Bouwhistorische beschrijving Westerstraat 160 en 160A, Enkhuizen

Transcriptie

1 Bouwhistorische beschrijving Westerstraat 160 en 160A, Enkhuizen door Klaas Koeman en Gerrit Vermeer Vereniging Oud Enkhuizen juni

2 2

3 ò ò Afb. 1. De minuutkaart van Enkhuizen uit De rode pijl geeft de locatie aan van het huidige Westerstraat 160. Noord-Hollands Archief, Haarlem. Afb. 1. De stadsplattegrond van Egmond-Meijer uit De rode pijl geeft de locatie aan van het huidige Westerstraat 160. Archief Oud Enkhuizen. Identificatie Westerstraat A, 1601AN Enkhuizen Kadaster E 4783 en E 4782 Gemeentelijk monument nummer 0388/WN175 Geschiedenis Het gedeelte van de Westerstraat waar nummer 160 en de twee buurpanden staan, heette tot in de negentiende eeuw ook wel de Nieuwe Markt. Het diepe, drie huizen brede bouwblok aan de noordzijde kwam vrij na de ontmanteling van de oude stadsmuur, die na de stadsuitbreiding van 1590 overbodig was geworden. Het hoekhuis aan de oostzijde, nummer 158, kwam gereed in De voorganger van het huis nummer 160 zal wellicht in dezelfde tijd tot stand zijn gekomen. In een akte van 20 mei 1812 verkoopt Jacous Tonneboeyer het huis aan Hermanus Oldenhof. Daarin staat vermeld dat het huis aan de achterzijde zowel een uitgang naar de Oudegracht (de vroegere Spitsbroekburgwal) als de Molenstraat (de huidige Paulus Potterstraat) had. 1 Op 19 mei 1830 verkocht de wijnhandelaar Hermanus Oldenhof het huis aan Richardus Johannes Botman. Er hoorden bij het huis twee pakhuizen, die aan weerszijden aan de achterzijde stonden en uitkwamen op de Molenstraat (de huidige Paulus Potterstraat) en de Spitsbroekburgwal (huidige Oude Gracht). 2 De naam Spijtbroek verwijst naar het verdedigingstorentje dat aan het einde van de Paulus Potterstraat stond en waarvan de contouren opnieuw zichtbaar zijn gemaakt. Op de minuutkaart van 1832, die in 1823 werd getekend, staat deze situatie nog niet weergegeven (afb. 1). Het bebouwde gedeelte van het perceel liep in die tijd helemaal door tot langs het huidige Paulus Potterstraat 1 S. Messchaert-Heering, Van Koopmanstraat tot Nieuwmarktpijp, Oud Enkhuizen: Enkhuizen 2001, p. 180; Westfries Archief, Hoorn (WA), Notarieel Archief 1588, Messchaert-Heering 2001, p. 180; WA, Notarieel Archief 1508, 19 mei

4 Afb. 3 (boven). Het middelste pand in eclectische stijl is Westerstraat 160 omstreeks Collectie Oud Enkhuizen. Afb. 4 (onder). Plattegrond van het perceel Westerstraat 160 in 1933 met de te bouwen slachtplaats. Westfries Archief, Hoorn. 2

5 Afb. 5. Bestaande toestand van de voorgevel in Westfries Archief, Hoorn. Afb. 6. Doorsnede in 1933, gewijzigde toestand.. Westfries Archief, Hoorn. 1 naar achteren door. Op de plaats van de praktijkruimte Paulus Potterstraat 1 staat echter op de kaart nog een leeg perceel weergegeven, dat nog bij Westerstraat 158 hoorde. Het kavel aan de Oudegracht er tegenover was volgens de kaart eveneens leeg en hoorde bij Westerstraat 162. Kennelijk had Oldenhof de pakhuizen aan weerszijden in de jaren twintig van de negentiende eeuw laten bouwen op grond, die hij pas had verworven nadat de minuutkaart getekend was. Na het overlijden van Richardus Johannes Botman in 1867 ging het huis met de twee pakhuizen over naar zijn zoon Bartholdus Gerardus Botman. 3 In 1878 kocht de arts Benjamin Schaapschoe Scholtens het huis. 4 In die tijd betrof het vermoedelijk nog het oude herenhuis uit het begin van de zeventiende eeuw, dat mogelijk al de nodige verbouwingen had ondergaan. In de akte staan zowel uitgangen naar de Oudegracht als de Molenstraat vermeld. Waarschijnlijk liet de arts het oude huis vervangen door het pand met de rijk geornamenteerde, eclectische gevel, die nog bekend is van oude foto s en een bouwtekening van de bestaande toestand uit 1933 (afb. 3, 5). De begane grond en de verdieping van dit huis hebben ongeveer de gelijke hoogte, wat doet vermoeden dat niet alleen de gevel uit de late negentiende eeuw dateerde, maar het hele huis. In 1901 nam Cornelis Willem Corts, die kort daarvoor zijn praktijk in Enkhuizen had gevestigd, het pand over. 5 De akte vermeldt nog slechts één pakhuis, die aan de kant van de Molenstraat. Op de plek van het pakhuis liet Corts de nog bestaande praktijkruimte aan de Molenstraat bouwen (het huidige Paulus Potterstraat 1), geheel uitgevoerd in de stijl van de neorenaissance (afb. 2). Dit pand grensde aan de achterzijde van het perceel Westerstraat Messchaert-Heering 2001, p. 180; WA, Notarieel Archief II, 59, 1 mei Messchaert-Heering 2001, p. 180; Notarieel archief I.67, Messchaert-Heering 2001, p. 180; WA, Notarieel archief I.91,

