een persconferentie houden. Gaat het daarom? zei Serge. Over jullie café? Ik wist helemaal niet dat het jullie café was. Ik dacht dat het een openbare, toegankelijke gelegenheid was En ja, het is ook ons café. We kunnen er weliswaar geen rechten op laten gelden, en toch voelen wij dat zo. Maar Paul heeft gelijk als hij zegt dat dat toch niet valt uit te leggen. Zoiets begrijp je. Of je begrijpt het niet. Blz. 247 Hierboven is een duidelijk meningsverschil tussen de twee koppels te lezen. Serge en Babette begrijpen niet dat Claire en Paul niet willen dat de persconferentie in hun café wordt gegeven, voor de gewone burger. Dit heeft mede te maken met het feit dat als het nieuws naar buiten komt dat de jongens de moord hebben gepleegd het café een nare herinnering mee draagt voor Paul en Claire. Uit alle bovenstaande citaten kun je opmaken dat Paul en Claire zich thuis voelen in het café, zoals de gewone Nederlander. Het café is voor hun een plek met goede gevoelens en herinneringen en dat willen ze maar al te graag zo houden. Voor Serge (en Babette) is het café ook iets waar de gewone Nederlander naar toe gaat. Dat is ook de reden dat Serge het gekozen heeft als plaats voor de persconferentie, het is niet zo n kille persconferentiezaal. Motieven Leidmotief, het diner Zoals de titel al vermeld, het hoofdelement in dit verhaal is het diner. Dit element keer steeds terug en heeft daardoor een belangrijke functie in het verhaal. Hieronder is een citaat van de eerste zin uit het verhaal. We gingen eten in het restaurant Blz. 9 Waarschijnlijk heeft de schrijver van dit boek, Herman Koch, eerst de motieven en aansluitend het thema gekozen voor zijn verhaal. Vervolgens heeft hij geredeneerd wat het concrete element moet worden wat steeds terug keert en wat het verhaal bindt. Het thema met motieven is te omschrijven als familiebanden en de bescherming van (anderen) je kinderen. Een diner met je familie staat toch bekend als een gesprek met je familie, het eten doet er wat minder toe. In dit verhaal moet de doorslaggevende en bovendien belangrijke beslissing ook genomen worden tijdens het diner. Juist daarom heeft het diner een belangrijke functie in het verhaal. De hoofdpersonages leer je echter niet via het diner kennen, maar via de andere hoofdstukken met terugverwijzingen naar het verleden. De schrijver van dit verhaal heeft nog op een andere manier er voor gezorgd dat het diner centraal staat. Het verhaal is namelijk opgedeeld in de verschillende delen die een diner kent: aperitief, voorgerecht, hoofdgerecht, nagerecht, digestief en fooi. Een antwoord op de vraag welke personage(s) draagt dit motief? is moeilijk te geven. Immers zijn alle aanwezigen bij het diner ermee verbonden. In dit geval zijn dat dus: Claire, Paul, Babette en Serge. Wel dragen de personages dit motief op een andere manier. Serge zit met een rustig gevoel aan tafel en is vertrouwd met het restaurant (zie psychische ruimte). Aan de andere kant zit Paul, de verteller van het verhaal, ongeduldig aan tafel en stoort hij zich aan allemaal dingen. Paul en het diner hebben in dat op zicht een negatieve relatie met elkaar. De pink Wat terug keert in betrekking op het diner is de pink van de gerant waar Paul zich erg aan ergert. De gerant presenteert het eten telkens met zijn pink. Hieronder een citaat waaruit dat duidelijk wordt. De garant was bij Serges bord aangekomen en wees met zijn pink. Ik wist niet of ik de hand, en de pink, straks Pagina 10 van 13

