Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 paragraaf 1 tm 5, 7

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 paragraaf 1 tm 5, 7 Samenvatting door een scholier 2029 woorden 28 maart ,1 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Paragraaf 1 Volkssoevereiniteit= de politieke macht is afgeleid van het volk. De regering moet verantwoording afleggen aan het vol en niet aan de koning of God. Democratie= een politiek stelsel dat het mogelijk maakt om op basis vaan meerderheidsbesluiten op vreedzame en ordelijke wijzen conflicten op te lossen en afspraken te maken over de inrichting van de samenleving. 2 basiselementen: 1. Alle volwassen inwoners kunnen door middel van algemeen kiesrecht invloed uitoefenen op de besluitvorming. 2. Een aantal grondrechten is gewaarborgd om in vrijheid die invloed te kunnen uitoefenen. Een democratie kan alleen functioneren als er ook sprake is van een rechtstaat. Burgers hebben rechten en plichten. Zij oefenen de volkssoevereiniteit uit. Een meerderheidsbesluit is niet automatisch democratisch. Dat is alleen als de centrale waarden is voldaan: gelijkheid (alle burgers hebben gelijke rechten, er mag niet worden gediscrimineerd op grond van bv. huidskleur, sekse, politieke of godsdienstige opvattingen) en vrijheid (de burgers moeten hun eigen leven kunnen inrichten zoals zij dat willen. Zolang zij daarmee de vrijheid van andere burgers niet schaden, mag de overheid die vrijheid niet beperken). In een democratie zit een beperkte onzekerheid en een gematigd positief mensbeeld. Kenmerken van de parlementaire democratie 1. Algemeen kiesrecht: alle volwassenen mogen stemmen, in het geheim. 2. Regelmatige verkiezingen: in Nederland kiezen de burgers elke 4 jaar leden van een volksvertegenwoordiging of parlement. Parlement neemt besluiten over wetten en controleert de regering, het dagelijkse bestuur van het land. 3. Vrijheid van meningsuiting 4. vrijheid van vereniging en vergadering 5. Machtenscheiding: tussen rechtgevende(rechters), uitvoerende(regering en ambtenaren) en wetgevende(parlement met regering) macht. Directe(vertegenwoordigde) democratie= alle burgers kunnen rechtstreeks meepraten en beslissen. Parlementair stelsel= de bevolking kiest alleen het parlement rechtstreeks. Pagina 1 van 5

2 Presidentieel stelsel= de bevolking kiest rechtstreeks een parlement en een president. Dictatuur= tegengestelde van een democratie. De inwoners hebben weinig of geen invloed op de besluitvorming en weinig rechten, maar veel plichten. Zij zijn geen burgers maar onderdanen, ondergeschikt aan de staat. Sociale voorwaarden voor democratie 1. gunstige sociaaleconomische ontwikkeling 2. sociaaleconomische gelijkheid 3. democratische politieke cultuur 4. burgers hebben zich verenigd in organisaties op grond van ideeën of belangen 5. militairen hebben geen invloed op de politiek 6. de staat functioneert goed, dienste verlenen, geen corruptie enz. 7. geen hevige conflicten tussen etnische groepen of verschillende godsdiensten. Paragraaf 2 Ideologieën= opvattingen over hoe de maatschappij functioneert, in de toekomst moet functioneren en de rol van de overheid daarbij. Mensen met de zelfde ideologie vormen een politieke stroming. een politieke partij= een georganiseerde groep mensen die 1. ideeën heeft over alle belangrijke beleidsterreinen, zoals economie, gezondheidszorg, onderwijs, uitkeringen, buitenlands beleid, veiligheid, milieu enz. Die ideeën samen worden het programma genoemd. 2. Kandidaten stelt bij de verkiezingen. Linkse partijen willen dat de overheid actief ingrijpt om de sociale ongelijkheid te verminderen. Gelijke kansen staan centraal. Rechts vreest dat de vrijheid in gevaar komt als de overheid zich te veel met sociaaleconomische zaken bemoeit. Op sociaaleconomisch gebied zijn socialisten links en liberalen rechts. Het communisme en fascisme hebben grote verschillen maar zij hebben gemeenschappelijk dat de staat diep ingrijpt in de persoonlijke vrijheden en het privéleven van zijn inwoner. Omdat zij een totalen greep op het leven van mensen nastreven, spreekt men van totalitaire ideologieën. Bij communisme staat de waarde gelijkheid centraal. Het fascisme heeft geen samenhangende ideeën. Het is vooral een door frustratie gevoede antistroming, die zich keert tegen vrijheid, gelijkheid en tolerantie. Het liberalisme hecht zich aan vrijheid. Individuen moeten zoveel mogelijk hun eigen leven kunnen inrichten en zijn daar zelf verantwoordelijk voor. Het socialisme is ontstaan als reactie op het liberalisme. Volgens socialisten leidde de economische vrijheid tot uitbuiting van arbeiders: lange werktijden, lage lonen, slechte werkomstandigheden en een armoedige oude dag. De overheid moest de arbeiders via wetten beschermen, zodat de vrijheid van de een de vrijheid van de ander niet in gevaar bracht. De confessionele partijen laten zich inspireren door de bijbel. De hoofdstroming is Christendemocratie. Op sociaaleconomisch gebied zitten zij tussen de liberalen en socialisten in. Het goed functioneren van de maatschappij is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van iedereen (solidariteit). Paragraaf 3 Elke 4 jaar kunnen Nederlanders rechtstreeks stemmen voor: 1. de Tweede kamer: belangrijkste onderdeel v/h parlement of volksvertegenwoordiging Pagina 2 van 5