6 Afb. 7. Voorgevel gewijxzigde situatie in Westfries Archief, Hoorn. Afb. 8. Tekening uit 1944 van de Nieuwmarkt met in het midden Westerstraat 160. Collectie Oud Enkhuizen. 4

7 Afb. 9 (boven). Lengtedoorsnede van het voor- en achterhuis, de gewijzigde situatie in Westfries Archief, Hoorn. Afb. 10. De voorgevel. Foto auteurs. Afb. 11. Tegels in het portaal beneden. Foto auteurs. 5

8 Afb. 12. De schouw in de voorkamer van het bovenhuis. Foto auteurs. Afb. 14. Een van de oudere deuren. Foto auteurs. 6

9 De familie Corts verhuisde in 1920 naar Westerstraat Doordat de praktijkruimte aan de achterzijde grensde, kom de arts deze blijven gebruiken. In nummer 160 kwam notaris George Herman Beker te wonen, die het in 1929 verkocht aan de slager Hendrik Kroeb. 7 In 1933 liet Kroeb Westerstraat 160 verbouwen en achter het huis een slachtplaats bouwen. 8 De statige eclectische gevel voorgevel maakte plaats voor een nieuwe gevel met een winkelpui in Art Deco met tegels in het portaal, naar ontwerp van Kouwenhoven en Boon (afb. 7, 8). De slachtplaats met rokerij verrees achter het voorhuis met daartussen een plaatsje (afb. 4). Boven de winkel in het voorhuis kwam een bovenwoning. Uit de plattegrond in de plannen blijkt dat het perceel nog steeds beschikte over uitlopers aan zowel de Oudegracht als de Molenstraat (afb. 4). De indeling van het huis werd ingrijpend gewijzigd (afb. 8). Bij het verlenen van de Hinderwetvergunning maakte op 26 oktober 1933 alleen de huisarts dr. W. Hesselink bezwaren. Hij was de op nummer 158 Corts opgevolgd. Vanuit de gewone glazen ruimte kon uitgekeken worden op zijn spreekkamer en omgekeerd. Het aanbrengen van matglas kwam aan zijn bezwaren tegemoet. 9 In 1968 vroegen de zoons van Kroeb, Egbertus en Jacob Kroeb, die in 1960 de zaak hadden overgenomen, vergunning aan voor het plaatsen van een douche-inrichting. 10 Tot 1985 bleef de slagerij in het pand gevestigd. 11 Daarna kwam het in handen van Ramkema & Dangermond. Het achterhuis en het voorhuis met de winkel werden kadastraal gesplitst. In 1986 breidde de winkel uit ten koste van een kamer achter de winkel (afb. 10). Op de binnenplaats verrees een bouwlaag met een magazijn. 12 Beschrijving De gevel uit 1933 bestaat uit een beglaasde onderpui met een betegeld portaal met een ingang voor het bovenhuis en een overhoeks geplaatste winkeldeur (afb. 11, 12). Het metselwerk vertoont tamelijk lange en dunne bakstenen met een diepe voeg in Vlaams verband. De erker op de verdieping en het zoldervenster hebben niet meer de oorspronkelijke kozijnen. Op de ontwerptekening (afb. 7) en de tekening gemaakt in 1943 (afb. 9) valt op te maken dat in de samen opzij van de erker glas-in-lood moet hebben gezeten. Ook in het zoldervenster was volgens de ontwerptekening glas-en-lood toegepast (afb. 7). In de winkel en het bovenhuis gaat de oude structuur van het huis uit de late negentiende eeuw vrijwel geheel verscholen achter recente interieurafwerking. In de voorkamer van het bovenhuis staat een classicistische schouw die nog deel kan hebben uitgemaakt van het negentiende-eeuwse huis (afb. 13). Verder bevat het huis nog enkele oude deuren (afb. 14). Van monumentale waarde in het huis zijn vooral de Art Deco voorgevel en de schouw. 6 Messchaert-Heering 2001, p. 183; WA, Kadaster 4801 (1920). 7 Messchaert-Heering 2001, p. 180; WA, Kadaster 6126 (1920), Kadaster 5751 (1929). 8 WA, 1325_BD, Gemeente Enkhuizen, bouwvergunningen , 3354, Westerstraat 160, , veranderen woning en bouw slagerij. 9 WA, 1325, gemeentebestuur Enkhuizen , 5865, Hinderwetvergunningen, geordend op adres, Westerstraat 87-Westerstraat Messchaert-Heering 2001, p. 181; WA, 1325_BD, 3355, Westerstraat 160, , gedeeltelijk veranderen woning. 11 Messchaert-Heering 2001, p WA, 1853_BD, Gemeente Enkhuizen, bouwvergunningen , 848, Westerstraat 160, , veranderen en vergroten van de winkel annex woning. 7

10 8