11 boven mijn eigen bord zou kunnen verdragen, maar voor de algehele sfeer aan tafel zou het beter zijn wanneer ik me inhield. blz 43 Verhaal motief, bescherming (van je kind) Agressiviteit In het verhaal keert meerdere malen de agressiviteit van Paul terug. Dit heeft alles te maken met het beschermen van zijn zoon, Michel. Hieronder de elementen waarin dit motief duidelijk zichtbaar is. - Werkstuk over de doodstraf Michel moet een werkstuk maken over de doodstraf en Paul helpt hem daarmee. Het werkstuk is echter nog al gewaagd en daarom wil de rector van Michels school een gesprek met Paul. Paul wordt echter na een tijdje nogal boos op de rector en neemt zijn zoon in bescherming. Ik stond voor het dilemma waarvoor iedere ouder zich vroeg of laat geplaatst ziet: je wilt uiteraard je kind verdedigen, je komt voor je kind op, maar je moet dat niet al te krachtig doen en al helemaal niet welbespraakt- je moet ze niet klemzetten. De onderwijzers en docenten zullen je laten uitspreken, maar daarna wraak nemen op je kind. Blz. 262 Echter kiest Paul toch voor de wat heftige kant en heeft Paul zelfs een gevecht met de rector waarbij hij hem slaat. - Het incident met de fietsenmaker Paul heeft wanneer Michel nog jong is een incident met een eigenaar van een fietsenwinkel. Michel schopt per ongeluk een ruit van een fietsenwinkel in. Waarop Paul samen met hem naar de eigenaar toe gaat om de schade te betalen. De eigenaar is daar helemaal niet zo blij mee en noemt Michel dan tuig. Paul beschermt zijn zoon weer en zijn agressiviteit heeft daar een rol in. Paul pakt een fietspomp en bedreigt de fietsenmaker. - Beau Ook Michel neemt hier een rol in en beschermt zich zelf. Aan het eind van het verhaal wordt namelijk duidelijk dat Beau vermist is. Beau chanteerde Michel, hij wou de beelden online zetten waarop duidelijk gezichten en stemmen te herkennen zijn. - Serge Wanneer het er op aankomt gebruikt Claire geweld om er voor te zorgen dat de persconferentie van Serge niet door gaat. Dit is alleen maar uit eigen belang om de toekomst van haar zoon te beschermen. Het beschermen van je kind komt duidelijk het meest naar voren bij de hoofdpersoon, Paul. Dat is ondermeer te lezen in de bovenste twee voorbeelden op deze pagina. Als je alles goed bekijkt draag eigenlijk het hele gezin dit motief. Ze willen er voor zorgen dat ze een gelukkig gezin blijven en wat daarvoor in de weg staat wordt uit de weg geruimd. Geheimen hebben voor elkaar Doordat Paul en Claire hun kind willen beschermen hebben ze een aantal geheimen voor elkaar. Dat motief is een geheim hebben voor elkaar. Hieronder een aantal voorbeelden waarbij dit terugkeert: - Michel Nadat Michel, de zoon van Claire en Paul, de moord op de zwerver heeft gepleegd belt hij eerst zijn moeder. Zij geeft hem het advies naar huis te komen en alles te laten rusten. Paul kijkt die week opsporing verzocht en herkent daar zijn zoon. Hij vertelt Claire niets, maar gaat wel naar Michel. Ook hij geeft hem het advies alles te laten rusten, zolang niemand nog iets weet gebeurt er ook niets. Ze stoppen allebei de moord in de doofpot. Beiden komen er pas op de avond van het diner achter dat ze het voor elkaar verzwegen hebben, een geheim voor elkaar hebben. - Vruchtwateronderzoek Claire en Paul blijken in het verhaal nog een geheim voor elkaar te hebben. Doordat Paul op advies van zijn baas de schoolpsycholoog bezoekt krijgt hij te weten dat hij aan een syndroom lijdt. Dit houdt ondermeer in dat Paul sneller Pagina 11 van 13