3 2. de Provinciale Staten: volksvertegenwoordiging in de 12 provincies 3. gemeenteraad: volksvertegenwoordiging in 450 gemeenten 4. deelgemeenteraden: voor wijken van grote gemeenten(rotterdam) 5. Europees Parlement (5jr.): de volksvertegenwoordiging in de Europese Unie Paragraaf 4 Nederland is net als België, Denemarken en Spanje een constitutionele monarchie. De bevoegdheden van de koning staan in de grondwet en zij of hij heeft vooral een symbolische en ceremoniële functie. De koning kan geen politieke beslissingen nemen. Voor alles wat hij zegt zijn de ministers verantwoordelijk, terwijl de koning (en naaste leden van het koningshuis) onschendbaar zijn. De dagelijkse leiding van Nederland is in handen van een klein gezelschap dat in kranten en op de tv wisselend wordt aangeduid als regering, kabinet en ministerraad. De regering staat voor ong. vijftien ministers en de koningin, de ministerraad alleen voor de ministers en het kabinet voor de ministers en de ong. 15 staatssecretarissen. Het kabinet wordt geleid de minister-president of premier. De premier en minister van financiën hebben algemene taken. De ander ministers hebben ieder een gespecialiseerd beleidsterrein. Ministers hebben de leiding over een departement of ministerie, waar ambtenaren werken die het beleid uitvoeren. Voor sommige taken zijn er staatssecretarissen, onderministers die verantwoordelijk zijn voor een deel van het beleidsterrein van een ministerie. In grote lijnen maakt de regering haar plannen voor 4 jaar bekend in het regeerakkoord. Dat wordt jaarlijks uitgewerkt in de troonrede en de miljoenennota. Daarin staan de concrete plannen en een begroting. Na de verkiezingen moeten de partijen met elkaar onderhandelen, tenzij 1 partij de meerderheid van 76 zetels heeft. Hoe deze kabinetsformatie moet verlopen staat niet in de grondwet maar is in de loop van der tijd uitgegroeid als gewoonterecht. De koning(in) speelt hierin een actieve rol. Zij krijgt van alle kanten adviezen, maar moet zelf bepalen wie zij benoemt tot informateur. Die moet onderzoeken welke regering mogelijk is: welke partijen kunnen het eens worden over het programma en tevens steunen op een meerderheid in de 2e kamer. Als de informateur een positief rapport uitbrengt, benoemt de koning(in) een formateur. Die vormt een nieuw kabinet, verdeelt de ministersposten over de deelnemende partijen en zorgt dat die posten worden bemenst. De formateur wordt de leider (premier of minister-president) van het nieuwe kabinet. Een regering die bestaat uit meerder partijen wordt een coalitieregering genoemd, coalitie. Met de troonrede en de miljoenennota richt de regering zich tot het parlement. Het Nederlandse parlement wordt met verschillende termen aangeduid: volksvertegenwoordiging, Eerste en Tweede kamer samen, en Staten-Generaal. Het gaat om 150 direct gekozen leden van de Tweede kamer en de 75 indirect leden van de Eerste Kamer, senaat. Niet-regeringspartijen worden oppositiepartijen genoemd. De leden van een partij in de Tweede Kamer worden samen fractie genoemd. Een fractie wordt geleid door een fractievoorzitter, die het woord voert over de belangrijkste onderwerpen. Bij minder belangrijke of specialistische zaken zijn niet de fractievoorzitters, maar andere Kamerleden, fractiespecialisten genoemd, aan het woord. Voor de wetgeving heeft het parlement een aantal rechten: 1. Begrotingsrecht. De jaarlijkse begroting moet, opgenomen in de miljoenennota, moet voor ieder ministerie/ departement afzonderlijk als wet worden goedgekeurd. Pagina 3 van 5