12 agressief reageert, met name wanneer zijn zoon iets aangedaan wordt. Ook concludeert de psycholoog dat het syndroom erfelijk kan zijn. Door een vruchtwateronderzoek kan echter voor de geboorte al vast gesteld worden of het kind hier ook aan lijdt. Paul bedenkt zich dan dat hij nooit een vruchtwateronderzoek heeft gezien voor de geboorte van Michel. Doordat Paul Claire niet over de erfelijkheid van het syndroom wil vertellen, vertelt hij haar ook niets over het vruchtwateronderzoek, dat er naar zijn idee niet geweest is. Later in het boek, wanneer Paul een verslag uit het nachtkastje van Claire leest, komt hij er achter dat er wel degelijk een vruchtwateronderzoek is geweest. Dan zou Claire dus op de hoogte moeten zijn van het feit dat hij onder een syndroom lijdt en Michel waarschijnlijk ook. Echter wil Paul niet verder lezen, je hoort geheimen voor elkaar te hebben. (Waarschijnlijk heeft dit ook te maken met het feit dat er in het onderzoek ook kan staan dat hij niet de echte vader is van Michel. ) Hieronder een citaat waarin duidelijk wordt dat Paul er achter komt dat ook Claire voor hem dingen heeft achtergelaten. Claire wist dat., was het eerste dat door mij heen schoot. Maar dat had ze mij nooit verteld. Blz Michel (deel 2) Claire laat wanneer zij in het ziekenhuis ligt Michel weghalen bij haar man thuis omdat hij het waarschijnlijk niet aan zou aankunnen. Ze belt haar schoonbroer op om Michel in huis te nemen zolang zij in het ziekenhuis ligt. Wanneer Serge bij Paul aanbelt, weet Paul daar echter niets vanaf en gaat hij tekeer tegen Serge. Dit motief wordt zeer duidelijk gedragen door zowel Claire als Paul. Ze houden allebei voor elkaar dingen achter. Dit motief kenmerkt zich door de herkenbaarheid, elk echtgenoot heeft wel geheimen voor de ander. - Onder dit motief valt ook het geheim waar het verhaal om draait, moeten ze alles openbaar maken of niet. Moeten ze alles geheim houden zodat ze de toekomst van hun zonen beschermen of de waarheid vertellen. Dit motief zit dus ook verwerkt in het hoofdonderwerp van dit verhaal. Titelverklaring (Een duidelijkere titelverklaring dan dit zal ik niet snel meer maken.) De titel, het diner, geeft een samenvatting van hoofdgebeurtenis weer, het diner. Het diner keert steeds na elk hoofdstuk terug en heeft zo een belangrijke lijn in het verhaal. Het hele verhaal is gebaseerd op het diner, het begint en sluit er mee. Ondanks de abstracte begrippen die ook meerdere malen terug keren bij verschillende personages, is het diner een concreet begrip waarmee (bijna) elke personage wat mee te maken heeft. Samengevat: het diner is de rode draad door het verhaal en daarom gekozen als titel. 86 woorden Mening Herman Koch heeft in dit boek een duidelijk accent gelegd op de liefde voor je familie en gezin. Hij heeft hierin een combinatie gevonden tussen de herkenbaarheid van de problemen in een gezin en opmerkelijke handelingen waarin weinig zich herkennen. De schrijfstijl van Herman Koch komt in dit verhaal zeer duidelijk naar voren. Het boek kenmerkt zich hierdoor van anderen. Dit is geen thriller waarbij de spanning een rol speelt, dit verhaal gaat om de belevenis van de hoofdpersonage. De hoofdpersonage van het verhaal, de verteller, deelt zijn belangrijkste momenten met de lezer. Het verhaal komt voor mij over alsof iemand zijn levensverhaal op een avond kwijt wil en die in een boek uitbrengt. De verteller moet moeilijke beslissingen maken en maakt onherkenbare dingen mee en daarom is het zo interessant te lezen hoe de verteller dit allemaal beleeft. Pagina 12 van 13

13 Wat het verhaal zo speciaal maakt is de onvoorspelbaarheid en onvoorstelbaarheid. Zo is de broer van de hoofdpersonage een premierkandidaat en heeft zijn zoon een moord gepleegd. Ook zijn er meerdere momenten waarop je als lezer bedenkt dat je anders zou handelen in zo n situatie. Juist daardoor zet dit verhaal mij als lezer aan het denken. Je gaat zelf nadenken over het onderwerp, vind ik dat ook, zal ik dat ook doen (voor mijn kind)?... Het boek geeft mij het gevoel alsof ik een ervaring rijker ben en daarom raad ik dit boek aan iedereen aan die dat ook wil! Pagina 13 van 13