4 2. De Tweede Kamer heeft het recht van amendement : de Kamerleden kunnen bij meerderheid van stemmen verandering aanbrengen in wetsvoorstellen. 3. De Tweede Kamer heeft het recht van initiatief. Als Kamerleden vinden dat er een nieuwe wet moet komen, maar de regering komt niet met een voorstel, dan kunnen zij zelf een wetsontwerp indienen. De weg van wetsontwerp tot wet is als volgt: 1. De regering maakt een wetsontwerp. De regering moet verplicht advies vragen aan de Raad van State. De regering hoeft dat advies niet op te volgen. 2. De regering zendt het ontwerp naar de Tweede Kamer. De fractiespecialisten bekijken het en discussiëren met de minister. Daarna geeft de voltallige tweede Kamer haar oordeel over het wetsontwerp. 3. Als een meerderheid van de Tweede Kamer voor heeft gestemd, gaat het wetsontwerp naar de Eerste Kamer. Zij zeggen alleen ja of nee. 4. Ten slotte zetten de minister en koningin hun handtekening onder de wet, die wordt gepubliceerd in het Staatsblad. Om de regering te controleren beschikken Tweede en Eerste Kamer over de volgende middelen en rechten: 1. het stellen van mondelinge en schriftelijke vragen aan de regering over minder belangrijkere zaken. 2. het houden van een interpellatie over een belangrijk onderwerp. Dat is een spoeddebat waarbij de minister uitleg moet geven aan de kamer. 3. Als het parlement vindt dat op een belangrijk punt erg veel is misgegaan, kan het een enquête instellen. Ministers zijn politiek verantwoordelijk voor wat hun beleidsterrein gebeurt. Als een minister vindt dat hij een grote fout heeft begaan, kan hij aftreden. Het is ook mogelijk dat Kamerleden dan een motie van wantrouwen indienen. Zo n motie maakt alleen kans op een meerderheid als ook leden van regeringsfracties voor stemmen. Wanneer zo n motie wordt aangenomen, moet de minister aftreden. Als de motie tegen het totale kabinetsbeleid is gericht, moet het hele kabinet aftreden en ontstaat een kabinetscrisis. Er komen dan nieuwe, vervroegde verkiezingen. De verhouding tussen regering en parlement wordt aangeduid met de termen dualisme en monisme. Bij dualisme zijn regering en parlement duidelijk van elkaar gescheiden. Zij hebben elk een eigen verantwoordelijkheid. Bij monisme zijn de regeringsfracties in feite een verlengstuk van de regering. Paragraaf 5 Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat : de belangrijkste regels worden centraal voor het hele land vastgesteld, maar andere bestuurslagen kunnen decentraal op een aantal punten een eigen beleid voeren. Provincies en gemeenten kunnen aantal taken naar eigen inzicht uitvoeren: autonomie. Meestal is echter sprake van medebewind: lagere overheden voeren taken uit in opdracht van hogere overheden. Provincies en gemeenten kunnen eigen regels maken, verordeningen genoemd, en ook belastingen heffen. Voor veel mensen is het werk van de provincie weinig zichtbaar. De taken van de provincies liggen vooral op het gebied van het ruimtelijke ordening, verkeer en milieu. Daarnaast houden zij toezicht op gemeenten en waterbeheer, dat wordt uitgevoerd door waterschappen. Elke vier jaar kiezen de burgers de Provinciale Staten, het wetgevende orgaan van de provincie. De PS kiezen de leden van het college van Gedeputeerde Staten, die samen met de Commissaris van de koningin het dagelijkse bestuur van de provincie vormen. Een gemeente is veel zichtbaarder dan een provincie. De burgers kiezen een gemeenteraad die vervolgens Pagina 4 van 5

5 2 tot 9 wethouders kiest. Wethouders vormen samen met de burgemeesters het dagelijkse bestuur. Afspiegelingscollege= alle grote partijen nemen deel aan dit college. Meerderheidscollege= het steunt alleen op de meerderheid, politieke kleur. Paragraaf 7 Massamedia bieden openbaar toegankelijke informatie aan een groot publiek, dat ze persoonlijk niet kennen. De eerste belangrijkste waren kranten en tijdschriften, daarna radio en televisie, nu internet. In een democratie vervullen massamedia 5 functies: 1. de informatiefunctie. Op het journaal/ krant zie je de belangrijkste problemen in een land. 2. de platform- of spreekbuisfunctie. Platform voor meningen in de samenleving(ingezonden brieven). 3. de controlefunctie. Waakhond van de democratie. 4. commentaarfunctie. Journalisten leveren commentaar op het handelen van politici. 5. de onderzoeksfunctie. Journalisten zoeken iets tot de bodem uit. Verzuiling: de samenleving was voor een groot deel verdeeld in organisaties op basis van levensbeschouwing. Ontzuiling:veel organisaties verloren hun band met de levensbeschouwing van de zuil. Invloed van de media: theorieën: 1. injectienaaldtheorie: mensen nemen theorieën klakkeloos en kritiekloos over. 2. agendatheorie: media heeft geen directe invloed op de opvattingen van mensen, maar wel op welke onderwerpen die zij belangrijk vinden. 3. de selectieve perceptietheorie meent dat mensen uit de media vooral oppikken wat aansluit bij wat zij al wisten en dachten. 4. Volgens de two-step-flowtheorie gaan mensen vooral af op wat de voor hen belangrijke mensen vinden van de informatie uit de media. Pagina 5 van 5